Układ wydalniczy - budowa i funkcje. Powstawanie moczu.

Istota procesu wydalania jest usuwania z organizmu zbędnych lub szkodliwych produktów przemian metabolicznych, głównie azotowych, które powstają w czasie degradacji aminokwasów i kwasów nukleinowych.

Proces ten jest charakterystyczny głównie dla zwierząt, gdyż wchłaniają one z jelita więcej aminokwasów (powstających w czasie trawienia białek) niż by to wynikało z zapotrzebowania organizmu. Nadmiar ten musi być przekształcony w inne związki bądź utlenione.

Fizjologia wydalania

Narządy wydalnicze umożliwiają oczyszczanie płynów z ciała z końcowych, często toksycznych produktów metabolizmu, związków, które przypadkowo się w nim znalazły oraz z nadmiaru wody jonów.

Budowa i działanie układu wydalniczego człowieka.

Układ wydalniczy człowieka składa się z następujących elementów:

- nerek

- moczowodów

- pęcherz moczowego

- cewki moczowej

Mocz powstaje w nerkach, skąd jest odprowadzany moczowodami do pęcherza moczowego. Ośrodek regulujący odruchowy skurcz pęcherz moczowego i wydalanie moczu znajduje się w krzyżowej części rdzenia kręgowego.

Ośrodek ten podlega nadrzędnym ośrodkom kory mózgowej, dlatego też oddawanie moczu jest procesem świadomym.

Budowa nerki:

Nerki

Nerki są umiejscowione na tylniej ścianie jamy brzusznej, po obu stronach kręgosłupa, na wysokości od ostatniego kręgu piersiowego do drugiego kręgu lędźwiowego (dodać należy, że prawa nerka jest przesunięta nieco niżej). Do ich górnej powierzchni przylegają gruczoły nadnerczowe (nadnercza). Na przyśrodkowym brzegu każdej nerki zwraca uwagę zagłębienie nazywane wnęką nerkową, przez którą przechodzą: moczowód, tętnica nerkowa, żyła nerkowa i nerwy. Zewnętrzna część nerki to kora o jaśniejszym zabarwieniu, pod którą położony jest ciemniejszy rdzeń nerki. Ten ostatni zbudowany jest z pięciu do piętnastu piramid nerkowych, rozdzielonych słupami nerkowymi. Nazwa „piramidy” wzięła się z trójkątnego kształtu tych struktur. Podstawa każdej piramidy zwrócona jest do powierzchni zewnętrznej, natomiast wierzchołek zwrócony jest do wewnątrz. Tworzy on brodawkę nerkową, w której znajdują się ujścia przewodów wyprowadzających mocz do lejkowatej miedniczki nerkowej. Z miedniczki mocz przepływa do moczowodu i dalej do pęcherz moczowego (z każdej nerki wychodzi jeden moczowód).

Pęcherz moczowy jest nieparzystym zbiornikiem moczu o bardzo rozciągliwych ścianach. Objętość wypełnionego pęcherza wynosi nawet około 800ml, a po opróżnieniu zaledwie kilkadziesiąt.

Mocz z pęcherza moczowego usuwany jest na zewnątrz poprzez cewkę moczową. Spełnia więc funkcję wyłącznie wydalniczą.

Układ ultrafiltrujący.

nerka - moczowód - pęcherz moczowy - cewka moczowa

Nefron

Jest on strukturalną, funkcjonalną jednostką nerki. Splot naczyń włosowatych kłębuszka nerkowego tworzą tzw. sieć dziwną otoczoną torebką Bowmana. Tętniczka doprowadzająca ma większą średnicę niż tętniczka odprowadzająca. Na skutek różnicy ciśnień między kłębkiem a torebką woda i substancje drobnocząsteczkowe przesączają się (tzw. filtracja kłębuszkowa) do wnętrz torebki Bowmana. Zbierający się w niej ultraprzesącz (mocz pierwotny) ma skład chemiczny i ciśnienie osmotyczne takie samo jak płyny ciała, ale nie zawieraj komórek i białek. W kanaliku krętym I rzędu następuje zwrotne wchłanianie do płynów ciała substancji potrzebnych organizmowi - związków organicznych, jonów, wody. Procesy te określa się jako resorpcję zwrotną obowiązkową. Niektóre substancje, np. kwas moczowy, przenikają z tętniczek otaczających kanalik do jego światła. Proces ten nazwano sekrecją kanalikową.

W pętli Henlego odbywa się proces zagęszczania. Ściany zstępującej części pętli przepuszczają wodę i jony (zwłaszcza Na⁺). Nabłonek części wstępującej jest nieprzepuszczalny dla wody, czynnie resorbując jony i biernie mocznik.

Kanalik kręty II rzędu i kanalik zbiorczy przeprowadzają resorpcję zwrotną nadobowiązkową, ponieważ tu odbywają się procesy wchłaniania zwrotnego uzależnione od aktualnych potrzeb organizmu w stosunku do jonów i wody. Przy niedoborze są one silnie resorbowane do płynów ciał. W wyniku tych wszystkich procesów powstaje tzw. mocz wtórny, który kanalikami zbiorczymi spływa do miedniczek nerkowych.

Higiena układu wydalniczego

Nerki są organem bardzo dobrze ukrwionym. Jest to związane z wykonywaną przez nie ciągłą pracą osmotyczną i wydalniczą, co wymaga stałego zaopatrywania w tlen. W ciągu doby przez nerki przepływ ok. 1500 dm³ krwi.

Praca nerek nie może być przerwana nawet na krótki czas, ponieważ następuje wtedy zatrucie organizmu końcowymi produktami azotowej przemiany materii. Zatrzymywanie mocznika we krwi prowadzi do ciężkiego schorzenia - mocznicy, przebiegającej z objawami śpiączki, kończącej się śmiercią.

W trosce o właściwe funkcjonowanie układu należy;

- unikać przeziębień okolicy lędźwiowej ciała;

- utrzymywać w czystości zewnętrzne narządy wydalnicze, by nie dopuścić do infekcji mikroorganizmami wywołującymi zapalenia pęcherza, a gdy wnikną dalej - miedniczek i całych nerek.

Zakażenia, zwłaszcza bakteryjne, często przechodzą w stan przewlekły i powodują zniszczenie miąższu nerkowego. Przyczyną tych schorzeń mogą być ogniska zapalne w różnych częściach ciała (migdałki, zęby, zatoki) lub niektóre choroby, np. grypa, szkarlatyna, angina.

Na nerki szkodliwie wpływ alkohol, który - przesączając się przez kanaliki - niszczy je; nerka ulega zwyrodnieniu, kurczy się i porasta tłuszczem, a kanaliki zanikają. Alkohol zmniejsza też wydzielanie ADH, działając moczopędnie. Skłonność do wytrącania się z moczu rozpuszczonych w nim substancji nieorganicznych lub organicznych jest przyczyną kamicy nerkowej (moczanowej). Wytrącające się substancje w postaci kryształków ulegają zlepieniu, tworząc kamienie. Są one wydalane z moczem lub zalegają w dogach moczowych, głównie w miedniczce nerkowej i powiększają się stopniowo w skutek odkładania się na ich powierzchni nowych złogów mineralnych. Prowadzi to nieuchronnie do postępującego uszkadzania miąższu nerki na skutek zastoju moczu i zakażenia.

---