TEORIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ
Twórczynią teorii integracji sensorycznej jest amerykańska terapeutka Jean Ayres, która określa integrację sensoryczną jako proces, wspierający całe zachowanie człowieka i wszystkie czynności jakie ten człowiek wykonuje.
Wszystkie informacje odbierane ze świata docierają do nas poprzez zmysły. Odbierane przez nie bodźce docierają do ośrodkowego układu nerwowego niosąc informacje o otaczającym nas świecie, pozwalają poznawać go i uczyć się właściwego reagowania na cechy i wymagania środowiska, w którym żyjemy.
Poszczególne zmysły: wzrok, słuch, smak, powonienie, dotyk i narząd równowagi bardzo różnią się od siebie. Mają one charakterystyczne receptory, które są wrażliwe na określony typ bodźców. Bodźce dochodzące z nich do kory mózgowej, odczuwane są jako specyficzne wrażenia: światła, dźwięku, zapachu, dotyku czy położenia ciała i ruchów przez nie wykonywanych.
Aby dziecko mogło prawidłowo funkcjonować, wszystkie zmysły muszą prawidłowo działać i harmonijnie ze sobą współpracować. Mózg musi sobie radzić z napływem bodźców, w prawidłowy sposób je integrować i przetwarzać, dostarczając człowiekowi dokładnej informacji o nim samym i otaczającym świecie.
Wg Ayres u podstaw rozwoju integracji zmysłowej leżą trzy najwcześniej dojrzewające, podstawowe układy zmysłów: przedsionkowy, proprioceptywny (czucia głębokiego) i dotykowy. To one stanowią bazę, która wraz z rozwojem nadaje kształt rozwojowi dziecka.
Układ przedsionkowy (inaczej zmysł równowagi)
Narząd przedsionkowy znajduje się w uchu wewnętrznym i dostarcza nam informacji na temat siły grawitacji oraz ruchu. Pomaga w prawidłowym odbiorze wrażeń przez inne systemy sensoryczne (wzrokowy, słuchowy, proprioceptywny).
Układ przedsionkowy odpowiada za:
Odbieranie informacji związanych z działaniem siły grawitacji
Napięcie mięśniowe
Ruch i równowagę
Koordynację ruchową
Utrzymanie stałego pola widzenia w czasie ruchów głowy
Planowanie ruchu
Bezpieczeństwo emocjonalne
Funkcjonowanie społeczne
Ma wpływ na rozwój mowy
Wpływa na autonomiczny układ nerwowy (przewód pokarmowy, odruch wymiotny)
II. Układ proprioceptywny
Propriocepcja dostarcza wrażeń z mięśni i stawów. Informuje mózg o położeniu ciała, , jego poszczególnych części oraz tym jakie ruchy wykonuje. Zmysł propriocepcji ściśle związany jest ze zmysłem dotyku i układem przedsionkowym.
Układ proprioceptywny odpowiada za:
Poczucie ciała, odczuwanie ciężaru i poszczególnych jego części w przestrzeni
Poruszanie poszczególnymi częściami ciała bez kontroli wzroku
Swobodne wykonywanie ruchów precyzyjnych
Percepcję kształtów drobnych przedmiotów
Percepcję położenia narządów jamy ustnej podczas mówienia
Świadomość ciała
III. Układ dotykowy
Ma receptory umiejscowione na skórze i na jej powierzchni, odbierające wrażenia lekkiego i głębokiego dotyku, nacisku, ciepła, zimna, bólu.
Zmysł dotyku ma wpływ na:
Poznawanie swojego ciała
Wczesne poznawanie przedmiotów
Rozwój emocjonalny
Różnicowanie bodźców dotykowych
Rozpoznawanie przedmiotów bez pomocy wzroku
Umiejętności szkolne
U większości osób proces integracji sensorycznej przebiega automatycznie umożliwiając odpowiednie reakcje do wymogów otoczenia i warunkuje prawidłowy rozwój sensomotoryczny.
ZABURZENIA SENSORYCZNEJ INTEGRACJI
U osób, które mają Zaburzenia Przetwarzania Sensorycznego proces ten przebiega inaczej. Najczęściej zaburzenia układów zmysłowych wiążą się ze złą modulacją wrażeń, zwłaszcza dotykowych, proprioceptywnych i przedsionkowych. Dzieci mogą reagować na bodźce w sposób nadwrażliwy lub niedowrażliwy. Skutkiem takich dysfunkcji może być m.in. unikanie pewnych sytuacji i brak doświadczeń niezbędnych w procesie uczenia.
Objawy zauważane przez rodziców lub nauczycieli :
Hiperaktywność
Hipoaktywność
Problemy z koncentracją uwagi
Nadpobudliwość emocjonalna
Obniżony poziom koordynacji wzrokowo - ruchowej
Niezdarność ruchowa
Zaburzenia poczucia kierunku
Problemy w obcowaniu z innymi dziećmi
Problemy w samoobsłudze i wykonywaniu codziennych czynności
Niska samoocena
Należy pamiętać, że objawy te w ramach poszczególnych zespołów klinicznych mogą występować w różnych kombinacjach i w różnym nasileniu. Ich pojawienie się nasuwa podejrzenie zaburzeń SI. Aby wykluczyć inne przyczyny, konieczna jest dokładna diagnoza.
TERAPIA
Głównym zadaniem jest dostarczanie kontrolowanej ilości bodźców sensorycznych, głównie przedsionkowych, dotykowych i proprioceptywnych w taki sposób, aby dziecko odpowiedziało reakcją (czynnością) poprawiającą integrację tych bodźców. Ćwiczenia sprawiają, że poprawia się koordynacja wzrokowo - ruchowa, sprawność manualna, orientacja w schemacie ciała i percepcja wzrokowo - przestrzenna. Dzieci zaczynają lepiej skupiać uwagę, rozwija się ich samodzielność, poczucie pewności siebie i własnej wartości.
Terapia integracji sensorycznej prowadzona jest w formie zabawowej. Odbywa się w sali wyposażonej w odpowiedni sprzęt.
TERAPIA SI NIE ZASTĄPI EDUKACJI. STOSOWANIE ODPOWIEDNIEJ TERAPII MOŻE ZMNIEJSZYĆ TRUDNOŚCI DZIECKA W WIELU SFERACH JEGO ROZWOJU. MOŻE POMÓC OSOBIE LEPIEJ FUNKCJONOWAĆ (W SZKOLE, W AKTYWNOŚCIACH SPORTOWYCH, W SPOŁECZEŃSTWIE).
LITERATURA:
Violet F. Maas „Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej”. WSIP, Warszawa 1998.
Violet F. Maas „Integracja sensoryczna a neuronauka - od narodzin do starości”. Fundacja Innowacja i Wyższa Szkoła Społeczno - Ekonomiczna, Warszawa 2007.
M. Kastory - Bronowska „Materiały konferencyjne wydane przez Wyższą Szkołę Społeczno - Ekonomiczną w Warszawie”
Opracowała
Iwona Olejarz
MAAS Violet F. : Uczenie się przez zmysły : wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej dla rodziców i specjalistów / tł. [z ang.] Ewa Grzybowska, Zbigniew Przyrowski, Marta Ślifirska. - Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1998. - 160 s. : rys. ; 21 cm
Termin integracja sensoryczna określa procesy percepcji zmysłowej wrażeń docierających do naszego ciała i zintegrowanych w układzie nerwowym tak, by mogły być użyte do powstania odpowiednich reakcji. Zrozumienie terminu integracja sensoryczna jest równoznaczne ze zrozumieniem tego jak funkcjonuje mózg i cały układ nerwowy. Dr Ayres definiuje integrację sensoryczna jako proces, w którym następuje organizacja dostarczanych do naszego organizmu wrażeń, tak by mogły być wykorzystane w celowym, zakończonym sukcesem działaniu.
Dziecko musi wykorzystywać doświadczenia zmysłowe tak, by mogło właściwie odpowiadać na życiowe wymagania płynące z otoczenia. Nazywamy to reakcją adaptacyjną -celowym, ukierunkowanym na określony cel działaniem lub reakcją na bodziec zmysłowy. Zanim dziecko zacznie przejawiać reakcje adaptacyjne, jego układ nerwowy musi nauczyć się „rozumieć i organizować" wrażenia zarówno na poziomie odruchowym, podświadomym, jak i wyższym, „korowym" (świadomym). Możemy reagować adekwatnie do sytuacji jedynie wtedy, gdy mózg wie i rozumie, co się wydarzyło.
Książka prezentuje jeszcze jedną naukową metodę patrzenia na łudzi:
• pomocną w identyfikacji subtelnych deficytów mogących przeszkadzać w osiąganiu
przez człowieka jego potencjalnych możliwości,
• pozwalającąje wyjaśnić na podstawie wiedzy teoretycznej i naukowych badań,
• umożliwiającą złagodzenie przyczyn tych deficytów.
Czy terapia SI to tylko zabawa?
Terapia SI ma wzmóc rozwojowe funkcje dziecka, poprawić uczenie się szkolne, sprawić, by mogło cieszyć się z wykonywanych w okresie dorastania zadań, ułatwić funkcjonowanie przez całe życie.
Toczenie się po podłodze w ręczniku lub nadmuchiwanej beczce, kręcenie się i huśtanie w hamaku, jazda na deskorolce, wąchanie zapachów lub balansowanie na dużej piłce - to zabawa, ale przecież zabawa jest dla dziecka „działalnością naukową", dlatego też terapia SI określana jest „naukowa zabawą." Zabawa dla dziecka jest tym czym interesująca i przyjemna praca dla dorosłych.
Poprzez zabawę mózg i cały układ nerwowy integruje bodźce zmysłowej doświadczenia w taki sposób, by móc je wykorzystać w celowym działaniu i procesach uczenia się.
Co to są dysfunkcje SI
Deficyty w zakresie integracji sensorycznej nie oznaczaj ą bardzo rozległych zaburzeń. W zależności od rodzaj u zaburzeń mogą one utrudniać proces czytania, pisania, samoobsługi czy wykonywania ćwiczeń sportowych, objawiają się także impulsywnością, nadpobudliwością, nadwrażliwością na dotyk - mylnie utożsamiane z zaburzeniami emocjonalnymi. Rolą terapii integracji sensorycznej jest poprawa funkcjonowania podstawowych układów zmysłowych. Integracja poprawia funkcjonowanie wyższych ośrodków korowych poprzez usuwanie blokad zakłócających ich prawidłowe działanie. SI nie uczy specyficznych zdolności, a jedynie sprawia, by uczenie się było coraz łatwiejsze.
Dlaczego terapia SI jest skuteczniejsza niż inne programy percepcyjno-motoryczne?
Ponieważ:
• praca badawcza w SI opiera się na teorii neurofizjologicznej - ma zatem podstawy naukowe. Znając podstawy neurologii możemy łatwiej zrozumieć, w jaki sposób działa mózg jako całość, w jaki sposób systemy zmysłów przetwarzają i integrują informacje, jakie objawy, powtarzające się w pracach badawczych, mogą wskazywać na dysfunkcje SI. Wiedząc czego szukać, możemy łatwiej określić istniejące problemy;
• testy integracji sensorycznej i obserwacje kliniczne SI precyzyjnie określają, jakie są deficyty, jak są głębokie i których systemów zmysłów i mechanizmów mózgowych dotyczą;
• ocena - dokonana na podstawie teorii neurologicznej, testów SI i obserwacji klinicznej - pozwala stwierdzić, jakiego rodzaju terapia jest potrzebna.
Dlaczego ważne jest wczesne rozpoznanie i wprowadzenie terapii SI?
• wczesna interwencja pozwala uchwycić podstawowe problemy związane z integracją sensoryczno-motoryczną we wczesnym stadium, gdy układ nerwowy dziecka rozwija się i dojrzewa;
• neurolodzy twierdzą, że układ nerwowy jest plastyczny, ale im wcześniej rozpoczniemy terapię tym będzie ona skuteczniejsza;
• starsze dziecko żyje ze swoim problemem dłużej i jest bardziej wrażliwe na swoje
deficyty, nie jest rozumiane przez otoczenie, u takiego dziecka powstają wtórne problemy emocjonalne oraz problemy związane z zachowaniem. Czasami unika tych czynności, których najbardziej potrzebuje. Wcześniejsze niepowodzenia wpływają na samoocenę dziecka i jego możliwości.
Skąd wiemy, że terapia SI działa skutecznie?
Bo jeśli jest odpowiednio dobrana po kilku tygodniach lub miesiącach obserwuje się następujące pozytywne zmiany:
ostopniowo poprawia się wiara dziecka we własne siły i samoocena,
ostopniowo poprawia się poczucie równowagi i koordynacja,
opoprawia się motoryka duża i mała,
odziecko chętniej podejmuje się nowych i trudnych zadań,
odziecko lepiej słucha, wypełnia polecenia i koncentruje się,
ostopniowo poprawia się umiejętność czytania, pisania i inne umiejętności szkolne,
obodźce dotykowe i inne mniej zaburzają działania dziecka,
opoprawia się mowa i sposób wyrażania się,
ostopniowo maleje nadpobudliwość- dziecko kontroluje swoje nadmiernie nasilone reakcje na otoczenie,
odziecko nie chce zakończyć sesji terapeutycznej (tak bardzo podobają mu się zajęcia) -jest to oznaka sukcesu.
Beata Morżkowska
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
w Lubsku