OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO W PIĘCIU KROKACH

1. Informacje i szczegółowo opisany sposób postępowania pomogą Ci ocenić ryzyko w miejscu pracy, zwłaszcza jeżeli kierujesz małą firmą.

Ocena ryzyka jest niczym innym jak szczegółowym, dokładnym sprawdzeniem i oceną tego, co w miejscu pracy może zaszkodzić lub wyrządzić krzywdę ludziom. Służy także temu, aby ocenić czy zastosowano wystarczające środki zaradcze lub też po to, aby określić co należy zrobić, aby te szkodliwe warunki ograniczyć lub wyeliminować.
Celem oceny ryzyka jest też upewnienie się, że nikt nie ulegnie wypadkowi ani nie zachoruje wskutek oddziaływania czynników środowiska pracy. Wypadki
i choroby mogą też negatywnie wpłynąć na Twoje przedsiębiorstwo poprzez: zmniejszenie ilości i wydajności produkcji, uszkodzenie maszyn i urządzeń, zwiększenie składki ubezpieczeniowej (kosztów ubezpieczenia) lub konieczność uczestnictwa w procesach sądowych.
Nie zrażaj się niektórymi terminami użytymi w tym przewodniku:

• zagrożenie to stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę (np. chemikalia, prąd elektryczny, praca na drabinach i inna na wysokości, itd),

• ryzyko jest to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń, związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych
  w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy (PN-N-18001:2004)

• ryzyko resztkowe jest to ryzyko pozostające po zastosowaniu środków bezpieczeństwa (PN-EN-1050: 1999).

Najważniejszymi rzeczami, które będziesz musiał określić jest to, czy zagrożenia są znaczące i czy zapobiegasz im przy pomocy właściwych środków zaradczych, tak aby uczynić to ryzyko jak najmniejszym. Na przykład prąd elektryczny może zabić, ale takie ryzyko jest bardzo małe w środowisku biurowym, jeśli rzecz jasna elementy pod napięciem są dobrze zaizolowane
a części metalowe właściwie chronione.

JAK OCENIĆ RYZYKO W MIEJSCU PRACY?
Nie komplikuj analizy. W małych firmach, wielkich zagrożeń jest niewiele (chociaż nie bez wyjątków), a występujące są proste i łatwe do rozpoznania. Polskie prawo wymaga jednak aby dokonać oceny ryzyka w każdej sytuacji, nawet najprostszymi metodami, np. na tzw. zdrowy "rozum" ale zawsze w sposób udokumentowany. Jeżeli nie czujesz się na siłach, aby dokonać ocen sam, zaproś do współpracy specjalistę z zewnątrz.
Być może dokonałeś już faktycznej oceny ryzyka w niektórych groźnych sytuacjach, np. jeżeli używasz trujących i niebezpiecznych chemikaliów. Na pewno rozpoznałeś zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników i zastosowałeś już środki zaradcze zgodnie z zasadami i przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy. Jeśli tak, to sprawy ryzyka masz już w części rozpoznane i sprawdzone,
a teraz musisz je należycie udokumentować.

2.   Krok pierwszy - Szukaj zagrożeń

      Jeśli dokonujesz oceny ryzyka sam, obejdź miejsca pracy, i popatrz, co może spowodować zagrożenie. Zwracaj uwagę na wszystkie zagrożenia,
      skoncentruj się na tych poważnych, które mogą stanowić niebezpieczeństwo dla ludzi lub spowodować duże straty. Koniecznie poproś o opinie
      swoich pracowników lub ich przedstawicieli; oni mogli zauważyć rzeczy, które nie są widoczne do razu dla Ciebie. Instrukcje obsługi urządzeń
      mogą okazać się pomocne przy określaniu zagrożeń oraz przedstawić te zagrożenia we właściwej perspektywie; podobnie pomocne mogą okazać się
      rejestry wypadków lub chorób zawodowych, wyniki badań czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy oraz wszelkie rejestry,
      zapisy dotyczące nieprzewidzianych zdarzeń i awarii.
      Do rozpoznania zagrożeń możesz jako pomoc wykorzystać listy kontrolne, którymi posługuje się inspekcja pracy, zamieszczone na stronie www.pip.gov.pl,
      lub inne, przygotowywane przez specjalistów branżowych.

3.   Krok drugi - Określ kto może być zagrożony i w jaki sposób

      Obok własnych pracowników pomyśl o innych osobach, które przebywają na stanowiskach i w pomieszczeniach pracy okresowo, np. osoby sprzątające,
      odwiedzający, goście, podwykonawcy, personel techniczny i naprawczy (serwisowy). Weź pod uwagę osoby z zewnątrz lub tych, którzy dzielą miejsce
      pracy z Twoimi pracownikami, jeśli istnieją okoliczności, które mogą stanowić dla nich zagrożenie z powodu prac wykonywanych przez pracownika.

4.  Krok trzeci - Dokonaj oceny ryzyka wynikającej z zagrożeń oraz zdecyduj, czy istniejące środki zaradcze są odpowiednie i wystarczające        * Nawet jeśli zastosowano wszystkie środki zaradcze, zazwyczaj pozostaje pewien margines zagrożeń (ryzyko resztkowe); to co musisz określić dla każdego znaczącego zagrożenia stanowi: czy pozostające zagrożenie jest duże, średnie czy małe. Zalecanym sposobem szacowania ryzyka zawodowego       jest skala trójstopniowa, której zasady przedstawia tabela. Po pierwsze zadaj sobie pytanie: czy zrobiłeś wszystko co nakazuje prawo w zgodzie z normami i standardami przemysłowymi. Jednak nie poprzestawaj na prawnym obowiązku, pomyśl, co jeszcze możesz zrobić, aby uczynić miejsce pracy bardziej bezpiecznym. Twoim celem jest to, aby ograniczyć lub zmniejszyć wszystkie zagrożenia do minimum, stosując wszelkie możliwe środki zaradcze. Więcej informacji na temat wymagań prawnych, norm i standardów przemysłowych możesz znaleźć w ogólnie dostępnych publikacjach. Wykaz przydatnych publikacji znajduje się w rozdziale POMOC.              * Zwróć uwagę, że często zagrożenia są wynikiem niedbalstwa lub braku wyobraźni. Poprawa BHP nie musi wiele kosztować, np. umieszczenie lustra na niebezpiecznym skrzyżowaniu w celu zapobieżenia kolizjom pojazdów lub umieszczenie materiału anty poślizgowego na schodach. Zastosowane środki       nie są drogie w stosunku do istniejących zagrożeń.       * Jeśli stwierdzisz, że należy coś zrobić zadaj sobie pytanie:       - czy można pozbyć się wszystkich zagrożeń?       - jeśli nie, to co możesz zrobić dla kontroli zagrożeń, aby maksymalnie ograniczyć potencjalne szkody?       Pamiętaj, że zgodnie z Dyrektywami UE środki ochrony indywidualnej stosuje się w ostateczności - kiedy nie masz możliwości lub nie jesteś w stanie zastosować środków technicznych i organizacyjnych.       * Jeżeli praca, którą wykonujesz podlega ciągłym zmianom lub jeśli Twoi pracownicy przemieszczają się z miejsca na miejsce określ te zagrożenia, które możesz przewidzieć oraz oceń ryzyko z nich wynikające. Następnie, jeśli zauważysz jakieś miejscu wykonywania prac nadzwyczajne zagrożenia na nowym       zasięgnij informacji od osób pracujących na miejscu oraz zastosuj środki zaradcze, które wydają się konieczne.       * Jeśli dzielisz miejsce pracy z innymi, poinformuj innych pracowników lub osoby samo zatrudniające się o zagrożeniach wynikających z twojej działalności oraz poinformuj ich o zastosowanych środkach zaradczych.

 

5.  W każdej sytuacji udokumentuj swoje spostrzeżenia wynikające z twojej oceny ryzyka (nie ma tu znaczenia liczba zatrudnionych osób). Oznacza to:
      - zapisanie znaczących zagrożeń,
      - zapisanie najważniejszych ustaleń: np.: "Instalacja elektryczna izolowana oraz ochrony sprawdzone - wszystko w dobrym stanie.", "Opary i dym ze
      spawania: miejscowa wentylacja wyziewów zainstalowana oraz regularnie sprawdzana"
      Ocena zagrożeń ma być właściwa i wystarczająca nie zaś doskonała. Najważniejsze jest to, aby środki zaradcze były sensowne oraz czy istnieje
      sposób udowodnienia, że przeprowadzona inspekcja została wykonana właściwie. Musisz również poinformować swoich pracowników o efektach
      Twoich działań i stwierdzonych zagrożeniach.
       Zachowaj zapiski i dokumenty na przyszłość; mogą okazać się pomocne, gdy inspektor zapyta (lub podda w wątpliwość) zastosowane środki
      zaradcze lub jeśli staniesz się stroną przed sądem pracy lub w procesie cywilnym o odszkodowanie. Mogą one również stanowić przypomnienie o tym,
      na co należy zwracać uwagę w przyszłości. Stanowić też mogą dowód, że zrobiłeś to, co nakazuje prawo.

6. Aby uprościć całą procedurę udokumentowania możesz wykorzystać inne dokumenty takie jak: instrukcje obsługi, regulaminy oraz zasady BHP
      obowiązujące w firmie, dokumentacje techniczno-eksploatacyjne dostarczone przez producentów urządzeń, itp. W wymienionych wyżej dokumentach
      możesz znaleźć wyszczególnione zagrożenia oraz podane środki zaradcze. Decyzja należy do Ciebie czy zgromadzić wszystkie dokumenty w jednym miejscu,
      czy też przechowywać je osobno.
       Pamiętaj, że ocena ryzyka jest procesem ciągłym. Gdy wprowadzisz do użytku nowe maszyny, substancje chemiczne lub procedury itp., które mogą
      prowadzić do nowych zagrożeń uzupełnij ocenę ryzyka. W każdym razie jest dobrą praktyką, aby przeglądać i uzupełniać listę oceny zagrożeń w
      regularnych odstępach czasu. Nie rozszerzaj listy zagrożeń wraz z mało istotnymi zmianami lub zatrudnieniem nowego pracownika. Natomiast, jeśli zajdzie
       znacząca zmiana w procesie pracy i nowa działalność niesie ze sobą nowe
i znaczące zagrożenia, powinieneś je wciągnąć na listę i dokonać oceny ryzyka
      ponownie oraz przedsięwziąć środki zaradcze w celu ograniczenia zagrożenia do minimum.

      Nie zapomnij poinformować o wynikach oceny ryzyka ludzi pracujących w Twoim zakładzie! - art 226 Kodeksu pracy

7. Zagrożenia
      Dokonaj inspekcji stanowisk pracy i dołóż starań, aby nie pominąć wszystkich ważnych zagrożeń które mogą być przyczyną wypadków i innych strat.
      Zwróć uwagę na:
      * ruchome elementy maszyn i urządzeń,
      * powierzchnie na których istnieje możliwość poślizgnięcia się lub upadku,
      * ostre krawędzie, wystające elementy,
      * położenie stanowiska pracy na wysokości,
      * urządzenia pod ciśnieniem,
      * wysoka lub niska temperatura powietrza,
      * wysoką temperatura obrabianych powierzchni,
      * złe oświetlenie,
      * stan instalacji i urządzeń elektrycznych,
      * pyły,
      * duży hałas,
      * używanie pojazdów,
      * używanie substancji chemicznych,
      * pożary,
      * wybuchy
      * obciążenie fizyczne i psychiczne, itd.

      Wypisz zagrożenia występujące w zakładzie.
      Wystarczy zwykły zeszyt.
      Dokumentacja może być nawet w rękopisie...

8. Ludzie

      Nie musisz wypisywać nazwisk - użyj nazw zawodów lub określ rodzaj wykonywanej pracy. Podaj ich liczbę. Na przykład w formie zawodu:
      * stolarze,
      * sprzedawcy,
      * robotnicy budowlani,
      * pracownicy biurowi,
      * osoby z zewnątrz itp.
      Na przykład w formie wykonywanych prac:
      * prace remontowe,
      * prace porządkowe,
      * wykonywanie wykopów,
      * obsługa urządzeń biurowych, itp.

9. Oszacowanie/ocena ryzyka zawodowego

      Spróbuj się zastanowić, jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia strat
w wyniku zaobserwowanych przez Ciebie zagrożeń. Jakiego rodzaju mogą być
to straty i jak wysokie. Do oszacowania ryzyka posłuż się skalą ocen zamieszczoną w opisie. Podaj (opisz) jakie już podjąłeś działania i zastosowałeś środki dla
      uzyskania tego poziomu ryzyka. Np. systemy zabezpieczające, szkolenia. Oszacuj i oceń oddzielnie dla każdego zagrożenia ryzyko zawodowe np.:
      "średnie - dopuszczalne",       "duże - niedopuszczalne", itp.

10. Działania zapobiegawcze i naprawcze

      Jakie środki zamierzasz zastosować lub już zastosowałeś (w przypadkach kiedy ryzyko oceniłeś jako niedopuszczalne i mogą powstać poważne szkody).
      Pamiętaj, że w przypadku gdy zagrożenie i ryzyko jest wysokie (bezpośrednie zagrożenie wypadkiem) koszty nie mogą decydować o podjęciu działań -
      w tej sytuacji działaj niezwłocznie. Zanim coś podejmiesz uwzględnij następującą kolejność działań:

      * całkowicie usuń zagrożenie,
      * wypróbuj mniej niebezpieczny sposób działania,
      * ogranicz dostęp do zagrożeń (np. strażnik),
      * zreorganizuj pracę tak, aby zmniejszyć narażenie na zagrożenie,
      * stosuj środki ochrony indywidualnej.

      Pamiętaj, że środki ochrony indywidualnej stosuje się w ostateczności - kiedy nie masz możliwości lub nie jesteś w stanie zastosować środków technicznych
      i organizacyjnych.

11. Ryzyko resztkowe

      Jaki poziom ryzyka zamierzasz osiągnąć po zastosowaniu działań i środków
i który uznajesz za zadowalający. Jeżeli chcesz i uznajesz to za stosowne,
      podaj harmonogram osiągnięcia zamierzonych celów oraz okresowego sprawdzenia czy uzyskany stan bezpieczeństwa jest trwały.

12.  Gdzie szukać dodatkowych informacji?

      Ocena ryzyka jest wymagana przez prawo. Jeśli zdarzy się, że napotkasz trudności i problemy w przeprowadzeniu oceny ryzyka, radą służyć Ci mogą
      właściwi terenowo inspektorzy pracy. Więcej informacji na ten temat na stronach internetowych Okręgowych Inspektoratów Pracy.
      Standardy przemysłowe oraz wymogi prawne można znaleźć w ogólnie dostępnych publikacjach, np.:
      - PN-N-18002:2000 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.
      - PN-EN-1050:1999 Maszyny, Bezpieczeństwo. Zasady oceny ryzyka.
      - Stanisław Staszewski, Dostosuj swój zakład do obowiązującego prawa pracy. PIP, Warszawa 2004,
      - Pilotażowy konkurs 1999-2000 Zarządzanie bezpieczeństwem pracy. Struktura systemu, zastosowanie oraz wdrażanie. PIP, Warszawa 1999,
      - D. Smoliński, Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy. OSPIP, Wrocław 2001 Seria wydawnicza, Bezpieczeństwo i higiena pracy w małych
      przedsiębiorstwach, Poradniki pracodawcy i listy kontrolne. CIOP, Warszawa,
      - L. Skuza, Co warto wiedzieć o ryzyku zawodowym. ODDK, Gdańsk 1998,
      - Romanowska -Słomka, A Słomka, Poradnik Ocena ryzyka w zakładach służby zdrowia. Mar-Mar, Wrocław 2001,
      - Romanowska-Słomka, A Słomka, Zarządzanie ryzykiem zawodowym. Tarbonus, Tarnobrzeg 2001,

      Opracowali merytorycznie w oparciu o materiały HSE Wielka Brytania J.M. Boguszewski i St. Staszewski

 

6

---