Spotkanie J.Ś Dalajlamy z naukowcami

7 sierpnia 1998 r. do Insbruku w Austrii jednym z światowych liderów prowadzących badania nad subtelnościami i niewytłumaczalnymi aspektami teorii kwantowej przybył Dalaj Lama na zaproszenie prof. Antonego Zeillingera. Zespół pod kierownictwem profesora zajmuje się doświadczalnym przedstawieniem kwantowej teleprotacji, a prace i wyniki przedstawiane są w naukowej prasie np. w „ Świecie Fizyki”. Zellinger zaprosił Dalaj Lamę do swojego laboratorium jednak wizyta ta była poprzedzona spotkania w Dharamsali kilka miesięcy wcześniej. Na miejscu Zellinger zademonstrował eksperyment naukowy przedstawiając założenia fizyki kwantowej - takiej jak podwójna natura falowo-cząstkowa. W czasie pięciu dni wraz z innymi czteroma fizykami uczestniczył w sesji podejmującej zagadnienia podobieństw jaki wykazują nowa fizyka i kosmologia.

W Insbruku Dalaj Lamie zademonstrował inne doświadczenia naukowe. Zellinger stwierdził, że dla Dalaj Lamy nie istnieje problem interpretacji podwójnej natury fotonów, ich podwójnej natury pozwalającej im być raz fala a raz cząstką. Kontrowersje wzbudziła raczej teoria przypadkowości ich zachowania. Dalaj Lama spodziewał się, że jednak można przewidzieć drogę jaką foton obierze, co jest związane z poglądem prowadzącym do reinkarnacji.

Zellingera zaskoczyło natomiast to, że jakkolwiek obserwacje odgrywają kluczową rolę zarówno w teoriach naukowych jak i w buddyzmie to Dalaj Lama zgodził się co do tego, że istnieją ograniczenia nie tylko związane z mierzalnością, pomiarem świata ale i ograniczenia związane z wiedzą, poznawcze.

Czym zatem jest buddyzm tybetański i jakie są jego związki z fizyką?

Allan Wallace interpretując to spotkanie odpowiada, że buddyzm jest duchowa tradycją z mocnymi empirycznymi, filozoficznymi i religijnymi składnikami, włączając wiarę w życie pozagrobowe i reinkarnację. Buddyzm jest oparty na Czterech Szlachetnych Prawdach: fakcie cierpienia, wewnętrznych źródeł cierpienia, możliwości jego likwidacji oraz wskazuje ścieżkę do jego usunięcia - oświecenia. Linia graniczna dla cierpienia to ignorancja powodująca złudzenie porzucenie których prowadzi do duchowego wyzwolenia czyli do wiedzy i wglądu na temat swojej kondycji swojego istnienia.

Wallace jest przykładem zasadności dialogu pomiędzy nauką a buddyzmem. Będąc najpierw przez 14 lat mnich buddyjskim ostatecznie uzyskał stopień naukowy z fizyki na Amhest College w 1980 r. Tam spotkał Artura Zajonca, fizyka, który był naukowym koordynatorem spotkania z Dalaj Lamą w Dharamsali.Wallace jest obecnie profesorem Studiów Tybetańskich na University of California w Santa Barbara.

Mówi: „To naturalne dla buddystów, ze interesują się nauką ponieważ nauka jest najbardziej kompletną i najlepsza teoria fizyczną świata jaka mamy. Buddyjskie poszukiwanie prawdy nie ogranicza się wyłącznie do natury świadomości na temat czego akurat nauka niewiele wie, ale również do poszukiwania natury całego świata, którego jesteśmy świadomi”.

Wallace zgadza się, że mechanika kwantowa i buddyzm wykazują wiele podobieństw; ani nie jest całkowicie obiektywna (tj. pewne cząstki kwantowe mają jedynie znaczenia w kontekście pomiaru) ani całkowicie subiektywne. Świadomość i różne zagadnienia na linii umysł-ciałowykazują podobne cechy. Wallace twierdzi, że Dalaj Lama nie wiedział wcześniej, że filozoficzne kwestie zostały tak jasno potwierdzone w badaniach naukowych, podczas gdy fizycy byli zaskoczeni podejściem buddyjskim prowadzącym do podobnych wniosków.

Zajonc stwierdził, że znalazł wiele potencjalnych elementów w buddyjskim światopoglądzie, które mogą być całkiem pomocne przy formułowaniu filozoficznego ujęcia mechaniki kwantowej; „To szybko stało się jasne, że tybetański buddyzm oferuje szeroki i subtelny zbiór filozoficznych założeń, które mogą być bardzo przydatne na Zachodzie nawet dla naukowców”.

Spotkanie w Dharamsali było szóstym z kolei w serii Konferencja Umysłu i Życia w czasie której Dalaj Lama spotkał się z naukowcami, ale pierwsze gdzie spotkał się z fizykami. Poprzednie pięć koncentrowały się mózgu, świadomości i podobnych tematach. Podając za Wallacem, spotkania odpowiadały fascynacjom Dalaj Lamy i jego głębokiemu przekonaniu, że buddyzmu tybetański powinien się odnosić do współczesnej nauki. Dla samego Dalaj Lamy takie spotkania zapewniają wysoki poziom dostarczania informacji a z drugiej strony mogą one zachęcić naukowców do poszukiwania inspiracji w ramach idei oferowanych przez tybetańska filozofię, psychologię czy medytację.

George Greenstein, teoretyk astrofizyk w Amhest College mówił o kosmologii. Inni naukowcy którzy uczestniczyli w konferencji to: Piet Hut z Instytutu Studiów Wyższych w Princeton, David Finkelstein z Georgia Institute of Technology, Zajonc i Zeillinger.

Geenstein powiedział: „Rozmowy zawierały wielka ilość informacji i faktów, którymi Dalaj Lama był bardzo zainteresowany”. Podnoszono również kwestie filozoficzne. Na przykład czy moment tworzenia świata tzw. big-bang stoi w opozycji koncepcji przekształcania się jednego w drugie? Jak można rozumieć stworzenie? Czy prawa fizyki istniały przed stworzeniem?

Na koniec Greenstein powiedział, że „Bardzo lubię jeździć do Dharamsali” i dodał : „Rozważania które tutaj snuliśmy pośród fizyków i astronomów były zaledwie muśnięciem powierzchni. Teraz lecimy na inny kontynent. Chciałbym powrócić, wylądować i przejść się trochę.”

37-31 wrzesień 2000r. Jego Świątobliwość Dalaj Lama spotyka się z głównymi zachodnimi naukowcami w czasie Szóstej Konferencji Umysłu i Życia[1]. Tematem tego spotkania było „Nowa Fizyka i kosmologia”. Spotkanie otworzył prof. Anton Zeillinger przedstawiając różnice pomiędzy mechaniką kwantową a klasycznym poglądem na wszechświat. Stwierdził: „W klasycznej fizyce wierzymy, że góry istnieją pomimo, że ich nie oglądamy. W przypadku mechaniki kwantowej, ten pogląd nie obowiązuje.” Następnie prof. David Finkelstein opisał jak nowa fizyka zmieniła nowe zrozumienia wiedzy samej w sobie. „klasycznie myslimy, ze kiedy wiemy maksymalnie dużo o czymś, wiemy wtedy wszystko. Dziś zrozumieliśmy, że wiele razykiedy wiemy tak wiele jak to tylko możliwe to nadal to nie jest wszystko.”

Innym ważnym aspektem nowej fizyki, teorii Einsteina o czasoprzestrzeni jest to co prof. Finkelstein opisał, Szczególna Teoria Względności nie zna koncepcji ruchu absolutnego. Można mówić wyłącznie o ruchu względnym co zostało odkryte przez Galileusza. Nowe odkrycie Einsteina jest takie, ze wszyscy obserwatorzy niezależnie jak się poruszają spotkaja się końcu bo nie przekroczą prędkości świetlnej fali. To zadziwiający paradoks.

Otwartość tego dialogu kontrastuje z relacjami zachodniej nauki i zachodniej religii. Jak prof.Zajonc wyjaśniał: „Na Zachodzie były napięcia pomiędzy wewnętrznym światem ducha i religii i zewnętrznym światem mistrzostwa natury. Na tym tle nastąpił rozdział. Świat religii powiedział: <Jeśli nic nie mówisz o moralności i wewnętrznym świecie, to weź sobie ten zewnętrzny świat>. W tym czasie nauka była jeszcze słaba a religia potężna. Terazrzeczy się zmieniają. Na Zachodzie teraz moc nauki i technologii jest potężna.”

 

[1] Szósta Konferencja Umysłu i Zycia to spotkanie dialogu pomiędzy biologami, neurobiologami, psychologami a przedstawicielami buddyzmu tybetańskiego w tym z Dalaj Lamą o Czcigodnym Thubtenem Chodronem. Tematyka tych spotkań zostanie podjęta w innym numerze Garudy.

---