HANS ULRICH SCHAFFGOTSCH, dokumenty

Schaffgotschowie to jedna z bardziej znanych i rozrośniętych rodzin śląskich feudałów, która przybyła na Śląsk w średniowieczu. Najprawdopodobniej pochodzą z Miśni i Turyngii i mówi się, że pierwsi przedstawiciele tego rodu przybyli na Śląsk w XIII wieku z księżniczką Meranu r11; żoną księcia Henryka Brodatego, późniejszą św. Jadwigą. Nazwiska Schaffgotschów zaczęto używać od XVII wieku r11; powstało ono w wyniku zespolenia w jedno słowo właściwego nazwiska Schaff (tj. owca r11; stąd m.in. owca w herbie rodu) i rodowego przydomka Gotsch. Używanie przydomka Gotsch było uzasadnione, ponieważ tym nazwiskiem na terenie Niemiec w czasach ówczesnych posługiwało się kilka rodów r11; wcale ze sobą niespokrewnionych. Aż do końca XVI wieku potomkowie protoplasty rodu Gotscha Schofa Młodszego, używali nazwiska Schaff Gotsch gennant (Schaff zwany Gotschem), potem pisano je z myślnikiem między Schaff i Gotsch, a od początku XVII wieku zastąpiono je zespoloną formą nazwiska Schaffgotsch. Na przestrzeni stuleci przedstawiciele rodu Schaffgotschów piastowali wiele różnych ważnych stanowisk i urzędów; kasztelani, starostowie, kanclerze, cesarscy radcowie, byli też duchownymi (m.in. biskup Wrocławia). W latach dziewięćdziesiątych XVI wieku żyło na Śląsku 10 rodzin Schaffgotschów, spośród których do wielkiego znaczenia i majątku doszli przedstawiciele dwóch rodów; władca Żmigrodzkiego państwa stanowego r11; bezdzietny Adam, oraz posiadacz dóbr ziemskich Chojnika i Gryfowa r11; Christoph. Obydwoje zmarli w 1601 roku i niemal w jednej chwili, 6-letni wówczas syn Christopha r11; Hans Ulrich stał się dziedzicem jednego z największych majątków na Śląsku, na który składało się m.in. 4 miasteczka i 92 wsie. Oprócz spadku po ojcu i wuju, majątek powiększył również posag żony r11; piastowskiej księżny legnicko-brzeskiej, Barbary r11; Agnieszki, z którą miał pięcioro dzieci. Hans Ulrich kształcił się na uniwersytetach w Tybindze i Lipsku, a po zdobyciu wykształcenia kontynuował polityczną i arystokratyczną karierę swoich poprzedników. W latach 1618 r11;1648 toczona była jedna z najkrwawszych w dziejach wojen r11; Wojna 30-letnia, pomiędzy katolickimi habsburskimi cesarzami i książętami Rzeszy, tworzącymi tzw. Ligę Katolicką, a obozem protestanckim tzw. Unią Protestancką oraz jej sprzymierzeńcami; Francją, Szwecją, Holandią, Sabaudią i Danią. W chwili wybuchu wojny Hans Ulrich Schaffgotsch miał 23 lata. W pierwszych trzech latach wojny dobra Schaffgotschów, a przede wszystkim Kowary, mimo nękających przemarszów wojsk, specjalnie nie ucierpiały. Jednak dalszy przebieg wojny, nakładane kontrybucje doprowadziły do upadku górnictwa rudy żelaza i jego wytopu, a także do upadku miasta. Postać protestanta Hans Ulrich Schaffgotscha, w katolickiej służbie cesarskiej zapisała się tragicznie w dziejach Wojny 30-letniej. W 1621 roku Hans Ulrich Schaffgotsch przysięga wierność cesarzowi i tworzy na jego zlecenie oddziały wojskowe, których dowódcą zostaje wielki marszałek Albrecht von Wallenstein r11; przyjaciel Hansa Ulricha Schaffgotscha. W 1627 roku m.in. za zasługi na polu wojskowym, generał Hans Ulrich Schaffgotsch uzyskuje od cesarza Ferdynanda II prawo do tytułu przysługującego hrabiom Rzeszy r11; jaśnie oświeconego i wspaniałego (Hochwohlgeboren), a także barona Świętej Rzeszy Niemieckiej, podległego bezpośrednio cesarzowi (rSempefrei des Heiligen Römischen Reichesr1;). Robi zawrotną i szybką karierę wojskową. Przyjaźń z marszałkiem Albrechtem von Wallensteinem okazała się dla Schaffgotscha nie tylko niewygodna, ale i zgubna r11; zwycięski i pewny siebie Wallenstein zapragnął władzy i korzystając z pomocy Francji i Szwecji chciał ogłosić się królem Czech. Spisek przeciwko cesarzowi, w którym m.in. brał udział Hans Ulrich Schaffgotsch, został wykryty i wielki dowódca został przez sprzymierzeńców cesarza zamordowany w 1634 roku w Chebie. Dziedzic Kowar, wciągnięty w wir wydarzeń, wkrótce podzielił los swego protektora i towarzysza broni - Hans Ulrich Schaffgotsch został aresztowany na dzień przed zamordowaniem Albrechta von Wallensteina. Akt oskarżenia liczył 51 punktów - Hansa Ulricha Schaffgotscha uznano winnym nieposłuszeństwa, zdrady i obrazy majestatu cesarskiego. Dla utrzymania należytej dyscypliny wojennej Schaffgotscha skazano 31 marca 1635 roku na śmierć przez ścięcie, a przedtem na obcięcie prawej ręki, którą rzekomo miałby popełnić krzywoprzysięstwo. Trafił on do Ratyzbony, gdzie by wyciągnąć od niego całą prawdę, postanowiono go najpierw poddać jeszcze torturom. Izba tortur mieściła się w ratyzbońskim Ratuszu. W nocy z 4 na 5 czerwca 1635 roku torturowano Schaffgotscha przez trzy godziny (od 22:00 do 01:00). Ogólnie rmimo całej sztuki kata w przesłuchaniu niczego nie uzyskanor1;. Po przesłuchaniu ponastawiano torturowanemu powykręcane i powyłamywane członki (kości, stawy itp.), przez trzy tygodnie nie mógł się posługiwać rękami i był karmiony podczas posiłków. Po zatwierdzeniu wyroku pisemnie pożegnał się z dziećmi i przyjaciółmi, odrzucił propozycje egzekucji w zamkniętym pomieszczeniu i wybrał kaźń publiczną pod otwartym niebem. W dzień egzekucji, 23 lipca 1635 roku zaprowadzono go na spotkanie z radą miejską do sali ratuszowej. Gdy wychodził z ratusza, licznie zgromadzeni ludzie płakali. Odczytano mu wyrok i oznajmiono, że z łaski cesarza oszczędzono mu obcięcia ręki. Przy dźwiękach werbli poprowadzono Hansa Ulricha Schaffgotscha na szafot r11; po wejściu po schodach ukląkł on, pomodlił się, usiadł na taborecie ze słowami rJestem gotów ciałem i duszą pojednać się z Bogiemr1;. Wkrótce pojawił się kat, zarzucił płaszcz okrywający miecz, podszedł od tyłu i błyskawicznym ciosem odciął skazańcowi głowę. Wieczorem o godzinie 23:00, przy blaskach pochodni trumnę ze zwłokami zaniesiono na cmentarz, w pogrzebie uczestniczyło około 100 osób. Wszystkie dobra Hansa Ulricha Schaffgotscha, w tym i Kowary, uległy konfiskacie i przeszły na własność cesarza Ferdynanda II. W 1648 roku cesarz okazując łaskę zwrócił rodzinie Schaffgotschów część majątku, ale nie dotyczyło to Kowar oraz Nowego Dworu i dopiero wtedy gdy małoletnie dzieci Hansa Ulricha Schaffgotscha przeszły na katolicyzm. Źródła: 1. Bugaj T. rProces i egzekucja dziedzica Kowar Hansa Ulricha Schaffgotscha r11; Ratyzbona 1635 rok.r1;, rKowary r11; szkice z dziejów miastar1;, tom I, Jelenia Góra 1998 r. 2. Jurek T. rObce rycerstwo na Śląsku do połowy XV wiekur1;, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 1998 r. 3. Kapałczyński W. rKowaryr1;, Wydawnictwo OSSOLINEUM 1993 r. 4. Łuczyński R.M. rTropami śląskiego dziedzictwar1;, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2000 r. Wrocławskie Towarzystwo Oświatowe, 5. Czasopismo rKARKONOSZr1;, nr. 34 r11; 93, Studenckie Koło Przewodników Sudeckich, Wrocław 1994 r.