Pragmatyka językowa 18.12.10 zajęcia I i II

Sens propozycjonalny i sens illokucyjny wypowiedzenia (wg Searla)

Podstawową formułą przedstawiającą funkcję illokucyjną jest schemat F(p), w którym treść przedstawieniowa (propozycjonalna, ideacyjna) jest oznaczona literą (p), co symbolizuje jej względną niezależność od samej wyrażonej naddanej funkcji pragmatycznej (illokucyjnej) oznaczonej literą F.

Treść propozycjonalna (ideacyjna) ma charakter obiektywny i statyczny, niezależny od intencji interakcyjnej nadawcy, czy interakcyjnej interpretacji odbiorcy. Sens funkcji illokucyjnej F ma charakter dynamiczny i zależny od interpretacji zaistniałych w momencie mówienia warunków pragmatycznych. Awdiejew proponuje wyodrębnienie 2 sensów wypowiedzi:

• znaczenie ideacyjne wypowiedzenia (niezależne od układów interakcyjnych, rozumiemy jego treść w sposób uogólniony, np. Przynieś mi książkę - prośba/nakaz/polecenie

• sens interakcyjny - ukryty w pośrednich aktach mowy lub jawny, ujawniony przez zastosowanie operatorów interakcyjnych naddanych w wyniku inferencji sytuacyjnej. Inferencja sytuacyjna to analiza sytuacji mówienia i włączenia relewantnych (dodatkowych) elementów danej sytuacji do interpretacji wypowiedzi. Ukryty sens ideacyjny nie jest bezpośrednią funkcja opisanego znaczenia tego wydarzenia (nie wynika bezpośrednio z niego, chociaż nie mogłaby powstać w oderwaniu od opisanego sensu ideacyjnego.

Proszę przynieś mi książkę. ← sens ideacyjny

Jeśli na powierzchni nie pojawiają się specjalne operatory interakcyjne ogólny sens ideacyjny występuje jako bodziec inferencji, który zmusza nas do wykrycia zamiaru interakcyjnego. Awdiejew dzieli funkcje języka na 3 zasadnicze grupy:

• funkcja poznawcza (przedstawieniowa) - obejmuje ona możliwość przekazania za pomocą mówienia obszarów ideacyjnych (poziom ideacyjny),

• funkcja ekspresywna i impresywna (odnoszą się do tej samej płaszczyzny gramatycznej - stosunku między nadawcą i odbiorcą i są zwierciadlanym odbiciem tego samego procesu: nadawca wyraża swój obiektywny stosunek do przedstawionej treści i tym samym wpływa na odbiorcę, który w także w sposób subiektywny przyjmuje przedstawioną treść (poziom interakcyjny)

• funkcja fatyczna i poetycka - są spokrewnione, bo odnoszą się do sposobu organizowania przekazów w określonych w danej kulturze sposób (poziom organizacji dyskursu)

zajęcia II

W wyniku procesów poznawczych człowieka powstają w jego pamięci wyobrażenia o typowym stanie rzeczy. Stan rzeczy to często spotykane, typowe sytuacje składające się z rzeczy powiązanych określonymi relacjami. Stany rzeczy rozpoznawalne są przez człowieka: bezpośrednio (poprzez wrażenia percepcyjne) i pośrednio i zapamiętywane są w tej właśnie postaci. Wyobrażenia dotyczące tej samej sytuacji nie są u każdego człowieka takie same. Ulegają one generalizacji tworząc typowe wzorce podobnych sytuacji. Generalizacja polega na odrzuceniu informacji nieistotnych przy zachowaniu istotnych, które tworzą tym samym wiedzę standardową. Indywidualne wyobrażenie mówiącego o typowej sytuacji, które chce przedstawić lub zmienić musi ulec pewnej aproksymacji (przybliżeniu) do standardów interpretacyjnych wypracowanych w danym kręgu kulturowym.

np. OPARZYĆ SIĘ [KTOŚ, CZYMŚ]

Obraz ideacyjny to figuratywne wyobrażenie mówiących o otaczającym ich świecie. Obrazy takie zawierają zazwyczaj komponenty wszystkich zachowanych wrażeń perceptywnych, które mówiący magazynują w procesie poznawania świata i organizują zgodnie z przyjętymi w danej kulturze ramami standardowymi. Informacja tego typu przechwycona w komunikacie językowym powoduje u odbiorcy w wyniku jego interpretacji wyobrażenie zbliżenia do obrazu wyjściowego nadawcy. Obraz ideacyjny to obraz przedstawieniowy ograniczony przez przybliżenie do standardu semantycznego. Obrazy ideacyjne tworzą w świadomości mówiącego nierozkładalną, jednostkową organizację treści, która w razie potrzeby jest w sposób automatyczny wywoływana z pamięci. Aby można było obraz ideacyjny wykorzystać w procesie komunikacji nieuniknione jest odniesienie go do rozkładalnej postaci standardu semantycznego lub kombinacji standardów semantycznych. Standardy semantyczne stanowią intersubiektywne, uogólnione reprezentacje obrazów ideacyjnych o strukturze predykatalno-argumentowej. Gdy obraz ideacyjny nadawcy jest bardziej złożony niż standard semantyczny, standard semantyczny nie mieści w sobie wszystkich komponentów obrazu ideacyjnego, wówczas nadawca wprowadza do wypowiedzi takie specyfikacje predykatu prymarnego w postaci np. predyktaów sekundarnych, które mają ułatwić odbiorcy odtworzenie przybliżonego obrazu ideacyjnego. Standard semantyczny może mieć postać predykatu prymarnego, w którym członem konstruktywnym jest najczęściej czasownik w formie finitywnej (osobowej), może mieć też postać predykatu sekundarnego, w którym członem konstruktywnym jest najczęściej przymiotnik/imiesłów przymiotnikowy/zaimek dzierżawczy.

Przykłady:

Studenci szanują profesorów. (predykat prymarny)

SZANOWAĆ [KTO?, KOGO?]

SZANOWAĆ [STUDENCI, PROFESOROWIE]

(predykat) (argumenty)

Szanowny profesor siedzi. (predykat sekundarny)

SIEDZIEĆ [KTO?]

SIEDZIEĆ [PROFESOR]

SZANOWNY [PROFESOR]

Anna kupiła błękitną sukienkę. (predykat prymarny)

KUPIĆ [KTO?, CO?]

KUPIĆ [ANNA, SUKIENKA]

BŁĘKITNA [SUKIENKA]

Janek je zupę pomidorową drewnianą łyżką.

JEŚĆ [KTO?, CO?]

JEŚĆ [JANEK, ZUPĘ]

POMIDOROWA [ZUPA]

DREWNIANA [ŁYŻKA]

Marysia chce przeczytać ciekawą książkę.

CHCIEĆ [KTO?, CO?]

CHCIEĆ {MARYSIA, PRZECZYTAĆ [MARYSIA, KSIĄŻKA]}

(KTO?, CO?)

CIEKAWA [KSIĄŻKA]

Pewien stary młynarz miał trzech synów, Zachorował i postanowił podzielić swój niewielki majątek. Najstarszy syn kochał zwierzęta i otrzymał od ojca gospodarstwo. Drugi syn był barczysty, silny, przydzielił mu ojciec wielki, drewniany młyn. Najmłodszy syn był małym dzieckiem. Uwielbiał zabawy ze starym kotem. Ojciec podarował mu zwierzę. Okazało się, że kot był niezwykły, był zaczarowany.

MIEĆ [MŁYNARZ, SYNOWIE]

PEWIEN [MŁYNARZ]

STARY [MŁYNARZ]

ZACHOWAŁ [MŁYNARZ]

POSTANOWIŁ{MŁYNARZ, PODZIELIĆ [MŁYNARZ, MAJĄTEK]}

NIEWIELKI [MAJĄTEK]

KOCHAĆ [SYN, ZWIERZĘTA]

OTRZYMAĆ [SYN, GOSPODARSTWO, (OD) OJCIEC]

NAJSATRSZY [SYN]

…

Dokończyć wg schematu!

Poziom interakcyjny

Operatory interlokucyjne - to część wypowiedzi (słowo lub cząstka), która daje wskazówki, za jaki akt mowy należy uznać dane wypowiedzenie, tzn. jaką funkcję illokucyjną to wypowiedzenie pełni.

Proponuję pójść na spacer. ← operator działania (dot. strategii behawioralnej)

Może Ania kupiłaby błękitną sukienkę?

OPERATORY:

• pewności (na pewno, naprawdę, na bank, na 100%, jestem przekonany, że)

• wątpliwości (chyba nie, nie powiem, nie przypuszczam żeby, mało prawdopodobne, może)

• wykluczenia (niemożliwe żeby, nie ma mowy)

• przypuszczenia (myślę, że, domyślam się, że, zapewne)

operatory modalne - rozpoczynają negocjację modalną, czyli dążenie do przyjęcia najbardziej prawdopodobnej wersji zdarzeń, najbardziej wiarygodnego z punktu widzenia mówiących stopnia prawdopodobieństwa zaistnienia zdarzenia.

• operatory emotywno-oceniające

• operatory działania

• operatory metadyskursywne

PRACA DOMOWA

Na podstawie: Awdiejew, Habrajska, Wprowadzenie do gramatyki komunikacyjnej tom II

• opracować typologię gatunkową tekstów w ujęciu Awdiejewa, Habrajskiej (str. 190-193)

• przeczytać dział III nt. różnych typów tekstów

• wynotować wyznaczniki gatunkowe tekstów

• wybrać 3 teksty z 3 różnych gatunków, w konkretnych tekstach wskazać, gdzie realizuje się określony wyznacznik, po analizie, wskazać również te wyznaczniki, które nie wystąpiły (szczególnie zwrócić uwagę na teksty publicystyczne)

np.

wyznaczniki tekstu naukowego:

• terminologia naukowa

• bezosobowa forma

• referencja naukowa (odwołania do badań, cytowanie, przytaczanie, bibliografia, przypisy)

• podział tekstu na rozdziały, podrozdziały

• występowanie symboli, wykresów, wzorów

• argumentacja rzeczowa

• statyzacja (atemporalność, powtarzalność)

• kompozycja dyskursu naukowego (hipoteza → argumentacja → wnioski), egzemplifikacja → typologizacja, egzemplifikacja + argumentacja → konkluzja + typologizacja)

Język: potoczny, naukowy, urzędowy, publicystyczny, literacki.

Dyskurs potoczny:

• kontakt twarzą w twarz - fizyczny kontakt

• to samo miejsce, czas i te same możliwości obserwacji otoczenia

• znajdują się w „pierwotnej sytuacji pragmatycznej” [B. Malinowski]

• język narzędziem wspólnego koordynowania

• nie tyle nazywanie, co wskazywanie na zjawiska rzeczywistości

Dyskurs naukowy:

• organizowanie procesu poznawczego

• wspólne dążenie uczestników do pokazania prawdy lub uwiarygodnienie opisywanych zjawisk rzeczywistości

• obiektywność

Dyskurs urzędowy:

• kodyfikacja stosunków społecznych w postaci różnego typu dokumentów, mających tzw. Siłę prawną

• uregulowanie lub zmiana obowiązków, których nieprzestrzeganie grozi sankcją

• od naukowego różni się tym, że mają charakter arbitralny, nie zawsze z obiektywnym uzasadnieniem logicznym

Dyskurs publicystyczny:

• wyróżnikiem perswazja - wywieranie wpływu na odbiorcę

• wpływ ma powodować zmiany lub umacniać systemy przekonań, co ma motywować ich zachowanie w społeczeństwie

• rozumne argumenty, jak i irracjonalne chwyty

• przekonania i emocje

Dyskurs literacki:

• obrazowe, kreatywne przedstawienie świata

• wywołanie przeżycia estetycznego u odbiorcy

Wyznaczniki mowy potocznej

Foniczne:

• uproszczenie wymowy w często stosowanych konstrukcjach „Cze”

• redukcja grup spółgłoskowych „pierszy”

• redukcja wygłosu „iś”

• redukcja samogłosek w sylabach nieakceptowanych „orginalny”

• ściągnięcie dyftongów „kracja” zamiast „kreacja”

Specyfiki realizacji:

• pauzy

• falstarty

• przerwania

Wyznaczniki tekstów naukowych

Gramatyczne wyznaczniki bezosobowości:

• 1 os liczby mnogiej - my

• Uważa się, przyjmuje się, zakłada się, że… - konstrukcje bezosobowe

• Ustalono, obliczono, że… - konstrukcje imiesłowowe

• Rozpoczęły się badania, idzie praca nad… - zdania metaforyczne, aby uniknąć „ja”

Gramatyczne wyznaczniki referencji naukowej:

• Cytowanie

• Specjalne operatory - różne wzory, schematy

• Odnośniki bezpośrednie

• Przytoczenia

• Referencja zewnętrzna - cytowanie, odniesienia

• Referencja wewnętrzna - rozwinięcie myśli samego autora, np. na dole strony w przypisie

• Lista bibliograficzna

Wyznaczniki tekstów urzędowych

Szablony dokumentów urzędowych:

• Ujednolicenia rzucające się na pierwszy rzut oka

• Często formularze do wypełnienia

• Nawet w przypadku zwartego tekstu trzeba pisać go w ściśle określonych formułach

Terminologia urzędowa:

• Terminilogizacja

Wyznaczniki tekstów publicystycznych

Ekspresywne nacechowanie leksyki i frazeologii publicystycznej:

• Sądy aksjologiczne (oceniające)

• Stereotypy - uogólnione sądy aksjologiczne - tworzą one drugą rzeczywistość (system wartościowania rzeczywistości społecznej)

• Emotywnie nacechowane slogany, hasła polityczne, apele

Wyznaczniki tekstów literackich

Formalne wyznaczniki gatunków tekstów literackich:

• Celem jest wywołanie przeżycia estetycznego

• Świat przedstawiony to fikcja

• „uczestnictwo” odbiorcy zależy od jego indywidualnej interpretacji

• Kreacja własnego świata przeżyć odbiorcy

• Odbiorca jest zdolny do refleksji

6

---