EKOLOGIA I PLASTYKA
-propozycja działań ekologiczno- artystycznych z okazji Dni Ziemi
Aleksandra Burda
Jednym z podstawowych problemów współczesnego świata jest ochrona środowiska naturalnego. Konsekwencje wynikające z degradacji przyrody oraz zachwiania symbiozy w relacji człowiek -natura stanowią zagrożenie dla dalszej egzystencji. Koniecznością są podjęte na szeroką skalę kompleksowe działania mające na celu nie tylko przeciwdziałanie zanieczyszczeniu przyrody, jak i również kształtowanie proekologicznych postaw społecznych. Istotną rolę w tym zakresie może spełniać spójny system edukacji i wychowania środowiskowego dzieci i młodzieży.
Umiejętność właściwego współżycia ludzi z przyrodą należy zaszczepiać już dzieciom w wieku szkolnym. Sama naukowa wiedza opierająca się na dostarczaniu uczniom niezbędnych informacji nie wystarcza. Edukacja ekologiczna poprzez zabawę, jest szansą, dzięki której uczniowie zaczną „wczuwać się” w przyrodę, wykształcać z nią emocjonalne związki. Możliwości takie kryją się w różnego rodzaju działaniach twórczych, inscenizacjach, grach dydaktycznych, które rozwijają myślenie, kształtują postawę wobec środowiska, ukierunkowują myślenie o przyszłości i zmuszają do refleksji nad konsekwencjami podejmowanych działań. Ciekawą alternatywą w edukacji ekologicznej są również warsztaty, akcje plastyczne organizowane w szkołach z okazji Dnia Ziemi. .
W swojej dotychczasowej pracy pedagogicznej jako nauczyciel plastyki, oraz organizator corocznych warsztatów artystycznych, zauważam istotne związki pomiędzy plastyką a ekologią, kształtujące zachowania ekologiczne wśród uczniów.
O pięknie przyrody można mówić w tych samych kategoriach, co o pięknie dzieł sztuki.
Zarówno przyroda jak i sztuka rozbudza wrażliwość na piękno.
Integracja treści dydaktycznych z zakresu plastyki i ekologii niesie ze sobą szerokie walory edukacyjne.
„Niech żyje zielone” -pod taką nazwą odbywały się jedne z warsztatów organizowanych w naszej szkole, których byłam inicjatorem. Był to zespół działań twórczych, uwrażliwiający uczniów na problematykę ekologiczną. Stymulowanie procesów edukacyjnych poprzez zabawę oraz kreację, było jednym z najważniejszych założeń akcji plastycznej.
Forma ekologicznych warsztatów zbliżona była do happeningu- artystycznej wypowiedzi, posiadającej znamiona widowiska parateatralnego, której celem działania jest wyreżyserowanie "zdarzenia", angażującego publiczność. Ta spektakularna forma działań przeciwstawia się nudzie i stereotypom „pogadanek”, które nie zawsze przynoszą oczekiwane efekty dydaktyczne.
Hasłem wiodącym była zieleń- jako symbol ożywionej natury, barwa wegetacji, odradzającego się życia, roślinności, krajobrazu.
Demonstrując swoją integrację z naturą uczniowie jak i nauczyciele wzięli udział w radosnym korowodzie, w którym dominowała barwa zielona: zielone, trawiaste czapki, peruki, makijaże, włosy, stroje, kapelusze, okulary. Kolorowym akcentem korowodu były postacie przebierańców- przedstawicieli fauny i flory. Wesoły nastrój tworzyła również szkolna orkiestra flecistów. Uczestnicy zielonej manifestacji, nieśli ze sobą także ekologiczne transparenty, zielone balony, oraz papierowe kwiaty.
Po przejściu ulicami miasta, następne zdarzenia happeningu odbywały się jednocześnie.
W pobliskim parku „ zakwitła” wiosenna łąka z barwnych papierowych kwiatów, utworzona przez najmłodszych uczestników akcji. Inne „zielone skrzaty” prowadziły niecodzienny dialog z drzewami łącząc pnie drzew kolorową pajęczyną, na których zawisły „ serca podziękowań, oraz dobrych życzeń”. W parkowej scenerii odnaleźć można było również zabandażowane, spróchniałe, schorowane drzewa, oraz nekrologi różnej treści na uschniętych pniach. Jedna z akcji polegała na ożywianiu - „powoływaniu do życia” uschniętych drzew.
Przed szkołą „wyrosły” kolorowe drzewa: „ ptasie”, „wesołe”, „kwitnące”, „zielone”, jesienne”.
Najstarsi uczestnicy działań twórczych wzięli udział w treningu wrażliwości pt.„Jestem drzewem”, którego celem było odkrycie podobieństw egzystencjalnych i wizualnych pomiędzy drzewem a człowiekiem, personifikacja drzewa.
Na koniec uczestnicy akcji z zainteresowaniem podzielili się swoimi doświadczeniami i oglądali twórcze dokonania swoich kolegów zgromadzone na wspólnej wystawie.
Treści związane z nauczaniem i wychowaniem pro-środowiskowym, można realizować w różnorodny sposób, aby w następstwie uczyły nowego podejścia do problemów związanych z ekologią. Najwartościowsze są jednak te, które rozbudzają autentyczne potrzeby czynnego uczenia się i rozwiązywania wysuwanych problemów, w których każde dziecko staje się aktywnym uczestnikiem. Takie szanse stwarzają właśnie warsztaty plastyczne, angażujące swoistą emocjonalność dziecka, jego zdolność do wnikliwej obserwacji natury, wrażliwość na piękno, ciekawość i radość, towarzyszącą bezpośredniemu kontaktowi z przyrodą oraz sztuką.
Charakterystyczne jest zelektryzowanie wyobraźni nieoczekiwanymi zestawieniami faktów. W ramach kampanii "Zachowaj Trzeźwy Umysł" często przywołuje się tę formę, jako ciekawą, niebanalną oraz niezwykle atrakcyjną dla mediów. Czasem w takim działaniu chodzi po prostu o to, by przeciwstawić się nudzie i stereotypom "pogadanek" - wypowiedzi operującej ciągiem zdarzeń o częściowo zaplanowanej strukturze, otwarta na przypadek i improwizację, dążąca do wciągnięcia w akcję widza i uczynienia z niego współtwórcy wydarzenia. Często operuje elementami widowiska parateatralnego, muzyką.
Jednym z najważniejszych problemów współczesnego świata jest ochrona naturalnego środowiska. Człowiek, żyjący początkowo w symbiozie z przyrodą, wraz z rozwojem nauki i techniki zaczął ją przekształcać. Postępująca degradacja przyrody spowodowała, iż w drugiej połowie dwudziestego wieku podjęte zostały kompleksowe działania mające na celu ochronę środowiska. Tym samym przyczyniono się w sposób pośredni do ochrony samego człowieka.
Podstawą tej działalności powinno być wychowanie ogółu społeczeństwa, które należy rozpoczynać od najmłodszej generacji.
Umiejętność właściwego współżycia ludzi z przyrodą należy „zaszczepiać” dzieciom od najmłodszych lat. Aby jednak były one przekonane o konieczności ochrony przyrody, szanowały i doceniały ją muszą ją poznawać. Nie można jednak poprzestawać na podawaniu czystej wiedzy. Sama naukowa nazwa jest tylko suchym słowem. W pracy z dziećmi nie należy skupiać się na nazywaniu, identyfikacji gatunków. Nie dlatego, że nazwy nie są ważne. Ale są ważniejsze problemy w edukacji środowiskowej. Niech dzieci bawią się i cieszą. Wtedy zaczną wczuwać się w przyrodę, wykształcać z nią emocjonalne związki.
Edukacja ekologiczna to: formowanie wiedzy, a także rozwijanie wrażliwości oraz chęci działania na rzecz kształtowania i ochrony środowiska.
Cele edukacji ekologicznej skupiają się na:
- Poznawaniu motywów i sposobów ochrony środowiska,
- Kształceniu umiejętności dostrzegania zjawisk w ekosystemach,
- Przewidywaniu i ocenie pewnych następstw obserwowanych zjawisk przyrodniczych i czynów człowieka,
- Kształtowaniu emocjonalnego stosunku do określonych zjawisk i obiektów w środowisku człowieka,
- Formowaniu i wzmacnianiu pozytywnych przekonań i postaw wobec określonych zjawisk, obiektów przyrodniczych.
Edukacja małych dzieci w zakresie ochrony środowiska powinna stanowić składową część działalności dydaktyczno-wychowawczej zarówno nauczyciela jak i rodziców, a przy tym powinna inspirować do aktywnej samo edukacji.
W toku realizacji edukacji ekologicznej, rozwijania wrażliwości oraz kształtowania szacunku wobec przyrody powinno u dzieci obejmować:
- Względnie trwale dyspozycje przejawiające się w zachowaniach, których cechą jest pozytywny stosunek do obiektu i zjawiska, a także osoby,
- Wrażliwość na środowisko przyrodnicze,
- Dążność do kontaktu z nieskażonym środowiskiem przyrodniczym,
- Poczucie odpowiedzialności za stan oraz pomnażanie zasobów środowiska przyrodniczego,
- Wiedze dzieci z zakresu budowy, warunków życia roślin i zwierząt oraz różnorodnych zjawisk przyrody nieożywionej,
- Umiejętność spostrzegania i oceny piękna obiektów i zjawisk przyrodniczych,
- Umiejętność przekazywania przez dzieci nabytych wiadomości i wyrażania uczuć w różnorodnych formach ekspresji,
- Zdolność oceny niewłaściwego zachowania się innych wobec przyrody i sposobów reagowania na nie,
- Właściwe zrozumienie, że przyroda jest dla człowieka użyteczna i należy ją szanować,
- Ugruntowanie wiadomości, że niektóre gatunki roślin i zwierząt oraz obiekty przyrody nieożywionej są rzadkością i dlatego należy je chronić i opiekować się nimi.
Aktualnie narasta konieczność przewartościowania postaw człowieka względem przyrody. Dlatego istotną rolę w tym zakresie może spełniać spójny system edukacji i wychowania środowiskowego dzieci i młodzieży.
Edukacja powinna być akceptowana i realizowana przez ogół nauczycieli, poprzez właściwe wykorzystanie treści ekologicznych zawartych w programach nauczania danego szczebla szkolnictwa. Treści związane z nauczaniem i wychowaniem pro środowiskowym należy prezentować w sposób bardzo interesujący, aby w następstwie uczyły one nowego podejścia do problemów związanych z ekologią. Cóż dają najpiękniejsze nawet treści werbalne, które nie rozbudzają autentycznych potrzeb czynnego uczenia się i rozwiązywania wysuwanych problemów. W edukacji ekologicznej każde dziecko powinno stać się aktywnym uczestnikiem, i umieć współdecydować o tym, czego i w jaki sposób się uczyć.
Swoista wrażliwość dziecka jego zdolność do wnikliwej obserwacji przyrody, a zwłaszcza ciekawość i radość, jaką wykazuje w bezpośrednim kontakcie z przyrodą stwarza przed nauczycielem nieograniczone wręcz możliwości różnicowania form edukacji ekologicznej.
Do najczęściej stosowanych form należy zaliczyć spacery i wycieczki.
Wycieczka umożliwia dzieciom bezpośredni kontakt z rzeczywistością przyrodniczą. Jest to aktywna forma zajęć, która odbywa się w terenie. Tam może nastąpić wprowadzenie nowych treści przewidzianych w programie, można też rozwijać i wzbogacać posiadane przez uczniów wiadomości, względnie wiadomości i umiejętności sprawdzać w konkretnym działaniu. Uczniowie na ogół reagują na propozycje odbycia zajęć poza ławką szkolną żywiołowo i z entuzjazmem. Uczniowie, zwłaszcza w wieku wczesnoszkolnym przeżywają wyjście klasy w teren i nie zawsze też zdają sobie sprawę z tego, że na takich wycieczkach też się uczą. Wszystko, co uczniowie zapamiętają z wycieczki będzie się wiązało z ich bezpośrednimi przeżyciami emocjonalnymi. A wiadomo, że wiedza bazująca na przeżyciach jest pełniejsza od tej wielokrotnie powtarzanej w klasie szkolnej. Wyjście w teren gwarantuje jeszcze jeden ważny efekt, którego nie można osiągnąć, gdy uczniowie pozostają w murach szkoły. Świeże powietrze i określony wysiłek fizyczny związany z pokonywaniem trudności hartują organizm dziecka. Jednocześnie zmiana otoczenia, zieleń uspokajają system nerwowy. Wycieczki posiadają znaczny zasób bodźców wychowawczych. Przede wszystkim wdrażają do umiejętności pracy grupowej, wpływają na kształtowanie cech charakteru, jak życzliwość, koleżeńskość, zaradność. Są również okazją do kształtowania u uczniów wrażliwości estetycznej, zdolności do przeżywania piękna i pragnienia obcowania z tym pięknem. Wycieczka, którą organizuje się z dziećmi zwalcza werbalizm w nauczaniu, wprowadza ożywienie intelektualne. Jest formą czynnej pracy umysłowej, relaksu fizycznego, a przy tym pozwala lepiej poznać ucznia. Umysłowość dziecka wymaga dopływu ustawicznych wrażeń i spostrzeżeń, a w tym także emocji. Tego rodzaju bodźców dostarcza zawsze właściwie zorganizowana wycieczka.
Nowym pomysłem dotyczącym realizacji treści ekologicznych w zreformowanej szkole są tzw. Ścieżki dydaktyczne. Dzięki nim uczniowie mają możliwość całościowego postrzegania współczesnego świata, w tym też skomplikowanego systemu i relacji przyroda - człowiek. Działania te mogą mieć charakter doraźny lub systematyczny, np. organizowanie akcji zbiórki makulatury, oczyszczanie alejek w parku albo realizacja systematycznej opieki nad wybranym zieleńcem, kwietnikiem itp.
Inną formą zajęć są praktyczne prace wytwórcze, których rezultatem są np. zabawki, makiety itp. Wykonane z odpadów użytkowych. Istotą rolę spełnia uczestnictwo w opiece nad zwierzętami, np. dokarmianie ptaków, ssaków, jak również prace pielęgnacji roślin sali szkolnej, ewentualnie na działce szkolnej.
W literaturze wyszczególnione są różne metody zalecane do realizacji edukacji ekologicznej, wśród których aktywizującą rolę pełnią:
- obserwacja i pomiar,
- metoda problemowa,
- zabawy i gry,
- inscenizacja,
Obserwacja i pomiar są metodami zajęć terenowych, które umożliwiają bezpośredni kontakt ze środowiskiem. Obserwacja jest ściśle związana z preferowaną na zajęciach metodą problemową. Podstawą realizacji tej metody jest występowanie rzeczywistych problemów. Metoda problemowa towarzyszy pracy badawczej, podczas której następuje zespołowe budowanie pomysłów rozwiązania konkretnego zadania. Chodzi o fakt wyszukiwania nowych oryginalnych sposobów rozwiązań. Urozmaiceniem zajęć są zabawy i gry dydaktyczne, które rozwijają myślenie, kształtują postawę wobec środowiska, ukierunkowują myślenie o przyszłości i zmuszają do refleksji nad konsekwencjami podejmowanych działań. Interesująca z punktu widzenia dziecka jest inscenizacja, która polega na tym, że poszczególnym uczestnikom zajęć powierza się do odtworzenia role konkretnych osób występujących w sytuacji prawdziwej, ale zaadoptowanej dla celów dydaktycznych. Utożsamianie się z kreowaną postacią oraz emocjonalne zaangażowanie ucznia wyzwala szczególną atmosferę, która sprawia, że poznaje on nie tylko treści merytoryczne związane ze środowiskiem, ale konstruuje pomysły dotyczące własnych działań na rzecz środowiska. Ziemia jest istotą żyjącą, która prawdopodobnie pozbędzie się któregoś dnia gatunku ludzkiego.
J. Lowelock
Słowo wstępne
W pracy pedagogicznej szczególną uwagę przywiązuję do łączenia teorii z praktyką. Staram się rozwijać tę umiejętność zarówno u siebie, jak i u moich wychowanków. Jednym z głównych celów mojej pracy jest aktywizacja uczniów do działań na rzecz ochrony środowiska i propagowanie wśród nich proekologicznych postaw. Cel ten realizuję między innymi przez organizowanie ogólnoszkolnych akcji i imprez, jak np. Sprzątanie Świata, obchody Dnia Ziemi czy też wystawy i konkursy. Pośród tych wydarzeń na większą uwagę zasługują obchody Dnia Ziemi, które w mojej szkole obchodzone są już od 9 lat. Początkowo były to krótki apele szkolne, akademie, które co roku wzbogacałam o nowe formy nie zapominając równocześnie o starych sprawdzonych. Celem tych obchodów jest zawsze zwrócenie uwagi na zagrożenia, jakie niesie szybki rozwój cywilizacji i naruszenie równowagi między człowiekiem a środowiskiem, w którym żyjemy oraz ukazanie niebezpieczeństw, które czyhają na mieszkańców ziemi, jeśli nadal będą lekceważone prawa natury. Organizując imprezę współpracuję z uczniami, nauczycielami, a także organem prowadzącym szkołę i instytucjami pozaszkolnymi. Zyskałam wielu zwolenników akcji, które przeprowadzam. Łączy nas wspólna idea "Myślmy globalnie, działajmy lokalnie".
Myśl globalnie: planeta jest jednym organizmem i to, co się dzieje w dowolnym jej punkcie, oddziałuje również na nas.
Działaj lokalnie: nie możesz przecież sam uratować całego świata, uratuj więc jedną stokrotkę, posadź drzewo, chroń i szanuj wodę, segreguj odpady, ogranicz kupowanie towarów w opakowaniach jednorazowego użytku, a także pomagaj innym ludziom żyć i zrozumieć, że wspólnie osiągniemy bardzo dużo.
Nikt nie popełnia większego błędu niż ten, kto nie robi nic tylko dlatego, że może zrobić tylko trochę.
E. Burke
Cele ogólne:
zainteresowanie uczniów miejscem zamieszkania,
zapoznanie z problemami przyrodniczymi i społecznymi środowiska lokalnego,
rozwijanie świadomości, że stan środowiska w miejscu zamieszkania zależy od działań każdego z nas.
Cele szczegółowe:
Uczeń:
planuje i organizuje pracę,
dostrzega przyczyny degradacji środowiska oraz zależności stanu środowiska od codziennych czynności,
dba o estetykę swojego otoczenia,
rozwija umiejętność komunikacji interpersonalnej, wyrażania własnych opinii i słuchania opinii innych osób,
potrafi publicznie zaprezentować pracę swojej grupy,
kształtuje umiejętność opracowywania komunikatów medialnych w formie plakatów,
uczestniczy w konkursach, a rywalizując szanuje i docenia umiejętności i wiadomości przeciwników, potrafi formułować wnioski i spostrzeżenia.
Metody i formy realizacji:
ankieta,
pogadanka,
inscenizacja,
konkurs plastyczny i ekologiczny,
działanie na rzecz środowiska.
Czas trwania: 2 tygodnie w realizacji projektu biorą udział wszyscy uczniowie.
Autor: Lucyna Kubik
Komentarze cele konkursu
rozwijanie zainteresowań biologicznych i ekologicznych,
kształtowanie nawyku korzystania z różnych źródeł wiedzy,
kształtowanie świadomości ekologicznej rozumianej jako gotowości do działania w zgodzie ze środowiskiem. Jeśli patrzysz na drzewo i widzisz cud
- wtedy wreszcie zobaczyłeś drzewo"
(A. de Melo)
Kryzys ekologiczny na świecie jest faktem. Wynika z tego potrzeba kształtowania świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży, a za ich pośrednictwem wprowadzanie zmian w preferencjach dotyczących stylu życia dorosłych. Poszukiwanie nowych strategii kształcenia dla ekorozwoju wskazuje na decydującą rolę nauczycieli w procesie formowania postaw prośrodowiskowych.
W zreformowanej szkole zrozumienie potrzeby prowadzenia edukacji na rzecz współistnienia człowieka w harmonii z przyrodą znalazło swoje odzwierciedlenie zarówno w podstawach programowych kształcenia przyrodniczego, jak i w podstawie ścieżki: Edukacja ekologiczna. Zakłada ona następujące cele, zadania, treści i osiągnięcia:
Cele edukacyjne:
dostrzeganie zmian zachodzących w otaczającym środowisku,
rozwijanie wrażliwości na problemy środowiska.
Zadania szkoły:
wpływ codziennych czynności i zachowań w domu, szkole, miejscu zabawy i pracy na stan środowiska naturalnego,
style życia i ich związek z wyczerpywaniem się zasobów naturalnych,
przykłady miejsc (w najbliższym otoczeniu), w których obserwuje się korzystne i niekorzystne zmiany zachodzące w środowisku przyrodniczym,
degradacja środowiska - przyczyny, wpływ na zdrowie człowieka oraz jej związek z formami działalności ludzi,
obszary chronione oraz ich znaczenie w zachowaniu różnorodności biologicznej; zasady zachowania się na obszarach chronionych.
Osiągnięcia:
prowadzenie obserwacji w najbliższej okolicy,
wskazywanie pozytywnych i negatywnych aspektów ingerencji człowieka w środowisko.
W pracy nad "modelowaniem sylwetki absolwenta" naszej szkoły jednym z kierunków oddziaływań wychowawczych jest wpojenie naszym wychowankom przesłania, które powinno towarzyszyć im przez całe życie:
"JESTEM ODPOWIEDZIALNY ZA SIEBIE
I ŚRODOWISKO, W KTÓRYM ŻYJĘ"
oncepcja kształcenia i wychowywania społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem myśleć globalnie - działać lokalnie. Obejmuje ona wprowadzanie do programów szkół wszystkich szczebli tematyki z zakresu ochrony i kształtowania środowiska, umożliwiającej łączenie wiedzy przyrodniczej z postawą humanistyczną, tworzenie krajowych i międzynarodowych systemów kształcenia specjalistów i kwalifikowanych pracowników dla różnych działów ochrony środowiska, nauczycieli ochrony środowiska, dokształcanie inżynierów i techników różnych specjalności oraz menedżerów gospodarki, a także powszechną edukację szkolną i pozaszkolną.
W potocznym rozumieniu są to wszelkie formy działalności skierowanej do społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży, które mają na celu wpływanie na poziom świadomości ekologicznej, propagowanie konkretnych zachowań korzystnych dla środowiska naturalnego, upowszechnianie wiedzy o przyrodzie. Działania te prowadzone są przez szkoły, przez specjalistyczne placówki edukacyjne zarówno publiczne jak i niepubliczne, a także przez liczne org
Happaning- forma artystycznej wypowiedzi operująca ciągiem zdarzeń o częściowo zaplanowanej strukturze, otwarta na przypadek i improwizację, dążąca do wciągnięcia w akcję widza i uczynienia z niego współtwórcy wydarzenia. Często operuje elementami widowiska parateatralnego, muzyką.