Komunikowanie się:

communico, communicare (uczynić wspólnym, połączyć, udzielić komuś wiadomości, naradzać się)

communio (wspólność, poczucie łączności)

Sam termin communication pojawił się najpierw w łacinie, potem został wchłonięty przez języki nowoczesne. Oznaczał „wejście we wspólnotę, utrzymywanie z kimś stosunków”

Komunikowanie jest procesem porozumiewania się jednostek, grup lub instytucji. Jego celem jest wymiana myśli, dzielenie się wiedzą, informacjami, ideami. Proces ten odbywa się na różnych poziomach, przy użyciu zróżnicowanych środków i wywołuje określone skutki.

Dwa znaczenia:

Do wieku XVI - „komunia, uczestnictwo, dzielenie się”

Po wieku XVI - „transmisja, przekaz”

To drugie znaczenie nabrało szczególnej wagi w wieku XIX i XX ze względu na pojawienie się środków komunikowania służących do:

Przemieszczania ludzi i przedmiotów w przestrzeni (pociąg itd.)

Przekazu informacji na odległość (telegraf, telefon, radio itd.)

Cechy komunikowania

• Komunikowanie jest procesem społecznym

• Komunikowanie zachodzi w określonym kontekście społecznym

• Komunikowanie jest procesem kreatywnym

• Komunikowanie ma charakter dynamiczny

• Komunikowanie jest procesem symbolicznym

• Komunikowanie jest procesem interakcyjny

• Komunikowanie jest zasadniczo celowe i świadome

• Komunikowanie jest nieuchronne

• Komunikowanie jest procesem złożonym

• Komunikowanie jest procesem nieodwracalnym

Elementy procesu komunikowania

Kontekst

To warunki w jakich odbywa się proces komunikowania. Można mówić o kilku aspektach kontekstu komunikowania się. Zaliczamy do nich aspekt fizyczny, aspekt historyczny, aspekt psychologiczny, aspekt kulturowy.

Uczestnicy

Odgrywają role nadawców i odbiorców.

procesy sformalizowane - role są z góry ustalone, jednoznaczne i niewymienialne

Procesy niesformalizowane - role są jednoczesne i wymienialne

Każda jednostka komunikująca się posiada swoje własne doświadczenia, uczucia, idee, nastroje, wykonywaną pracę. Z tego powodu komunikat wysyłany i odbierany nie może mieć takiego samego znaczenia. Verderber uważa, że uczestników procesu różnią trzy podstawowe elementy: stosunek do innych, płeć i kultura.

Komunikat

Zajmuje miejsce centralne w procesie komunikowania między nadawcą a odbiorcą.

Nazywany też przekazem komunikacyjnym.

Jest to kompleksowa struktura, na którą składają się znaczenia, symbole, kodowanie i dekodowanie, forma i organizacja

Znaczenia - czyste idee i uczucia istniejące w ludzkich umysłach, przekładane są na znaczenia, które muszą być dzielone z pozostałymi uczestnikami procesu.

Symbole - są to słowa, dźwięki, działania, dzięki którym znaczenie jest oznajmiane innym jednostkom. Symbolem jest zarówno słowo, jak i gest, mimika.

Dekodowanie kodowanie - proces transformowania idei i uczucia w symbole oraz proces odwrotny. Są to procesy bezwiedne.

Kanał

Jest to droga przekazu i środki transportu, za pomocą których przekaz pokonuje drogę od nadawcy do odbiorcy. W komunikowaniu bezpośrednim używa się wszystkich pięciu kanałów sensorycznych; w komunikowaniu pośrednim kanały zredukowane są do wzroku i słuchu

Szumy

Źródło zakłóceń

Mogą mieć charakter zewnętrzny, wewnętrzny, jak i semantyczny

Każdy szum może blokować proces komunikowania na etapie dekodowania

Szum zewnętrzny - np. nieodpowiednia temperatura, zepsuty odbiornik TV

Szum wewnętrzny - uczucia i predyspozycję psychiczne uczestników komunikowania, np. ból głowy, zęba, itd.

Szum semantyczny - jest konsekwencją zamierzonego lub niezamierzonego złego użycia przez nadawcę znaczenia, które blokuje precyzyjne odkodowanie informacji

Sprężenie zwrotne

Jest to reakcja odbiorcy na komunikat po jego odkodowaniu. Mówi nam, czy przekaz został usłyszany, zobaczony i zrozumiany. Występują różne typy sprzężenia zwrotnego: bezpośrednie - natychmiastowe; pośrednie, opóźnione

Poziomy procesu komunikowania

Komunikowanie interpersonalne

Powstało na skutek podjęcia przez ludzi pierwotnych próby łączenia się w grupie.

Początkowo jednostki, nim powstała mowa, porozumiewały się na pomocą sygnałów niewerbalnych

Komunikowanie werbalne wzbogaciło prymitywne formy porozumiewania się

Komunikowanie grupowe

Życie jednostki w grupie np. rodzinie, plemieniu dało podstawy do wykreowania tego poziomu komunikowania

Komunikowanie grupowe

Na tym poziomie zaczęły się wykształcać formy i wzory ludzkich interakcji, pojawił się problem powiązań, kontroli i hierarchii.

W komunikowaniu grupowym zaczęły obowiązywać normy

Ten poziom komunikowania tak jak komunikowanie interpersonalne wiążą się z bezpośrednimi kontaktami i interakcjami uczestników procesu komunikowania

Komunikowanie międzygrupowe

Powstało na skutek pojawiania się pierwszych struktur społecznych

Nie wszyscy członkowie mają bezpośrednie, osobiste kontakty

Np.. Wspólnoty lokalne, stowarzyszenia, zrzeszenia

Pojawia się tu kwestia struktury

Komunikowanie instytucjonalne

Powstało na skutek pojawianie się władzy politycznej i jej formalnych struktur.

Procesy sformalizowane, władza i kontrola jasno zdefiniowane, role uczestników jednoznacznie określone w przeciwieństwie do niższym poziomów komunikowania.

Komunikowanie masowe

Najmłodszy sposób komunikowania się ludzi

Powstało w chwili powstania pierwszego środka masowego: drukowanej książki. Następnie prasa, kino, radio, telewizję, a także nowe media

Najszerszy sposób komunikowania się ludzi - bierze w nim udział największa rzesza ludzi.

Ten rodzaj komunikowania zabiera najwięcej czasu

Sposoby porozumiewania się ludzi

W nauce porozumiewania się wyróżnia się dwa klasyczne sposoby komunikowania:

-Komunikowanie bezpośrednie - interpersonalne

-Komunikowanie pośrednie - masowe

Oraz jeden nowoczesny:

-Komunikowanie interpersonalne - medialne

Komunikowanie interpersonalne - bezpośrednie

„proces przekazywania i odbierania informacji między dwiema osobami lub małą grupą ludzi, wywołujący określone skutki i rodzaje sprzężeń zwrotnych”

Komunikowanie bezpośrednie - interpersonalne

Niezbędna jest obecność uczestników procesu komunikowania, „komunikowanie twarzą w twarz”

Najprostszy i podstawowy proces społeczny, kontynuujący wszelkie działania ludzi w społeczeństwie

Komunikowanie interaktywne - co najmniej dwie jednostki wchodzą we wzajemne interakcje

Występuje natychmiastowe sprzężenie zwrotne w formie znaków werbalnych i niewerbalnych

Ma charakter dwustronny (nawet jeśli monolog)

Występuje specyficzna, charakterystyczna dla tego sposobu porozumiewania sieć kanałów komunikacyjnych. Mogą mieć charakter formalny (struktury formalne i instytucjonalne, w których uczestnikom są przypisane role), bądź nieformalny (kontakty prywatne, równorzędna pozycja)

Komunikowanie interpersonalne - medialne

Specyficzna forma komunikowana interpersonalnego, w którym uczestnicy pozbawieni są bezpośredniego kontaktu fizycznego

Rozwijał się i rozwija wraz z konstrukcją kolejnych środków komunikowania na odległość

Pierwszy z nich telefon, dziś całe sieci telefoniczne

Komunikowanie pośrednie - masowe

Proces emisji komunikatów od nadawcy medialnego (komunikatora masowego) do publiczności środków masowego przekazu za pośrednictwem mass mediów

Między nadawcą pierwotnym A i odbiorcą B występuje pośrednik C, który występuje w roli nadawcy wtórnego

Komunikowanie pośrednie - masowe

Ma impersonalny charakter - między nadawcą a odbiorcą nie ma żadnych bezpośrednich styczności. Odbiorca dla nadawcy jest anonimowy

Liczba zaangażowanych zmysłów zostaje zredukowana do dwóch

Sprzężenie zwrotne jest opóźnione

Nadawcą w komunikowaniu masowym jest sformalizowana grupa ludzi (wyjątkowo podmiot indywidualny)

Nadawca jest profesjonalny ( w przeciwieństwie do innych sposobów porozumiewania się

Odbiorcą jest anonimowa rzesza ludzi - publiczność

Przebiegają w określonym kontekście społecznym i politycznym

Pośrednikiem są środki masowego przekazu - urządzenia lub podpory techniczne, niezbędne wyposażenie pozwalające na reprodukcję pisma, przekaz głosu oraz obrazu i dźwięku

Komunikowanie werbalne

Język jest podstawowym środkiem komunikowania werbalnego.

Dzięki niemu wyrażane są znaczenia komunikowanych idei i uczuć.

Pozwala na komunikowanie znaczeń, na kreowanie i podtrzymywanie i zmienianie środowiska. Dzięki językowi można udzielić komuś informacji lub też samemu jej poszukiwać

Język pozwala być ludziom jednoznacznym lub dwuznacznym

Problem denotacji (znaczenie słownikowe) i konotacji

Jest zdeterminowane przez płeć i kulturę.

Forma pisemna tego typu komunikowania się częściej ma charakter formalny (listy). Zaletą jest trwałość, możliwość starannego przygotowania, wadą - formalny i zamknięty charakter oraz brak możliwości bezpośredniego sprzężenia zwrotnego

Komunikowanie niewerbalne

Duże znaczenie sygnałów niewerbalnych w komunikowaniu interpersonalnym.

Uzupełnienie i wzmocnienie komunikowania werbalnego.

Rodzaje sygnałów niewerbalnych:

• kinezjetyka, czyli mowa ciała, mimika twarzy, gestykulacja, ruchy ciała, spojrzenie itp.

• Parajęzyk, ton, barwa, wysokość, natężenie głosu

• Samoprezentacja, czyli wygląd fizczny człowieka

• Dotyk, np. uścisk dłoni

• Proksemika, czyli zastosowanie w procesach porozumiewania się dystansu interpersonalnego i relacji przestrzennych między komunikującymi się osobami

• Chronemika, wykorzystująca czas jako sygnał komunikacyjny, np. punktualność

• Elementy otocznie - temperatura, oświetlenie, kolor, mogą wpływać na zachowania ludzi.

Różnice między komunikowaniem werbalnym i niewerbalnym

komunikowanie niewerbalne jest bardziej dwuznaczne

komunikowanie niewerbalne ma charakter ciągły

komunikowanie niewerbalne odbywa się za pomocą wielu kanałów i angażuje wszystkie zmysły

komunikowanie niewerbalne nie ma struktury albo jest słabo zarysowana

komunikowanie niewerbalne ma charakter pozalingwistyczny

komunikowanie niewerbalne daje wgląd w stany emocjonalne

Znaczenie komunikowania niewerbalnego jest zdeterminowane kulturowo

Komunikacja werbalna

to przekazywanie informacji za pomocą wyrazów.

Dużą rolę odgrywają tu takie czynniki, jak:- akcent (badania dowiodły, że jest ważniejszy niż treść wiadomości!)- stopień płynności mowy (świadczy o kompetencji i odpowiedzialności)- zawartość (treść) wypowiedzi; jest uzależniona od władzy oraz związków międzyludzkich, uzależnionych od przyjętego systemu kulturowego.

Komunikaty werbalne

Wiedząc, co jest ważne w przekazie słownym możemy skutecznie się nim posługiwać. Jednak należy uważać, aby to, co mówimy zostało odczytane dokładnie tak jak chcemy

Aby zapobiec ewentualnym nieporozumieniom, powinniśmy posiąść umiejętność aktywnego słuchania.

Techniki aktywnego słuchania

• odzwierciedlenie - informujemy rozmówcę, jak zrozumieliśmy jego odczucia lub intencje

• parafrazowanie - ujmujemy inne słowa zasłyszany komunikat, upewniając się czy dobrze został zrozumiany

• klaryfikacja -skłaniamy rozmówcę do skoncentrowania się na głównej idei komunikatu lub prosimy o bardziej precyzyjne wyjaśnienie sprawy

• potwierdzenie - dopowiadamy pewne słowa, potwierdzając, że jesteśmy zainteresowani wypowiedzią i słuchamy uważnie.

Bariery komunikacyjne

To wszystkie czynniki, które utrudniają zrozumienie przekazu zawartego w wypowiedzi. Można wyodrębnić bariery o charakterze fizycznym i psychologicznym

• Różnice kulturowe - nasza przeszłość i wpisane w nią doświadczenia w decydujący sposób wpływają na nasz system poznawczy. Różnice w interpretacji tej samej wypowiedzi przez kilka osób wynikają z faktu, iż każdy posiada własny kontekst poznawczy (bagaż doświadczeń), który w sposób nieświadomy wpływa na sposób myślenia.

• Brak umiejętności decentracji - pełne zrozumienie rozmówcy możliwe jest dzięki przyjęciu jego perspektywy. Ktoś, kto całą swoją świadomość skupia na własnej osobie- nie jest zdolny przyjąć innego niż własny punktu widzenia nie może być dobrym słuchaczem a tym samym dobrym rozmówca.

• Utrudnienia percepcyjne- trudno o efektywną komunikację, jeżeli nie rozumiemy rozmówcy, ponieważ ten mówi zbyt szybko, niewyraźnie artykuluje wyrazy, jąka się, etc.

• Stereotypy- Chętniej słuchamy osób o wysokim statusie społecznym niż tych, których status jest niski. Jeżeli rozmówca posiada określone atrybuty wskazujące na wysoki status społeczny wówczas poświecimy mu więcej uwagi, okażemy więcej uprzejmości i chętniej zgodzimy się z jego poglądami.

• Wybiórczość uwagi - poważnym utrudnieniem jest koncentrowanie się jedynie na określonych faktach zamiast na całokształcie wypowiedzi. Jeżeli słuchacz całą swoją uwagę skupia na tym by zrekonstruować przebieg zdarzenia, które jest przedmiotem opowieści, może nie dostrzec innych ważnych aspektów.

• Samopoczucie- sposób patrzenia na życie w dużej mierze zależy od uwarunkowań psychologicznych

Słowny opis własnej osoby

W przypadku autoprezentacji werbalnej SAMI decydujemy, które fakty z naszego życia pragniemy ujawnić, a treść naszej wypowiedzi zależy w dużym stopniu od tego, jakie wrażenie pragniemy wywrzeć na słuchaczu. Jeżeli np. na rozmowie kwalifikacyjnej zostaniemy spytani o pełne umiejętności czy doświadczenia, których nie posiadamy - przyznajemy się do tego, ale od razu rekompensując wypowiedź inną, posiadana przez nas umiejętnością podobną do wymaganej np. Czy zna pan/pani j. francuski? Nie, ale doskonale znam j. niemiecki.

Komunikacja niewerbalna

Wg. Elliota Aronsona „(...) to sposób, w jaki ludzie komunikują, intencjonalnie bądź nieintencjonalnie, bez słów; wskaźniki niewerbalne obejmują mimikę, ton głosu, gesty, pozycje i ruchy ciała, dotyk i spoglądanie”

Formy komunikacji niewerbalnej

• pozajęzykowa

wiąże się z wszystkimi aspektami wymowy (artykulacji): modulacja, intonacja, zawieszenie głosu, tonacja, tempo mówienia, barwa głosu

• Proksemiczna

przekazanie wiadomości za pomocą aranżacji przestrzeni. Jej wymiarami są: dystans przestrzenny między nadawcą a odbiorcą, związana z nim postawa ciała, usadowienie

• Kinezyjna

informacje wysyłane przez gesty, wyraz twarzy, kontakt wzrokowy, zmianę postawy, dotyk.

Mowa ciala-

Uważa się, że informacje przekazywane przez różne sygnały ciała, szczególnie, gdy dotyczą stanów emocjonalnych oraz postaw wobec innych, są w pewien sposób bardziej obiektywne i prawdziwe

Mimika

Twarz jest najbardziej ekspresyjną częścią ciała - odzwierciedla szybko zmieniające się nastroje, reakcje na wypowiedzi i zachowania rozmówcy. Wyraża przede wszystkim uczucia i emocje.

Bardzo wymowne są okolice brwi:

całkowicie podniesione wyrażają niedowierzanie,podniesione do połowy - zdziwienie,

stan normalny - bez komentarza,do połowy obniżone - zakłopotanie,całkowicie obniżone - złość.

Podobna siłę ekspresji ma okolica ust. Zmiana położenia kącików ust wyraża stany od zadowolenia - podniesione, do przygnębienia - opuszczone.

Kontakt wzrokowy

Oczy stanowią najważniejszy obszar wizualnej uwagi - w czasie rozmowy uwaga koncentruje się na oczach przez ok. 43% czasu. Zasadniczą funkcją kontaktu wzrokowego jest przekazywanie komunikatów relacyjnych. Oznacza to, że patrzenie na inna osobę jest wyrazem zainteresowania a jednocześnie przejawem pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na to zainteresowanie. Na przykład podczas rozmowy kwalifikacyjnej kandydat usiłuje nawiązać dobry kontakt wzrokowy z rozmówcą by poprzez ten kanał wyrazić swoja wiarygodność, kompetencję, zainteresowanie firmą. Jeżeli rozmówca jest zainteresowany kandydatem, będzie skłonny pozytywnie odpowiadać na jego próby nawiązania kontaktu wzrokowego. Inna ważna funkcja kontaktu wzrokowego jest redukowanie rozproszenia. W celu zwiększenia koncentracji uwagi, ograniczamy ilość odbieranych bodźców.

Ekspresja oczu wyraża się nie tylko poprzez spoglądanie, ale również:zmianę wielkości źrenic (2-8 mm),wskaźnik mrugania (zwykle, co 3-10 sek.),stopień otwarcia oczu (od szeroko otwartych do przymkniętych powiek),wyraz oczu - tzw. maślane oczy, mordercze spojrzenie.

Dotyk

Stanowi sygnał o bardzo dużej sile oddziaływania. Dlatego istnieją określone normy społeczne, które regulują akceptowany obszar i liczbę dotyków w zależności od charakteru związku interpersonalnego. Istnieje szereg sytuacji, w których kontakt cielesny jest akceptowany, np. w sporcie, podczas badania lekarskiego, w czasie składania życzeń. We wszystkich tych sytuacjach obowiązują inne reguły, ale wspólnym mianownikiem jest brak związku pomiędzy dotykiem i poczuciem intymności. Wymienione rodzaje dotyku stanowią, bowiem przykłady dotyku funkcjonalnego.

Najważniejsze funkcje komunikacyjne dotyku to:wspieranie/ pocieszanie,funkcja afiliacyjna,funkcja władzy.

Przekazy dotykowe są szczególnie skuteczne w dostarczaniu pocieszenia osobom potrzebującym psychicznego wsparcia. Poprzez dotyk najlepiej dokonuje się transmisja uczucia sympatii, zrozumienia, współczucia. Bardzo ważna jest rola dotyku w relacjach rodzice-dzieci. Dotyk odgrywa ogromnie ważna rolę w kształtowaniu bliskich relacji. Przekaz zawarty w dotyku zależy jednak od rodzaju relacji. W bliskich związkach dotyk komunikuje sympatię, życzliwość, wsparcie, etc. Z drugiej strony w relacji np. z szefem jest wskaźnikiem władzy, dominacji i statusu.

Gesty

Kiedy mówimy nieustannie poruszamy rękami, głową i całym ciałem. Ruchy te są skoordynowane z mową i stanowią część całościowego procesu komunikowania się. Kiwanie głową jest dość specyficznym rodzajem gestu i odgrywa dwie zasadnicze funkcje: po pierwsze działa jako wzmocnienie, nagroda i zachęta dla rozmówcy do kontynuowania wypowiedzipo drugie- służy synchronizacji interakcji - kilkakrotne kiwnięcie głowa (seria) oznacza brak zgody i chęć zabrania głosu.

w zależności od pełnionej funkcji, dzielimy na:

• emblematory (niewerbalne substytuty konkretnych słów, np. znak słuchawki; znak ilustrujący, że czas minął)

• afektatory (niewerbalne zachowania, które odzwierciedlają intensywność odczuwanych emocji, np. skrzyżowanie nóg czy rak, częste zmiany postawy ciała)

• ilustratory (niewerbalne zachowania, które służą uplastycznieniu wypowiedzi, np. opowiadając o małym dziecku gestykulujemy by dokładniej, wierniej opisać jego małe paluszki, raczki etc. )

• regulatory (niewerbalne zachowania, które pomagają synchronizować przebieg rozmowy, np. zmiana postawy i ułożenia ciała, skinienie głowa)

• adaptatory (zachowania niewerbalne, które służą zaspokojeniu określonych potrzeb psychicznych lub fizycznych, np. obgryzanie paznokci jako przejaw zdenerwowania, kręcenie się na krześle jako przejaw zniecierpliwienia.

Zachowanie przestrzenne

Wyróżnia się cztery strefy używane przez nas nieświadomie podczas interakcji z innymi ludźmi. Są to:strefa intymna (0-45cm),strefa osobista (45-120 cm),strefa społeczna (1,2-3,6 m), strefa publiczna (3,6-6m).Bliskość przestrzenna jest wskaźnikiem lubienia, sympatii. Im mniejszy dystans, tym bliższa relacja.

Trema

jest silnym stresem w przełamywaniu barier komunikacyjnych. Charakteryzuje się nie tylko opisanymi powyżej uczuciami i zachowaniami. Objawia się także w formie szczękościsku i powoduje mówienie przez zęby, może zaburzać artykulację słów i ton głosu, powoduje silne pocenie się, miękkość nóg, myślowy chaos i zapominanie treści, które autoprezentacja powinna zawierać. Bywa też, że sytuacja zapanuje nad mówcą, wykonuje on ruchy chaotyczne, zbyteczne i niecelowe, a katastroficzna reakcja może doprowadzić do dalszych zaburzeń, z fizjologicznymi włącznie.

---