SPOSÓB ŻYWIENIA A RYZYKO CHORÓB NOWOTWOROWYCH I CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - WYNIKI NAJWIĘKSZEGO PRZEPROWADZONEGO DOTYCHCZAS BADANIA INTERWENCYJNEGO
Dowody przemawiające przeciwko tłuszczom a za warzywami i owocami
Oficjalne zalecenia żywieniowe stwierdzają, że powinniśmy spożywać umiarkowane ilości tłuszczu a włączać do jedzenia duże ilości owoców, warzyw i produktów zbożowych. Nowe wyniki największego do chwili obecnej badania interwencyjnego nie wykazują dużych korzyści tych zaleceń w aspekcie ryzyka chorób nowotworowych i chorób układu krążenia na tle miażdżycy. Czy jest tak naprawdę? W rzeczywistości tego ważnego badania wymagają szczegółowej interpretacji.
Na podstawie badań laboratoryjnych i obserwacji klinicznych naukowcy od dawna podejrzewali, że wysokie spożycie tłuszczów przyczynia się do zwiększenia ryzyka raka piersi. Również badania innego typu, chociaż mniej przekonujące, wskazywały na istnienie takiej zależności. Również w przypadku raka jelita grubego, na podstawie podobnych spostrzeżeń, wysnuto hipotezę o ochronnym działaniu niskiego spożycia tłuszczów i wysokiego spożycia warzyw, owoców i błonnika pokarmowego.
Dowody na niekorzystne działanie tłuszczów w przypadku chorób układu krążenia na tle miażdżycy są bardzo silne, a oskarżonymi są tłuszcze nasycone i kwasy tłuszczowe typu trans, podczas gdy tłuszcze nienasycone a zwłaszcza oleje rybne wykazują działanie ochronne.
W poszukiwaniu ostatecznej odpowiedzi
Pomimo wielu badań dotyczących relacji pomiędzy sposobem żywienia a ryzykiem chorób nowotworowych i chorób układu krążenia, dostępne są wyniki tylko kilka prac, w których oceniano zależność przyczynowo-skutkową. Najbardziej przekonywujące dowody osiąga się na podstawie kontrolowanych badań interwencyjnych, podczas których grupa badana zmienia swój sposób żywienia a grupa kontrolna - nie. W takim przypadku stwierdzony efekt należy przypisać dokonanej interwencji.
Właśnie dlatego tak ważne są wyniki badania znanego pod nazwą Women's Health Initiative Dietery Modification (WHI). Badanie było prowadzone w grupie 48 835 kobiet w wieku od 50 do 79 lat, z 8-letnim czasem obserwacji. Grupa badana (interwencyjna) uczestniczyła w zajęciach intensywnego programu zmian behawioralnych. Na początku badania w tej grupie (podobnie jak w grupie kontrolnej, która nie uczestniczyła w programie) średnie spożycie tłuszczów stanowiło 38% całkowitej energii diety. Po interwencji spożycie tłuszczów obniżyło się o ¼ (do 27 - 30%) w stosunku do grupy kontrolnej i utrzymywało w tych granicach przez co najmniej 6 lat. W wyniku interwencji doszło również do umiarkowanego wzrostu spożycia warzyw, owoców i produktów zbożowych.
Patrząc głębiej
W czasie obserwacji częstość występowania raka piersi ogółem, raka jelita grubego i chorób układu krążenia, takich jak choroba niedokrwienna serca i udar mózgu nie różniły się w sposb istotny statystycznie w obu grupach.
Ale pomimo że różnice nie osiągnęły istotności statystycznej, nie można wyciągnąć wniosku, iż sposób żywienia nie ma wpływu na występowanie raka czy chorób układu krążenia.
Choroby nowotworowe Rezultaty pozostawały w zgodzie z poprzednio uzyskiwanymi wynikami, co oznacza, że u kobiet, u które na początku badania spożywały dużo tłuszczów i spożycie to ograniczyły przy jednoczesnym odpowiednim spożyciu warzyw i owoców, obserwowano obniżenie ryzyka niektórych guzów piersi. Obniżenie ryzyka było silniej wyrażone w przypadku raka piersi (i niemal osiągnęło istotność statystyczną dla wszystkich uczestniczek z grupy badanej) niż w przypadku raka jelita grubego.
Choroba niedokrwienna serca U kobiet, które ograniczyły spożycie tłuszczów nasyconych, stwierdzono największe zmniejszenie ryzyka choroby niedokrwiennej serca. Wyniki badania w odniesieniu do choroby niedokrwiennej serca powinny być interpretowane ostrożnie, ponieważ zastosowana w badaniu interwencja żywieniowa nie w pełni odpowiadała aktualnym oficjalnym zaleceniom żywieniowym. Na przykład, nie podejmowano wysiłków, aby ograniczać przede wszystkim spożycie tłuszczów nasyconych przy utrzymaniu lub nawet zwiększeniu spożycia kwasów tłuszczowych o oddziaływaniu korzystnym. Pomimo tego rezultaty badania wspierają tezę, że zmiany w spożyciu tłuszczu skutkujące obniżeniem stężenia cholesterolu LDL w surowicy krwi są korzystne dla serca i układu krążenia.
Przyczyny wyjaśniające niewielki efekt
Interwencja żywieniowa zastosowana podczas badania była miarodajna, ponieważ w jej wyniku doszło do obniżenia spożycia tłuszczów o ¼ przy jednoczesnym zwiększeniu spożycia warzyw i owoców o 1/3. Dlatego stwierdzony rezultat ograniczony do niektórych typów raka piersi i choroby niedokrwiennej serca wydaje się być skromny, o ile nie rozczarowujący. Przyczyny tego stanu można próbować tłumaczyć poprzez zastosowanie w diecie grupy interwencyjnej nieoptymalnej ilości niektórych składników odżywczych (np. poszczególnych kwasów tłuszczowych). Innym wyjaśnieniem jest fakt, iż korzyści wynikające ze stosowania prawidłowego sposobu żywienia kumulują się w ciągu całego życia a sposób żywienia w pierwszej połowie życia może mieć najbardziej znaczący wpływ na stan zdrowia w późniejszym wieku.
Piśmiennictwo:
Prentice RL et al. Low-fat dietary patter and risk of invasive breast cancer: The Women's Health Initiative Randomized Controlled Dietary Modification Trial. JAMA 2006;295:620-642.
Beresford SAA et al.: Low fat dietary pattern and risk of colorectal cancer: The Women's Health Initiative Randomized Controlled Dietary Modification Trial. JAMA 2006;295:643-654.
Howard BV et al.: Low-fat dietary pattern and risk of cardiovascular disease: The Women's Health Initiative Randomized Controlled Dietary Modification Trial. JAMA 2006;295:655-666.
Tłumaczył:
Dr n. med. Janusz Ciok