PODSTAWY PRODUKCJI LEŚNEJ
ĆWICZENIA I
1. Selekcja pozytywna - wybór najlepszych osobników z populacji źródłowej lub wyjściowej i przeznaczenie ich do rozmnażania. W leśnictwie ten typ selekcji stosowany jest podczas prowadzenia trzebieży* i w drzewostanach dojrzałych. Polega na wybraniu z populacji wyjściowej populacji cząstkowej, bądź pojedynczych drzew o korzystnych cechach, które następnie przeznaczane są do rozmnażania (naturalnego bądź sztucznego).
* Trzebieże to cięcia pielęgnacyjne dokonywane w drzewostanach, które przeszły okres czyszczeń.
Selekcja negatywna - wybór najgorszych osobników z populacji wyjściowej i podejmowanie działań mających na celu ich eliminację. Ten typ selekcji stosowany jest w leśnictwie podczas prowadzenia czyszczeń.
2. Plantacje nasienne - potomstwo wegetatywne (ze szczepów) co najmniej 40 drzew doborowych dla sosny i świerka i co najmniej 30 drzew doborowych pozostałych gatunków, rozmieszczone w sposób systemowy, zapewniający maksymalne możliwości krzyżowania się drzew.
3. Lata urodzaju - obradzanie nasion w kilkuletnich odstępach czasu.
Zdarzają się lata całkowitego nieurodzaju, najczęściej w następstwie uszkodzenia pąków kwiatowych lub kwiatów przez mróz lub zakłócenia procesu kwitnienia przez niesprzyjające warunki atmosferyczne, uniemożliwiające zapylanie kwiatów przez wiatr lub owady.
Najdłuższe przerwy pomiędzy latami urodzaju zdarzają się u gatunków ciężkonasiennych.
4. Kategorie nasion:
Różnią się odpornością na odwodnienie i oddziaływanie niskich lub ultraniskich temperatur.
TRZY KATEGORIE:
Orthodox - znoszą znacznie odwodnienie i są odporne na niskie i ultraniskie temperatury (np. świerk pospolity, sosna zwyczajna). W chłodni można je przechowywać przez kilkanaście lat, a nawet w niektórych przypadkach dziesięcioleci.
Suborthodox - znoszą silne odwodnienie i niskie temperatury, giną w temperaturach ultraniskich (czereśnia, buk, leszczyna). W chłodni można je przechowywać przez kilka lat.
Recalcitrant - nie znoszą znacznego lub jakiegokolwiek odwodnienia, giną w temperaturze o kilka stopni niższej od 0 (dęby, kasztanowiec, kasztan, klon srebrzysty, jawor). Są krótkowieczne.
5. Przechowywanie nasion:
Cel przechowywania:
użytkowanie na wiosnę
gromadzenie nasion
Zbiór nasion:
- w okresie ich pełnej dojrzałości lub krótko przed nią, do zbioru szyszek jesienią lub zimą
- ręczne zrywani, otrząsanie, zbiór z ziemi, helikopter lub z powierzchni wody
- np. u leszczyny również z zapasów wiewiórek
Oczyszczanie nasion z mięsistych lub soczystych owoców
Prowizoryczne składowanie szyszek, owoców lub owocostanów w pomieszczeniach intensywnie wietrzonych, chronionych przed mrozem, wiatrem, światłem słonecznym, przed gryzoniami i ptactwem. Powinno ono trwać jak najkrócej. Szczególnie trzeba dbać o łatwo samozagrzewające się żołędzie, bukwie.
Szyszki gatunków iglastych składuje się aż do przystąpienia do wyłuszczania nasion, co przebiega zimą po zbiorze, a nawet wczesną wiosną.
Czyszczenie nasion. Do przechowywania nadają się tylko nasiona oczyszczone.
Termoterapia i zaprawianie nasion.
Ocena jakości nasion
Warunki przechowywania nasion:
Temperatura przechowywania:
Recalcitrant - nieznacznie poniżej 0°C
Orthodox - od -3°C do -20°C, dla ich dłuższego, kilkuletniego przechowywania najlepsza jest temperatura -10°C
Wilgotność:
Orthodox lub suborthodox - 5-6% wilgotności
Recalcitrant - 38-45% wilgotności
Wymiana gazowa nasion z powietrzem otoczenia:
Orthodox i suborthodox - szczelnie zamknięte opakowania. Intensywność metabolizmu znikoma.
Recalcitrant - nieszczelnie zamknięte pojemniki
Opakowania:
Orthodox - pojemniki blaszane, z materiału niekorodującego oraz pojemniki i beczki plastikowe
6. Czyszczenie nasion:
Usunięcie z partii nasion pustych, niedokształconych, uszkodzonych, opanowanych przez różne larwy owadów
Wyeliminowanie z nich nasion obcych gatunków
Należy pozbyć się również innych zanieczyszczeń organicznych i mineralnych
Sposoby czyszczenia:
odwianie na wietrze
spławianie na wodzie
7. Termoterapia i zaprawianie nasion:
Zanurzanie nasion na 2,5 h w wodzie o temperaturze 41°C
Zaprawianie fungicydem
Osuszanie i schładzanie
Termoterapia i zaprawianie nasion wynika z zagrożenia grzybami pasożytniczymi, najgroźniejszy z nich: Ciboria batschiana, atakujący nasiona dębów i kasztana jadalnego.
8. Typy spoczynku nasion:
Brak spoczynku - brak przeszkód ograniczających (wody i powietrza) dla zarodków we wnętrzu nasion
Spoczynek względny - we wnętrzu zarodki gotowe są do skiełkowania
Spoczynek bezwzględny - brak zdolności do natychmiastowego skiełkowania nasion w żadnych warunkach
9. Skaryfikacja nasion - polega na uszkadzaniu twardych pokryw nasion przez ścieranie ich różnymi ciałami szorstkimi (np. ostry żwir, papier ścierny).
10. Stratyfikacja nasion - (przysposabianie w podłożu) jest jednym z najpopularniejszych i od kilku wieków znanym sposobem przerywania spoczynku nasion, zapobiegającym przelegiwaniu ich na kwaterach siewnych w szkółce przez okres roku, a nawet 2 lat.
Warunki stratyfikacji:
wysoki poziom uwodnienia
wymiana gazowa
odpowiednia temperatura
Może być przeprowadzana w podłożu (mieszanina z piaskiem) lub bez podłoża (w pojemnikach)
Powstrzymanie ustępowania spoczynku i rozpoczęcie kiełkowania nasion.
ĆWICZENIA II
DRZEWA IGLASTE
1. Szyszki:
Rozpadające się:
Nasiona ze skrzydełkami:
jednostronne łatwo oddzielające się od nasion; obejmujące nasionko
Kleszczykami (sosna: zwyczajna, górska, czarna, wejmutka)
Nibyłyżeczką (sosna: Banksa, wydmowa, smołowa)
Łyżeczką (świerk: pospolity, serbski, kłujący)
Zrośnięte z nasionkami:
jednostronnie (modrzew: europejski, japoński; choina: zachodnia, kanadyjska)
Nie rozpadające się:
Nasiona ze skrzydełkami:
jednostronnie przyrośnięte (jodła: pospolita, olbrzymia)
Nasiona bez skrzydełek: (sosna limba)
2. SOSNA ZWYCZAJNA (Pinus sylvestris L.)
Występowanie: Europa (cała), Azja: Syberia, Chiny, Mongolia, Kaukaz, Krym
Ma duży szereg ekotypów (np. augustowska, mazurska, reliktowa, itd.)
Kwiatostany:
męskie:
jajowate o żółtym zabarwieniu
długości 5-8 mm, gęstoskupione u podstawy młodych pędów
w nieco ocienionej podwierzchołkowej części korony
pojedynczy kwiat: liczne pręciki osadzone na osi, każdy z dwoma pylnikami z wyrostkiem łącznikowym
po przekwitnięciu kwiaty opadają pozostawiając fragment pędu bez igieł
żeńskie:
w postaci zielonkawych lub czerwonawych łusek zebranych w stojące, szyszeczkowate kwiatostany
wyrastaja na końcach młodych, tegorocznych pędów na zewnątrz korony
łuski nasienne znacznie większe od okrywowych
Fenologia kwitnienia:
paczki kwiatów zawiązują się w roku poprzedzającym kwitnienie
kwitnie w maju - kwiat jest gotowy do pobrania pyłku, po zapyleniu po zapyleniu kwiat odchyla się ku dołowi
w kolejnym roku w czerwcu następuje zapłodnienie, szyszki przyjmują barwę zieloną, do lata rosną, w lipcu osiągają długość 3-8 cm
jesienią szyszki dojrzewają, drewnieją, zmieniają barwę z zielonej na szarawą
zbiór szyszek po pierwszych przymrozkach (XII-II)
w kwietniu (3 rok po kwitnieniu) - nasiona wysypują się z szyszek
Kształty tarczek:
V. plana - płaskotarczkowa
V. gibba - wypukłotarczkowa
V. hamata - odgiętotarczkowa ku podstawie
V. reflexa - odgiętotarczkowa ku wierzchołkowi
Formy szyszek:
Na podstawie wielkości: wielkoszyszkowe, małoszyszkowe
Nasiona: typu orthodox
mało wrażliwe na przesuszenie, do 2-3 %, w temp. 40-60 °C
dł. 4-6 mm, jajowate z wydłużonym końcem, grubsze w części zaokrąglonej i wyraźnie cieńsze w ostrym końcu
różnokolorowe: jasne (płone) - często puste; pstrokate; ciemnobrązowe
są czasem drzewa, które obradzają tylko jasne zabarwienie
skrzydełko kleszczowato obejmujące nasiono:
3-4 razy dłuższe od nasionka, o ostrym wierzchołku i jednym brzegu prostym, drugim owalnym
barwa płowa lub brązowa z ciemniejszym obrzeżem lub plamami
Masa 1 000 nasion - ok. 6,2 g
Przechowywanie:
na sucho, w szczelnie zamkniętych pojemnikach
do 5 lat - 7% wilgotności, temp. 5 °C
do 10 lat - poniżej 6% wilg., temp. -5 °C
powyżej 10 lat - poniżej 5% wilg., temp. -10 °C
Nasiona nie wymagają przedsiewnego przygotowania. Wysiew na wiosnę.
3. SOSNA BANKSA (Pinus banksiana)
Występowanie: Ameryka Płn., w stanie dzikim centralna Kanada, płn-wsch USA
Zaczyna obradzać w wieku poniżej 10 lat
Często i obficie obradza
Kwitnie w maju
Kwiatostany:
męskie: cylindryczne, żółto-zielone, wyrastają w grupach na końcach gałązek
żeńskie: początkowo owalne, czerwonawe (ciemnopurpurowe), 2-3 na tym samym pędzie
Szyszki: dojrzewają w drugim roku po kwitnieniu
smukłe, sierpowato zakrzywione, niesymetryczne, dł. 3-5 cm
jasnobrązowe, gładkie, połyskujące, o słabym wyrostku lub bez niego
skierowane ku górze lub odstające, osadzone po 2-3 na gałęzi
Nasiona: czarne, pokryte smolistym, łatwo ścieralnym nalotem
kształtem przypominają zarys trójkąta ostrokątnego
dł. ok. 4 mm z kilkoma wypukłymi prążkami
skrzydełka są prawie 3x dłuższe od nasion, obejmuję je nibyłyżeczką
Masa 1 000 nasion: 3,5-4,2 g, średnio 3,8 g
4. SOSNA LIMBA (Pinus cembra)
Występowanie: tereny górskie - obszar Alp, Tatr i Karpat Wschodnich
Kwitnie od maja do czerwca
Kwiatostany:
męskie: złożone z kwiatów zredukowanych do pręcików
żeńskie: osadzone pojedynczo lob po kilka na fioletowe, krótkiej szypułce, na końcach pędów
Szyszki: dojrzewają jesienią w drugim roku po kwitnieniu
fioletowo-brązowe, jajowate, z tępymi wierzchołkami
dł. 5-8 cm, szer. 3-5 cm
po kwitnieniu opadają w całości, a na trzecią wiosnę rozsypują się na ziemi
Nasiona to jadalne orzeszki, barwy rdzawo-brązowej, nieregularnie jajowate, dł. 12 mm, szer. 7 mm
Masa 1 000 nasion: 200-240 g
Latem poprzedzającym dojrzewanie wiewiórki, myszy, krzyżodzioby zaczynają niszczyć szyszki, w celu pozyskania z nich orzeszków
Zbiór szyszek: sierpień-wrzesień
Nasiona nie są jeszcze w pełni morfologicznie dojrzałe, maja nie w pełni wyrośnięty zarodek
Najszybsze dorastanie zarodków zachodzi na zebranych wcześniej i umieszczonych w piasku szyszkach, w temp. 16-18 °C przez 4-6 tygodni. Po tym okresie zarodki osiągają dł. 5-7 mm → wysiew w październiku lub do przechowywania.
Podsuszyć do wilgotności 25%, w przewiewnym pomieszczeniu w temp. 16-18 °C, a następnie przechowywać w perforowanych workach foliowch w temp. 1-2 °C do 2-3 lat. Następnie, po przechowaniu moczyć 1-2 doby w wodzie. Wysiew w październiku. Stratyfikacja zachodzi przez zimę w wraunkach polowych.
Przechowywanie długookresowe: 3-7 lat:
podsuszyć do wilgotności 15% (1-2 tyg. w przewiewnym pomieszczeniu, w temp. 16-18 °C)
zapakować do szczelnie zamkniętych pojemników
pojemniki przechowywać w temp. -5, -10 °C
po wyjęciu z chłodni: 1-2 doby w temp. 5 °C
1-2 doby moczyć w wodzie
6-8 tyg. chłodnej stratyfikacji
wysiew kwiecień-maj
5. SOSNA WEJMUTKA (Pinus strobus)
Występowanie: Płn. - Wsch., Amerka Płn., wschód Kanady i USA (płn.)
Duża ilość drewna dla przemysłu celulozowego w USA. W tych rejonach gatunek typowy i bardzo ważny dla przemysłu.
Drzewa jednopienne
W Polsce zaczyna obradzać w wieku 20-30 lat, w ojczyźnie 10 lat wcześniej. Lata urodzaju w Polsce co 2-3 lata, w Ameryce co 8-10 lat.
Kwitnie w maju.
Kwiatostany:
męskie - jajowate szyszeczki barwy żółtej, dł. 10-15 mm. Wyrastają w grupach u nasady młodych pędów, najczęściej na starszych, młodych gałęziach.
Żeńskie - walcowato wydłużone, różowe lub purpurowe. Wyrastają na szyszkach pędów w górnej części korony, są sztywne i zaokrąglone. W czasie zapylenia zielone.
Szyszki:
w I roku po kwitnieniu małe, sterczące, czerwonobrązowe.
w II roku: do zapłodnienia dochodzi około 13 miesięcy po zapyleniu, a nasiona dojrzewają w ciągu sierpnia i września drugiego roku.
szyszki wydłużają się do 10-15 cm i grubość 3-4 cm, łukowato zakrzywione zwisają po 2-3.
IX - przyjmują barwę cynamonowo-brązową
Nasiona:
owalne, dł. około 6 mm, ciemnobrązowe z ciemniejszym, marmurkowym nakrapianiem.
skrzydełka ok. 20 mm, ciemnobrązowe, kleszczowato obejmują naiosnko i dość trudno się od niego oddzielają.
Masa 1 000 nasion około 20 g
opornie kiełkują, zdolność kiełkowania 59%; wysiew jesienny lub na wiosnę po doładowaniu przez zimę lub po 8 tygodniowej chłodnej stratyfikacji.
Przechowywanie:
podsuszyć w temperaturze pokojowej przez 14 dni
wilg. 7% i temp. Poniżej 4°C > do 5 lat
długookresowe: wilg. 3-6%, temp. -5 do -10°C
zawsze w szczelnie zamkniętych pojemnikach przy niskiej wilgotności
6. SOSNA CZARNA (Pinus nigra)
Występowanie: góry Europy Środ. i Płd. oraz Azji Mniejszej. W górach tworzy lasy sięgające 1400-1500 m n.p.m.
Drzewo jednopienne. Obradzać zaczyna w wieku 15—40 lat, obradzając obficiej co 2—5 lat.
Kwiatostany:
męskie - tworzą się u nasady nowych pędów w postaci żółtych, walcowatych kłosów.
żeńskie — karminowoczerwone szyszeczki występują pojedynczo lub po dwie na końcu rozwijających się pędów.
Szyszki:
małe, symetryczne, jajowate
niedojrzałe są ciemnozielone, potem w kolorze ochry
maksymlnie 8 cm długości
łuski zaokrąglone, z krótkim, znikomym kolcem wewnątrz szyszki prawie czarne
dojrzewają jesienią drugiego roku
opadają wkrótce po dojrzeniu i uwolnieniu nasion
zbiór XI-II
Nasiona:
owalne, dł. 5-7 mm, brązowe lub płowe, matowe
objęte kleszczowato przez duże skrzydełko, brązowe z ciemniejszymi plamami
masa 1 000 nasion 19,8-30,5 g
Przechowywanie tak jak u sosny zwyczajnej; wykazują gotowość do kiełkowania, które potęguje 6-7 tygodniowa stratyfikacja. Nasiona wysiewa się na wiosnę. Lepsze wschody daja też nasiona opadłe w wodzie po 24-godzinnym pławieniu.
7. ŚWIERK POSPOLITY (Picea abies)
Występowanie: Europa Środ., Płn. i Płn.-Wsch. Europy
Zaczyna obradzać między 25-60 rokiem życia. Do niedawna obradzał co 3-5 lat. Obecnie lata nasienne występują rzadziej.
Jednopienny; kwitnie w zależności od położenia od kwietnia do maja.
żeńskie - tworzą się w górnej części korony szyszeczki długości 3—5 cm, barwy ciemnoczerwonej albo jasnozielonej, przed zapyleniem sterczące do góry, później zwisające do dołu.
Szyszki:
cylindryczne, długość 6—17,5 cm. Po dojrzeniu są żółtobrązowe. Łuski nasienne mają różną formę.
Zbiór: XI-XII, najczęściej z drzew ściętych.
Nasiona:
barwy jednolitej ciemno-rdzawo-brązowej, mają 4—5 mm długości i są na jednym końcu owalnie zaokrąglone, a na drugim spiczasto wydłużone, o brzegach okrywy lekko śrubowate skręconych, przypominające w zarysie spadającą kroplę wody.
wyposażone są w złociste jednostronne, zaokrąglone u wierzchołka i zwężające się ku nasionom, a obejmujące je z jednej strony łyżeczkowato i trudniej niż u sosny oddzielające się skrzydełka.
odskrzydlenie i oczyszczenie nasion wykonuje się tak, jak u innych iglastych.
Przechowywanie jak u sosny zwyczajnej. Wykazują gotowość do kiełkowania, wysiew na wiosnę.
8. JODŁA POSPOLITA (Abies alba)
Występowanie: w górach Europy Płd. i Środ., w Tatrach. Przez Polskę przebiega płn. naturalna granica.
Zaczyna obradzać między 30-70 rokiem życia. Do niedawna obradzała co 3-4 lata, obecnie rzadziej i słabiej.
Kwitnie IV/V
Kwiatostany:
męskie - zebrane w wałeczkowate, szyszkowate, żółte kwiatostany długości ok. 2—2,5 cm, otoczone u podstawy licznymi brązowymi łuskami, wyrastają obficie w pachwinach igieł na dolnej stronie ubiegłorocznych pędów w górnych partiach korony, nieco poniżej wierzchołka
żeńskie - w postaci jajowatych szyszeczek długości ok. 6 cm, barwy zielonej, rzadziej czerwonawej stoją na gałązkach w wierzchołkowej części korony. Składają się z licznych wspierających łusek zakrywających mniejsze różowe owocolistki z dwoma zalążkami.
Szyszki:
Wzniesione do góry, walcowate, dł. 10—20 cm i grub. 3—5 cm, mogą być krótkie i grube, średnie oraz długie i cienkie
dojrzewają zwykle około połowy września zmieniając barwę z zielonej na szarobrązową, a po całkowitym dojrzeniu na przełomie września i października rozpadają się na drzewie, pozostawiając na pędach sterczące trzpienie
łuski okrywające wyrastają z szyszek języczkowato na zewnątrz
są często zażywiczone
Do zbioru szyszek z drzew rosnących, a wyjątkowo z drzew ściętych, należy przystąpić, gdy zaczynają się przebarwiać na 2 tygodnie przed rozsypaniem. Zerwane na drzewie szyszki należy umieszczać w workach, które po napełnieniu spuszcza się w dół na linie.
Nasiona:
nieforemnie trójgraniaste, długości ok. 10 mm z błoniastym, przyrośniętym z jednej strony całkowicie, a z drugiej wąskimi paskami na brzegach skrzydełkami długości ok. 15 mm, najszerszymi w części wierzchołkowej, tępo zakończonej
świeżo po zbiorze uwidocznia się zróżnicowanie barwy nasion i skrzydełek. Może ona być żółtobrązowa, brązowa, ciemnobrązowa lub fioletowobrązowa. Po przesuszeniu różnice zabarwienia prawie znikają, a nasiona danego pochodzenia przybierają dość jednolitą jaśniejszą lub ciemniejszą barwę
w okrywie nasiennej znajdują się pęcherzyki żywiczne, których uszkodzenie prowadzące do wycieku olejków żywicznych powoduje obniżenie zdolności kiełkowania i zwiększa podatność na pleśnienie
nasiona jodły pospolitej należą do opornie kiełkujących. Ich zdrowotność, oznaczona przez próbę krojenia, wynosi u nas średnio 43,6%, dochodząc do 93%
wysiew: jesienią lub wiosną po stratyfikacji 3-6 tyg. w temp. 3-5°C
przezimowanie: 25% wilg. Otwarte lub w perforowanych pojemnikach w temp. 0°C
przechowywanie:
do 3 lat wilg. 12-13%, temp. -4 do -10°C
do 10 lat wilg. 7-9%, temp. -10 do -15°C
9. DAGLEZJA ZIELONA (Jedlica Douglasa)
Występowanie: Ameryka Płn. (od Kanady do Kaliforni)
Drzewo jednopienne
Zaczyna obradzać już w wieku 10 lat, a u nas miedzy 20 a 30 rokiem życia. Urodzaj nasion w zależności od warunków co 2, a częściej co 4-5 lat
Kwitnie w maju.
męskie - żółtozielone szyszeczki długości igieł, ułożone grzebieniasto w dwóch szeregach otoczone łuskami. Ułożone w cylindryczne, drobne kotki. Wyrastają pojedynczo, w kątach igieł po spodniej stronie gałązek.
żeńskie - w postaci lekko zabarwionych na zielono lub purpurowo szyszeczek, które przed pełnym rozwojem są nieco krótsze od igieł. Szyszeczki w bocznych kątach pędu.
Szyszki:
brązowe, długości 5—10 cm, u odmiany zielonej dłuższe, o jajowatym kształcie, mniej lub bardziej wydłużone, zwisające
łuski nasienne cienkie, całobrzegie zaokrąglone
łuski okrywające o zaostrzonych klapach wystają na zewnątrz szyszek w postaci trójklapowego języczka, przylegają one do szyszki wzdłuż osi.
dojrzewają na przełomie września i października i podczas suchej oraz ciepłej pogody szybko się otwierają, uwalniając nasiona
Nasiona:
umieszczone po dwa pod łuskami, są brązowe, złocistolśniące, o trójkątnym zarysie i zaostrzonych wierzchołkach
długości 6—8 mm i grubości 3—4 mm
z jednej, płaskiej strony pokrywa je całkowicie przyrośnięte jednostronne, błoniaste tępo zakończone skrzydełko, barwy żółtobrązowej, długości 8—10 mm
druga strona nasion jest wypukła i jaśniejsza z ciemniejszymi brązowymi upstrzeniami
przechowywanie: patrz sosna zwyczajna
wysiew jesienny bez przygotowań, natomiast wiosenny - stratyfikacja 2-4°C, 3-7 tyg., przed jej rozpoczęciem moczenie w wodzie przez 24 godz.
10. MODRZEW EUROPEJSKI (Larix decidua)
Typowy obserwujemy w Alpach i Karpatach. Traktowany jest jako gatunek złożony z kilku odmian geograficznych
Jesienią zrzuca szpilki
Drzewo jednopienne
Modrzew europejski zaczyna obradzać przeważnie między 15 a 30 rokiem życia, a obfitszy urodzaj nasion występuje co 2—4 lata.
Kwitnie jednocześnie z rozwojem igieł w kwietniu lub na początku maja.
Kwiatostany męskie i żeńskie osadzone na skróconych pędach
męskie - w kształcie małych szyszeczek długości 1,0—1,5 cm są początkowo barwy żółtej, później białawożółtej. Okrywają je u nasady dachówkowate łuski. Skupione są zwykle na zwisających bocznych pędach zeszłorocznych lub starszych.
żeńskie - szyszeczkowate,o długości 1—2 cm, otoczone u nasady wieńcem igieł, są bardziej niż męskie rozrzucone w koronie i tworzą się również na starszych gałęziach. Są najczęściej zielone z czerwoną obwódką, a także karminowoczerwone lub różowe, rzadziej żółtozielone, żółte lub białawe.
Szyszki:
barwy jasno-brązowej lub szarobrązowej, mają różną wielkość i kształt
większe są na ogół jajowate, mniejsze kuliste, długości ok. 1—5 cm i grubości 1—2 cm. Nawet w obrębie jednego drzewa występuje znaczne zróżnicowanie wielkości szyszek. Mniej zmienny jest stosunek ich długości do grubości określający kształt szyszek
dojrzewają późną jesienią w roku kwitnienia, a nasiona zaczynają wysypywać się z nich pod koniec zimy
zbiór szyszek przeprowadza się od grudnia do lutego z drzew rosnących lub ściętych
Nasiona:
brązowe, w zarysie zbliżone do trójkąta
dł. 3-5 mm, większe u odmiany europejskiej, mniejsze u odmiany polskiej
od strony pokrytej przyrośniętym skrzydełkiem, błyszczące i płaskie; z drugiej strony matowe i wypukłe
przechowywanie: patrz sosna zwyczajna
11. CIS POSPOLITY (Taxus baccata)
Występowanie: Europa, Płn. Afryka, Kaukaz, Zachodnia Azja, w górach do 1500 m n.p.m.
Gatunek dwupienny
Pod ścisłą ochroną
Obradza w wieku 20-30 lat, a pod okapem drzewostanu 70-100 lat.
Kwitnie IV/V
Kwiatostany:
męskie - tworzą się licznie jesienią w postaci pączków, w pachwinach igieł na dolnej stronie pędów. Rozwijają się one na wiosnę, przybierając postać drobnych szyszeczek, złożonych z 6—14 pręcików.
Żeńskie - otoczone licznymi łuskami, zawiązują się w pączkach podobnych do igłowych i zawierają jeden zalążek
Nasiona:
twarde, owalne o ostro zaostrzonych wierzchołkach, barwy oliwkowobrązowej, długości ok. 6 mm, wystają z otaczających je miękkich, jadalnych, kulkowatych, czerwonych osnówek
dojrzewają jesienią
zbiera się je we wrześniu i zaraz oddziela od osnówek. Wydajność łuszczenia ok. 10—15%
przechowywanie:
wydobyte z osnówek (8 kg z osnówką → 1 kg bez osnówki)
podsuszone przez 1—2 tygodnie w temperaturze pokojowej mogą być przechowywane na sucho w szczelnie zamkniętych pojemnikach w temperaturze 5°C do najbliższej wiosny
w temperaturze 1—2°C, przez 5—6 lat
nasiona cisa zapadają w głęboki spoczynek. W warunkach naturalnych po jesiennym wysiewie tylko część nasion kiełkuje na pierwszą wiosnę, a reszta przeleguje 1—2 lata. Nasiona te przygotowuje się do kiełkowania poddając 6-miesięcznej stratyfikacji ciepłej ze zmieniającą się cyklicznie co dobę temperaturą 15 i 20°C, a następnie przez 3 miesiące stratyfikacji chłodnej w temperaturze 3—4°C. Tak przysposobione nasiona wysiewa się wczesną wiosną.