RYZYKO KREDYTOWE

Ryzyko kredytowe uważane jest za największy i najbardziej charakterystyczny rodzaj ryzyka bankowego.

Definiowane jest ono jako zagrożenie, że odsetki lub kapitał, lub jedno i drugie, kredytu lub papieru wartościowego nie zostaną spłacone zgodnie z umową. Ryzyko kredytowe wynika bezpośrednio z kondycji ekonomicznej kredytobiorcy, zwanej zdolnością kredytową. Nie da się go określić również bez dogłębnego badania portfela kredytów. Do podstawowych czynników wpływających na poziom ryzyka kredytowego należą:

- dywersyfikacja rodzajów kredytów;

- dywersyfikacja kredytów gospodarczych miedzy różne branże;

- rodzaje i wysokość zabezpieczeń;

- stosowane standardy kredytowe.

Ze względu na specyfikę działalności banku , który „handluje pieniądzem”, kupując go i sprzedając, wyróżnia się aktywne ryzyko kredytowe i pasywne ryzyko kredytowe.

Aktywne ryzyko kredytowe oznacza możliwość straty części, a nawet całości sumy płatności kredytowych, czyli rat kapitałowych i odsetek. Straty z tego tytułu powstają tylko w sytuacji, gdy kredytobiorca nie zwraca w całości lub części pożyczonych od banku funduszy, ale także, gdy opóźnia się z ich terminowym zwrotem lub zwleka z wypłatą należnych odsetek, prowizji czy opłat. Mimo iż, banki chronią się przed opóźnionymi spłatami, odsetkami karnymi, każde przesunięcie terminu płatności może stanowić poważne zagrożenie dla płynności banku. Szczególnie duże jest ryzyko przy udzielaniu kredytów zagranicznych, ponieważ niespłacenie kredytu lub opóźnienia wynikać mogą nie tylko z pogorszenia się tzw. standingu finansowego kredytobiorcy, lecz także z tzw. ryzyka kraju

( ryzyka politycznego ) , ponieważ na przykład rząd kraju kredytobiorcy może wydać zakaz transferu środków za granice, czy też kredytobiorca może skutecznie unikać kroków windykacyjnych banku poprzez np. ukrycie się. Z transakcjami zagranicznymi wiąże się także ryzyko dewizowe polegające na tym , że w dniu spłaty kredytu kurs wymienny waluty jest niższy od przewidywanego ( przy wyższym jest źródłem dodatkowych zysków ).

W operacjach pasywnych ryzyko kredytowe powstaje, gdy bank refinansuje się za pomocą kredytów od innych podmiotów gospodarczych - najczęściej innych banków , włącznie z bankiem centralnym. Wtedy też bank musi liczyć się z przedwczesnym i nieoczekiwanym wycofaniem przez kredytodawcę zdeponowanych środków.

Ocena ryzyka kredytowego jest uważana jako najważniejsze zadanie dla osób zarządzających ryzykiem bankowym. Wynika to z działalności bankowej, a udzielanie kredytów wiąże się ze szczególnie dużym zagrożeniem niewypłacalności banku.

Warunkiem racjonalnej tzn. najbardziej zharmonizowanej z określonymi celami nadrzędnymi decyzji kredytowej jest prognoza zaangażowania kredytowego pod kątem płatności rat kapitałowych i odsetek od zadłużenia kredytowego.

Przy ocenie przyszłej sytuacji kredytowej największego znaczenia nabiera niedobór informacji.

Ryzyko kredytowe wiąże się z jakością informacji stojących do dyspozycji przy podejmowaniu decyzji. Im wyższy poziom informacji dotyczącej kredytobiorcy, tym większe prawdopodobieństwo spłaty kredytu.

Przy analizie ryzyka kredytowego istotne jest odróżnienie:

- ryzyka pojedynczego kredytu

- ryzyka łącznego z tytułu działalności kredytowej.

Pojedyncze ryzyko zależy od wysokości możliwej straty (równej maksymalnej wartości kredytu wraz z odsetkami, pomniejszonej ewentualnie o posiadane zabezpieczenia) oraz od prawdopodobieństwa wystąpienia straty.

Łączne ryzyko nie jest dla banku prostą sumą zagrożeń wynikających z ryzyka poszczególnych pojedynczych transakcji i poszczególnych rodzajów działalności banku. Jest określane przez:

• wielkość poszczególnych pojedynczych zagrożeń,

• prawdopodobieństwo ich wystąpienia,

• stopień wzajemnej zależności (korelacji) między nimi - im ona mniejsza (przy danych ich wielkościach i prawdopodobieństwach) tym mniejsze jest łączne ryzyko dla banku.

Istotne przy analizie ryzyka kredytowego jest odróżnienie ryzyka indywidualnego, wynikającego z pojedynczej umowy kredytowej i ryzyka portfelowego (łącznego), które to jest zagregowanym ryzykiem indywidualnym.

Pojedyncze ryzyko zależy od wysokości możliwej straty ( równej maksymalnej wartości kredytu ) i prawdopodobieństwa jej wystąpienia.

Łączne ryzyko kredytowe zależne jest od sumy pojedynczych kredytów, prawdopodobieństwa ich niespłacenia i współzależności między pojedynczymi kredytami.

Im bardziej czynniki powodujące niespłacenie jednego kredytu będą wpływały na niespłacenie innych kredytów, tym bardziej będzie się zwiększać łączne ryzyko.

Źródła ryzyka kredytowego tkwią nie tylko w błędach polityki kredytowej banku. Niejednokrotnie należy ich szukać poza instytucją bankową, mogą je wywołać także czynniki zewnętrzne, jak np.

ogólna sytuacja polityczno - gospodarcza kraju,

utrata zaufania przez bank z powodu różnych przyczyn.

Skutkiem takiej sytuacji jest pogorszenie efektywności ekonomicznej, a w skrajnych przypadkach trwała utrata płynności, gdy bank nie może uzyskać środków w banku centralnym, ani na rynkach: pieniężnym i międzybankowym, co w prostej drodze prowadzi do upadłości banku. Zła polityka kredytowa banku może doprowadzić do stanu, w którym zostanie zachwiana jego płynność, co z kolei może doprowadzić do sytuacji, w której bank będzie musiał pozyskać drogie środki z zewnątrz. Dlatego bank musi bardzo rzetelnie oceniać każdy pojedynczy wniosek kredytowy przez pryzmat własnej polityki kredytowej (tak pod względem oceny zdolności kredytowej klienta, jak i pod względem zabezpieczenia kredytu).

Czynniki wpływające na zwiększenie ryzyka kredytowego

Zagrożenie ryzykiem kredytowym uzależnione jest działaniem bardzo wielu czynników. Generalnie ujmując możemy podzielić je na:

- zewnętrzne (niezależne od banku)

- ekonomiczne (stan gospodarki kraju, polityka RPP i NBP - stopy procentowe NBP, uwarunkowania ekonomiczne w procesach kredytowania, innowacje na rynku kredytowym)

- społeczne (ubożenie społeczeństwa - utrata zdolności kredytowej podczas korzystania z kredytu, skłonność społeczeństwa do korzystania z kredytu)

- polityczne (deregulacja i liberalizacja systemów bankowych, )

- demograficzne

- techniczne (przepływ informacji, nowoczesne techniki informatyczne)

- wewnętrzne (zależne od decyzji podejmowanych w banku)

- polityka kredytowa banku

- rachunkowość portfela kredytowego

- dywersyfikacja portfela kredytowego

- poziom wyszkolenia inspektorów kredytowych

- zbyt mało restrykcyjne kryteria w ocenie zdolności kredytowej

- kultura kredytowa

Ocena zdolności kredytowej

Bank uzależnia przyznanie kredytu - jego wysokość, termin spłaty i oprocentowanie - od zdolności kredytowej kredytobiorcy, rozumianej jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z jego oprocentowaniem w umownych terminach spłaty, przy czym kredytobiorca ma obowiązek przedłożyć dokumenty i informacje konieczne dla dokonania oceny w tym zakresie. Najważniejszymi dokumentami dla banku w przypadku podmiotów gospodarczych są: rachunek zysków i strat, dane bilansowe, służące ocenie sytuacji finansowej bieżącej i przewidywanej oraz rachunek przepływów środków pieniężnych (cash flow) .

Metody oceny zdolności kredytowej stosowane przez banki są różnorodne. Ich opis i szczegółowe wskazówki znajdują się w instrukcjach kredytowych banku. Najczęściej banki stosują kilka metod jednocześnie, ich wybór zależy od:

- rodzaju kredytu (na cele bieżące czy inwestycyjne, złotowy czy dewizowy)

- osobowości prawnej( podmiot gospodarczy będący osobą prawną czy osobą fizyczną)

- innych uwarunkowań gospodarczych ( np. likwidacja, upadłość)

Ocena zdolności kredytowej polega na analizie wskaźnikowej i jakościowej.

Analiza wskaźnikowa polega na obliczaniu wskaźników w 4 podstawowych obszarach:

- płynności

- zadłużenia

- sprawności działania

- rentowności i zyskowności: (ROI, ROE)

Analiza jakościowa oparta jest na:

- ocenie dotychczasowego wywiązywania się z zobowiązań:

- informacjach uzyskanych w drodze wywiadów

- analizie Swot

- ocenie biznes planu

Podstawowym warunkiem uniknięcia przez bank ryzyka niewypłacalności kredytobiorcy jest udzielenie kredytu przedsiębiorstwu, którego bieżąca i przewidywana efektywność gospodarowania oraz stan majątkowy zapewniają wypłacalność gwarantującą zwrot kredytu z należnymi odsetkami w wysokości i terminie wynikającym z umowy kredytowej. Pierwszym i decydującym kryterium przy rozpatrywaniu jakiegokolwiek wniosku kredytowego i przy kontroli zabezpieczenia kredytu jest zatem ocena zdolności kredytowej przedsiębiorstwa czy tez osoby fizycznej.

Banki zostały w ten sposób upoważnione i zobowiązane do różnicowania warunków udzielania kredytów, a nawet do uzależnienia ich wysokości oraz terminu spłaty od oceny działalności gospodarczej kredytobiorców i od efektywności wykorzystania środków produkcji, jak też celu, jakiemu kredyt ma służyć.

Źródła informacji możemy podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzne to te, które obejmują dotychczasowe dane banku o kliencie(jego sytuacji finansowej, wielkości obrotów, dyscypliny płatniczej itp.) Zewnętrzne pochodzą od osób trzecich: urzędów, sądów, innych banków, biur konsultingowych itd. Wyniki oceny zdolności kredytowej podlegają stałej aktualizacji w okresie wykorzystania kredytów.

Istnieje kilka podziałów oceny zdolności kredytowej. Można m.in. podzielić ją na:

a) formalno - prawną (wiarygodność prawną kredytobiorcy )oznaczającą możliwość występowania jako strona umowy kredytowej,

b) merytoryczną w rozumieniu ekonomicznym, która oznacza dysponowaniem przez przedsiębiorstwo kapitałem, pozwalająca na generowanie przepływów finansowych w wysokości zapewniającej terminową obsługę zadłużenia oraz w rozumieniu personalnym tzn. ocena wiarygodności osobistej kredytobiorcy. Jego kwalifikacje zawodowe, stan majątkowy, stan rodzinny itp.

Ze względu na horyzont czasowy wyróżniamy zdolność kredytową przedsiębiorstwa:

- bieżącą- średnioterminową, dotyczy niedalekiej przyszłości (od 2 do 3 lat). Przeprowadza się ją przed udzieleniem kredytu krótko- i średnioterminowego

- perspektywiczną-długoterminową, dotyczy bardziej odległej przyszłości przeprowadza się ją przed udzieleniem kredytu długoterminowego.

Badanie zdolności kredytowej nie jest czynnością jednorazową, lecz procesem. Bank jest zainteresowany bowiem zarówno bieżącą rentownością i efektywnością, jak i przyszłą, gdyż zdolność kredytową może mieć tylko przedsiębiorstwo rentowne i to takie, którego bieżąca i przewidywana efektywność finansowa działalności gospodarczej oraz stan majątkowy stanowią pełne zabezpieczenie wobec wszystkich wierzycieli. Badanie sprowadza się do przeprowadzenia, na podstawie sprawozdań finansowych (bilansu, rachunku wyników, zestawienia przepływów), szeregu analiz w celu określenia stanu ekonomiczno - finansowego przedsiębiorstwa.

W przypadku kredytowania działalności bieżącej ocenie podlega bieżąca zdolność kredytowa, czyli efektywność finansowa i stan majątkowy, co jednocześnie oznacza, ze przedmiotem badań staje się rentowność działalności, płynność finansowa, struktura finansowego pokrycia majątku i gospodarka potencjałem.

Ocena ryzyka kredytowego jest uważana jako najważniejsze zadanie dla osób zarządzających ryzykiem bankowym. Wynika to z działalności bankowej, a udzielanie kredytów wiąże się ze szczególnie dużym zagrożeniem niewypłacalności banku.

---