WAHANIA CYKLICZNE - są to powtarzające się w określonym rytmie mniej lub bardziej regularnie zmiany wielkości makroekonomicznych .
Periodycznie powtarzające się wahania istotnych składników życia gospodarczego nazywamy cyklem koniunkturalnym i mogą to być wahania globalnego popytu lub poziomu ogólnej działalności gospodarczej . Najważniejszą cechą cyklu jest rytmiczność .
Rodzaje wahań występujących w gospodarce :
WAHANIA SEZONOWE- wynikają ze stałych zmian pór roku /np. rolnictwo , budownictwo/ mają źródła w czynnikach instytucjonalnych np. wzrost popytu na papier w okresie wyborów .
Wahania sezonowe mogą wpływać na przebieg cyklu koniunkturalnego oraz same podlegać jego
wpływom .
WAHANIA PRZYPADKOWE - są nieregularne i nie cykliczne powodowane są czynnikami losowymi np. wojna , klęska , strajki lub zmianami polityki państwa , mogą zmieniać przebieg wahań cyklicznych .
POLITYCZNE CYKLE KONIUNKTURALNE - /cykle wyborcze i prezydenckie/ powstają gdy rząd wpływa na aktywność gospodarczą i wywołuje dodatkowe wahania .
CYKLE REGIONALNE - dotyczą rozwoju poszczególnych części kraju , regionu .
CYKLE SPECJALNE - / np. świńskie / są to odbywające się z pewną regularnością wahania produkcji żywca wieprzowego , przebiegają niezależnie od ogólnych wahań koniunktury i mają swój własny mechanizm .
TRENDY - czyli tendencje długookresowe są to stałe /zwyżkowe, zniżkowe lub na niezmienionym poziomie / ruchy czynników osobowych i rzeczowych w jakiejś dziedzinie gospodarczej . Zwyżkowe trendy następują najczęściej w wyniku rozwoju sił wytwórczych tz wzrostu poziomu wiedzy , kwalifikacji zatrudnionych , postępu technicznego . Trend jest przejawem długookresowej zmiany jakiejś zmiennej ekonomicznej np. PKB . Przebieg trendu zakłócony jest bieżącą sytuacją ekonomiczną . Mniejsze wahania o różnej amplitudzie i zmiennej
intensywności w ramach ogólnego trendu określa się mianem cykli koniunkturalnych .
CYKL JUGLARA - przyczyny cyklicznego falowania gospodarczego upatrywał w zjawiskach pieniężno - kredytowych . Jego zdaniem kryzys był następstwem ograniczenia expansji kredytowej banków w okresie rozkwitu , okres jednego cyklu wynosi według niego od 7 do11 lat . Cykl o tej długości nazywamy cyklem klasycznym lub cykl Juglara .
CYKL KITCHINA - na podstawie analizy wskaźników pieniężnych sformułował stwierdzenie o występowaniu w gospodarce cykli krótkich o przeciętnym okresie 3,5 roku . Jego zdaniem jednakże co 2 lub 3 cykl ma większą amplitudę i dlatego powstaje wrażenie występowania cykli o dłuższych okresach 7-11 lat . Wśród teoretyków panuje pogląd że występowanie cykli krótszych jest spowodowane zmianami w zapasach natomiast cykle dłuższe Juglara zależą od inwestowania w maszyny i urządzenia .
CYKLE DŁUGIE KONDRATIEWA - czyli zmiany podstawowych wielkości ekonomicznych w horyzoncie czasowym wynoszącym kilkadziesiąt lat . Długość fal mierzona między punktami szczytowymi wynosi 58 i 45 lat , a między dolnymi 61 i 45 lat .Składają się z 5 faz : ożywienia , szybszego wzrostu , dojrzałości , nasycenia i recesji .
CYKLE SUPER DŁUGIE / van EWIJKA / super długi cykl gospodarczy 150 do 160 letni . Składa się z 70 letniego wzrostu produkcji i 85-90 spadku aktywności produkcji . Tworzą go lata 1760 do 1915/1920 po przełomie rozpoczął się drugi .
BUDŻET PAŃSTWA - roczny plan przychodów i wydatków państwa . Jest on podstawowym elementem finansów publicznych . Oprócz nich w skład wchodzą i budżety samorządowe władz lokalnych i inne np. fundusze celowa .
Budżety samorządowe władz lokalnych są uchwalane przez władze samorządowe odpowiednich szczebli terenowych odpowiadających strukturze administracyjnej kraju .
Fundusze celowe są to fundusze ustawowe których przychody pochodzą z dochodów publicznych a wydatki są przeznaczone na realizację określonych zadań np. fundusz ubezpieczeń społecznych .
Funkcje budżetu państwa :
REDYSTRYBUCYJNA - rozdzielcza - polega na regulowaniu dochodów podmiotów gospodarczych . Budżet jest narzędziem redystrybucji dochodów osiągniętych przez właścicieli zasobów czynników produkcji . Budżet przejmuje część tych dochodów i przeznacza na rzecz dochodów , które ich nie osiągają lub osiągają w stopniu niewystarczającym . Takie podmioty to instytucje , które świadczą nieodpłatnie usługi społeczne np. szkoły państwowe , jak i osoby fizyczne zmuszone z różnych przyczyn korzystać z zasiłków socjalnych .
STABILIZACYJNA - wynika z interwencjonizmu państwa w gospodarkę , którego celem jest zapewnienie zrównoważonego wzrostu gospodarczego . Z budżetem wiąże się funkcjonowanie dwóch tz. automatycznych stabilizatorów gospodarczych które oddziałują na poziom i zmiany popytu w gospodarce społecznej i system podatku progresywnego .
ALOKACYJNA - pełniąc tą funkcje budżet dokonuje rozdziału zasobów w gospodarce między różne działy gospodarki . Kieruje zasoby tam gdzie nie mogły by trafić w inny sposób np. wyłącznie sam mechanizm rynkowy nie zapewnił by oczekiwanego przez społeczeństwa poziomu produkcji dóbr i usług np. szkolnictwo .
STYMULACYJNA - polega na tym , że za pomocą narzędzi budżetowych państwo wywołuje lub wzmacnia zjawiska i zachowania pozytywne z punktu widzenia interesów natomiast zniechęca do działań niekorzystnych w danym okresie np. tworzenie infrastruktury technicznej na terenach zacofanych , ulgi inwestycyjne na obszarach dotkniętych silnym bezrobociem .
KONTROLNA - realizowana jest poprzez bieżącą obserwację tempa wysokości oraz tytułów wpływów i wydatków budżetowych a następnie porównywanie z założonymi w budżecie .
Zasady konstruowania budżetu :
Zasada rocznego okresu
Zasada jedności - oznacza że w jednym dokumencie umieszcza się planowane dochody i wydatki i zakłada się ich ogólne przeznaczenie .
Zasada kompletności - oznacza że mają być ujęte wszystkie dochody i wydatki
Zasada jawności - polega na tym , że w budżecie nie mogą się znaleźć pozycje niejasne pod względem podmiotowym lub przedmiotowym
Zasada specjalizacji - nakłada obowiązek grupowania dochodów i wydatków według przyjętych kryteriów : przedmiotowego i podmiotowego
Zasada równowagi budżetowej - wydatki muszą się równać dochodom
DOCHODY BUDŻETOWE - wszelkie wpłaty na rzecz budżetu . Kryteria :
I. Kryterium prawne dzieli dochody na :
bezzwrotne i zwrotne
odpłatne i nieodpłatne
przymusowe i dobrowolne
II . Kryterium według rodzaju dochodów wyróżnia się :
podatki
opłaty
cła
inne dochody
PODATEK - jest to świadczenie pieniężne jednostronnie ustalone , bezzwrotne , nieodpłatne o charakterze ogólnym , przymusowym , pobierane przez państwo lub inny związek publiczno-prawny .
Funkcje podatków :
fiskalna - podatki są głównym źródłem wpływów budżetowych
redystrybucyjna - polega na tym , że podatki kształtują wysokość dochodów i majątek podatnika
bodźcowa - może być realizowana poprzez zmiany obciążeń podatkowych
Rodzaje podatków według przedmiotu opodatkowania :
dochodowe
majątkowe
obrotowe
Ad 2.
Są płacone z tytułu posiadania majątku , przyrostu majątku lub wzrostu jego wartości np. podatek spadkowy , podatek od nieruchomości .
Ad. 3
Przedmiotem jest obrót z tytułu sprzedaży towarów oraz ich import : VAT , akcyza .
Kryterium przerzucalności podatku dzieli podatki na :
pośrednie
bezpośrednie / podatek dochodowy /
SKALA PODATKOWA - to zbiór uporządkowanych rosnąco lub malejąco stawek % znajdujących zastosowanie do różnej wielkości podstawy obliczania podatku i wyróżniamy :
skala progresywne - to szereg coraz wyższych stawek podatkowych przyporządkowanych wyższym podstawą podatkowym
skala regresywna - charakteryzuje się malejącymi stawkami podatkowymi w miarę wzrostu podstawy podatkowej
skala degresywna - kolejnym niższym podstawą podatkowym są przyporządkowane niższe stawki podatkowe
OPŁATY - jest jednostronnie określonym bezzwrotnym i odpłatnym świadczeniem pieniężnym o charakterze ogólnym pobieranym na podstawie aktów normatywnych od osób fizycznych i prawnych . Uiszcza się je w zamian za określone czynności urzędowe np. opłaty skarbowe lub za korzystanie z usług częściowo odpłatnych .
CŁO - to podatek nakładany na towary przekraczające granicę celną określonego państwa . Pełnią funkcję fiskalną oraz szereg funkcji gospodarczych np. ochrona rynku krajowego przed napływem tańszych towarów zagranicznych .
INNE WPŁYWY BUDŻETOWE to :
dochody z majątku państwa
emisji papierów wartościowych - bony , obligacje
odsetki z tytułu lokowania wolnych środków pieniężnych - spadku , zapisów , darowizn
WYDATKI BUDŻETOWE -to środki wydatkowane w ramach gospodarki budżetowej państwa .
I. Kryterium przedmiotu wydatkowania :
wydatki na działalność niezbędną do funkcjonowania państwa i są to wydatki na administrację
publiczną , wojsko , policję , sądownictwo
wydatki socjalno-kulturalne - oświata , kultura , nauka , służba zdrowia
wydatki na obsługę długu publicznego
wydatki na gospodarkę - roboty publiczne , dotacje do przedsiębiorstw , subwencje exportowe
II. Kryterium celu :
Bieżące - służące finansowaniu bieżącej działalności państwowej i są wydatki na utrzymanie administracji państwowej : policja , oświata , emerytury , zasiłki dla bezrobotnych
Inwestycyjne - są przeznaczone na tworzenie majątku trwałego w formie nowych szkół , szpitali , teatrów , administracji państwowej
Inflacja- stały wzrost przeciętnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi nabywane przez ludność.
Rodzaje inflacji:
inflacja ciągniona przez popyt - w okresach wojen, kiedy olbrzymie wydatki państwa na zbrojenia i wysoki stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych powodują szybki wzrost cen
inflacja kosztowa- odpowiedzialność za wzrost cen ponoszą bądź związki zawodowe które wymuszają wzrost płac nominalnych, wzrost kosztów wytwarzania, bądź monopole, które zwiększają swe zyski przez podnoszenie cen wytworzonych towarów
inflacja umiarkowana - niegroźna do 10%
inflacja globalna- trzy cyfrowa do 200% (nie opłaca się oszczędzać)
hiperinflacja- zwiększa się w miliardowy sposób.
Przyczyny inflacji:
rosnąca produkcja- w miarę zbliżania się do granicy produkcyjności napotyka się na różne bariery, w miarę ożywienia wzrostu produkcji przedsiębiorcy zatrudniają pracowników mniej kwalifikowanych, stosują wyższe stawki za dodatkową pracę, co prowadzi do zwiększenia kosztów wytwarzania a w rezultacie do wzrostu cen
przyczyny zewnętrzne- w stosunku do warunków gospodarki krajowej lub mogą być rezultatem wzrostu cen surowców na rynku światowym
przyczyny polityczne wysoki stopień niestabilności politycznej będzie generował większe deficyty budżetowe ze względu na krótkie horyzonty czasowe przyjmowane przez polityków d) bilans płatniczy kraju i jej wpływ na dewaluacje. To powoduje podrożenie wszystkich towarów importowanych i tym samym wzrost inflacji.
25. Omówić rodzaje bezrobocia.
Bezrobocie obok dynamiki PKB i stopą inflacji jest miarą sprawności gospodarki.
Zasoby siły roboczej są to ci, którzy pracują lub są zarejestrowani w urzędach pracy jako chcący i mogący podjąć pracę.
Bezrobotni są to osoby wchodzące w skład zasobów siły roboczej ale nie pracujący. Stopień aktywności zawodowej jest to inny termin- jest to odsetek ludności w wieku produkcyjnym, która deklaruje się jako wchodzący w skład siły roboczej.
Rozróżniamy następujące rodzaje bezrobocia ;
Jawne - część zasobów siły roboczej, która pozostaje bez pracy, są to oficjalnie zarejestrowani jako bezrobotni.
Frykcyjne - występuje w związku z ruchem ludności, przemieszczaniem się między regionami kraju, zmianami miejsca pracy, fazami cyklu życia.
Sezonowe - jest ono typowe dla osób wykonujących pracę, która charakteryzuje się sezonowością.
Koniunkturalne - występuje, gdy łączny popyt na pracę jest niski, co związane jest ze spadkiem aktywności gospodarczej w okresie recesji, gdy obniżają się globalne wydatki i spada produkcja to bezrobocie rośnie.
Strukturalne - występuje, gdy istnieje niedopasowanie podaży pracy i popytu na nią. Chodzi o rozbieżności pomiędzy kwalifikacjami ludzi a rodzajem oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji.
Klasyczne - pojawia się wtedy, gdy płaca jest utrzymywana powyżej poziomu gwarantującego równowagę między podażą pracy a popytem na nią , np. związki zawodowe.
Rozróżniamy jeszcze:
Przymusowe - niemożność znalezienia pracy,
Dobrowolne - ludzie w pełni świadomie chcą pozostać bez pracy, starają się korzystać ze świadczeń na rzecz bezrobotnych,
Pozorne - występuje wtedy, gdy osoba zarejestrowana jako bezrobotna w rzeczywistości pracuje „na czarno”,
Naturalne - są to ci, którzy pozostają bez pracy ze względu na brak gotowości podjęcia pracy za określoną sytuacją rynkową cenę.
5. Cykl koniunkturalny
5.1 Rodzaje wahań w gospodarce
Trend - przejaw długookresowej zmiany w górę lub w dół jakieś zmiennej ekonomicznej np. PNB. Tendencja rozwojowa odzwierciedla zmiany czynników wewnętrznych np. zmiany kapitału
Wahania koniunkturalne - są powtarzające się z względną regularnością zmiany aktywności gospodarczej społeczeństwa
Wahania periodyczne występują w ciągu określonego okresu w pewnych odstępach czasu. Dzielimy je na:
- Wahania krótkookresowe - np. w ciągu dnia, doby, miesiąca wywołane rytmem biologicznym, przyjętym podziałem pracy, zwyczajami,
- Wahania sezonowe - są to zmiany badanego zjawiska nie zależnie od podmiotów gospodarczych (np. warunki naturalne, zwyczaje)
- Wahania przypadkowe - przyczyny losowe np. katastrofy
- Wahania koniunkturalne są średnio i długookresowe dotyczą całej gospodarki przyczyny wahań leżą w wewnątrz gospodarki
Cykl koniunkturalny - okresowy wzrost i spadek ożywienia gospodarczego. Cykl wzrostu pewne tempo wzrostu i odchylenia w pewnym okresie czasu
Cykl kroczący - ma dwie fazy pierwsza faza stopa wzrostu większa od przeciętnej i druga faza stopu wzrostu mniejsza od przeciętnej.
5.2 Budowa morfologiczna cyklu:
1. punkty zwrotne
- rozpoczynają lub kończą poszczególne fazy wahań koniunkturalnych mamy punkty zwrotne górne i dolne, górne to początek fazy spadkowej a dolne to początek wzrostu koniunktury
2. długość cyklu i czas trwania
3. faza cyklu to okres występujący między kolejnymi punktami zwrotnymi
4. amplituda - odchylenia między dwoma skrajnymi punktami zwrotnymi
5. symetryczność informuje o relacjach między amplitudami poszczególnych faz i ich długościach
6. struktura przedmiotowa i czasowa
Cykle gospodarcze obejmują cztery fazy:
1. recesje
2. dno
3.ożywienie
4. szczyt
Cykl rozpoczyna się spadkiem aktywność - recesją.
Recesja jest przejawem spadku ogólnej działalności gospodarczej szczególnie produkcji krajowej i zatrudnienia czyli jest spadkiem poziomu PNB. Ostra recesja ze znacznym spadkiem produkcji to depresja. Gdy PNB przestaje spadać a bezrobocie wzrastać to osiągnęło dno cyklu gospodarczego. Przestaje spadać poziom działalności gospodarczej. Gdy PNB zaczyna wzrastać to następuje ożywienie gospodarcze i może trwać aż do momentu gdy gospodarka zbliży się do poziomu pełnego zatrudnienia lub do następnej recesji. Cykl gospodarczy kończy się gdy faza ożywienia osiąga swój szczyt. Szczyt koniunktury jest wtedy gdy ogólny poziom aktywność gospodarczej przestaje wzrastać. Stanowi on przejście z fazy ożywienia jednego cyklu do fazy recesji drugiego cyklu.
5.3 Cykl koniunkturalny w gospodarce rynkowej a cykl koniunkturalny w gospodarce centralnie zarządzanej
W gospodarce rynkowej cykl koniunkturalny jest ciągiem zjawisk gospodarczych takich jak zmiana wielkości produkcji i zatrudnienia. Cykl koniunkturalny to występujące w procesie wzrostu gospodarczego wahania w relacji między popytem i podażą. Wahania te przejawiają się w zmianach stopnia wykorzystania potencjału produkcyjnego. W cyklu koniunkturalnego w gospodarce rynkowej należy uwzględnić inflację oraz relację cen i kosztów. Zmiany w relacji cen i kosztów oraz wahania cen warunkują mechanizmy prowadzące zarówno do rozwoju jak i do recesji gospodarczej.
W gospodarce centralnie zarządzanej - występowanie wahań gospodarczych jest spowodowane przez nieprawidłową organizację , planowanie i zarządzanie gospodarką narodową a w szczególności przez ekonomiczne i techniczne właściwości procesów inwestycyjnych. Cykl koniunkturalny w gospodarce centralnie zarządzanej ma charakter cyklu planistycznego i inwestycyjnego. Wahania w cyklu koniunkturalnym spowodowane są planowaniem gospodarczym (cykl planistyczny). Zmiany w cyklu planistycznym wynikają z błędów w procesie planowania inwestycji, planowania ogólnogospodarczego oraz złej polityki gospodarczej.
Przyczyny powstawania i kształtowania się wahań gospodarczych w systemie centralnie zarządzanym
1. cykle planistyczne: proces planowania inwestycji na szczeblu centralnym, system planowania ogólnogospod.; polityka gospod.
2. cykle inwestycyjne: koordynacja procesu realizacji inwestycji cykle reinwestycyjne, bariery wzrostu gospod.
11. Inflacja - proces wzrostu cen.
Inflacja ma miejsce kiedy następuje wzrost ogólny cen i kosztów.
Deflacja powoduje, że ceny i koszty spadają.
Okres inflacji to czas, w którym następuje ogólny wzrost cen uwidoczniony w indeksie cen badanych towarów i usług, jako średniej dla producentów i konsumentów. Zmiana indeksu cen jest miernikiem inflacji.
Rodzaje indeksów cen:
- (CPI) wskaźnik cen towarów konsumpcyjnych, mierzy zmiany cen dóbr i usług nabywanych przez gospodarstwa domowe,
- wskaźnik cen zbytu (PPI) określa rzeczywiste ruchy cen zbytu produktów finalnych,
- deflator produktu narodowego (GNP) stosuje się w odniesieniu do zmian cen wszystkich składników produktu narodowego brutto (wydatki konsumpcyjne i inwestycje). Stanowi średnią ważoną wzrostu cen wszystkich dóbr i usług wchodzących w skład produktu narodowego.
Typy inflacji:
1) wg kryterium ruchu cen
- inflacja otwarta (cenowa) wzrost cen nie jest ograniczany i dąży do poziomu równoważącego strumienia popytu i podaży
- inflacja tłumiona (zasobowa) wzrost cen jest hamowany co zwiększa znacznie popyt a w konsekwencji odkładane oszczędności (zasoby)
2) wg kryterium tempa inflacji
- inflacja pełzająca; ceny rosną wolno, do 10% rocznie
- inflacja krocząca dwucyfrowo, wzrost cen i płac przeistacza się w inflację galopującą (dwu i trzycyfrowa)
- hiperinflacja astromoniczny wzrost cen
3) wg tendencji reprodukcji dochodu narodowego
- staginflacja - to zjawisko łącznego występowania inflacji
- slumpflacja - (reflacja) tj. inflacja razem z recesją gospodarczą. Wyraża spadek wielkości produkcji i dochodu narodowego.
4) wg kryterium czasy
- inflacja sekularna (trwała), nieustanne zjawisko inflacyjne
- inflacja okresowa, po inflacji następuje stabilizacja cen
5) wg kryterium oddziaływania na procesy inflacyjne
- inflacja kontrolowana - poddaje się kontroli państwa
- inflacja żywiołowa - nie poddaje się kontroli państwa
6) wg kryterium miejsca występowania
- inflacja wewnętrzna w ramach gospodarki krajowej
- inflacja importowana, przynoszona z zewnątrz
7) wg kryterium stosunków społeczno-ekonomicznych
- inflacja cywilizowana - zrównoważona gospodarka
- inflacja barbarzyńska - patologiczne mechanizmy ekonomiczne
8) wg kryterium przyczyn
- inflacja popytowa
- inflacja kosztowa
obie przeplatają się nawzajem
11.2 Przyczyny inflacji
Tkwią w strukturze stosunków produkcji.
1. Stosunki pieniężno-kredytowe:
- niedostosowanie emisji pieniądza i kreacji kredytu do realnych procesów gospodarowania
- ograniczony przymus zwrotności inwestycji rozwojowych
- nieprzestrzeganie dyscypliny finansowej przedsiębiorstw.
W/w przyczyny powodują wzmożony obieg pieniężny ale zarazem osłabienie stabilności pieniądza.
2. niedostatki polityki alokacyjnej
- polityka cen niedostosowana do realiów rynkowych
- subiektywne oceny rządu dotyczące polityki dochodu, płac i świadczeń socjalnych
- uleganie nadmiernych roszczeniom płacowym związków zawodowych
- nadmiernie statyczna polityka państwa
w/w przyczyny wywołują niezrównoważony wzrost popytu.
3. niedostateczne działania makroekonomiczne, które redukują koszty wytwarzania politykę płacową. Cechą wspólną w/w przyczyn inflacji jest ich charakter kosztowy, wyrażający rzeczywisty wzrost nakładów.
4. polityka zagraniczna państwa
- niekorzystny układ wymiany z zagranicą
- niska efektywność eksportu, która powoduje pogorszenie efektywności importu
yyyy- dewaluacja tj obniżenie kursu w wymianie handlowej
- wpływ inflacji światowej - przenoszenie cen rosnących z rynku światowego na rynek krajowy
Dochody budżetowe -środki pieniężne pobierane bezpośrednio przez państwo lub gminę od podmiotów gospodarczych i osób fizycznych na finansowanie wydatków związanych z realizacją zaplanowanych zadań .
Istnieją 3 podstawowe rodzaje źródeł dochodów budżetowych:
-z gospodarki publicznej
-z gospodarki prywatnej
-od ludności
Wydatki budżetu: obejmują obronę narodową , sprawy międzynarodowe, naukę, badania kosmiczne, technologie, energie, zasoby naturalne i środowisko, rolnictwo, handel i kredyty mieszkaniowe, transport, społeczności lokalne i rozwój regionalny, oświatę i szkolenie zawodowe i usługi społeczne, zdrowie, ubezpieczenia społeczne ,opiekę lekarską , ubezpieczenia dochodów, emerytury i usługi świadczone na rzecz byłych żołnierzy , sądownictwo, ogólne wydatki rządu, działalność centralnych instytucji kredytu federalnego.
57.Cykl koniunkturalny - to wahania wzrostu dochodu narodowego. Cykl koniunkturalny zaczyna się od załamania wzrostu gospodarczego i trwa przez fazę depresji, ożywienia i wysokiej koniunktury aż do nowego załamania gospodarczego.
Faza ożywienia - charakteryzuje się rosnącą stale sumą wydatków inwestycyjnych. Towarzyszy temu wzrost dochodu narodowego, wzrost zatrudnienia oraz wzrost wydatków konsumpcyjnych.
Szczytowy stan koniunktury - inwestycje osiągają swój najwyższy poziomi dalej już przestaje rosnąć. Jednoczesny wzrost kosztów produkcji w stosunku do wzrostu cen.
Załamanie gospodarcze - kryzys nadprodukcji, pojawienie się punktu zwrotnego w szczytowym okresie koniunktury zaczyna się od zmniejszenia zamówień na urządzenia wytwórcze i wycofanie się z wielu zawartych kontraktów budowlanych. Spowodowane jest to przez zmniejszeniem zyskowności.
Przejście w fazę depresji gospodarczej - dalsze kurczenie się wydatków inwestycyjnych.
Przejście w fazę ożywienia - Popyt restytucyjny ożywia produkcję w sektorze dóbr inwestycyjnych. Rośnie powoli zatrudnienie, wyczerpują się stopniowo nagromadzone w przeszłości zapasy.
CYKL KONIUNKTURALNY
Cykl koniunkturalny przejawia się wahaniami produkcji i zatrudnienia wokół krótkookresowego trendu. W procesie wzrostu gospodarczego aktywność gospodarcza ulega na przemian nasileniom i załamaniom. Cykl gospodarczy to inaczej okres pomiędzy jednym a drugim załamaniem. Składa się on z czterech faz:
kryzysu (recesji) - produkcja i ceny spadają, rośnie bezrobocie,
depresji(dna) - stabilizacja produkcji i cen na niskim poziomie, wysokie bezrobocie,
ożywienia - wzrost produkcji i cen, spadek bezrobocia,
rozkwitu (szczytu, boomu) - stabilizacja produkcji i cen na wysokim poziomie, pełne zatrudnienie.
Jeśli chcemy dowiedzieć się w jakim tempie rozwijała się gospodarka to pomijamy skrajne wartości osiągane przez wielkość produkcji w trakcie przebiegu cyklu koniunkturalnego, w ten sposób otrzymujemy trend (trend pokazuje ścieżkę wzrostu gospodarki i jest on stale rosnąc, gdyż zwiększa się potencjał produkcyjny gospodarki).
Gospodarka jest skomplikowanym organizmem jeśli więc zmieni się w niej jedna wielkość to pociąga za sobą kaskadę zmian innych wielkości. Zmiany te składają się na proces dostosowawczy do nowych warunków. I oczywiście tym zmianom wielkości produkcji oraz zatrudnienia towarzyszą zmiany poziomu cen, płac, stopy procentowej, kursów papierów wartościowych, konsumpcji i oszczędności.
Są następujące cykle koniunkturalne:
cykl Juglera: określany mianem cyklu klasycznego;
cykl Kitchina: czyli cykl określany mianem cyklu mniejszego;
cykl Kondratiewa: cykl długi;
Cykl koniunkturalny może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, przy czym skala produkcji, cen i bezrobocia może być zróżnicowana. Państwo może podejmować pewne działania na rzecz złagodzenia wahań koniunkturalnych i łagodzenia ich skutków. Noszą one nazwę interwencjonizmu państwowego. Za przyczynę występowania cykli koniunkturalnych uznaje się wahania w działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw.
NOMINALNE (ceny, płace, procent)
Inflacja jest to proces wzrostu poziomu cen, powodujący niekontrolowane i nie akceptowane społecznie zmiany proporcji podziału dochodu narodowego. We współczesnej gospodarce światowej występuje ona powszechnie, choć z różnym nasileniem w poszczególnych krajach. Stopień nasilenia inflacji określa stopa inflacji, wyrażająca w procentach wzrost poziomu cen w badanym okresie w stosunku do okresu przyjętego przez ustawę.
Miernikiem inflacji jest stopa inflacji, czyli procentowy przyrost przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w ciągu roku.
Stopa inflacji = Poziom cen w roku bieżącym - poziom cen w roku poprzednim / poziom cen w roku poprzednim i całość razy 100.
Wielkości nominalne (inaczej mówiąc pieniądze) wyrażają wartość wykorzystując ceny bieżące. Wielkości realne uwzględniając istnienie inflacji umożliwiają porównywanie wartości w czasie. Aby przeliczyć wielkości nominalne na wielkości realne ekonomiści posługują się indeksami.
RODZAJE INFLACJI
ze względu na formę:
otwarta - naciska inflacyjny przejawia się pod postacią wzrostu cen,
stłumiona - wzrost cen jest sztucznie hamowany, a presja inflacyjna przejawia się w formie nie zaspokojonego popytu.
z punktu widzenia tempa:
pełzająca - do kilku procent w skali rocznej - nie powodująca zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddająca się kontroli,
krocząca - nie przekraczająca 10% - oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy czym zaczyna się ona wymykać kontroli.
galopująca - znacznie przekraczająca 10% - powoduje narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego,
hiperinflacja - natężenie procesów inflacyjnych uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu niemożności prowadzenia rachunku ekonomicznego, planowania działań gospodarczych,
nieskuteczności systemów motywacyjnych, co prowadzi do anarchizacji życia społecznego.
ze względu na mnogość jej przyczyn
popytowa (pieniężna) jest wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu, jej źródłem mogą być nadmierne wydatki państwa, nie znajdujące pokrycia w dochodach (inflacja budżetowa), nadmierna kreacja pieniądza kredytowego (inflacja kredytowa) lub nadmierny w stosunku do wzrostu produkcji wzrost płac (inflacja płacowa).
kosztowa - związana jest ze wzrostem kosztów produkcji
Wahania cykliczne powtarzają się co pewien czas, wykazując przy tym pewną regularność, co pozwoliło na wyodrębnienie rodzaju wahań koniunkturalnych.
c koniunkturalne: *c Kuglera -c klasyczny; c Kitchina- c mniejszy; c Kondratiewa: c długi;
BUDŻET - STRUKTURA DOCHODOW I WYDATKÓW Budżet państwa -roczny plan gromadzenia dochodów i realizacji wydatków przez państwo w związku z wykonywaniem jego funkcji.
Konieczność umocnienia kontroli parlamentu nad gospodarką finansową rządu doprowadziła do sformułowania zasad budżetowych ułatwiających funkcje kontrolne władzy ustawodawczej. Do najważniejszych z nich zaliczyć należy: *zasadę rocznego okresu budżetowego; Oznacza ona, że rząd ma upoważnienie do pobierania dochodów i ich wydatkowania tylko w czasie jednego roku. *z jedności budżetu; gosp finansowa państwa winna być ujęta w j1 planie budżetowym. Jej uzupełnieniem jest zasada jego zupełności, *z zupełności budżetu; nie może być dochodów i wydatków państwa, które by nie były ujęte w pl budżetowym *z jawności b.
Budżet państwa składa się z 2 zasadniczych części: ze str dochodów i strony wydatków przeznaczonych na zakup dóbr i usług a także płatności transferowyc. Przedstawiając do zatwierdzenia projekt budżetu przez parlament, rząd określa zarówn poz dochodów, jak i wydatków. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w pl budż poz wydatków nie zależy od wielk dochodu. Inaczej rzecz się ma z dochodami budż. Głównym źródłem tych dochodów są podatki. Możemy przyjąć założenie, że w gosp podatki mają charakter propos cjonalny. Przy określonej stopie podatkowej dochody budże rosną wraz ze wzrostem produkcji i dochodu narod, a maleją wraz z ich spadkiem. Ważna jest tu odp na pyt, przy jakim poz produkcji osiągnięta zost równowaga budż, a więc taka sytuacja, kiedy wydatki państwa = wpływom budżetowym z tytułu podatków.
Oznaczając symbolem G poziom wydatków budżetu państwa, PP dochody budżetowe z tytułu podatków, możemy stwierdzić, że równowaga budżetowa będzie osiągnięta wówczas, gdy spełniony będzie warunek:
G - PP = 0 W gosp może w określonych w-kach powstać zarówno deficyt b, jak również nadwyżka b
Są następujące cykle koniunkturalne: *Juglera: określany mianem cyklu klasycznego; *Kitchina: czyli cykl określany mianem cyklu mniejszego; *Kondratiewa: cykl długi;
Cykl k może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, przy czym skala produkcji, cen i bezrobocia może być zróżnicowana. Państwo może podejmować pewne działania na rzecz złagodzenia wahań koniunkturalnych i łagodzenia ich skutków. Noszą one nazwę interwencjonizmu państwowego. Za przyczynę występowania cykli k uznaje się wahania w działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw.