1) podstawowe pojęcia (biocenoza, biotop itp)

2) promieniowanie (rodzaje, skutki dla środowiska i organizmu ludzkiego)

3) energia jądrowa za / przeciw

4) efekty globalne (prawdopodobnie cieplarniany)

5) porównanie smogu

6)hałas (skutki i źródła)

7) dioksyny i freony (żródła, czynniki, mechanizmy, skutki)

8) alkaloidy, olejki, glikozydy w paszach (roślinki z łąki)

9) rola lekarza weterynarii w ochronie przyrody

10) konwencje i organizacje, formy ochrony przyrody

11)skutki nawożenia (nawozy naturalne, chemiczne, pestycydy

12) wskaźniki biologiczne i/lub chemiczne

1Ochrona srodowiska i kształtowanie srodowiska jest zespolem idei srodkow i dzialan zmierzajacych do utrzymania srodowiska w stanie zapewniajacycm optymalne warunki bytowania czlowieka i gwarantujacym ciaglosc najwazniejszych procesow w biosferze jako podstawy produkcyjnej dzialalnosci czlowieka. Jest wiec dzialalnoscia na potrzeby czlowieka. A ochrona przyrody jest dzialaniem w interesie przyrody.

Ochrona środowiska - całokształt działań (także zaniechanie działań) mających na celu właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środowiska naturalnego, zarówno jego składników abiotycznych, jak i żywych (ochrona przyrody). Nauka o ochronie środowiska to sozologia.

Biocenoza - zespół populacji różnych gatunków żyjących w tym samym środowisku, powiązanych ze sobą różnymi zależnościami pokarmowymi (troficznymi). Jest to ożywiona część środowiska (czynniki biotyczne)

środowisko - rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat

Zasoby przyrody - elementy przyrody mające znaczenie dla bytowania i gospodarki człowieka. Są nimi np.: gleby, surowce mineralne, wody, lasy, łąki, zwierzęta. Dzielimy je na odnawialne i nieodnawialne.

Biotop - obszar zamieszkany przez organizmy o tych samych lub bardzo zbliżonych wymaganiach życiowych. Pierwotnie dotyczący tylko abiotycznych elementów siedliska. Obecnie często rozumiany jako siedlisko nieożywione zmienione przez biocenozę (kompleks roślinny). Biotop razem z biocenozą tworzy ekosystem.

Siedlisko (habitat, obrazowo określany jako "adres ekologiczny") - zespół czynników abiotycznych (klimatyczno-glebowych), które panują w określonym miejscu, działających na rozwój poszczególnych organizmów, ich populację lub całą biocenozę.

Ekologia - nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody; nauka o wzajemnych współzależnościach i oddziaływaniach między organizmami oraz pomiędzy organizmami a środowiskiem. Termin często niewłaściwie używany na określenie ochrony środowiska.

Ekosystem - układ ekologiczny utworzony przez współbytujące ze sobą rośliny, zwierzęta i mikroorganizmy, wraz z siedliskiem zmodyfikowanym ich działalnością, w którym wszystkie części składowe są z sobą powiązane licznymi zależnościami i warunkują się wzajemnie.

Populacja - zbiór osobników jednego gatunku połączonych wspólnym miejscem występowania.
2.

Promieniowanie - wysylanie i przekazywanie energii na odleglosc w postaci ciepla, swiatla, fal elektromagnetycznych i tu promieniowanie jest elektromagnetyczne i cząsteczkowe. Promieniowanie elektromagnetyczne obejmuje rozne dl fal: radiowe, zakres promieniowania podczerwonego, zakres widzialny, ltrafioletowe itp.

Elektromagnetyczne - jonizujace ( w obojetnych el atomach lub czasteczkach materii wywoluje zmiane ladunku) i niejonizujace

Roentgenowskie i gamma- duza przenikliwosc bezposrednio wywoluja zmiany w strukturze kom lub posrednio maja wplyw na procesy zyciowe

Nie można go wykryc za pomoca zmyslow

Zrodla naturalne- naturalne izotopy promieniowanie kosmiczne i ziemskie

Zrodla sztuczne- gornictwo, budownictwo- zuzle, nawozy naturalne- fosforowe, wybuch jadrowe, reaktory jadrowe, radioizotopy, niektóre przedmioty codziennego uzytku

Niejonizujace- sklada się na nie promieniowanie optyczne o wysokiej i niskiej czestotliwosci- zrodlo- slonce , urzadzenia

Skutki zaleza od dawki, rodzaju, cech osobniczych, czasu dzialania, ekspozycji

Promieniowanie to termin oznaczający emisję energii w postaci cząstek lub fal elektromagnetycznych. Podczas gdy większość atomów w przyrodzie pozostaje niezmienna pod względem składu i energii, niektóre naturalne lub sztucznie utworzone atomy są niestabilne, tzn. mogą swobodnie emitować energię lub cząstki różnego typu (np. alfa). Taką zdolność atomów do samorzutnej przemiany nazywa się „radioaktywnością.”

Promieniowanie towarzyszy nam na każdym kroku w codziennym życiu. Jesteśmy otoczeni falami elektromagnetycznymi wysyłanymi przez różnorodne, powszechnie używane urządzenia. Otaczają nas również izotopy promieniotwórcze, obecne w naszym ciele, w skorupie ziemskiej oraz stosowane w przemyśle, medycynie i nauce. Słońce, oświetlenie mieszkań i ulic, sprzęt gospodarstwa domowego, telefony, komputery, linie energetyczne stale emitują promieniowanie elektromagnetyczne, które jest promieniowaniem niejonizującym. Promieniowanie pochodzące od radionuklidów ma natomiast właściwości jonizujące. Obydwa powyższe typy promieniowania, oddziałują na środowisko, w tym na organizm człowieka.

        Wszelkie przedsięwzięcia z  wykorzystaniem promieniowania, jak też dopuszczalne jego dawki, na jakie mogą być narażeni ludzie, są określone przepisami prawnymi, polskimi i europejskimi. System ochrony radiacyjnej chroni nas przed podwyższonym poziomem promieniowania. Instytuty, laboratoria, różnego rodzaju placówki naukowe dbają o to, by zjawisko promieniotwórczości można było wykorzystywać w sposób bezpieczny dla zdrowia i życia człowieka.

3

ENERGIA JĄDROWA

Za:

więcej energii elektrycznej niż jakiekolwiek inne źródła naturalne:
- 1 kg węgla dostarcza 3 kWh energii
- 1 kg drewna - 1 kWh energii
- 1 kg nafty - 4 kWh
- 1 kg uranu - 50 tys. Kw.

Normalnie pracująca elektrownia jądrowa nie emituje do środowiska żadnych pyłów i gazów spalinowych. Wprowadza do środowiska o wiele mniej substancji radioaktywnych niż elektrownia węglowa i to głównie w postaci gazów reagujących chemicznie: 85Kryptonu i 133Xenonu. Tymczasem klasyczne elektrownie węglowe emitują duże stężenia dwutlenku siarki, dwutlenku węgla i innych trujących substancji przyczyniając się do powstawania efektu cieplarnianego, wyniszczenia lokalnego ekosystemu i większej zachorowalności wśród ludzi.Elektrownie jądrowe nie są zależne od występowania surowca - można je budować w miejscach, w których są akurat potrzebne.

Przeciw:

W wyniku powstawania tej energii wysyłane jest promieniowanie, które ma niekorzystny wpływ na organizm człowieka, gdyż prowadzi do jonizacji cząsteczek organizmu. W wyniku tego w tkankach tworzą się pary jonów stanowiące wysoko aktywne chemiczne rodniki oraz prowadzą do uszkodzenia struktury dużych cząstek przez ich rozrywanie lub zlepianie. Prowadzi to do zmian biochemicznych i zmian strukturalnych komórek.

- W wyniku eksploatacji elektrowni atomowej powstaje zużyte paliwo, które jeszcze przez długi czas pozostaje aktywne. Należy je, więc przechowywać w odpowiednio przygotowanym miejscu aż do czasu, kiedy przestanie być szkodliwe dla środowiska. Ze względu na długi czas połowicznego rozpadu, proces ten jest długotrwały i wymaga, aby składowisko było dobrze zabezpieczone.

- Zagrożeniem jest także transport odpadów radioaktywnych zwłaszcza w sytuacji ewentualnego wypadku. Odpady transportowane są głównie koleją i drogą morską w pobliżu miejsc zamieszkanych przez ludzi i są w tym celu odpowiednio zabezpieczane. Czy to wystarczy by ludzie pozostawali bez obawy?

Koszty inwestycyjne są ogromne

Wytwarza więcej ciepła odpadowego niż energetyka konwencjonalna. By je odprowadzić, elektrownia jądrowa zużywa więcej wody chłodzącej niż konwencjonalna, ale różnica nie przekracza 50%.

Potencjalnym źródłem skażenia środowiska może być transport materiałów promieniotwórczych, takich jak wypalone elementy paliwowe i zestalone odpady wysoko aktywne. Transport koncentratów uranu i wypalonego paliwa jądrowego jest obwarowany szczegółowymi przepisami, mającymi na celu wyeliminowanie niebezpieczeństw ich promieniowania podczas drogi. Wypalone paliwo jądrowe jest dużo bardziej niebezpieczne niż koncentraty uranu - musi być przewożone w pojemnikach stalowych, które zapewniają eliminację promieniowania na zewnątrz pojemników i ich szczelność nawet przy bardzo ciężkich wypadkach drogowych i pożarze. Transport pojemników następuje koleją lub samochodami.

Awarie w elektrowniach atomowych są nieuniknione. Według raportów Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej od początku lat 70 - tych zdarzyło się na świecie ok. 400 wypadków tzw. poważnych.

4

EFEKT CIEPLARNIANY

Ziemia posiada atmosferę o grubości ponad 1000 kilometrów. Atmosfera zawiera masy powietrza, które zatrzymują i magazynują ciepło pochodzące ze słońca pod postacią promieniowania podczerwonego. Podwyższenie temperatury powierzchni Ziemi będące skutkiem zatrzymywania energii słonecznej przez gazy cieplarniane nazywane jest efektem cieplarnianym lub "szklarniowym".
Mechanizm powstawania efektu cieplarnianego przedstawiłem na zamieszczonym obok schemacie.
Znaczna część promieniowania słonecznego (promieniowanie krótkofalowe o długości fali od 0,1 do 4 mm) jest przepuszczana przez atmosferę ziemską i pochłaniana przez powierzchnię Ziemi, co powoduje jej ogrzanie. Wskutek ocieplenia powierzchni Ziemi następuje emisja promieniowania podczerwonego (promieniowanie długofalowe o długości fali od 4 do 80 mm). Znaczna część tego promieniowania jest pochłaniana przez znajdujące się w atmosferze cząsteczki wody, dwutlenku węgla i innych gazów oraz przez drobne kropelki wody w chmurach. Energia cieplna jest teraz przekazywana przez atmosferę głównie z powrotem do powierzchni Ziemi w postaci tzw. promieniowania zwrotnego a tylko częściowo w przestrzeń kosmiczną. Promieniowanie zwrotne ogrzewa ponownie powierzchnię Ziemi, dlatego jest podstawową przyczyną występowania na naszej planecie efektu cieplarnianego. Energia oddawana przez naszą planetę jest mniejsza od energii przyjmowanej pochodzącej ze Słońca.
Dzięki ochronie atmosfery przed wychłodzeniem Ziemi średnia temperatura powietrza wynosi ok. +15°C. Gdyby atmosfera nie zawierała gazów cieplarnianych, nagrzana powierzchnia Ziemi wypromieniowywałaby swą energię w przestrzeń kosmiczną, dlatego średnia temperatura powietrza byłaby równa ok. -17°C.
Dopóki człowiek nie zanieczyszczał środowiska w tak znacznym stopniu, jak ma to miejsce obecnie, główną rolę w pochłanianiu ciepła odbitego od powierzchni Ziemi pełniła para wodna. Jednak od kilkudziesięciu już lat na skutek działalności człowieka szybko wzrasta rola pozostałych gazów cieplarnianych.
Gazy cieplarniane są lotnymi substancjami chemicznymi występującymi w atmosferze, których budowa fizyko-chemiczna pozwala na zatrzymywanie i magazynowanie energii cieplnej oraz przekazywanie jej do powierzchni Ziemi w postaci promieniowania podczerwonego.
Spośród ponad 30 dotychczas zidentyfikowanych gazów cieplarnianych w poniższej tabeli umieściłem 5 najważniejszych ze względu na udział w efekcie cieplarnianym oraz zdolność do pochłaniania promieniowania podczerwonego w porównaniu do dwutlenku węgla.

Nazwa gazu	Udział w efekcie cieplarnianym	Efektywność pochłaniania promieniowania podczerwonego w porównaniu do CO2
dwutlenek węgla(CO2)	50%	1
metan (CH4)	18%	30
freony	14%	10-20000
ozon (O3)	12%	2000
tlenki azotu (NOx)	6%	150

W powstawaniu efektu cieplarnianego najważniejszą rolę odgrywa dwutlenek węgla, którego udział wynosi 50%. Tak wysoki udział CO₂ w efekcie cieplarnianym, mimo najmniejszej efektywności pochłaniania promieniowania podczerwonego jest możliwy dzięki jego wysokiej zawartości w atmosferze - ok. 0,03% (zaw. objętościowa). Rola dwutlenku węgla w efekcie cieplarnianym wciąż wzrasta, co jest skutkiem działalności człowieka: emisja CO₂ związana z przemysłem, połączona z gwałtownym zmniejszaniem się powierzchni terenów zalesionych. Gaz ten powstaje i jest emitowany do atmosfery w wyniku licznych reakcji beztlenowego rozkładu szczątków roślin i zwierząt oraz beztlenowego rozkładu odchodów zwierzęcych. Metan jest głównym składnikiem gazu ziemnego, dlatego też jego znaczne ilości są uwalniane do atmosfery wraz z wydobywanym węglem kamiennym i ropą naftową.
Freony, przeciwieństwie do pozostałych gazów, nie powstają w sposób naturalny. Powstają one jedynie w wyniku reakcji chemicznych przeprowadzonych przez człowieka i stosowane są w chłodnictwie oraz (obecnie coraz rzadziej) do produkcji aerozoli..
Udział ozonu w powstawaniu efektu cieplarnianego wynosi 12%. Powstaje w sposób naturalny - z tlenu pod wpływem wyładowań atmosferycznych lub promieniowania ultrafioletowego. Ozon występuje w dolnych warstwach atmosfery w małych ilościachJego zawartość jest znacznie większa w górnych warstwach atmosfery (w ozonosferze). Chroni tam wszystkie żywe organizmy na Ziemi przed promieniowaniem ultrafioletowym.
Najmniejszą rolę w powstawaniu efektu cieplarnianego odgrywają tlenki azotu - 6%. Do środowiska dostają się głównie wraz ze spalinami samochodów oraz razem z azotowymi nawozami sztucznymi. Na skutek działalności człowieka zawartość gazów cieplarnianych w atmosferze systematycznie wzrasta, co prowadzi do pogłębiania się efektu cieplarnianego.
Konsekwencje ocieplenia klimatu na Ziemi

Skutki stopniowego ocieplania klimatu na Ziemi zauważamy już od wielu lat. W wielu miejscach na Ziemi obserwuje się wzrost średniej temperatury powietrza. Ogrzane wody w morzach i oceanach powodują topnienie lodowców na biegunach Ziemi oraz zwiększają swoją objętość, co prowadzi do podniesienia się ich poziomu.
W wyniku ocieplenia klimatu zwiększy się parowanie wód w morzach i oceanach, co doprowadzi do zwiększenia ilości opadów na Ziemi.

Znacznie bardziej prawdopodobne jest przesunięcie się stref klimatycznych na Ziemi ku biegunom. Może również doprowadzić do zmian systemu prądów morskich. Nowe warunki klimatyczne wywołają liczne klęski żywiołowe. Zmienione układy ciśnień atmosferycznych spowodują powstanie huraganów, cyklonów i tornad. Zwiększone parowanie wód w morzach i oceanach doprowadzi do występowania nawalnych opadów, a skutkiem tego będą liczne powodzie, a w górach lawiny. Jednocześnie na obszarach położonych w znacznych odległościach od wielkich zbiorników wodnych w wyniku szybkiego wysychania gleb utrzymywać się będą susze. Długotrwałym suszom bardzo często towarzyszą pożary lasów, spalana biomasa emituje do atmosfery olbrzymie ilości smogu zawierającego CO₂,CO, tlenki azotu i inne gazy dodatkowo zwiększające natężenie efektu cieplarnianego.
Gatunki roślin i zwierząt, które nie dostosują się do zmienionych warunków, po prostu znikną z powierzchni Ziemi. Wiele chorób związanych z gorącym klimatem (np. malaria) dotknie ludzi i zwierzęta, które są całkowicie na nie nieodporne.
Skutki zmiany klimatu wskutek efektu cieplarnianego można także będzie zauważyć w gospodarce człowieka, a ściślej mówiąc - w rolnictwie. Skład chemiczny gleb, charakterystyczny dla danej strefy klimatycznej, nie zmieni się tak gwałtownie, jak temperatura i wilgotność powietrza. Nie będzie więc możliwa uprawa roślin na terenach o większych, niż dotychczas szerokościach geograficznych, mimo sprzyjających tam warunków klimatycznych, gdyż gleby nie będą urodzajne. Rolnictwo nie będzie w stanie wyżywić zwiększającej się wciąż liczby ludności.

KWAŚNE DESZCZE

to opady atmosferyczne np. śnieg deszcz zawierające produkty przemian tlenków azotu, dwutlenku siarki, tlenków węgla

Powstawanie kwaśnych deszczy
Kwaśne deszcze powstają głównie na obszarach, gdzie atmosfera jest narażona na długotrwałą emisję dwutlenku siarki i tlenków azotu, zarówno ze źródeł naturalnych, np. czynnych wulkanów, jak również sztucznych - spaliny powstające w wyniku spalania zasiarczonych paliw - węgla brunatnego i kamiennego

Kwaśne deszcze wywierają negatywny wpływ na faunę i florę. Przyczyniają się do zakwaszenia gleby i wód powierzchniowych, wywierają szkodliwy wpływ na szatę roślinną , w tym również na lasy. Oddziaływanie to ma charakter bezpośredni- gdy uszkadzane są naziemne części roślin lub pośredni - gdy szkody w lasach powstają w wyniku zanieczyszczenia gleby.

U człowieka kwaśne opady mogą wywołać poparzenia ( zwłaszcza oczu, powiek) i podrażnienia dróg oddechowych. Ponadto bezpowrotnie niszczą budowle, w szczególności zabytkowe, wykonane najczęściej z piaskowca

Zapobieganie występowania kwaśnych deszczy polega na budowaniu instalacji wyłapujących tlenki siarki i azotu ze spalin emitowanych do atmosfery oraz ograniczaniu spalania paliw zawierających siarkę i jej związki, głównie węgla brunatnego i kamiennego.

DZIURA OZONOWA

Ozonosfera - górna warstwa atmosfery zawierająca 90% ozonu atmosferycznego zatrzymująca większość promieni ultrafioletowych docierających z kosmosu.

Problem pojawił się gdy zaczęto używać freonu oraz innych fluoropochodnych metanu i etanu (nazwanych wspólnie freonami) do produkcji aerozoli. Związki te wykorzystywane były w konstrukcji systemów chłodniczych:
w sprężarkach lodówek, chłodniach i urządzeniach klimatyzacyjnych, do produkcji lakierów w przemyśle kosmetycznym, w medycynie

Dziura ozonowa została zaobserwowana po raz pierwszy w 1985 roku, nad Antarktydą. Doprowadziło to do uchwalenia Konwencji Wiedeńskiej o Ochronie Warstwy Ozonowej. Zakłada ona konieczność ograniczenia produkcji freonów, halonów i tlenków azotu, bezpośrednio odpowiedzialnych za zanikanie warstwy ozonowej

Skutki powstawania dziury ozonowej:
> na powierzchnie ziemi dociera więcej promieniowania nadfioletowego, które jest szkodliwe dla organizmów żywych. Zaburza ono równowagę biologiczną ekosystemów

EFEKT CIEPLARNIANY /SZKLARNIOWY

wzrost temperatury planety spowodowany zwiększoną koncentracją dwutlenku węgla (lub innych gazów nieprzezroczystych dla podczerwonego promieniowania -gazów cieplarnianych), jeden z negatywnych skutków skażenia środowiska naturalnego.

Źródłem gazów powodujących efekt cieplarniany są przede wszystkim:
procesy spalania paliw, nadmierne wycinanie lasów i ich pożary oraz metan pochodząc z wysypisk odpadów, górnictwa i gazownictwa itd.

Gazy cieplarniane to głównie:
-dwutlenek węgla
-freony
-metan
-podtlenek azotu
również:
-tlenek węgla
-węglowodory
-tlenki azotu

Wzrost zawartości gazów cieplarnianych prowadzi do :
-podniesienia temperatury Ziemi
-zmian klimatu
-pogorszenia warunków klimatycznych(upały , susze)
-wzrost częstości występowania anormalnych zjawisk pogodowych

- większa intensywność opadów atmosferycznych
-wzrost średniej rocznej temperatury o ok. 3^oC
- topnienie lodowców
-podniesieni poziomu mórz i oceanów

5

Smog to słowo, które powstało ze zbitki dwóch angielskich słów: smoke - dym i fog - mgła. Jest to nienaturalne zjawisko atmosferyczne polegające na współdziałaniu zanieczyszczeń powietrza spowodowanych działalnością człowieka oraz niekorzystnych naturalnych zjawisk atmosferycznych: znacznej wilgotności powietrza (mgła) i braku wiatru. Utrudnia oddychanie organizmom, a Ziemi wydalanie ciepła.

Te szkodliwe związki chemiczne, pyły (kurz) i znaczna wilgotność są zagrożeniem dla zdrowia, są bowiem czynnikami alergizującymi i mogą wywołać astmę oraz jej napady, a także powodować zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli, niewydolność oddechową lub paraliż układu krwionośnego.
Ze względu na miejsce i warunki powstawania oraz skład chemiczny możemy wyróżnić dwa rodzaje smogów:

1) smog typu Los Angeles (smog fotochemiczny, utleniający), może wystąpić od lipca do października przy temperaturze 24÷35°C, powoduje ograniczenie widoczności do 0,8÷1,6 km (powietrze ma brązowawe zabarwienie). Głównymi zanieczyszczeniami są: tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory aromatyczne i nienasycone, ozon, pyły przemysłowe. Dla wytworzenia się smogu tego typu konieczne jest silne nasłonecznienie powietrza, natomiast ani dym, ani mgła nie mają większego znaczenia.

2) smog typu londyńskiego (kwaśny, "siarkawy"), może wystąpić w zimie przy temperaturze -3÷5°C, powoduje ograniczenie widoczności nawet do kilkudziesięciu m. Głównymi zanieczyszczeniami powietrza są: dwutlenek siarki, dwutlenek węgla, pyły. Smog powoduje duszność, łzawienie, zaburzenie pracy układu krążenia, podrażnienie skóry. Wywiera również silne działanie korozyjne na środowisko. Powoduje go: emisja przemysłowa, inwersja temperatury (tzw. Stojące powietrze)‏

U roślin upośledza fotosyntezę , niszczy aparaty szparkowe. Zjawisko to występuje w Krakowie, na Górnym Śląsku, w Zakopanem, Kotlinie Jeleniogórskiej.

Zróżnicowana wrażliwość różnych gatunków porostów na tlenki azotu i siarki umożliwia opracowanie tzw. Skali porostowej
np.Misecznica proszkowana - odporna na silne skażenia
Złotorost ścienny - występuje na terenach podmiejskich , zadrzewionych
Mąklik otrębiasty- na obszarach o małym zanieczyszczeniu

6

HAŁAS

Skutki:

Ogólnie można powiedzieć, że skutki oddziaływania hałasu dzielą się na:

1. Uszkodzenia struktur narządu słuchu, którym towarzyszy spadek sprawności słuchu aż do głuchoty. Występują wtedy uszkodzenia takie jak ubytki błony bębenkowej, przerywanie łańcuch kosteczek słuchowych ucha środkowego lub ich zwichniecie i złamanie, mechaniczne uszkodzeniebłony.
2. Uszkodzenie sprawności słuchu, a objawem tego jest spadek ostrości słuchu.

Hałas wpływa również na zmniejszenie zrozumiałości mowy, zaburza wzrok i rozprasza uwagę.
Społeczne i zdrowotne skutki oddziaływania hałasu wyrażają się :
a) szkodliwym działaniem na zdrowie ludności;
b) obniżeniem sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy;
c) negatywnym wpływem na możliwość komunikowania się;
d) utrudnianiem odbioru sygnałów optycznych;
e) obniżeniem sprawności nauczania;
f) powodowaniem lokalnych napięć i kłótni między ludźmi;
g) zwiększeniem negatywnych uwarunkowań w pracy i komunikacji, powodujących wypadki;
h) rosnącymi liczbami zachorowań na głuchotę zawodową.

Hałas powoduje pogorszenie jakości środowiska przyrodniczego, a w konsekwencji:
a) utratę przez środowisko naturalne istotnej wartości, jaką jest cisza;
b) zmniejszenie (lub utratę) wartości terenów rekreacyjnych lub leczniczych;
d) zmianę zachowań ptaków i innych zwierząt (stany lękowe, zmiana siedlisk, zmniejszenie liczby składanych jaj, spadek mleczności zwierząt i inne).


Hałas jest także jedną z zasadniczych przyczyn zbyt wczesnego starzenia się, i to aż o 8-12 lat, oraz zwiększonej liczby zawałów serca. Wpływa on destrukcyjnie na nasz system nerwowy oraz immunologiczny.
Źródła:

przemysłowy Komunalny Komunikacyjny Lotniczy i kolejowy

7

Freony- Pod względem chemicznym freony (CFC) są pochodnymi chlorowcowymi węglowodorów nasyconych. W cząsteczce zawierają atomy chloru i fluoru, niekiedy również bromu około 100lat do całkowitego rozpadu. Używane m.in. jako ciecz chłodząca w chłodziarkach oraz jako czynnik napędowy w aerozolach. Słowo Freon jest zarejestrowanym znakiem handlowym należącym do koncernu DuPont. Freony uznano powszechnie w latach '90 XX wieku za szkodliwe dla środowiska. Uważa się, że ich emisja do środowiska jest jedną z głównych przyczyn zanikania warstwy ozonowej w atmosferze ziemskiej. Przed tym odkryciem freony były masowo stosowane jako ciecze robocze w chłodziarkach, gaz nośny w aerozolowych kosmetykach, oraz do produkcji spienionych polimerów. Chlor, który jest składnikiem freonu wchodzi w reakcję łańcuchową z ozonem, redukując go do zwykłego tlenu

Cechy freonów:

• Możliwość mieszania z wodą i tłuszczami -rozpuszczają się ale nie wchodzą w reakcje z tkanką

• Niepalne

• Trujące w niewielkim stopniu

• Termicznie i chemicznie stabilne

• Dobre własności rozpuszczania

• Możliwość stosowania z wieloma kompozycjami

Międzynarodowe akty prawne ograniczające stosowanie freonu i halonu:

• Protokół montrealski-porozumienie z 1987r przewiduje do 2000r 50% redukcję związków niszczących warstwę ozonową

• Protokół londyński-z 1990r dotyczące do 2000r wycofanie związków niszczących warstwę ozonową

Ujemne skutki promieniowania UV:

Działanie:

• Na człowieka:

• Zwiększenie podatności na choroby infekcyjne

• Dłuższy czas leczenia

• Zmniejszenie odporności na działanie wirusów

• Nowotwory

• Wczesne starzenie

• Trwała lub czasowa ślepota

• Uszkodzenia rogówki

• Katarakta

• Na oceany:

• Ograniczenie zdolności wchłaniania CO₂ spowodowane znacznym zmniejszeniem się fito i zooplanktonu

• Zaburzenie równowagi gatunkowej

• Destabilizacja ekosystemu morskiego

• Na rośliny:

• Zaburzenie wzrostu i asymilacji roślin

• Zmiany gatunkowe-dominacja roślin odpornych

• Zmniejszenie odporności gatunkowej

• Przerwanie łańcucha oddechowego

• Wpływ na biosferę

Dioksyny- około 210 związków chemicznych, które nie są celowo wytwarzane przez człowieka, tworzone są z prekursorów tj. związków organicznych o budowie typu benzenowego i typu furanowego. Istotnym elementem jest, że podłączają one w różnych konfiguracjach związki chloru.

Grupa I: 2,3,7,8-tetradidenzenodiokryna(TCDD) C₁₂H₄Cl₄O₂

Grupa II: dla których prekursorem jest dibenzofuran C₁₂H₈O ; polichlorane dibenzofurany (PcDF)

Prekursor dioksyn (chlorowane węglowodory):

• Polichlorowane difenyle (PCB)

• Chlorowane fenole

• Chlorowany benzen

• Chlorowane naftaleny

Źródła dioksyn w środowisku:

• Stosowanie pestycydów-herbicydów pochodnych kwasu fenoksyoctowego

• Odparowywanie konserwantów z drewna zaimpregnowanego

• Produkcja papieru( wybielanie chlorem)

• Reakcje termiczne w spalarniach komunalnych i przemysłowych

• Spalanie olejów napędowych

• Paleniska domowe( spalanie węgla kamiennego)

• Pożary lasów

Cechy PcDD i PcDF:

• Czas przebywania w środowisku - 10 lat

• Oporność na przekształcenia chemiczne i bakteriologiczne

• Persystentne

• Wielokrotnie zwiększenie zawartości w organizmach żywych

• Wiązanie się z osadami i substancjami organicznymi w środowisku

• Gromadzenie się w wątrobie i tkance tłuszczowej zwierząt i ludzi(są liofilne)

Toxicaly Equivelent Factor(TEF)-koncepcja TEF-współczynnik toksyczności. Wyraża względną siłę działania poszczególnych izomerów w stosunku do związku modelowego- 2,3,7,8 TCDD

• 1 przyjęto dla 2,3,7,8 tetra CDD

• 0,001 dla 1,2,3,4,6,7,8,9 okta CDD

TEQ- międzynarodowy współczynnik toksyczności dioksyny. Za pomocą TEQ wyraża się całkowitą toksyczność badanej próbki. Stanowi sumę iloczynów stężeń poszczególnych izomerów i współczynnika TEF. Taki sposób określania toksyczności został zaakceptowany przez US EPA

Mechanizm działania dioksan

• Pod wpływem dioksan powstaje czynnik Ah, połączony z dioksyną oddziałuje na mitochondriom, zatrzymanie fosforylacji

• Pobudzenie cytochromu P-45

Toksyczność dioksan zależy od:

• Budowy chemicznej związku

• Gatunku zwierząt(zależy od szybkości wytwarzania substancji neutralizujących)

• Wieku(im młodszy organizm tym podatniejszy)

• Płci (samice są bardziej podatniejsze)

Chick oedema disease -choroba wywołana przed 40 laty przez 2,3,7.8 TCDD

Zatrucia u zwierząt:

Syndromy:

• Spadek masy ciała -jest prawdopodobnie spowodowany zahamowaniem wchłaniania glukozy w jelicie cienkim i jej penetracji do tkanki tłuszczowej

• Powiększenie wątroby określone jako hepatomegalia, spowodowana jest hyperplazmą i hiperotrofą komórek miąższowych oraz proliferacją siateczki śródplazmatycznej głównie w tych komórkach. Marskość.

• Atrofia tkanki limfoidalnej -tj. grasicy, śledziony, węzłów chłonnych. Powoduje to obniżenie odporności co dale zwiększenie śmiertelności

• Chlorance- występowanie zmian skórnych np. u małp oraz bezwłosych myszy podczas gdy brak ich u szczurów, świnek morskich czy chomików

• Działanie embriotoksycznie, fetotoksycznie i teratoksycznie:

• Obniżenie toksyczności

• Zatrzymanie rozwoju płodów

• Opóźnienie dojrzewania osesków

• U dorosłych samców obniżenie masy jader

Narażenie człowieka na działanie dioksan:

• Środowiskowe:

• Spożycie skażonej żywności lub wody

• Kontakt ze skażonym powietrzem

• Spaliny samochodowe

• Bezpośrednie:

• Przemysł chemiczny

• Obróbka metali kolorowych

• Produkcja herbicydów

• Przypadkowe:

• Katastrofa ekologiczna Soveso w 1978r we Włoszech

Działanie toksyczne u ludzi:

• Wykwity skóry

• Hepatomegalia

• Zaburzenia oddychania

• Zapalenie spojówek

• Efekty neurologiczne

• Endokrynowe

• Immunologiczne

• Zwiększenie częstotliwości występowania guzów

• Zakłócenia układu odpornościowego

• Większa częstotliwość występowania raka piersi

8 SUBSTANCJE BIOLOGICZNIE CZYNNE W ROŚLINACH

Ziarna zbóż

Nasiona strączkowe i pochodne

Największe znaczenie produkcyjne w tej

grupie surowców paszowych mają nasiona rze-

paku, a szczególnie produkty uboczne po pozy-

skaniu z nich oleju .

Produkty te zawierają trzy podstawowe substan-

cje antyŜywieniowe (włókno, kwas erukowy

i glukozynolany).

Nasiona soi i produkty pochodne zawie-

rają znaczące ilości bardzo aktywnych inhibito-

rów trypsyny. Natomiast produkty

paszowe uzyskiwane po odtłuszczeniu nasion soi

zawierają duŜe ilości saponin

− groch pastewny (peluszka)-

-nasiona zawierają znaczne ilości głównie inhi-

bitorów trypsyny i tanin, ale równieŜ saponiny

i lektynę.

− bób i bobik, szczególnie bogate w sub-

stancje antyŜywieniowe. Nasiona ich zawierają

taniny skondensowane oraz inhibitory trypsyny

. W nasionach

tych roślin występują ponadto lektyny, fityniany,

saponiny i glikozydy;

− łubiny - zawierają przede wszystkim

gorzkie alkaloidy powodujące pewne zaburzenia

zdrowotne, jednak głównie obniŜające smako-

witość i przez to spoŜycie pasz

− len, którego nasiona są bardzo cenione

jako komponent paszowy modyfikujący korzyst-

nie własności prozdrowotne produktów pocho-

dzenia zwierzęcego (mleka i mięsa), zawiera

glukozydy cyjanogenne (głównie limarynę).

W młodym,zielonym owsie występują saponiny

Kukurydza-aflatoksyny.Zawierającymi w cząsteczce szkielet kumaryny,to produkt przemiany materii niektórych grzybów. Grzyby te porażają głównie niewłaściwie przechowywane orzeszki ziemne, jednak może się tez rozwijać na zbyt wilgotnym ziarnie zbożowym. Alfatoksyny są związkami silnie hepatotoksycznymi, ponadto są kancerogenne.

Motylkowe. Największe zagroŜenie istnieje przy

zbyt duŜym udziale zielonki z koniczyn. Zbyt duŜe

spoŜycie fitoestrogenów powoduje obniŜenie

uŜytkowości rozpłodowej i choroby układu mo-

czopłciowego. W lucernie występują równieŜ

fitoestrogeny, ale głównymi substancjami anty-

Ŝywieniowymi są saponiny. Pogarszają smakowość paszy,jest gorzka i cierpka w smaku,powoduje wzdęcia u bydła.

Koniczyna biała zawiera glikozydy cyjanogenne. W wyniku hydrolizy enzymatycznej lub kwasowej związki te wydzielają cujanowodór

Jak wiadomo cyjanowodór i jego sole (cyjanki) należą do najsilniejszych toksyn. Wykazują one silne powinowactwo do układu żelazowo-porfirynowego enzymów oddechowych. Blokują więc funkcję enzymów oddechowych. Cyjanowodór może łączyć się z hemoglobiną tworząc cyjanohemoglobinę, niedysocjującą do hemoglobiny.

powoduje wzdęcia u bydła;Koniczyna czerwona zawiera saponiny i fitoestrogeny-powoduje zaburzenia w rozrodzie zwierząt wypasanych na pastwiskach koniczynowych, zmiany chorobowe w układnie moczowym i rozrodczym. Z roślin paszowych naszej strefy klima-

tycznej najwięcej saponin zawierają zielonki,z motylkowych,buraki i ziarno owsa.

Rośliny krzyŜowe, które należy uwzględ-

niać jako zielonki,np. ka-

pusta pastewna,oraz odpady zielone kalafiorów

i róŜnych rodzajów kapusty powstające przy pro-

dukcji warzywniczej. Rośliny krzyŜowe

zawierają przede wszystkim glukozynolany, mo-

gące powodować zaburzenia w funkcjonowaniu

tarczycy (działanie wolotwórcze).

Kapusta pastewna zawiera też

toksycznie działający aminokwas wpływający na pogorszenie tempa wzro-

stu, a produkty jego rozkładu w żwaczu mają

silnie trujące działanie.

Korzenie roślin okopowych z rodziny

krzyŜowych, takich jak rzepa i rzodkiew, zawie-

rają glukozynolany. Wypasanie owiec,

a zwłaszcza kóz, na terenach porośniętych obfi-

cie tą rośliną stwarza realne zagroŜenie wystą-

pienia zatruć, poniewaŜ równieŜ części nadziem-

ne chrzanu są bogate w glukozynolany.

W korzeniach marchwi możliwe zanieczyszczenia mikotoksynami

(związki kumarynowe), które mogą spowodować

u zwierząt uczulenie na światło.

Trawy zawierają glikozydy cyjanogenne-wrażliwe na nie są przeżuwacze,powodują zatrucia i upadki zwierząt.

Ziemniaki-solaniny, u zwierząt wywołują apatię, depresję,zaburzenia pracy ukł.pokarmowego,zawierają też fenole.

1. ALKALOIDY wykazują zwykle silne, nieraz trujące działanie fizjologiczne na organizm człowieka. Wiele toksycznych alkaloidów podawanych w odpowiednio małych dawkach stanowi skuteczne leki na liczne choroby i dolegliwości (np. morfina, kodeina, chinina). Liczne alkaloidy stanowią składniki używek (kofeina, teobromina, nikotyna). Wiele toksycznych alkaloidów wykorzystuje się do zwalczania szkodników (strychnina).

2. GLIKOZYDY - W grupie glikozydów za związki o działaniu przeciwodżywczym uważa się saponiny, tioglikozydy, a także związki fenolowe, fityniany, glikopeptydy i wiele innych.

3. SAPONINY - Wykazują zdolność obniżania napięcia powierzchniowego roztworów wodnych. Powodują także hemolizę czerwonych krwinek. Saponiny łatwo wnikają w warstwę lipidową błony komórkowej tuż przy cząsteczkach cholesterolu, ściągają cholesterol do warstwy zewnętrznej błony, co powoduje wniknięcie następnych cząsteczek saponin. Mają działanie lecznicze: moczopędne, wzmagają wydzielanie śluzu, wzmagają procesy wchłaniania składników pokarmowych z jelit do krwi, przeciwbakteryjne, pierwotniakobójcze, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe, pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, żółci i soku jelitowego. Mogą wpływać na poziom cholesterolu. Nasilają trawienie tłuszczów. Niektóre z nich są truciznami.

Saponiny występują najczęściej w skórze łodyg i owoców, m.in. takich roślin jak:

• zapian (mydleniec)

• mydlnica lekarska

• nagietek lekarski

• kasztanowiec zwyczajny

• naparstnica

• winorośl

• oliwki

• żeń-szeń

• soja

• jukka

• aloes

• komosa ryżowa

4. OLEJKI ETERYCZNE - ciekła, lotna substancja wonna uzyskiwana najczęściej poprzez destylację z parą wodną z odpowiedniego surowca roślinnego. Pod względem składu jest to mieszanina rozmaitych związków chemicznych: ketonów, aldehydów, alkoholi, estrów, laktonów, terpenów i innych związków organicznych np. tych zawierających azot i siarkę.

Przykłady: Pelargonia, liście: antydepresyjna; antyseptyczna; immunostymulująca; łagodząca objawy menopauzy, cellulitisu i obrzęków stawów; przeciwbólowa, Goździki, pączki kwiatowe antyseptyczna w infekcjach górnych dróg oddechowych; przeciwbólowa w bólach głowy, zębów, reumatyzmie; odstraszająca owady, Kminek, nasiona łagodząca w dolegliwościach układu pokarmowego, Rumianek pospolity, kwiaty: przeciwzapalna; spazmolityczna - łagodzi bóle żołądkowe i jest wiatropędny; antybiotyczna; ochrona komórek wątroby.

FLAWONOIDY - wykazują działanie:

• antyoksydacyjne uwarunkowane zdolnością hamowania aktywności lipooksygenaz i cyklooksygenaz oraz zdolnością chelatowania jonów metali przejściowych (np. żelaza), które uczestniczą w reakcjach prowadzących do wytwarzania reaktywnych form tlenu.

• przeciwzapalnie dzięki możliwości hamowania kaskady przemian kwasu arachidonowego prowadzącej do powstawania prozapalnych prostaglandyn Efekt przeciwzapalny obserwowany jest również na skutek hamowania przez flawonoidy syntezy histaminy

• uszczelniająco na naczynia krwionośne poprzez hamowanie aktywności enzymów proteolitycznych (elastazy, hialuronidazy) co prowadzi do wzmocnienia tkanki łącznej w śródbłonku naczyń, zwiększenia ich elastyczności i uszczelnienia ścianek. Takie działanie jest przyczyną obserwowanego efektu przeciwwysiękowego i przeciwobrzękowego.

• rozkurczowo (spazmolitycznie). Flawonoidy hamują fosfodiesterazę cAMP co powoduje rozkurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych, przewodu pokarmowego, dróg moczowych i żółciowych

• moczopędnie poprzez drażnienie kanalików nerkowych i utrudnianie resorpcji zwrotnej w nerkach.

Flawonoidy są związkami występującymi powszechnie w roślinach, dzięki czemu stanowią codzienny element diety przeciętnego człowieka (ok. 1 g/dzień). Występują m.in. w owocach (szczególnie owocach cytrusowych), warzywach (np. pomidory, papryka i brokuły), roślinach strączkowych (np. soi), herbacie, yerba mate i czerwonym winie.

Zawartość poszczególnych flawonoidów w warzywach czy owocach jest różna. Najbardziej popularnym i najlepiej poznanym flawonoidem jest kwercetyna i jej glikozydy.

Istnieją także rośliny lecznicze, których zastosowanie w medycynie jest ograniczone, ale które mają znaczenie jako rośliny przyprawowe i należą do nich: cebula, czosnek pospolity, szczypiorek, chrzan pospolity, pasternak zwyczajny, pietruszka zwyczajna, kolendra siewna, koper ogrodowy, tymianek pospolity. Niektóre rośliny uprawowe mają również działanie lecznicze jak: mak lekarski, len zwyczajny, chmiel zwyczajny, gorczyca czarna.

9.

•Nadzór nad ochrona zdrowia zwierząt, warunków w jakich żyją, na wolności jak i w hodowlach zamkniętych oraz zwalczanie chorób zakaźnych u zwierząt

•Monitorowanie oporności na antybiotyki (antybiotykooporności), a w tym wykrywania, identyfikacji i przechowywanie izolatów

•Nadzór nad bezpieczeństwem i jakości żywności pochodzenia zwierzęcego

•Organizacja systemu identyfikacji i rejestracji zwierząt

•Przestrzeganie praw farmaceutycznych

•Organizacja Inspekcji Weterynaryjnej

•Kontrola pasz i weterynaryjnych produktów leczniczych

Inspekcja Weterynaryjna (IW) jest państwową instytucją kontrolno-nadzorczą. Na jej czele stoi Główny Lekarz Weterynarii będący centralnym organem administracji rządowej.

Główne działanie Inspekcji Weterynaryjnej skupia się na szczeblu powiatowym, a na czele Powiatowego Inspektoratu Weterynarii stoi Powiatowy Lekarz Weterynarii. Szczeblem pośrednim jest Wojewódzki Lekarz Weterynarii stojący na czele Wojewódzkiego Inspektoratu Weterynarii

Do głównych zadań IW należą

•zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt, w tym zapobieganie wystąpieniu, wykrywanie i likwidowanie ognisk tych chorób

•zwalczanie chorób zwierząt, które mogą być przenoszone na człowieka ze zwierzęcia lub przez produkty pochodzenia zwierzęcego, zwanych dalej "zoonozami", lub biologicznych czynników chorobotwórczych wywołujących te choroby

•zwalczanie monitorowanie zakażeń zwierząt

•zwalczanie badanie zwierząt rzeźnych i produktów pochodzenia zwierzęcego

•przeprowadzania weterynaryjnej kontroli granicznej,

•przeprowadzania kontroli weterynaryjnej w handlu i wywozie zwierząt oraz produktów w rozumieniu przepisów o kontroli weterynaryjnej w handlu;

•bezpieczeństwem produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym nad wymaganiami weterynaryjnymi przy ich produkcji, umieszczaniu na rynku oraz sprzedaży bezpośredniej,

•wprowadzaniem na rynek zwierząt i ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego,

•wytwarzaniem, obrotem i stosowaniem środków żywienia zwierząt,

•zdrowiem zwierząt przeznaczonych do rozrodu oraz jakością zdrowotną materiału biologicznego,

•obrotem produktami leczniczymi weterynaryjnymi, wyrobami medycznymi przeznaczonymi dla zwierząt oraz warunkami ich wytwarzania,

•wytwarzaniem i stosowaniem pasz leczniczych,

•przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt,

•przestrzeganiem zasad identyfikacji i rejestracji zwierząt oraz przemieszczaniem zwierząt,

•przestrzeganiem wymagań weterynaryjnych w gospodarstwach utrzymujących zwierzęta gospodarskie;

•prowadzenie wymiany informacji w ramach systemów wymiany informacji, o których mowa w przepisach Unii Europejskiej

-epidemie

-

10

Środowisko chroni się przez regulacje prawne i organizacyjne stosując skuteczne rozwiązania systemowe, techniczne, technologiczne wprowadzając do środowiska zaplanowany ład przestrzenny.
Klub Rzymski- międzynarodowa organizacja  założona w 1968 roku, zrzeszająca naukowców, polityków i biznesmenów, zajmująca się badaniem i publikowaniem globalnych problemów świata, w tym również związanych z zagrożeniami środowiska.
ONZ- raport z 1972 r, obejmował ekonomiczne i społeczne procesy
1972r- I konferencja sztokholmska „Człowiek i jego środowisko”
1992r- konferencja w Rio de Janeiro
W ramach konferencji przyjęto 5 dokumentów określających fundamentalne zasady w polityce społeczno-gospodarczej nakazujące uwzględniać ochronę środowiska. Uchwalono następujące dokumenty:
   * konwencję w sprawie zmian klimatu mającą ne celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych
   * Agendę21 - katalog celów ochrony do realizowania w XXI wieku
   * Konwencję o zachowaniu różnorodności biologicznej
   * Deklarację dotyczącą kierunku rozwoju, ochrony i użytkowania lasów
   * Kartę Ziemi
1979r- Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na duże odległości ustalona przez Komisję Ekonomiczną ONZ dla Europy
1985r- Konwencja wiedeńska w sprawie ochrony warstwy ozonowej; zobowiązywał państwa sygnatariuszy do prowadzenia pomiarów poziomu w atmosferze, ograniczenia emisji gazów powodujących zubażanie warstwy ozonowej oraz prowadzenia badań nad skutkami zaniku warstwy ozonowej
1974r- Konwencja helsińska o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego
1973r- Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi roślinami i zwierzętami gatunków zagrożonych wyginięciem
1992r- Konwencja w sprawie transgenicznych skutków awarii przemysłowych (Helsinki)

Parki narodowe obejmują obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Parki narodowe są tworzone w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych. Na obszarze parku ochronie podlega całość przyrody i swoiste cechy krajobrazu. Na terenie parku wszelka działalność podporządkowana jest ochronie przyrody. Rezerwaty przyrody obejmują obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.
Parki krajobrazowe obejmują obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zróżnicowanego rozwoju.

Obszary chronionego krajobrazu obejmują tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnią funkcję korytarzy ekologicznych.

Obszary Natura 2000. Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje:

1. obszary specjalnej ochrony ptaków

2. specjalne obszary ochrony siedlisk

Obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych innymi formami ochrony przyrody.
Pomniki przyrody to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Na terenach niezurbanizowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzi lub mienia, drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegają ochronie aż do ich samoistnego, całkowitego rozpadu.
Stanowiska dokumentacyjne to niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania form geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych. Stanowiskami dokumentacyjnymi mogą być także miejsca występowania kopalnych szczątków roślin lub zwierząt.
Użytki ekologiczne to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub sezonowego przebywania.


Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe to fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne.

Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz siedlisk gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochrona na podstawie umów międzynarodowych, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. W celu ochrony ostoi i stanowisk roślin lub grzybów objętych ochroną gatunkową lub ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być ustalane strefy ochronne.

11

Stosowanie nawozów zawierających w składzie formy amonowe (saletra siarkowa i azotowa) w wysokich stężeniach przez wiele lat może powodować wiele poważnych problemów związanych z zakwaszaniem gleby. Gleby zakwaszone nie nadają się do uprawy większości roślin jadalnych.

Jeszcze jedną negatywną konsekwencją zanieczyszczenia gleb i używania nawozów sztucznych jest niewystarczająca zasobność gleby w substancje organiczne. Chemiczne nawozy uniemożliwiają właściwe wykorzystanie terenów po zbiorach. W tym przypadku konieczność wycofania pozostałości roślinnych, lub użycie ognia do ich zniszczenia (w Polsce nie dozwolone) oraz odstąpienie od wprowadzenia do łańcucha pokarmowego zwierząt, prowadzi do szybkiego obniżania zawartości związków organicznych, co powoduje obniżenie ilości humusu gwarantującego żyzność gleby.

Obornik - nawóz naturalny składający się z przefermentowanego kału, moczu i ściółki. Zawiera on wszystkie składniki odżywcze potrzebne do rozwoju roślin oraz poprawia właściwości fizyczne gleby.

Gnojowica - płynna, przefermentowana mieszanina odchodów (kału i moczu) zwierząt gospodarskich i wody, ewentualnie z domieszką niewykorzystanych pasz, pochodząca z obór bezściółkowych, gromadzona w zbiornikach.

Gnojówka - przefermentowany mocz gromadzony w zbiornikach

Problemem jest gnojowica, która stanowi duże zagrożenie dla wód gruntowych i cieków powierzchniowych. Gnojowica powstaje w pomieszczeniach bezściołowych. Stanowi mieszaninę kału i moczu z domieszką resztek paszy oraz wody używanej do spłukiwania. Gnojowica winna być usuwana na zewnątrz budynku inwentarskiego i magazynowana w zbiornikach. W gnojowicy zachodzą procesy fermentacji beztlenowej, dlatego też w budynkach bezściołowych, w pobliżu zbiorników magazynujących gnojowicę, powietrze jest skażone uciążliwymi i toksycznymi gazami (siarkowodór, amoniak) w promieniu wielu kilometrów. Największe zagrożenie w gnojowicy stanowi azot i fosfor. Pierwiastki te pochodzą głownie z paszy, ze związków nie wykorzystanych przez zwierzęta w procesie trawienia. Z tych względów konieczne jest właściwe bilansowanie składników pokarmowych w oparciu o rzeczywiste zapotrzebowanie zwierząt. Do największych zagrożeń wynikających z rolniczego zagospodarowania gnojowicy należy zaliczyć zanieczyszczenia związkami azotowymi wód powierzchniowych i gruntowych w rejonie przechowywania i nawożenia, szczególnie przy niekorzystnych warunkach glebowych i klimatycznych. Rolnicze wykorzystanie gnojowicy może również stwarzać zagrożenia sanitarno-epidemiologiczne. W gnojowicy bowiem nie zachodzą procesy biotermicznego odkażania typowe dla obornika, toteż czas przeżywalności zarazków chorobotwórczych zwiększa się wydatnie.
Obornik w przeciwieństwie do gnojowicy nie stanowi w zasadzie zagrożenia dla środowiska rolniczego i przyrodniczego, gdyż podczas magazynowania zachodzą w nim procesy biotermiczne, w których giną prawie wszystkie drobnoustroje. W trakcie tych procesów powstają jednak pewne ilości gazów (amoniak, siarkowodór, dwutlenek węgla, metan), które przenikają do atmosfery, ale nie są one tak uciążliwe jak w przypadku gnojowicy. Jedynie metan wywiera ujemny wpływ na atmosferę i jest źródłem przyczyniającym się do zwiększenia efektu cieplarnianego.
Aby nie dopuścić do nadmiernego skażenia gleb i wód gruntowych związkami azotowymi, przyjęto w UE (a tym samym i w Polsce) odpowiednie regulacje prawne limitujące wielkość nawożenia azotowego.

a także do niszczenia żywych organizmów, uznanych za szkodliwe, w budynkach inwentarskich, mieszkalnych, szpitalnych i magazynach. Stosowanie pestycydów w rolnictwie powoduje powstawanie problemów we wszystkich ekosystemach a w konsekwencji wpływa na całe środowisko, nie tylko na glebę.

 Długoterminowe używanie pestycydów pochodnych triazyny do zwalczania chwastów w uprawach kukurydzy zmienia trwałość związków w koloidach glebowych oraz działanie mikroorganizmów. Zahamowanie działania mikroorganizmów glebowych obniża żyzność gleby oraz redukuje jej właściwości produkcyjne.

Pestycydy dostają się do gleby w wyniku wysiewania zaprawionych nasion, opylania lub opryskiwania roślin uprawnych oraz ich spłukiwania z roślin po deszczu. Zawartość pestycydów w glebie zależy od intensywności stosowania oraz właściwości fizyko - chemicznych tych związków oraz od właściwości gleby, a także od warunków klimatycznych, a zwłaszcza ilości opadów. Preparaty te po spełnieniu swojej roli nie zanikają całkowicie, lecz kumulują się w glebie, hamując procesy mikrobiologiczne takie jak oddychanie, nitryfikację i mineralizację związków organicznych. Stosowane w nieodpowiednich ilościach, proporcjach czy terminach nawozy mineralne mogą również powodować zakłócenia we właściwym funkcjonowaniu gleby.

12

Wskaźniki chemiczne - związki chemiczne lub ich mieszaniny posiadające zdolność zmiany swoich własności fizycznych pod wpływem zmian zachodzących w otaczającym je środowisku. Obserwacja zmian tych własności umożliwia pośrednią obserwację różnorodnych zjawisk, które bez wskaźników byłyby trudne do stwierdzenia.

Najczęściej wskaźniki chemiczne zmieniają swoją barwę, mogą jednak one zmieniać także przewodnictwo elektryczne roztworów lub powodować w określonym momencie ich wyraźne zmętnienie.

Wskaźniki chemiczne są stosowane na szeroką skalę w analizie chemicznej, biologii molekularnej, diagnostyce medycznej i wykrywaniu zanieczyszczeń środowiska naturalnego.

W zależności od zmian w środowisku jakie ma wykrywać wskaźnik wyróżnia się:

• wskaźniki pH - które zmieniają swoją barwę lub się wytrącają z roztworu przy określonym pH (np. fenoloftaleina)

• wskaźniki redoks - które zmieniają swoją barwę lub wypadają z roztworu na skutek obecności w środowisku utleniaczy lub reduktorów (np. ferroina)

• specyficzne wskaźniki do wykrywania określonych związków chemicznych, pierwiastków chemicznych lub ich grup - (np. metaboran sodowy)

• specyficzne wskaźniki biochemiczne - które wykrywają określone struktury występujące w organizmach żywych (np. eozyna)

W zależności od tego jakim zmianom podlegają wskaźniki można je podzielić na:

• kolorymetryczne - czyli zmieniające barwę

• fluorescencyjne - czyli takie, w których pojawia się lub zanika zjawisko fluoresecencji (np. fluoresceina)

• adsorpcyjne - które wypadają z roztworów powodując ich zmętnienie (np. tioacetamid).

Bioindykatory, biowskaźniki, wskaźniki biologiczne, organizmy wskaźnikowe, gatunki roślin i zwierząt wykazujące zróżnicowaną wrażliwość i charakterystyczną reakcję na działanie czynników środowiska. Są to z reguły gatunki o wąskim zakresie tolerancji lub w specyficzny sposób reagujące na działanie danej substancji. Zestawy gatunków bioindykacyjnych pozwalają określić np. stan czystości wód. Specyficzna wrażliwość niektórych gatunków roślin lądowych, np. sosny czy świerka na obecność dwutlenku węgla w atmosferze, mietlicy na obecność metali ciężkich w glebie, umożliwia określenie stopnia, zasięgu i struktury zmian degradacyjnych środowiska.

Właściwości bioindykacyjne wykazują też niektóre gatunki bezkręgowców i ptaków, np. pająki, komary, ślimaki, dżdżownice, dzięcioły. Bioindykatorami mogą być również wskaźniki ekologiczne, populacyjne i biocenotyczne, takie jak skład gatunkowy, liczebność, zagęszczenie, produkcja biomasy, struktura troficzna. Klasycznym przykładem bioindykatorów zanieczyszczeń atmosfery są porosty. Ich obecność, skład gatunkowy, wygląd plechy i jej rozmiary stanowią informację o stanie środowiska.

---