1. Perspektywa nowego ładu europejskiego po upadku systemu komunistycznego

Społeczność międzynarodowa stanęła w obliczu konieczności budowy nowego ładu międzynarodowego. Po zakończeniu „zimnej wojny” zostały przedstawione propozycje budowy nowego ładu. Do najważniejszych należą: Nowa Pentarchia, Pax Gonsortis, Bigemonia, Pax Nipponica, System Unipolarny.

Pomysł Nowej Pentarchii zakłada, że najdoskonalszym systemem jest system nad którego stabilizacją czuwa 5 ośrodków siły, które są zdolne utrzymać równowagę polityczną i militarną, nie dopuszczając do wyeliminowania ze sceny międzynarodowej innych państw, traktowanych jako faktycznych lub potencjalnych sprzymierzeńców. Wzorowaną na takim rozwiązaniu Nową Pentarchię mogłyby tworzyć Stany Zjednoczone, Japonia, Chiny, Unia Europejska i Rosja.

Pax Consortis jest policentryczną wersją nowego ładu międzynarodowego. Podstawą tego kierunku myślenia jest założenie, że po upadku Związku Radzieckiego osłabieniu ulegnie znaczenie drugiego bieguna bipolarnego. Ma to związek z ewentualną rezygnacją Stanów Zjednoczonych z dominującej pozycji w świecie. USA stałoby się tylko jednym z wielu członów systemu złożonego z równorzędnych partnerów o porównywalnej sile i roli w stosunkach międzynarodowych. Wszyscy w jednakowym stopniu ponosiliby odpowiedzialność za pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe.

Pax Nipponica - punktem wyjścia kolejnego wariantu jest założenie, że prężnie rozwijająca się Japonia, stanie się największą potęgą gospodarczą i osiągając pozycję super mocarstwa przejmie dominację w świecie. Paź Nipponica jako model przywództwa w nowym ładzie międzynarodowym z Japonią w roli hegemona, wydaje się być wizją bardzo odległą, gdyż państwo to nie dysponuje wyjątkowo ważnym atrybutem mocarstwowości, jakim jest potencjał nuklearny.

Bigemonia - wszystkie atrybuty mocarstwowości zostały uwzględnione w opcji opowiadającej się za zdynamizowaniem współpracy USA i Japonii w kierowaniu systemem światowej gospodarki. Taką Bigemonię tworzyłyby dwa silne państwa: Stany Zjednoczone potęga militarna, polityczna i ekonomiczna oraz Japonia potęga gospodarcza. Ten model może być w przyszłości rozwiązaniem dylematu przywództwa w świecie. Duet mocarstw uzyskałby prymat na arenie międzynarodowej.

System unipolarny - wizja systemu unipolarnego kształtowała się stopniowo pod koniec lat 80-tych bieżącego stulecia. Nadal jest rozwijana, ale nie uzyskała jeszcze dojrzałego, całościowego kształtu czy też syntetycznego ujęcia i zwartej formy. Wizja ta sięga szybkich zmian zachodzących w bloku wschodnim. W związku z sytuacją na Wschodzie polityka Stanów Zjednoczonych nie mogła już dłużej opierać się na strategii powstrzymywania ani odprężenia, które zakłady nieuchronność rywalizacji amerykańsko-radzieckiej. Celem stało się stworzenia takich warunków, w których ZSRR uzyskałyby rolę pełnoprawnego, wiarygodnego i odpowiedzialnego partnera Zachodu w stosunkach międzynarodowych. Nowa rola pomogłaby niedawnemu antagoniście skorzystać z wartości i dokonań systemu, który przyniósł światu polityczną wolność i rozwój gospodarczy.

2. Rola ONZ we współczesnym świecie

Organizacja narodów zjednoczonych (ONZ) to organizacja o charakterze międzyrządowym; nie należą doń żadne przedstawicielstwa, grupy społeczne a jedynie państwa. Idea zawarta w preambule Karty ONZ brzmi: „Nie my rządy, tylko my ludy narodów zjednoczonych...”

Do głównych celów ONZ należy: - utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa; - rozwijanie stosunków międzynarodowych (każde państwo bez względu na potencjał i wielkość obszaru jest równe); -popieranie i uznanie Praw Człowieka; -popieranie gospodarczego i społecznego postępu oraz współpraca w tej dziedzinie.

Cele te są ogólnospołeczne co stanowi ich słabość. Ich urzeczywistnienie nie może być oparte o łamanie zasad demokracji. O sposobie realizowania decyduje każde państwo autonomicznie.

W I-ej fazie wielkiego napięcia w stosunkach Wschód - Zachód ONZ była płaszczyzną konfliktu między dwoma dominującymi państwami. Stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa (RB) są: USA, ZSRR, WB, Francja i Chiny. Kraje te mają prawo zawetowania spraw dot. kwestii bezpieczeństwa. W okresie „zimnej wojny” ONZ była przedmiotem debat, z czasem na forum wysunęły się kwestie dot. pomocy krajom 3-go świata. ONZ, choć nie była w stanie zlikwidować podziału na dwa bloki to jednak miała ogromne znaczenie w tym procesie. Struktury ONZ mają różnorodne cele. RB może np.: wydawać decyzje w stosunku do państw, które naruszają ład, może wezwać dane państwo do zaprzestania szkodliwej działalności.

Istnienie 16 wyspecjalizowanych organizacji np.: WHO, FAO, UNESCO, IMF, itp., w skład których wchodzą przedstawiciele każdego z państw członkowskich a fundusze na działalność związaną z pomocą poszczególnym krajom czy też unifikacja życia gospodarczego pochodzą ze składek członkowskich w skali dochodu narodowego państwa.

ONZ określa nowe kierunki działań, formy przeciwdziałania konfliktom, wskazuje nowe zagrożenia. Najważniejszym celem na przyszłość okazuje się zaangażowanie w program wspólnego przetrwania ludzkości, a bezpieczeństwo winno być rozumiane w szerszym znaczeniu. Dąży się do stworzenia stałego forum przy Zgromadzeniu Ogólnym. Chodzi o powierzenia ONZ roli forum globalnego zarządzania na przyszłość. Potrzebne jest określenie norm i zasad pomocy społecznej, pomocy na rzecz rozwoju a nie humanitarnej, wprowadzenie standardów w handlu (np. zakaz pracy dzieciom), ograniczenia szkodliwego transportu, wprowadzenia podatków od luksusu, ograniczenie liberalizacji handlu bronią czy wzrost poziomu życia w krajach 3-go świata.

3. Perspektywa nowego ładu europejskiego po upadku systemu komunistycznego

Społeczność międzynarodowa stanęła w obliczu konieczności budowy nowego ładu międzynarodowego. Po zakończeniu „zimnej wojny” zostały przedstawione propozycje budowy nowego ładu. Do najważniejszych należą: Nowa Pentarchia, Pax Gonsortis, Bigemonia, Pax Nipponica, System Unipolarny.

Pomysł Nowej Pentarchii zakłada, że najdoskonalszym systemem jest system nad którego stabilizacją czuwa 5 ośrodków siły, które są zdolne utrzymać równowagę polityczną i militarną, nie dopuszczając do wyeliminowania ze sceny międzynarodowej innych państw, traktowanych jako faktycznych lub potencjalnych sprzymierzeńców. Wzorowaną na takim rozwiązaniu Nową Pentarchię mogłyby tworzyć Stany Zjednoczone, Japonia, Chiny, Unia Europejska i Rosja.

Pax Consortis jest policentryczną wersją nowego ładu międzynarodowego. Podstawą tego kierunku myślenia jest założenie, że po upadku Związku Radzieckiego osłabieniu ulegnie znaczenie drugiego bieguna bipolarnego. Ma to związek z ewentualną rezygnacją Stanów Zjednoczonych z dominującej pozycji w świecie. USA stałoby się tylko jednym z wielu członów systemu złożonego z równorzędnych partnerów o porównywalnej sile i roli w stosunkach międzynarodowych. Wszyscy w jednakowym stopniu ponosiliby odpowiedzialność za pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe.

Pax Nipponica - punktem wyjścia kolejnego wariantu jest założenie, że prężnie rozwijająca się Japonia, stanie się największą potęgą gospodarczą i osiągając pozycję super mocarstwa przejmie dominację w świecie. Paź Nipponica jako model przywództwa w nowym ładzie międzynarodowym z Japonią w roli hegemona, wydaje się być wizją bardzo odległą, gdyż państwo to nie dysponuje wyjątkowo ważnym atrybutem mocarstwowości, jakim jest potencjał nuklearny.

Bigemonia - wszystkie atrybuty mocarstwowości zostały uwzględnione w opcji opowiadającej się za zdynamizowaniem współpracy USA i Japonii w kierowaniu systemem światowej gospodarki. Taką Bigemonię tworzyłyby dwa silne państwa: Stany Zjednoczone potęga militarna, polityczna i ekonomiczna oraz Japonia potęga gospodarcza. Ten model może być w przyszłości rozwiązaniem dylematu przywództwa w świecie. Duet mocarstw uzyskałby prymat na arenie międzynarodowej.

System unipolarny - wizja systemu unipolarnego kształtowała się stopniowo pod koniec lat 80-tych bieżącego stulecia. Nadal jest rozwijana, ale nie uzyskała jeszcze dojrzałego, całościowego kształtu czy też syntetycznego ujęcia i zwartej formy. Wizja ta sięga szybkich zmian zachodzących w bloku wschodnim. W związku z sytuacją na Wschodzie polityka Stanów Zjednoczonych nie mogła już dłużej opierać się na strategii powstrzymywania ani odprężenia, które zakłady nieuchronność rywalizacji amerykańsko-radzieckiej. Celem stało się stworzenia takich warunków, w których ZSRR uzyskałyby rolę pełnoprawnego, wiarygodnego i odpowiedzialnego partnera Zachodu w stosunkach międzynarodowych. Nowa rola pomogłaby niedawnemu antagoniście skorzystać z wartości i dokonań systemu, który przyniósł światu polityczną wolność i rozwój gospodarczy.

4. Jak doszło do zjednoczenia Niemiec (przesłanki wew. i zew.)

Zjednoczenie Niemiec w 1990r zamknęło 50-letni okres rozbicia państwa niemieckiego na dwa odrębne państwa (ustrojowo i politycznie). Zamknięto rozdział Niemiec, który był najbardziej wyrazistym podziałem na 2 odrębne bloki. Podział nastąpił w 1949r. mimo, że zakończenie wojny nie wskazywało na to, że powstaną dwa oddzielne państwa i że kwestia niemiecka będzie należała do najważniejszych czynników w konflikcie między ZSRR z Zachodem. 13.VIII.1961r. wzniesiono mur w Berlinie.

• Konstytucyjnym celem było dążenie RFN do zjednoczenia Niemiec. Partia K. Adenauera pojmowała ten cel jako strategiczny: dążenie do zjednoczenia jako przywrócenie Niemcom granic sprzed 1939r.

• W drugiej połowie lat 60-tych w RFN pojawia się nowa, odmienna koncepcja połączenia Niemiec poprzez zbliżenie: przesłanki zjednoczenia Niemiec mogą być stworzone tylko na bazie porozumienia z ZERR. Jednak ZSRR zgodzi się na zjednoczenie jeśli Niemcy ogłoszą neutralność (czyli m.in. wystąpią z NATO).

• Niemcy pod wodzą socjaldemokracji nawiązuję stosunki z ZSRR i w VII 1970 zostaje podpisany traktat pomiędzy ZSRR a RFN.

• XII 1970 - Willy Brand w Warszawie - zostaje podpisany traktat z Polską, w którym zostaje wpisana nieodwracalność granic na Odrze i Nysie.

• Przemiany w krajach socjalistycznych w latach 90-tych pozwalają na zmianę pozycji Niemiec czyli doprowadzenie do zjednoczenia: pod wpływem daleko sięgających politycznych i społecznych reform w ZSRR zaczynają się w NRD ruchy mieszkańców które przechodzą do ruchów masowych: 6-7 IX 1989 odbywa się w Berlinie i w całej NRD wielki święto „50 lat NRD” - 10 dni później odbywają się demonstracje (chęć zmiany systemu).

• Powstaje plan dla NRD: pomoc żywnościowa, odbudowa infrastruktury transportowej, pomoc medyczna, nawiązanie stosunków, które mogą doprowadzić do konfederacji państw.

• W marcu 1990r. odbywają się pierwsze wole wybory w NRD (wygrywa chrześcijaniska demokracja); władze NRD przyzwalają na otwarcie granic; 9 XI 1990 następuje rozbicie muru berlińskiego.

• Zostaje powołana konferencja „dwa plus cztery” (Francja, USA, ZSRR, Wielka Brytania i dwa państwa niemieckie) w celu przywrócenia pełnej państwowej suwerenności; posiedzenia w Bonn: V, VII, X 1990.

Traktat zjednoczeniowy zawiera 5 warunków:

• Granice Niemiec to granice dwóch państw;

• Pokojowy charakter Niemiec - Niemcy mają prowadzić pokojową politykę, a broni mogą użyć tylko za pozwoleniem ONZ;

• Zjednoczone Niemcy muszą zrezygnować z posiadania i dysponowania bronią masowej zagłady (N.B.C - nuklearna, biologiczna, chemiczna);

• Z terenu zjednoczonych Niemiec wycofuje się armia ZSRR;

• Niemcy pozostają w strukturze NATO.

Pytanie 4.

Jak doszło do zjednoczenia Niemiec? (przesłanki wewnętrzne i zewnętrzne)

Po ostatecznej klęsce Hitlera w 1945 r., Niemy zostały podzielone na 4 strefy okupacyjne. Każda strefa była kontrolowana przez jedno ze zwycięskich mocarstw - St. Zjednoczone, Wielką Brytanię, Francję i ZSRR. Berlin znalazł się w strefie radzieckiej, jednak także został podzielony na 4 sektory okupacyjne. W wyniku zimnej wojny ukształtował się nowy podział kraju - w 1949 r. strefy amerykańska, brytyjska i francuska zostały połączone i utworzyły Republikę Federalną Niemiec (RFN) ze stolicą w Bonn, natomiast na terenie strefy radzieckiej powstała Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD) ze stolicą w Berlinie Wschodnim. Berlin Zachodni utworzony z zachodnich sektorów okupacyjnych, stał się odrębną jednostką polityczną, pozostająca w ścisłym związku z RFN. Niemcy zostały podzielone na 2 odmienne systemy (bloki państwowe) pod przywództwem wielkich mocarstw. Był to podział sztuczny. RFN stała się typowym krajem zachodnim o charakterze demokratycznym, który został członkiem sojuszu wojskowego NATO, EWG i innych zachodnioeuropejskich organizacji integracyjnych. NRD natomiast zamieniła się w państwo wzorowane na modelu radzieckim, z jedną partią komunistyczną - Niemiecką Socjalistyczną Partią Jedności (SED).

Z politycznego punktu widzenia w ciągu następnych 40 lat prawie nic się nie zmieniło, natomiast jeśli chodzi o gospodarkę, RFN wkrótce stała się najbogatszym krajem europejskim, podczas gdy NRD, podobnie jak inne kraje socjalistyczne, zaczęła zostawać w tyle. Niezadowolenie społeczne znalazło swój wyraz w masowych ucieczkach obywateli NRD na Zachód, którym kres położyła budowa muru berlińskiego w 1961 r. Od tej pory społeczeństwo wschodnioniemieckie podlegało ściślejszej kontroli państwa, czemu pomóc miała obecność licznych jednostek wojsk radzieckich oraz działalność rozbudowanego aparatu służb specjalnych (tajna policja tzw. Stasi).

Od początku utworzenia Niemiec Zachodnich połączenie dwóch państw niemieckich było głównym celem konstytucyjnym. Podejście do jego realizacji było różne. Władzę w RFN sprawowała partia chadecka - Chrześcijańska Demokracja (CDU/CSU), która możliwość zjednoczenia Niemiec widziała w zwycięstwie całego systemu zachodniego nad obozem państw socjalistycznych. Wg K. Adenauera (kanclerz w latach 1949 - 63 r.) RFN nie uzna NRD jako suwerennego podmiotu stosunków międzynarodowych, nie będzie także utrzymywać stosunków z żadnym państwem, które będzie je utrzymywało z NRD.

St. Zjednoczone i ZSRR zawarły porozumienie na temat ograniczenia produkcji broni atomowej, zmniejszenia liczebności posiadanych rakiet. Istniało przekonanie, że naruszenie istniejącego podziału w świecie drogą zbrojną jest nierealne. Należało poszukać innej drogi do zjednoczenia Niemiec. Twórcą nowej strategii był W. Brandt, który uważał, że Niemiec nie uda się zjednoczyć drogą walki i konfrontacji z ZSRR i systemem państw socjalistycznych, ale drogą porozumienia i zbliżenia do NRD (np. poprzez nawiązanie stosunków dyplomatycznych i współpracy) w celu zmiany wewnętrznego układu sił. W 1969 r. rządy w RFN objęła koalicja SPD-FDP, kanclerzem został W. Brandt (szef partii socjaldemokratycznej SPD). Sformułował on nową politykę wschodnią państwa zachodnioniemieckiego.

Na przełomie lat 60-tych i 70-tych w stosunkach międzynarodowych między wschodem i zachodem postępuje proces odprężenia. Doszło do porozumienia o wyrzeczeniu się użyci siły. W 1975 r. na konferencji w Helsinkach uregulowano zasady współpracy wschodnio-zachodniej w dziedzinie militarnej, gospodarczej i obrotu ludzi.

Odbyły się tajne rozmowy między przywódcami St. Zjednoczonych a SPD, dotyczące sposobu rozwiązania kwestii niemieckiej w przyszłych latach. Prezydentem St. Zjednoczonych był wówczas Nixon, który wspierał nową linię polityki wschodniej Niemiec. Polityka ta polegała głównie na uznaniu granicy polskiej i NRD. Rezultatem nowego kursu politycznego była wizyta w sierpniu 1970 r. niemieckiego kanclerza W. Brandta w Moskwie. Była to pierwsza wizyta od 15 lat (w 1955 r. był tam Adenauer). W. Brandt podpisał układ o wzajemnych stosunkach pomiędzy RFN a ZSRR, który spotykał się ze sprzeciwem reprezentantów Chrześcijańskiej Demokracji w RFN. Uważali oni, że uznanie stosunków istniejących w Europie i stref podziału wpływów jest przejawem niedopuszczalnego przestępstwa. W 1974 r. W. Brandt przestał być kanclerzem, jego następcą został H. Schmitt. W 1982 r. utworzono nową koalicję CDU/CSU i FDP i kanclerzem został H. Kohl. W tym czasie NRD nie ma oficjalnych stosunków dyplomatycznych z RFN. Rozwija się natomiast nieoficjalny handel zagraniczny. Coraz bardziej dostępna jest wzajemna informacja, np. radio, telewizja.

Przełomowym elementem dla zmiany biegu wydarzeń jest dojście do władzy w ZSRR w 1985 r. M. Gorbaczowa. W 1987 r. do Moskwy przyjechał prezydent Niemiec, a jesienią 1988 r. kanclerz H. Kohl. Wg Gorbaczowa próby obalenia tego co ukształtowało się przy użyciu siły nie byłoby dobre.

W lecie 1989 r. historyczne wydarzenia w Polsce i na Węgrzech dramatycznie zmieniły sytuację. Dziesiątki tysięcy obywateli NRD przebywających na wczasach na Węgrzech mogło swobodnie przekroczyć świeżo otwartą granicę z Austrią i uciec na Zachód. W kraju nasiliły się żądania reform i demokratyzacji, powstały nowe ugrupowania polityczne i partie, takie jak Nowe Forum czy Demokratyczny Przełom. NRD ogarnęła fala masowych demonstracji.

W dniach 6-7 października 1989 r. w Berlinie odbyły się obchody 40-lecia istnienia NRD. Pojawił się na nich M. Gorbaczow, który dał wyraźnie do zrozumienia, że wojska radzieckie nie będą interweniować w celu ratowania upadającego reżimu. 9 i 10 listopada w dwóch największych miastach NRD (w Lipsku i Dreźnie) odbyły się demonstracje przeciwko Honeckerowi, którego polityka nie korespondowała z przemianami innych otaczających krajów. 18 października, w nadziei na uspokojenie społeczeństwa, komuniści odwołali Honeckera z funkcji partyjnych i ogłosili chęć wprowadzenia umiarkowanych reform. Nie usatysfakcjonowało to jednak obywateli NRD, pod naciskiem których nowy przywódca partyjny - Egon Krenz, zmuszony był ogłosić zniesienie ograniczeń w podróżach na Zachód, co zakończyło się zburzeniem muru berlińskiego w dniu 9 listopada 1989 r. Około 3 mln obywateli NRD przekroczyło dawną granicę Berlina.

Nie mogło to się stać bez wyraźnego stanowiska Gorbaczowa i zgody na Kremlu. Na obszarze NRD stacjonowała 350-tysięczna armia radziecka, która strzegła granicy systemu radzieckiego. Nie ruszyła się ona z miejsca, bo takie były rozkazy.

Kanclerz H. Kohl w ciągu kilkunastu godzin przygotował stanowisko rządu i 10-punktowy plan określający stanowisko wobec tej sytuacji. Plan ten nazwano „Planem uspokojenia sytuacji i rozwiązania kwestii Niemiec”. Głównym celem było przywrócenie jedności drogą integracji. W tym celu podjęto następujące kroki:

• otwarcie dróg - dotąd NRD miało otwarte tylko drogi tranzytowe, reszta dróg była szczelnie chroniona; w Berlinie metro kończyło przystanki na granicy muru berlińskiego; należało zatem otworzyć drogi kołowe, kolejowe, a także telekomunikacyjne;

• udzielenie pomocy humanitarnej dla Wschodnich Niemiec - wymagało to stanowiska ze strony Wschodnich Niemiec, których rząd jeszcze istniał.

Egon Krenz, z powodu wyjścia na jaw szczegółów dotyczących jego przeszłości, zmuszony został do rezygnacji, a jego miejsce zajął Hans Modrow, który był gotowy na przeprowadzanie rzeczywistych reform. W marcu 1990 r. przeprowadzono pierwsze wolne wybory. Triumf wyborczy odnieśli chadecy (Chrześcijańska Demokracja), którzy w ten sposób stali się partią rządząca zarówno w RFN, jak i w NRD.

Kanclerz RFN - H. Kohl, także dążył do szybkiego połączenia obu państw niemieckich. Pierwszym poważnym krokiem w tym kierunku było wprowadzenie w lipcu 1990 r. unii walutowej. Podstawową przeszkodą w zjednoczeniu pozostawała obecność na terenie NRD oddziałów radzieckich oraz fakt, że ZSRR przeciwstawiał się idei przystąpienia Niemiec do NATO. Na spotkaniu z Gorbaczowem H. Kohl obiecał przyznanie ZSRR wysokich kredytów, które wzmocnią kulejącą gospodarkę radziecką, w zamian za zgodę na wycofanie oddziałów Armii Czerwonej z NRD i na zjednoczenie Niemiec. 3 października 1990 r. Niemcy ponownie stały się jednym państwem, a w przeprowadzonych w grudniu pierwszych od 1932 r. ogólnoniemieckich wyborach zwycięstwo odnieśli chadecy i H. Kohl.

Sprawa zjednoczenia Niemiec rozegrała się na linii porozumienia między Gorbaczowem a Reaganem. Dla St. Zjednoczonych zjednoczenie Niemiec było postrzegane jako znaczący element walki z komunizmem. Niemcy widziały we wsparciu tego kraju jedyną możliwość osiągnięcia zjednoczenia. St. Zjednoczone nie chciały osiągnąć tego celu bez ZSRR.

Do zawarcia traktatu o zjednoczeniu Niemiec doprowadziło porozumienie, które powołano konferencją 2 + 4 w maju 1990 r. W konferencji tej wzięło udział:

• 2 premierów: NRD i RFN,

• 4 państwa - sygnatariusze porozumień poczdamskich: St. Zjednoczone, ZSRR, Wielka Brytania i Francja.

W ciągu 3 posiedzeń określono warunki zjednoczenia Niemiec:

• I posiedzenie odbyło się w maju 1990 r. w Bonn, na którym określono podstawowe sprawy będące przedmiotem traktatu;

• II posiedzenie odbyło się w lipcu 1991 r., podczas którego polski rząd uregulował kwestię zachodniej granicy Polski, ale nie zgodzono się z nią;

• III posiedzenie odbyło się w Moskwie, gdzie podpisano traktat o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec. Traktat nawiązywał do pewnych zasad przyjętych w Poczdamie.

5. Przyczyny niepowodzeń polityki pierestrojki M. Gorbaczowa

Po roku 1985 i po dojściu do władzy M. Gorbaczowa (dość młodego jak na ZSRR polityka, wykształconego - Uniwersytet Moskiewski + liczne staże zagraniczne, znającego języki, światowca, człowieka otwartego, który w rządzeniu państwem radził się i współpracował z ludźmi młodymi i także wykształconymi) głośno zrobiło się o polityce „pierestrojki” , która stworzył wraz ze swym gabinetem, zaakceptował i zaczął głosić. Ogólnie zakładała ona: odbiurowanie systemu oraz „głastnost-własność”, odciążenie gospodarki i podatnika. Zdobył tym zaufanie i poparcie narodu radzieckiego.

Jako cel strategiczny gospodarczo założył politykę odprężenia w stosunkach zagranicznych, budowania zaufania partnerów zachodnich a przede wszystkim wstrzymania nowego wyścigu w działaniach wojennych z USA (chciał zastopowania procesu tzw. gwiezdnych wojen).

Gorbaczow w swej polityce zagranicznej głosił:

• odrzucenie wojny jako środka osiągania celów państwa i rozwiązywania problemów,

• zasada równego bezpieczeństwa dla obydwu stron podzielonego świata; mówił, że pokój jest niepodzielny; chciał porozumienia co do: nastawienia poszczególnych krajów do broni konwencjonalnej, co do ograniczania brono nuklearnej po obu stronach świata, co do ograniczenia baz wojskowych w różnych regionach świata;

• wyraźna teza „nie wtrącania się w wewnętrzne sprawy państw”;

Lata Gorbaczowa to lata transformacji systemowej w wielu krajach. Trzymanie się przez Gorbaczowa konsekwentnie swojej polityki, zjednywało mu zaufanie zachodu.

Gorbaczow umieścił w ideologii ZSRR rezygnację z ekspansjonizmu (choć w ideologii ZSRR były rewolucyjne podboje - on to przekreślił programem, który przedstawił światu jako program na rzecz współpracy międzynarodowej). Udało mu się, zdobył zaufanie zachodu. Chciano z nim wspólnie budować nowy ład, pokój na zupełnie innych zasadach.

Niestety z gospodarką jaką miał Gorbaczow wewnątrz ZSRR nie mógł zbyt wiele zdziałać, a poza tym spotkał się z ostrym sprzeciwem „w swoim własnym domu”; było bardzo wielu przeciwników jego dążeń a w 1991 roku doszło nawet do puczu, który pozbawił Gorbaczowa władzy w ZSRR. Stało się tak, gdyż pewna grupa wpływu bała się na polityce Gorbaczowa stracić.

Wtedy pojawił się Jelcyn na czele niepodległej Rosji, który stłumił pucz
i sparaliżował działania tych, którzy nie chcieli polityki Gorbaczowa. Przeciw Gorbaczowowi występowali reprezentanci starej władzy. Popierały go natomiast byli ludzie ZSRR i wiele zagranicznych osobistości.

ZSRR był federacją 15 republik ubezwłasnowolnionych władzą federacji na Kremlu (sekretarza generalnego, który miał swoich ludzi na wszystkich szczeblach władzy i we wszystkich republikach); rządził i tylko mówił kto, co i kiedy ma robić np. Uzbekistan miał za zadanie produkować tylko i wyłącznie bawełnę, co spowodowało dewastację tamtejszych terenów.

Gorbaczow aprobując ruch na rzecz suwerenności republik tworzących ZSRR nie podobał się starej władzy. W roku 1999 i 91 wydał szereg ustaw szanujących suwerenność republik, ale to także się nie spodobało.

Gorbaczow cały czas był zwolennikiem dość ideologicznego poglądu, że te już niepodległe republiki pozostaną w federacji, w formie współpracy opartej na równoprawnych zasadach (głównie chodziło o zasady obronności).

6. Strategia współczesnej polityki zagranicznej USA (główne koncepcje i kierunki)

USA są obecnie jedynym supermocarstwem. Nie są obecnie częścią dźwigni, przeciwwagą ZSRR. Jednak po rozpadzie układu dwubiegunowego zwiększyła się rola oddziaływania różnych państw na sytuację międzynarodową. Dzisiaj USA muszą walczyć o uzyskanie poparcia, dziś amerykańskie władanie nie jest tożsame ze światową pozycją USA. Muszą zabiegać, zdobywać poparcie sojuszników i szukać nowej legitymizacji (wcześniej nią była walka z komunizmem). Dzisiaj USA nie mogą argumentować swej wiodącej pozycji tym, czym kilka lat temu. USA musi walczyć o pozyskanie poparcia aby uzyskać pozycję, która daje wpływy na większym obszarze. Muszą o to zabiegać. Obecnie o takie poparcie jest bardzo trudno ponieważ duża część mocarstw regionalnym jest nastawiona anty USA - przeciw ich hegemonii na scenie międzynarodowej.Amerykański etos nie ma już takiego znaczenia. Obecnie w USA toczy się dyskusja nad ustalaniem priorytetów w polityce zagranicznej. Są różne zdania na ten temat. Polityka ta jest bardziej selektywna (szerzej w punkcie 19).

Utrzymywanie pozycji globalnego hegemona wiąże się z coraz wyższymi kosztami (utrzymywanie potężnej armii, angażowanie się w rozwiązywanie konfliktów na całym świecie np.w Kosowie, utrzymywanie baz wojskowych itp.). Powstaje dylemat czy np. zwiększać wydatki na wojsko i pomoc dla krajów trzeciego świata, czy też zwiększyć wydatki na cele wewnętrzne USA, np. na szkolnictwo, które obecnie upada w USA, czy na walkę z przestępczością. W USA powstają obecnie wielkie dysproporcje majątkowe, następuje kumulacja bogactwa, powstają obszary biedy.

Dzisiejsza polityka zagraniczna USA dąży do zmniejszenia wydatków na rzecz wydatków wewnętrznych co m.in. zapowiedział BUSH, który chce przeznaczyć te środki m.in na szkolnictwo. Strategia polityki zagranicznej zakłada skupienie się tylko na najważniejszych dla USA obszarach, by nie angażować się w niepotrzebne konflikty, nie ponosić zbędnych kosztów. Najważniejsze obszary to m.in Europa, Bliski Wschód,gdzie USA ma zamiar aktywnie się angażować w działalność. Polityka ta zakłada też obserwację innych ważnych obszarów jak Chiny,Rosja i zakłada promowanie pozytywnych przemian w tych krajach.

8. Procesy globalizacji; ich skutki dla współczesnych stosunków międzynarodowych

Globalizacja wnosi wiele ważnych i istotnych zmian dla świata, dla stosunków międzynarodowych i dla wszystkich dziedzin życia społecznego. Odnoszą się do zjawisk politycznych, społecznych, ekonomicznych. G. to proces narastający, intensyfikujący się w stosunkach międzynarodowych - ale wykraczające poza granice krajów.

Istnieje wiele definicji G. Najbardziej ogólna to ta, która przedstawia proces globalizacji jako stosunki wykraczające za granice państw i ich intensyfikacja.

Chodzi tu o wzrost wielość transakcji a także o współzależności w skali międzynarodowej, w tym rozprzestrzenianie się nowych technologii - informacji, sieć informacji jako powiązania ludzi do niedawna żyjących w luźnych powiązaniach między sobą.

GLOBALIZACJA w sensie zjawiska - G. to proces, który tworzy zliberalizowany, zintegrowany rynek towarowy z ładem opierającym się na zupełnie innych instytucjach - uczestnikach, służących rozwojowi i obejmujących cały glob ziemski.

Podstawowe czynniki - nośniki współczesnych procesów globalizacyjnych (napędzające globalizację):

• powstawanie korporacji międzynarodowych - ich ilość i ich potencjał niosą zupełnie nowe jakościowe cechy - ponadnarodowe = ponad narodami i ich rządami, poza kontrolą;

• nowe technologie, rozwijające się w sposób skokowy i prowadzące do rozwoju międzynarodowych systemów - międzynarodowej produkcji;

• powstawanie światowych rynków w tym światowego ponadnarodowego rynku finansowego, który wymknął się spod kontroli państw;

• rewolucja w zakresie komunikacji - przejście do społeczeństwa informatycznego;

Cechy procesu globalizacji na współczesnym poziomie (etapie):

• wielowymiarowość - występuje we wszystkich ważniejszych dla ludzi wymiarach (gospodarka, wojskowość, kultura społeczna);

• złożoność i wielowątkowość procesów globalizacji - polega to na tym, że G. niesie za sobą dla jednych awans a dla drugich spadek w rankingu w różnych dziedzinach;

• integrowanie się - ale z pamiętaniem o fakcie, iż nie jest to tożsame z globalizacją czyli G. to proces pełen wzajemnych sprzeczności: integrowanie się z jednej strony + tworzenie podziałów, dysproporcji, asymetrii;

• wielopoziomowość - G. zachodzi na rynkach usług, technologii, informacji, czynników wytwórczych itp.; G. ma siłę powiększania zakresu umiędzynarodowienia stosunków;

Skutki procesów globalizacyjnych:

Rozpatruje się je z punktu widzenia dwóch nurtów, które wyłoniły się wraz z pojawieniem się procesów globalizacyjnych.

1. nurt optymistyczny - wiąże on z G. nowe szanse, możliwości rozwoju, wykorzystania tego co dziś stanowi cechy procesu G. jak nowe technologie, rozwój informatyki;

2. nurt pesymistyczny (krytyczny) - G. jako zagrożenie;

Główni zwolennicy G. podkreślają ogromne znaczenie otwartości gospodarek rynkowych jakie daje G. Według nich korzyści globalizacji to:

• G. stwarza większy rynek towarów i usług,

• dziś G. systemu finansowego - dostęp do kapitału (wraz z G. rynków finansowych) jest większy, dogodniejszy,

• G. stworzyła za pomocą sieci dostęp do informacji (internet, łącza satelitarne),

• G. stała się podstawą do budowania nowej cywilizacji w zakresie światowym,

• G. ze swej istoty promuje efektywność, innowacyjność - liczy się ten kto efektywny i innowacyjny,

• G. stwarza lepsze warunki exportu - granice i bariery są znoszone; działa nieograniczona wolna ręka rynku,

• w ostatniej dekadzie G. (świadczą o tym konkretne cyfry) - po zniesieniu podziału na 2 systemy - export wzrósł prawie 4-krotnie; zniesienie barier stało się bodźcem dla światowych bezpośrednich inwestycji zagranicznych,

Pogląd zwolenników G. na jej temat jest następujący: globalizacja nie jest niczyim wymysłem, jest naturalnym stanem rozwoju stosunków międzynarodowych, kolejnym stadium rozwoju tych stosunków;

Krytycy G. uważają, że danie całkowitej swobody rynkowi i jego mechanizmom oraz grze wolnorynkowych sił jest bardzo niebezpieczne; Według nich procesy G. niosą ze sobą następujące zagrożenia:

Szolos (jeden z krytyków): niczym nieograniczony proces G. ogranicza współpracę między krajami, zawiera w sobie zbyt wiele konkurencji i prowadzi kraje do coraz większych kryzysów społecznych i finansowych (powoduje to niestabilność rynków finansowych);

Według krytyków G. opiera się na dwóch fundamentalnych zasadach:

• uznanie hierarchii - asymetryczny dostęp do globalnych sieci; najlepiej mają najbogatsi (wielkie korporacje + społeczeństwa krajów, w których są zlokalizowane);

• nierówność - wyrażająca się asymetrycznymi efektami sieci; korzyści osiągają ci, którzy mają dostęp; to wpływa na standard życiowy, edukację, późniejszy start w dorosłe życie, przynależność do grup - poziomów społecznych;

Zagrożenia globalizacji są różnego typu: nędza, klęski, bezrobocie, lęk przed nadmiernie swobodnym przepływem pieniędzy, lęk przed imigracją, lęk przed zmianą relacji pomiędzy światem biednych i bogatych;

G. spowodowała, że świat stał się globalną wioską, ale jednocześnie z tej dysproporcji ostro zarysował się fakt, iż dla poniektórych państw ta wioska jest całym światem - i mają one trudny do niego dostęp.

Pytanie 9.

Skutki rozpadu ZSRR dla świata i Polski.

Rozpad bloku wschodniego nie byłby możliwy bez przemian wewnętrznych w imperium radzieckim istniejącym od 1922 do 1991r.

Świadomość nadchodzącej zapaści docierała do czołówki politycznej ZSSR, która dalej prowadziła swoją politykę. Powoli zmianie ulegała sytuacja w stosunkach wschód - zachód. Przełomowym momentem był 1985r., kiedy na przewodniczącego partii wybrano Michaiła Gorbaczowa. Do tej pory od śmierci Stalina władzę sprawowali ludzie pochodzący z aparatu partyjengo (Chruszczow, Breżniew, Andropow, Czernienko) teraz przywódcą został człowiek młodszy, wykształcony na Uniwersytecie Moskiewskim a do tego mający staż zagranicą. Był on osobą otwartą, która na stanowiska kierownicze kraju wprowadzała nowych ludzi.

Zespół Gorbaczowa wprowadził politykę PIERESTROJKI, czyli reformy zmierzające do odbiurokratyzowania działalności państwa w celu przybliżenia władz do społeczeństwa.

Chciano odciążyć gospodarkę i podatnika, oraz odprężenia stosunków z Zachodem.

Zasady nowej polityki zagranicznej Gorbaczowa;

• Odrzucenie wojny jako środka polityki,

• Sformułowanie zasady równego bezpieczeństwa dla obu stron, było to porozumienie dotyczące ograniczenia broni, głowic nuklearnych, baz wojskowych,

• Sformułowanie tezy nie wtrącania się w sprawy wewnętrzne innych państw,

• Rezygnacja z globalnego ekspansjonizmu na świecie przez ZSRR.

Oprócz tego do rozpadu ZSRR przyczyniła się także sytuacja na jego terytorium.

Od 1989r. Gorbaczow zaczął mówić o błędach i deformacjach w polityce narodowościowej, postulując rozszerzenie praw republik i zagwarantowania faktycznego równouprawnienia narodów. Główną kwestią tego procesu było przywracanie statusu języka państwowego narodowym językom poszczególnych republik.

Drugą przesłanką podważającą imperium ZSRR były postulaty i deklaracje suwerenności poszczególnych republik. Kolejno miało to miejsce w Estonii 1988r., Litwie 1989r., Łotwie 1989r., Rosja, Ukraina, Białoruś i Mołdawia w1990r.

Trzecią przesłanką likwidacji ZSRR były proklamacje niepodległości poszczególnych republik. W kolejności uczyniły to Litwa, Estonia, Łotwa w 1990r. Następnie proklamowały to republiki słowiańskie i mołdawska, Uzbekistan, Turkmekistan, Tadżykistan, Azerbejdżan, Kazachstan i Kirgistan, Armenia, Gruzja w 1990r.

Okres panowania Gorbaczowa zaznaczył się jako droga do upadku całego systemu komunistycznego w Europie. Zasady takiej polityki zagranicznej budowały zaufanie państw zachodnich nie tylko dlatego, że je sformułowano, ale dlatego, że Gorbaczow ich przestrzegał, dzięki czemu zyskał wiarygodność i poparcie innych przywódców jak Regana, Busha i Tacher.

Swoją postawą rozbudził on nadzieje ludności ZSRR, że polityka przez niego proklamowana będzie dotyczyć polityki zewnętrznej i wewnętrznej. Jednak pojawili się też jego przeciwnicy, wywodzący się ze starej władzy, którzy w konsekwencji doprowadzili do rezygnacji Gorbaczowa 25.XII.1991r.

Jego następcą został Borys Jelcyn, który wraz z przywódcami Białorusi i Ukrainy podpisał w Puszczy Białowiejskiej pod Brześciem umowę o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw i zakończenie istnienia ZSRR (8.XII.1991r.) Umowa oznaczała wystąpienie z ZSRR przeciwko całej władzy wraz z Gorbaczowem na czele, co uznano za kryzys dotychczasowej państwowości. Finał nastąpił 21.XII.1991r. w Ałma - Acie, gdzie przywódcy 11 republik podpisali protokół do porozumienia białowieskiego o utworzeniu WNP. Oprócz republik założycielskich protokół podpisali przywódcy Azerbejdżanu, Armenii, Kazachstanu, Kirgistanu, Mołdawii, Tadżykistanu, Turkmekistanu, Uzbekistanu.

Skutki rozpadu ZSRR dla świata:

W wyniku rozpadu powstało kilkanaście nowych państw. Łącznie było ich 15, z czego część z nich otrzymała niepodległość.

ZSRR było imperium pewnej koncepcji politycznej i ekonomicznej, które w pewnych okresach było atrakcyjne, aż do momentu ujawnienia działalności zbrodniczej Stalina.

Po rozpadzie ZSRR załamaniu uległy partie komunistyczne w Europie. Ich pozycja znacząco się osłabiła.

Skutki rozpadu dotknęły również systemy państw zachodnich. Gdy nastąpił rozpad ZSRR w XII.1991r. w USA prezydentem był J. Bush, który starał się o kandydaturę po raz drugi. Pojawił się jego nowy konkurent, który propagował hasło „pora zająć się własnym domem” co pobudzało w społeczeństwie amerykańskim świadomość poniesionych kosztów na rozpad ZSRR ze strony USA. Hasło mówiło o spadku nakładów na wszystkie dziedziny życia amerykańskiego.

W okresie Zimnej Wojny Finlandia była państwem neutralnym, co przyniosło jej ogromne korzyści. Powadziła handel z ZSRR i w wyniku tego przebudowała swoją gospodarkę na towary AGD w zamian za surowce strategiczne jakim były metale, pozwoliło to rozbudować flotę handlową kraju. Rozpad ZSRR spowodował, że Finlandia przeżyła największy kryzys gospodarczy w całej Europy. Bezrobocie sięgało 20%, miały miejsce strajki i liczne demonstracje.

Rozpad ZSRR spowodował załamanie na rynkach walutowych w świecie. Znacznie spadły kursy walut, a szczególnie kurs marki niemieckiej.

Dzięki rozpadowi Niemcy urosły do drugiej potęgi gospodarczej w świecie, zaraz po USA.

Rozpad ZSRR obniżył pozycję Turcji jako członka Paktu Północnoatlantyckiego, ponieważ kraj ten był w pakcie tylko dlatego, że graniczył z ZSRR i w wyniku tego koncentrowały się tu oddziały amerykańskie wraz ze sprzętem wojskowym.

Skutki rozpadu ZSRR dla Polski:

Dzięki rozpadowi ZSRR Polska uzyskała całkowitą niepodległość, co dawało jej nowe możliwości. Polska zawarła traktaty polityczne z Czechosłowacją i Węgrami, z Ukrainą, Białorusią, Łotwą, Estonią, Rosją, Rumunią, Bułgarią i Gruzją. Nie mogła jednak dojść do porozumienia z Litwą aż do 1994r.

Polska, Czechy i Węgry tworzyły Trójkąt w czasie przygotowań do likwidacji Układu Warszawskiego i RWPG. W 1991r. Wałęsa, Havel i Gonez podpisali deklarację wyrażającą zgodę na ich rozwiązanie. Powstała Grupa Wyszehgradzka.

Pogłębiły się stosunki z państwami NATO i rozwijały nowe z Rosją.

Pojawiła się możliwość współkształtowania nowego porządku w Europie, włączenia w system polityczny, gospodarczy i prawny, oraz rozwój form współpracy regionalnej.

Wraz z państwami Trójkąta Polska utworzyła Komitet Wsółpracy Środkowoeuropejskiej by konsultować się w sprawach współpracy z EWG i restrukturyzacji swoich gospodarek.

10. Wymień najistotniejsze przyczyny sytuacji krajów najsłabiej rozwiniętych i wskaż sposoby jej przezwyciężenia

Po II wojnie światowej w wyniku dekolonizacji powstało 130 nowych państw, nazwane „krajami Trzeciego Świata” lub „krajami południa”. Kraje te łączą przede wszystkim dwa wspólne elementy: przeszłość kolonialną oraz zacofanie gospodarcze. Zróżnicowanie gospodarcze stanowi właśnie podstawę podziału świata na bogatą północ i biedne południe, a w miarę upływu czasu dysproporcje pomiędzy tymi krajami zwiększały się coraz bardziej. Pogłębiały się także różnice między poszczególnymi państwami i regionami Trzeciego Świata.

Przyczyn tej sytuacji jest bardzo wiele: niskie dochody per capita mniej niż 600 dolarów rocznie; wysoki analfabetyzm; nikły udział przemysłu w tworzeniu dochodu narodowego, a co za tym idzie niski poziom zużycia energii; większość ludzi żyje z rolnictwa; duża konfliktogenność na tle narodowościowy, etnicznym czy rasowym; na tych obszarach żyje 2/3 ludności świata, która żyje na granicy nędzy; 1,5 mld. Nie ma dostępu do czystej wody pitnej; 3 mln. Ludzi w tych krajach umiera od chorób przenoszonych przez wodę; jest bardzo duże zanieczyszczenie wód, powietrza, wycina się lasy i tu pojawia się problem ogromnego zanieczyszczenia środowiska.

Wiadomo na pewno, że bogata północ nie będzie mogła się rozwijać bez rozwoju tych najbiedniejszych krajów południa czyli 80% świata w zacofaniu. Nie mogą pomnażać swojego dobrobytu beż rozwoju krajów Trzeciego Świata, więc muszą tam inwestować i w dużym stopniu kierować pomoc w te rejony.

Powstała silna grupa 77 państw podczas konferencji w Genewie, która integruje te państwa i rozwija współpracę między nimi. Ostatnio domagała się zmniejszenia luki rozwojowej między nimi. Wysunęła plan stworzenia stowarzyszenia dłużników i wierzycieli. Grupa ta ma również konkretne pomysły co do handlu, inwestycji i współpracy naukowo-technicznej, w pomocy tym najbardziej potrzebującym krajom Trzeciego Świata. Właśnie następuje proces przesuwania inwestycji, szczególnie korporacji międzynarodowych w stronę krajów Trzeciego Świata np.: przemysł samochodowy, komputerowy, tekstylny - przede wszystkim do krajów azjatyckich. Trzeci Świat ze swoim popytem, stanowi obszar eksportu dla wielu potęg światowych np.: USA eksportuje na te tereny 40% swojego całego eksportu, UE 47%, Japonia 48%. W ostatnich latach w krajach tych nastąpiło znaczne ożywienie rozwoju, stopa wzrostu wyniosła 5%, a w krajach północy 2%. Udział krajów Trzeciego Świata w produkcji globalnej rośnie. W handlu zagranicznym kraje Trzeciego Świata nie uczestniczą już surowcami ale półprzetworzonymi produktami rolnymi. W niedalekiej przyszłości produkt globalny Chin przekroczy produkt globalny USA. Importowa chłonność krajów Trzeciego Świata będzie rosła i nastąpi nowy porządek na świecie.

11. Jakie szanse i zagrożenia stoją przed krajami Europy Środkowo-Wschodniej w okresie transformacji systemowej?

W okresie transformacji następują przemiany: w strukturze społeczeństwa, w obrębie interesów grupowych oraz w świadomości społecznej. Za przemianami na drodze do gospodarki rynkowej i parlamentarnej często nie nadążają zmiany w świadomości społecznej. Wszystkie pozytywne strony kapitalistycznej gospodarki są akceptowane, ale sposoby dochodzenia do niej budzą różne odczucia. Transformację gospodarczą w Europie Środkowo-Wschodniej po roku 1989 rozumiemy jako całokształt zmian w systemach gospodarczych krajów tego regionu polegających na odchodzeniu od gospodarki centralnie kierowanej, nakazowo rozdzielczej w kierunku gospodarki, której głównym regulatorem jest mechanizm rynkowy. W dobie transformacji ustrojowej pojawiły się zagrożenia stwarzające bariery w przechodzeniu do demokracji i efektywnej gospodarki rynkowej. W sferze gospodarki są to nakładające się na siebie objawy kryzysu strukturalnego (tzn. przerost zatrudnienia i niewłaściwa struktura własności w rolnictwie, dominacja gałęzi przemysłu ciężkiego, a jednocześnie słaby rozwój niektórych gałęzi przemysłu lekkiego i usług) i koniunkturalnego oraz nierówny podział kosztów reform w społeczeństwie. Przeobrażenia w systemie politycznym spowodowały z jednej strony przywracanie praw i wolności indywidualnych i zbiorowych, z drugiej zaś strony wyzwalały aspiracje polityczne. Ich następstwem jest pluralizm społeczny i polityczny, ale i związane z tym objawy niestabilności politycznej. Wszystkie te zjawiska osłabiają siłę społeczeństwa obywatelskiego i utrudniają przechodzenie do ustroju demokratycznego. Promowanie kultury obywatelskiej i instytucji demokratycznych, konsekwencja w realizowaniu reform ekonomicznych, wyraźne zakreślenie granic władzy państwowej są niezbędne dla pokonywania zjawisk kryzysowych i tworzenia koniecznych zabezpieczeń przed odrodzeniem się tendencji autorytarnych.

Dotychczasowy przebieg transformacji pozwala określić bariery rozwoju. Należą do nich w szczególności: bariera rynku (brak dostatecznie rozwiniętych instytucji rynkowych, niekorzystna struktura produkcji oraz niedostateczne zmiany własnościowe); bariera kadrowa (słabe przygotowanie kadr menedżerskich, słaba znajomość i niepełne rozumienie nowych zasad ekonomicznych oraz zbyt wolna przebudowa mentalności społecznej); bariera kapitałowa (brak kapitału na modernizację przedsiębiorstw, przekształcenia strukturalne w gospodarce, proces prywatyzacji); bariera nierozwiniętej w wystarczającym stopniu infrastruktury (np. telefonizacja, zły stan dróg).

Upadek komunizmu przyniósł rozmaite zmiany i przewartościowania w stosunkach międzynarodowych w Europie. Spowodował rozwój procesów integracyjnych oraz globalizację stosunków międzynarodowych. Najbardziej opóźnione w przechodzeniu do ustroju demokratycznego i gospodarki rynkowej są Bułgaria i Rumunia, podczas gdy Polska, Węgry i Czechy są zaliczane do liderów przemian. Wszystkie te państwa dążą do włączenia się w system instytucji zachodnich. W ostatnich latach podjęły one kilka inicjatyw zmierzających do instytucjonalizacji wzajemnych stosunków. Są to: Rada Państw Morza Bałtyckiego (1992), Inicjatywa Środkowoeuropejska (1989), w regionie Europy Środkowej podpisano również Środkowoeuropejską Umowę o Wolnym Handlu - CEFTA (1992). Nowo powstałe, na obszarze postradzieckim, państwa przejawiają różne postawy w polityce wewnętrznej i zagranicznej. Litwa, Łotwa i Estonia z powodzeniem realizują reformy prorynkowe i deklarują chęć przyłączenia się do instytucji zachodu. Na Ukrainie, pomimo słabych postępów w reformach politycznych i gospodarczych, obserwuje się tendencje do utrzymania niezależnej od Rosji. Rosja dąży do odgrywania głównej roli w regionie Europy Środkowowschodniej i przywrócenia wzorem ZSRR , własnej strefy wpływów w tym obszarze. Wykorzystuje w tym celu strategiczne położenie obwodu kalingradzkiego, rozpoczęto też proces reintegracji z Białorusią, chcąc zapobiec włączeniu tego państwa do struktur zachodnich.

12. Konsekwencje zjednoczenia Niemiec dla Europy i dla Polski. Zagrożenia i korzyści.

Zjednoczenie Niemiec oznaczało utworzenie wielkiego mocarstwa europejskiego, liczącego 80 mln ludzi. Państwo to jednocząc się przesunęło się swoim punktem ciężkości do środka Europy i wynikają z tego inne możliwości oddziaływania na scenę międzynarodową. Zjednoczone Niemcy są trzecim największym mocarstwem ekonomicznym na świecie po Stanach Zjednoczonych i Japonii. Roczna wartość Niemiec produktu globalnego wynosi ponad 2 tys. mld dolarów. Wartość eksportu Niemiec to ponad ½ mld. Dolarów. Niemcy wytwarzają ¼ całego produktu globalnego Europy. Są jednym z największych posiadaczy rezerw walutowych. Zdobyły dogodną możliwość oddziaływania na państwa Europy Środkowo-Wschodniej, na rynek rosyjski i dalej na świat. Obok Stanów Zjednoczonych uczestniczą w różnych programach pomocy dla krajów Trzeciego Świata.

Stosunki polsko-niemieckie są obciążone asymetrią wynikającą z nierówności Niemiec i Polski;

• różny potencjał,

• różna rola w stosunkach międzynarodowych w Europie i na świecie,

• różny poziom technologiczny,

• różna jakość zarządzania i organizacji,

• konkurencyjność,

• innowacyjność,

• potencjał kapitałowy.

Obecna Polska jest na pierwszym miejscu w obrotach towarowych do Niemiec z krajami Europy Środkowo-Wschodniej. Udział Polski w globalnym eksporcie Niemiec wynosi 2,3% a w globalnym imporcie Niemiec 1,9%. Niemcy są dla nas partnerem numer jeden. 51% eksportu do Unii Europejskiej kierujemy do Niemiec. Z Niemiec do Polski przypływa 39% ogólnego importu z obszaru Unii Europejskiej. Deficyt w obrotach handlu zagranicznego z Niemcami na koniec 2000 roku wyniósł 2 mld marek zachodnioniemieckich. Niemcy przesuwając swe granice ku Wschodowi przesunęły również swoje priorytety. Wykazują chęć obecności gospodarczej i politycznej w Europie Środkowo-Wschodniej. Kraj ten jest dla nas pierwszym zagranicznym inwestorem. Niemieckie inwestycje to dla nas około 8 mld dolarów (banki, wielkie supermarkety, inwestycje produkcyjne np. opel, volkswagen).zauważa się też przejawy nowej aktywności:

• powstają na szeroką skalę mieszane przedsiębiorstwa (ponad 9 tys.) są one na poziomie małych i średnich przedsiębiorstw,

• tworzą się euroregiony- na pograniczu Polski i Niemiec są 4 euroregiony: Nysa (Polska + Czechy + Niemcy), Szprewa, Wjedrina, Pomerania (okolice Szczecina).

Bardzo aktywnie działają fundacje niemieckie na obszarze Polski

14. Wspólnota Niepodległych Państw. Powstanie, charakter, główne cele, perspektywy.

Wspólnota Niepodległych Państw (WNP) - zinstytucjonalizowana forma współpracy międzynarodowej, obejmująca 12 z 15 państw, powstałych po rozpadzie ZSRR. Skład członkowski, przedmiot i zakres współpracy oraz struktura WNP kształtują się stopniowo.

Przebudowa ustroju ZSRR, podjęta w 1985 r. przez M. Gorbaczowa zakończyła się niepowodzeniem i rozpadem państwa w grudniu 1991 r. (ZSRR istniał 69 lat). Wobec niepowodzenia prób przekształcenia ZSRR w związek suwerennych państw, przywódcy trzech republik: Rosji, Ukrainy i Białorusi zawarli 8.12.1991 r. w Wiskuli pod Brześciem (Białoruś) porozumienie w sprawie utworzenia WNP (tzw. porozumienie białowieskie) otwarte dla wszystkich republik b. ZSRR, oraz innych państw, które uznają jego cele i zasady. W preambule dokumentu stwierdzono, że "ZSRR przestał istnieć jako podmiot prawa międzynarodowego oraz jako byt geopolityczny".

13.12.1991 r. w Aszhabadzie przywódcy 5 państw poradzieckich - Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenii i Uzbekistanu podjęli decyzję o przyłączeniu się do porozumienia.

21.12.1991 r. w Ałma Acie przedstawiciele 11 państw sygnatariuszy porozumienia, uczestników spotkania w Aszhabadzie oraz Azerbejdżanu, Armenii i Mołdawii podpisali protokół do porozumienia o utworzeniu WNP. Poza tym gronem pozostały Litwa, Łotwa, Estonia, a także Gruzja (Gruzja podpisała protokół 9.12.1993 r.)

Formalny proces wstępowania do WNP trwał 2 lata - ostatnim państwem, które ratyfikowało protokół była Mołdawia (8.04.1994 r.).

W deklaracji ałmaackiej zaznaczono, że WNP "nie jest państwem ani strukturą ponadnarodową". Państwa członkowskie zobowiązały się do koordynacji swych działań oraz do wypracowania wspólnego stanowiska w sprawach stanowiących przedmiot ich zainteresowania. Zgodziły się też na likwidację wszystkich struktur b. ZSRR na terenie WNP. Postanowiono również, że miejsce ZSRR zajmie Rosja, która w świetle prawa stała się kontynuatorem ZSRR.

Struktura organizacyjna WNP, początkowo dość luźna, stała się bardziej stabilna w wyniku uchwalenia statutu WNP (22.01.1993 r.). W WNP działają następujące organy kierownicze:

• Rada Szefów Państw (powołana 21.12.1991 r.) - składa się z prezydentów państw, posiedzenia co najmniej 2 razy w roku. Rozpatruje i rozstrzyga najważniejsze kwestie związane z działalnością WNP, np. decyzje o użyciu siły zbrojnej w celu odparci agresji zbrojnej,

• Rada Szefów Rządów (premierzy) koordynuje współpracę organów władzy wykonawczej w dziedzinach będących przedmiotem ich wspólnego zainteresowania, gł. w sferze gospodarczej. Co najmniej 4 razy w roku,

• Rada Ministrów Spraw Zagranicznych koordynuje politykę zagraniczną państw członkowskich, ich działalność w organizacjach międzynarodowych, oraz przeprowadza konsultacje na temat zagadnień polityki światowej będących w sferze wspólnego zainteresowania. Przy Radzie działają komisje ds. operacji pokojowych i ds.. rozbrojenia,

• Rada Ministrów Obrony podlega Radzie Szefów Państw w sprawach dotyczących problematyki wojskowej. Organem wykonawczym jest Sztab ds. Koordynacji Współpracy Wojskowo - Technicznej,

• Komitet Koordynacyjno - Konsultacyjny - organ o charakterze techniczno - organizacyjnym,

• Zgromadzenie Międzyparlamentarne - koordynuje prace parlamentów,

• Trybunał Gospodarczy - czuwa nad wykonaniem zobowiązań gospodarczych zaciąganych wobec WNP,

• Komisja Praw Człowieka - czuwa nad wypełnianiem obowiązków w dziedzinie praw człowieka, przyjętych przez państwa członkowskie WNP.

W latach 1992 - 1995 przyjęto w ramach WNP dziesiątki porozumień międzynarodowych. Do najważniejszych należą:

• Układ o bezpieczeństwie zbiorowym podpisany 15.05.1992 r. w Taszkiencie przez Armenię, Kazachstan, Kirgizję, Rosję, Tadżykistan, Uzbekistan. 24.12.1993 r. przystąpiły Azerbejdżan, Białoruś i Gruzja. Układ przewiduje, że napaść zbrojna na jednego z sygnatariuszy będzie traktowana jako napaść przeciwko wszystkim sygnatariuszom i spotka się z odparciem przy zastosowaniu koniecznych środków, włączając pomoc wojskową i użycie sił zbrojnych,

• Statut WNP podpisany 22.01.1993 r. w Mińsku, który precyzuje główne organy WNP, utrwala prawny podział Wspólnoty na państwa zacieśniające współpracę i państwa tylko częściowo w niej uczestniczące. Wyróżnia państwa założycielskie i państwa członkowskie, wprowadza kategorię państwa stowarzyszonego,

• Porozumienie o utworzeniu Unii Gospodarczej podpisane 24.12.1993 r. w Moskwie przez 9 państw WNP. Przewiduje stopniowy rozwój procesów integracji gospodarczej od strefy wolnego handlu poprzez unię celną do unii gospodarczej.

Współpraca w ramach WNP uzupełnia współpracę rozwijaną pomiędzy poszczególnymi jej członkami. Oddziałują na nią jednak niekorzystnie konflikty wewnętrzne i między poszczególnymi państwami należącymi do WNP (konflikty w obszarze b. ZSRR). Od połowy lat 90 ujawniły się silne tendencje dezintegracyjne. Przyczynami tego były: brak wypracowanej oraz spójnej koncepcji integracji, niepowodzenie transformacji gospodarczo - społecznej w Rosji i innych państwach WNP, brak wspólnych idei i wartości, a niekiedy interesów państw członkowskich. Mimo, iż do 1998 r. przygotowano ok. 800 układów i porozumień, nie uzyskano większych efektów praktycznych.

Generalnie działania integracyjne o charakterze gospodarczo - politycznym od połowy lat 90 można podzielić na dwie grupy państw:

1. państwa zorientowane na współpracę i integrację z Rosją.

2. państwa inicjujące współpracę bez udziału Rosji.

Do pierwszej grupy można zaliczyć:

1. Wspólnotę Zintegrowanych Państw (Rosja, Białoruś, Kazachstan i Kirgistan), która powstała 29.03.1996 r. i zakłada utworzenie integracji ze wspólnym rynkiem gospodarczym oraz unią płatniczą,

2. Związek Białorusi i Rosji, utworzony 2.04.1996 r., przewidujący wspólny rynek, unię płatniczą na bazie rubla oraz konfederację obu państw.

Do drugiej grupy zalicza się:

1. Środkowoazjatycki Obszar Gospodarczy (Kazachstan, Uzbekistan i Kirgistan), który powstał w 1994 r. i przewiduje wspólny rynek, a potem unię płatniczą,

2. Wschodnioeuropejska Unia Celna (jako tymczasowa nazwa z udziałem Ukrainy i Mołdowy). Planuje utworzenie unii celnej, a dalej przystąpienie do CEFTA,

3. Wspólny Obszar Graniczny i Obrony między Kazachstanem a Kirgistanem, zakładający wzajemną pomoc w kwestii bezpieczeństwa zewnętrznego,

4. Współdziałanie informacyjne osi Gruzja/Ukraina/Azerbejdżan/Mołdowa, określane skrótem GUAM, zmierzające do wypracowania sprawnych dróg tranzytowych dla ropy naftowej i gazu ziemnego w rejonu Morza Kaspijskiego, przy ominięciu terenu Rosji.

Obecnie WNP coraz bardzie upodobnia się do organizacji międzynarodowej.

24.03.1994 r. uzyskała status obserwatora ONZ.

14. Wspólnota Niepodległych Państw. Powstanie, charakter, główne cele, perspektywy

Przywódcy trzech słowiańskich republik Rosji, Białorusi, Ukrainy na spotkaniu w puszczy Białowieskiej zawarli porozumienie o powstaniu WNP. Stwierdzono w nim , że ZSRR jako podmiot prawa międzynarodowego i byt geopolityczny przestaje istnieć.

21. XII 1991 w Ałma Acie zastaje podpisany protokół o powołaniu do życia WNP. Podpisało go 11 państw. 1993 ostatnia podpisała Gruzja. Nie podpisała Litwa, Łotwa i Estonia. Mogło to się dokonać na skutek ruchów oddolnych i żądań republik, co doprowadziło do ogłoszenia przez Gorbaczowa piereistroiki. WNP powstała w momencie, gdy kraje te były bardzo mocno powiązane z pozostałymi regionami byłego ZSRR. Ich faktyczna niezależność buła pod znakiem zapytania. Ta polityka polegała na ograniczonym związku tych republik z centrum głównie gospodarczo. Było to świadome tworzenie monokultur przemysłowych w jednych regionach by uzależnić je w pozostałych dziedzinach przemysłu od drugich regionów. Każdy region nie produkował produktu finalnego. W przeddzień rozpadu ZSRR więzy między republikami były silniejsze niż kiedykolwiek. Udział produktu globalnego wynosił tam około 20% . Zależność wynikała z faktu produkcji 60% całego produktu globalnego Rosji. Z niej płynęła zdecydowana większość zapotrzebowania i powodowała, że rozwiązanie ZSRR i utworzenie WNP nakazywało utrzymywanie tych więzi, gdyż uniezależnienie nie było takie proste. Po rozpadzie ZSRR republiki WNP podpisały porozumienie o wspólnej obronie, stworzeniu wspólnej armii. Pojawiła się inicjatywa stworzenia wspólnych sił pokojowych. Granice niepodległych państw nie podlegały etnicznym tradycją lecz były administracyjną spuścizną ZSRR. Stworzono ruch bez dewizowy. Obecnie tereny byłego ZSRR to tereny ostrej rywalizacji. Chodzi tu głównie o ropę naftową, wydobycie i szlaki przesłania.

15. Wymień najważniejsze mocarstwa światowe i uzasadnij ich aktualną pozycję

Odkąd istnieje scena międzynarodowa (rozumiana jako system wzajemnych relacji, powiązań, zależności między państwami) zawsze jej trzonem, głównymi członkami były MOCARSTWA. Mocarstwa cechują się: 1potęgą, ogromnym potencjałem ekonomicznym, gospodarczym, militarnym 2duży zasięg oddziaływania 3znaczna siła wpływów (możność podporządkowania sobie innych państw, podmiotów). Zawsze na scenie międzynarodowej dominowały mocarstwa, zawsze było ich niewiele około 5 - 8.

Początek XIX wieku- (lata kongresu wiedeńskiego) 5 mocarstw : Austro-Węgry, Prusy, Anglia, Francja, Rosja. Początek XX wieku -powyższe mocarstwa + Stany Zjednoczone, Japonia, Włochy. Te mocarstwa przetrwały tylko do pierwszej wojny światowej , w jej wyniku rozpadły się Austro-Węgry. Okres po II wojnie światowej- ukształtował się nowy system, który trwał 45 lat .W wyniku nagromadzonego kapitału, potencjału militarnego , broni jądrowej dominację uzyskały dwa państwa SUPERMOCARSWTA czyli Stany Zjednoczone i ZSRR. System międzynarodowy był systemem dwubiegunowym, każde z tych dwóch supermocarstw miały obszary swych wpływów; te dwa supermocarstwa charakteryzowały się odmiennymi systemami wartościami ekonomicznymi, gospodarczymi- właśnie te różnice były zarodkiem późniejszego rozpadu tego systemu.

Struktura nowego systemu międzynarodowego (trzy kondygnacje):

I USA - nie jako supermocarstwo w sensie polityczno-militarnym, ale jako superpotęga

II Mocarstwa regionalne - dawniej były też silne, ale teraz zmienia się ich rola. Są to: Chiny, Indie (przyspieszony rozwój), Brazylia, Rosja, Japonia, UE

III Drugorzędne potęgi regionalne: Pakistan, Ukraina, Argentyna itd. Oczekują one od USA, że będą dla supermocarstw przeciw wagą dla dominacji regionalnej.

Miedzy potęgami regionalnymi istnieją sprzeczności, walka konkurencyjna. Powstaje system, który nie jest dwubiegunowy.USA jest największą potęgą, ale nie jest w stanie wywierać wpływu na wszystkie kraje. Rola innych państw jest wyraźnie rosnąca. Dzisiaj podstawowym czynnikiem niemożności absolutyzacji jednego bieguna jest tendencja do regionalizacji, tworzenia ośrodków regionalnych. Regiony a nie same mocarstwa staja się ośrodkami. W związku z nową konstelacją znacznie zwiększa się rola małych i średnich państw. W okresie Zimnej Wojny nie było miejsca dla autentycznej demokracji. Dzisiaj do tych stosunków wkroczył człowiek, prawa człowieka, poszanowanie jego godności - człowiek staje się jednym z kryteriów wartościowania.

16. Rola USA w wielobiegunowym układzie światowym. Szanse i zagrożenia

USA zajmuje szczególną pozycję w świecie-decyduje o tym:

- liczebność (co 24 człowiek na świecie to Amerykanin)

- położenie (dobre stosunki gosp. i polityczne z sąsiadami

- samowystarczalność.

Wymiar potęgi określa gospodarka. USA wytwarza 1/5 światowego PNB. Ten potencjał jest równy wielkości PNB całej Europy mimo że na starym kontynencie jest o-100 mln. więcej ludzi. Gospodarka USA jest też efektywniejsza niż np. w Chinach i ma siedmiokrotnie większy potencjał niż Rosja. Roczny obrót handlu zagranicznego w USA to 1600 mld $,a uczestnictwo w inwestycjach światowych - 900 mld $; Suma inwestycji krajów Europy przez ostatnie 10 lat to 30 mld $ gdy inwestycje. USA za granicą to 700 mld $. Wśród 10 największych firm 5 pierwszych to firmy - Amerykańskie. Technologicznie USA ma przewagę nad innymi krajami w dziedzinie telekomunikacji i w informatyce, dlatego też do nich należy większość światowego rynku. Stany Zjednoczone mają największą armię - 1 mln 300 tyś, z czego jej część na stałe stacjonuje w wielu krajach. USA mają też niestety najwięcej na świecie analfabetów (8mln) za sprawą niedoskonałego szkolnictwa. Również poziom, zdrowia jest niższy, niż. np. w Japonii. Decyzje USA dotyczące polityki zagranicznej mające wymiar globalny wymagają poparcia społeczności międzynarodowej. Obecnie dyskutowana jest kwestia ograniczenia zasięgu działań USA i nakłonienie do działań w interesie międzynarodowym.

USA określiło priorytety polityki zagranicznej:

l .regiony szczególnej troski - Europa Zachodnia, Bliski Wschód, Pacyfik

2.regiony czujnej obserwacji —Ameryka Łacińska, Europa Środkowo - Wschodnia

3.obszary wnikliwego nadzoru — Rosja, Chiny

USA zajmowało do niedawna pozycję przywódcy, teraz jednak staje się częścią systemu światowego

17. Nowe zasady współżycia i płaszczyzny współpracy Polski ze zjednoczonymi Niemcami.

Podczas spotkania Kohl - Mazowiecki we Frankfurcie n. Odrą i Słubicach (8 XI 1990) postanowiono bezzwłocznie zawrzeć traktat graniczny, z tym że miał on być ratyfikowany łącznie z traktatem o współpracy. Podpisany 14 XI 1990 w Warszawie układ potwierdzał istniejącą granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej, usuwając w ten sposób główną przeszkodę w nawiązaniu bliskich stosunków między obu krajami.

!7 VI 1991 podpisano w Bonn traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy oraz kilka towarzyszących szczegółowych porozumień. Na mocy not wymienionych 16 X 1991 strona niem. zobowiązała się do przekazania na rzecz Fundacji „Polsko - Niemieckie Pojednanie” 500 mln DM na rzecz ofiar nazizmu, natomiast strona polska zrezygnowała z dalszych roszczeń. Dla strony polskiej traktat stworzył podstawy szerokiej współpracy z Niemcami w licznych dziedzinach i jednocześnie otworzył drogę do Europy Zach. Dla strony niem. najistotniejsze było uregulowanie statusu mniejszości w Polsce. Traktat miał przełomowe znaczenie historyczne dla stosunków polsko-niem. Zamknął etap naznaczony wieloma konfliktami i otworzył nowy rozdział współpracy.

Lata 90-te cechowały się intensywnymi kontaktami politycznymi, konsultacjami i wizytami na szczeblu ministrów spraw zagranicznych. Rzadsze były spotkania polskich prezydentów i premierów z kanclerzem Kohlem. Strona polska zabiegała o poparcie Bonn w staraniach o przyjęcie do UE i NATO, usprawnienie współpracy przygranicznej, poprawę infrastruktury w dziedzinie transportu i komunikacji.

Traktat z 17 VI 1991 zawierał ogólne postanowienia w dziedzinie gospodarczej. Zobowiązano się m.in. do pogłębienia kooperacji w dziedzinie inwestycji kapitałowych, przemysłu, kształcenia kadr menedżerskich, finansowania eksportu przez kredyty, dalszych działań celem zredukowania zadłużenia. Zainicjowano współpracę transgraniczną i międzyregionalną. W wyniku działalności specjalnej komisji międzynarodowej zawarto umowy o ruchu transgranicznym. Instytucja ta pośredniczy w nawiązywaniu kontaktów, wspiera politykę planowania przestrzennego, projekty inwestycyjne, programy wymiany, projekty w zakresie ochrony środowiska i rozbudowy dróg. Utworzone w 1994 Polsko-Niemieckie Towarzystwo Wspierania Gospodarki zajmuje się promocją rejonów nadgranicznych i kojarzeniem partnerów. Najwyższą formą współpracy było tworzenie euroregionów (Nysa, Szprewa-Odra-Bóbr, Pro-Europa-Viadrina, Pomerania) celem integracji terenów po obu stronach granicy, m.in. poprzez przyciąganie niem. inwestorów i wykorzystywanie niskich kosztów pracy i usług po polskiej stronie.

Zjednoczone Niemcy stały się najpoważniejszym partnerem handlowym Polski, detronizując ZSRR/Rosję. Wymiana handlowa była najważniejszą formą stosunków ekonomicznych, a jej wzrost był istotnym czynnikiem rozwoju gospodarczego Polski. Obroty rosły dynamicznie: 1989 - 14,1 mld DM, 1990 - 14,6 mld DM, 1991 - 15,7 mld DM, 1993 - 18,3 mld DM, 1995 - 25,1 mld DM.

Udział Niemiec w polskim eksporcie w 1996 wynosił 34,4%, a imporcie 24,7%. Udział Polski w handlu z Niemcami znacznie się powiększył: w eksporcie Niemiec wynosił w 1990 - 1,1%, 1995 - 1,7%, w imporcie odpowiednio 1,2% i 1,9%. Polska jest od 1995 pierwszym partnerem handlowym Niemiec w Europie Wsch. Narastający od 1993 deficyt równoważony był przez handel przygraniczny (1994 - 3 mld DM). W strukturze towarowej występuje asymetria. Poprawa tego stanu zależy od rozwoju polskiego przemysłu eksportowego.

Rezultatem zaangażowania Niemiec na rzecz zmniejszenia polskiego zadłużenia była decyzja Klubu Paryskiego z 1991 o 50-procentowej redukcji (ok. 16,5 mld DM, z czego na Niemcy przypadało ok. 4,5 mld) i decyzja Klubu Londyńskiego z III 1994 o restrukturyzacji zadłużenia wobec wierzycieli prywatnych.

Kapitał niem. zainwestowany w Polsce stopniowo zajmował coraz wyższą pozycję i pod koniec 1995 z ok. 0,68 mld $ znajdował się na trzeciej pozycji po USA (1,7 mld $) i instytucjach międzynarodowych (1,1 mld $). Pod względem liczby inwestorów zajmuje pierwsze miejsce (pod koniec 1994 ok. 4000). Inwestycje koncentrują się w województwach: warszawskim, katowickim, szczecińskim, wrocławskim, poznańskim, gdańskim i opolskim.

18. Skutki zjednoczenia Niemiec w sferze gospodarczej

Wyznacznikiem statusu Niemiec po zjednoczeniu jest kluczowe położenie w centrum Europy i duży potencjał ekonomiczny. W Europie brak państwa, które zrównoważyłoby siłę Niemiec. Wartość PKB wzrosła pięciokrotnie od lat 50. Z ich pozycją na rynkach muszą się liczyć wszystkie kraje. Niemcy stały się 3 mocarstwem ekonomicznym (po USA i Japonii).

Niemcy poniosły wysokie koszty związane ze zjednoczeniem, czego konsekwencją stały się narastające problemy gospodarcze. Wzrastało zadłużenie państwa i bezrobocie. Drastycznie spadał eksport, co wiązało się z wysokimi kosztami produkcji i spadkiem tempa wzrostu wydajności. Niemcy jednak nastawiły się na utrzymanie swej pozycji i szybkie podołanie recesji. Służyły temu posunięcia ekonomiczne (inwestycje

w nowe miejsca pracy, obniżenie podatków od dochodów uzyskiwanych z działalności gospodarczej) oraz finansowanie nauki i badań. Uznając, że przyczyną niepowodzeń Niemiec był niski poziom udziału najwyższej-technologii w produktach, postanowiono zwiększyć badania, a do tego czasu nasycić gospodarkę technologią importowaną. Od 1994 r. Niemcy zaczęły odnotowywać wzrost gospodarczy i wysoką produktywność, a stan zadłużenia nie przekroczył 50% PKB. Wzrosła siła marki~(będąca główną walutą w Europejskim Systemie Walutowym i drugą po dolarze walutą-rezerwową) i pozycja eksportera. Zaczął być kreowany nowy obszar handlowy (podobny poziom w eksporcie na rynki byłych krajów socjalistycznych i USA). Dynamicznie rosły aktywa niemieckich banków. Niemcy sfinansowały w granicach 30% budżet EWG. W zakresie gospodarki Niemcy stanowią ważny element ekonomicznego ładu, współdecydują o perspektywach rozwoju Północy, a przez swą pomoc i Południa. Najbiedniejsze państwa otrzymują tę pomoc w formie bezzwrotnej, inne w formie niskoprocentowych kredytów spłacanych po 10 latach. Pomoc głównie dotyczy zwalczania nędzy, ochrony środowiska, szkolnictwa.

19. Polityka zagraniczna USA po rozpadzie ZSRR

.Rozpad bloku wschodniego i Związku Radzieckiego wywarł zasadniczy wpływ na kształtowanie się stosunków globalnych. Państwa zachodnie zainteresowane były ich stabilizacją oraz postępem pokoju oferując pomoc nowo odradzającej się Rosji. Wyrażono chęć integracji ZSRR z gospodarką światową. Waszyngton obawiał się także sytuacji zbrojeniowej na terenie Rosji, a nawiązując współpracę mógłby ją kontrolować. Uznano, że nowa, silna i demokratyczna Rosja będzie, potrzebna w nowym ładzie międzynarodowym.

• Wprowadzenie sojuszniczych stosunków z Rosją oraz wsparcie w propagowaniu jej na arenie międzynarodowej. Wspieranie reform ekonomicznych w Rosji nakładem 24 mld $ oraz wpływ dużego kapitału

• Przyjęcie Rosji do WNP wymusza stabilizację finansową:

- rozwój gospodarczy, podpisywanie umów ekonomicznych oraz Deklaracji Waszyngtońskiej, która zobowiązała strony do pokojowej współpracy i poszanowania granic

• Po wyborach Billa Clintona na prezydenta rośnie obawa przed Rosją ciągle potężną w systemie jądrowym

- dla większego bezpieczeństwa powołano pełnomocnika ds. Rosji czuwającego nad bezpieczeństwem narodowym

• "Szczyt 1” między prezydentami Rosji i USA spowodował dyskusję na temat problemów międzynarodowych oraz poparcie finansowe dla reform w Rosji

• Próby prowadzenia wspólnej polityki jądrowej oraz sprawa zabezpieczania arsenałów radzieckiej broni jądrowej w obozie i ze względu na niestabilność obietnic Rosji w sprawie zbrojeń

• 31.07.91 podpisanie .układu "Start", przez Busha i Gorbaczowa, mającego za zadanie redukcję istniejących systemów rakietowych broni jądrowej. Zamyka on także okres kontroli zbrojeń (mniej kontroli = mniej wojny ). Doprowadziło to do redukcji sił jądrowych i wycofania (jednostronnego) wszystkich systemów broni taktycznej z Europy.

• Opowiedzenie się prezydenta USA za porozumieniem o rozmieszczeniu systemu obrony przed rakietami balistycznymi, co doprowadziło do utworzenia przez Gorbaczowa nowego planu, ogłaszającego odwołanie pogotowia bojowego oraz ciężkich bombowców.

• Zainteresowanie się USA kontrolą arsenałów nuklearnych .byłego ZSSR, a więc nakłaniania pozostałych republik do poddania się Rosji jako kontroli centralnej.

• 1991 - Kongres USA uchwala pomoc-. 400 mln $ przeznaczoną na zniszczenie części dawnego arsenału jądrowego

• Zgłoszenie propozycji przez Jelcyna o połączeniu systemów wczesnego ostrzegania obu mocarstw.

• Deklaracja Ukrainy, Białorusi i Kazachstanu na stanie się państwami bezatomowymi

• Oczekiwany kompromis między 2 mocarstwami "Start 2"

• Gwarancja bezpieczeństwa dla Ukrainy przez USA na wolę ratyfikacji "Start 1" i zgoda na wycofanie rakiet z jej terytorium - szef dyplomacji USA przekazał Ukrainie 27 mln $ w celu poprawienia bezpieczeństwa. 18.XL93 ratyfikacja "Start" jednak z wieloma zastrzeżeniami.

• Potwierdzenie bezatomowego statusu Ukrainy mającej korzystać teraz z gwarancji Rosji i USA

• Anulowanie zadłużenia za dostawę ropy i gazu

• Clinton obiecuje na spotkaniu z Krawczukiem podwojenie wsparcia finansowego; - podobnie było w sprawie Kazachstanu. Obaj prezydenci podpisali kartę partnerstwa demokratycznego; wykraczającą poza koncepcję NATO (zawierała ona elementy współpracy gospodarczej). Pomoc USA została wprowadzona przed .wyborami prezydenckimi (w celu większego poparcia).

• Deklaracja Moskiewska podpisana między Jelcynem a Clintonem podkreślała wielkie znaczenie współpracy rosyjsko-amerykańskiej dla utrzymania stabilności na świecie(i zatrzymania doświadczeń z bronią jądrową, zakaz produkcji materiałów rozszczepialnych) oraz opowiedzenia się za koncepcją „partnerstwo dla pokoju", która miała być filarem nowej struktury bezpieczeństwa w Europie.

• Partnerstwo to miało silne znaczenie dla Waszyngtonu ze względu na aspekty wojskowe, jednak nie było ono do końca respektowane ze strony Rosji

• 'Nawiązanie współpracy policji USA i Rosji, co doprowadziło do podpisania pierwszego porozumienia (5VII) o współpracy policji obu państw

• Umocnienie się pozycji Rosji zmusza Waszyngton do kompromisów i ustępstw

• „Szczyt 3” Clinton-Jelcyn, który miał skonkretyzować zasady partnerstwa (nowy aspekt -zakaz broni masowego rażenia)

• USA obawia się nielojalności Rosji w sprawach likwidacji broni jądrowej

• Rosja nie .udziela swojego poparcia na członkostwo w NATO; mówiąc o "natocentryzmie”- a mając uprzywilejowaną pozycję

Znaczący etap stosunków to także kwestia ekonomiczna:

• Wspieranie reform w Rosji

• Zapobieganie izolacji z zachodem

• Inwestycje wysoko gotówkowe w Rosji (wspólna budowa stacji kosmicznej)

• Poparcie dla Rosji w udziale w G-7

• Wprowadzenie Rosji do finansów międzynarodowych

"Szczyt" 4:

- stała dyskusja o rozszerzeniu NATO (specjalne względy dla Rosji) - poparcie stanowiska Rosji w CFE rozmowy na temat rozszerzenia stosunków z Ukrainą (chce przystąpić do paktu ewolucyjnie)

- wybory prezydenckie w Rosji - nieoficjalne poparcie USA

- sukces w walce z bronią jądrową (czerwiec 96—całkowite jej wycofanie z Ukrainy)

Na przełomie lat zaobserwować można wielkie przemiany USA dokonujące się z całym zachodem.

- modyfikacja koncepcji bezpieczeństwa narodowego - sojusz z krajami WNP

- więcej integracji między międzynarodowymi organizacjami politycznymi - rozwój stosunków z krajami bałtyckimi

- utworzenie globalnego systemu bezpieczeństwa - zbliżenie z NATO

Duże przemiany w Rosji pod wpływem kapitału z USA, który zajął czołową pozycję w inwestycjach na rynku rosyjskim. Chwilowy spokój zachodu w kwestii pokoju

19. Polityka zagraniczna USA po rozpadzie ZSRR

Polityka zagraniczna USA przed rozpadem ZSRR obejmowała wszystko, co zaistniało na scenie międzynarodowej (eksport, zawieranie sojuszy, budowanie potęgi militarnej itp.)

Obecnie, po rozpadzie ZSRR polityka USA jest bardziej selektywna, dlatego też obejmuje 3 wyszczególnione obszary:

1. obszary aktywnej działalności

2. obszary czujnej obserwacji i ewentualnego wspierania

3. obszary wnikliwego nadzoru i konstruktywnego dialogu.

AD 1) Obszar aktywnej działalności to:

• obszar Europy Zachodniej - strefa Paktu Atlantyckiego - jest to najbardziej znaczący przyczółek dla amerykańskiej działalności na całym tym kontynencie

• obszar Pacyfiku - m.in Chiny, Japonia, Australia, obecna tam Rosja (bo tam w przyszłości będzie rozgrywać się jedna z decydujących ról)

• Bliski Wschód - konflikt Izraela z państwami arabskimi ( ważne znaczenie tego miejsca - producenci ropy)

AD 2) Obszar czujnej obserwacji i ewentualnego wspierania to:

• ameryka łacińska - NAFTA - wielki rynek konsumencki dla USA

• kraje postkomunistyczne europy środkowo- wschodniej + kraje nadbałtyckie - chodzi tu o czujne wspieranie polityczne i materialne w celu przyspieszenia procesu transformacji oraz stabilizacji w tym regionie, co jest bardzo ważne dla rozwoju stosunków handlowych

AD 3) Obszar wnikliwego nadzoru (monitorowanie) i konstruktywnego dialogu to:

• chodzi tu głównie o 2 kraje: Rosję i Chiny - wspieranie przemian, które nie doprowadziłyby do przejawów nacjonalizmu; w przypadku Chin mamy rosnące znaczenie tego kraju na arenie międzynarodowej - aby stworzyć stosunki przyjacielskie -taka musi być polityka USA, aby tam nie było nastrojów antyamerykańskich

20. Ruch krajów niezaangażowanych. Charakter, uczestnicy, działalność

Na przełomie lat 40-tych i 50-tych nasiliła się konfrontacja polityczna i strategiczna na obszarach Azji. Dążenia narodów do uzyskania niepodległości, walki zbrojne i wojny w Azji wywarły znaczący wpływ na kształtowanie się polityki zagranicznej nowo wyzwolonych państw tego kontynentu. Większość z nich postanowiła nie sprzymierzać się ani z krajami kapitalistycznymi ani socjalistycznymi, tylko poszukiwać możliwości rozwijania własnej, w miarę niezależnej polityki międzynarodowej. Ten wybór pozwalał nielicznej jeszcze grupie niepodległych państw Azji i Afryki na działalność antykolonialną i rozwijanie solidarności azjatycko-afrykańskiej.

Przyjęcie nowej formuły działania w stosunkach międzynarodowych oznaczało wychodzenie poza ramy tradycyjnej neutralności.

W 1954 podpisano indyjsko-chiński traktat w sprawie Tybetu, zawierający zasady pokojowego współistnienia nazwane Pancza Szila (5 zasad). Przyczyniły się one do ukształtowania fundamentalnych zasad polityki niezaangażowania.

Pancza Szila to:

- wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej i suwerenności - wzajemna nie-

agresja

- nieingerencja w sprawy wewnętrzne drugiego kraju - równość i wzajemne korzyści

• pokojowe współistnienie

W 1957 powołano na konferencji w Kairze Organizację Solidarności Afroazjatyckiej. W 1961 grupa 21 państw opowiedziała się za niezaangażowaniem. W tym samym roku zorganizowano konferencję 17 państw Azji, Afryki, Jugosławii, Kuby i przedstawicieli Tymczasowego Rządu Republiki Algierii, której zadaniem miało być

ustalenie charakteru konferencji państw niezaangazowanych i kryteriów przynależności do ruchu tych państw.

Ustalono następujące wymogi przynależności do ruchu:

- prowadzenie niezależnej polityki zagranicznej opartej na zasadach pokojowego współistnienia, konsekwentne popieranie ruchów narodowowyzwoleńczych

- nieuczestniczenie w żadnym pakcie militarnym z udziałem wielkich mocarstw

- nieutrzymywanie na swoim terytorium obcych baz wojskowych zainstalowanych za zgodą państwa.

Status państwa niezaangażowanego uzyskuje się na podstawie jednostronnego oświadczenia woli lub praktycznego działania państwa. Natomiast pozwala na swobodę i jednostronne decyzje o zmianie polityki zagranicznej.

Ruch państw niezaangażowanych (Non-Alignment Movement -NAM) -nie jest ugrupowaniem ani blokiem czy też organizacją międzynarodową działającą na podstawie umowy międzynarodowej. Jest to grupa państw luźno powiązanych ze sobą poprzez akceptację wspólnie przyjętych zasad postępowania. Dokumenty ruchu są tylko deklaracją intencji i maja charakter polityczny.

Instytucje i organy ruchu państw niezaangażowanych:

- Konferencja Szefów Państw i Rządów (spotkanie na szczycie)

- Konferencja Ministrów Spraw Zagranicznych

- Biuro Koordynacyjne

- Przewodniczący Ruchu Państw Niezaangażowanych.

- Organy i instytucje wyspecjalizowane

Działalność ruchu to różnego rodzaju spotkania ministrów poświęcone problemom szczegółowym oraz sympozja i seminaria. Należą do nich coroczne spotkania szefów delegacji wszystkich państw niezaangażowanych na sesję Zgromadzenia Ogólnego ONZ, spotkania stałych przedstawicieli państw przy ONZ tworzących Grupę Państw Niezaangażowanych. Powoływane są także zespoły robocze, analizujące poszczególne zagadnienia będące przedmiotem obrad Zgromadzenia Ogólnego ONZ.

Do instytucjonalnych form działalności ruchu należy funkcjonowanie Funduszu Rozwoju Gospodarczego i Społecznego, Międzynarodowego Ośrodka ds. Przedsiębiorstw, ds.-Sektora Społecznego, Ośrodka Dokumentacji i Centrum ds. Korporacji Ponadnarodowych

Podstawowe cele:

1.utrzymanie oraz utrwalenie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego (działania oparte na zasadach pokojowej koegzystencji i odprężenia, przeciwdziałanie wszelkim posunięciom prowadzącym do konfliktu między mocarstwami itp.)

2.umacnianie niezależności narodowej ( aktywne przeciwstawianie się wszelkim formom dominacji, zwalczanie kolonializmu i neokolonializmu, a także umacnianie jedności i •solidarności ruchu państw niezaangażowanych oraz przeciwdziałanie ingerencji w ich sprawy wewnętrzne)

3.aktywna współpraca członków ruchu na rzecz rozwoju gospodarczego i społecznego

4.demokratyzacja stosunków międzynarodowych (budowa nowego międzynarodowego ładu ekonomicznego i nowych zasad międzynarodowego obiegu informacji) .

Na konferencji w Dżakarcie w 1992 do ruchu przyjęto nowych członków: Brunea, Fili-

piny, Birma, Uzbekistan, W 1994 RPA oraz Rosji przyznano status obserwatora, w 1995 Turkmenistan a wnioski o przyjęcie złożyły Bośnia i Hercegowina, Macedonia i Kostaryka.

21. Zmierzch konfliktu Wschód-Zachód; zarys nowego podziału sił na arenie międzynarodowej

Od kiedy istnieje scena międzynarodowa jako struktura wzajemnych oddziaływań między państwami, to zawsze tworem tej struktury były mocarstwa. Wejście USA nastąpiło na przełomie XIX i XX wieku. Japonia też przyśpieszyła swój rozwój gospodarczy i nabrała znaczenia w świecie. Trzecim państwem które dołączyło do mocarstw były Włochy. Istnienie mocarstw trwa do dziś. Jednak nowy system odniesiony jest do zmian, które nastąpiły w 1990 r. Przestał bowiem istnieć ZSSR i system komunistyczny.

Po II wojnie światowej zostały określone podstawowe założenia dotyczące ładu międzynarodowego, a także powstała nowa, bezprecedensowa sytuacja. Ukształtował się nowy system, który opierał się na równowadze i walce 2 super mocarstw USA i ZSSR. Mocarstwa te miały monopol na posiadanie broni jądrowej. Po zakończeniu wojny uzyskały one przewagę w sensie uznaniowym, ekonomicznym, moralnym i politycznym.

ZSSR był najważniejszym sojusznikiem sił antyfaszystowskich. ZSRR-i USA miały ogromny wpływ na decydowanie o losach świata. Obok równowagi sił, mocarstwa te były rzecznikami odmiennych systemów politycznych, ideologii. „Walka" między nimi trwała 45 lat, brały w niej też udział państwa należące do tych systemów. Sytuacja ta wytworzyła wewnętrzne mechanizmy funkcjonowania sceny międzynarodowej.

Oznaczały one walkę na każdej płaszczyźnie. Powstał stan stosunków międzynarodowych zwanych „zimną wojną". Nie była możliwa wojna, ale pokój też nie był realnie osiągalny. Nie można było osiągnąć trwałego pokoju. Była odmienna dynamika rozwojowa między dwoma systemami państw. Załamanie jednego bieguna nie umniejszyło ani potencjału, ani wpływów USA, a nawet usunęło szereg barier. Pokój nie zjednoczył systemu, jest on zdywersyfikowany.

Na spotkaniu przywódców wszystkich krajów europejskich w 1975 w Helsinkach wypracowano płaszczyzny działania w zakresie bezpieczeństwa międzynarodowego, sfery gospodarczej i w dziedzinie kontaktów międzyludzkich.

Cechy nowego systemu:

-erozja hierarchicznych sojuszy,, które podporządkowały państwa mniejsze większym, silniejszym

-narastająca tendencja do regionalizacji np. grupa państw bałtyckich

-uzyskanie nowych możliwości oddziaływania na scenę międzynarodową przez mocarstwa światowe

-uległa zmianie pozycja państw małych i średnich

-przyśpieszenie procesów internacjonalizacji i zwiększająca się rola organizacji międzynarodowych w życiu narodowym

-do stosunków międzynarodowych wkroczyła na szeroką skalę jednostka ludzka.

23. Scharakteryzuj strukturę tzw. Krajów Trzeciego Świata. Główne przyczyny istniejącego zróżnicowania.

Kraje Trzeciego Świata - termin używany na określenie grupy państw o niskim poziomie rozwoju gospodarczego. Został wprowadzony przez organizacje systemy Narodów Zjednoczonych w 1956 r. na życzenie zainteresowanych państw, zastępując pojęcie "kraje słabo rozwinięte". Obecnie używa się też terminu "Kraje rozwijające się".

Pojęcie Krajów T. Ś. obejmuje państwa Azji (bez Japonii), Afryki (niekiedy bez RPA), Ameryki Łacińskiej oraz Oceanii (bez Australii i Nowej Zelandii). W okresie zimnej wojny wyłączano niekiedy z tej grupy socjalistyczne kraje: Chińską Republikę Ludową, Koreańską Republikę Ludowo - Demokratyczną, Kubę, Mongolię i Wietnam.

Podstawowym kryterium wyodrębnienia tej grupy jest wielkość dochodu narodowego w przeliczeniu na jednego mieszkańca. W 1992 r. Bank Światowy przyjął wielkość graniczną 8355 $ na jednego mieszkańca. Ponieważ warunek ten nie jest wystarczający wprowadzono dodatkowe kryteria o charakterze ekonomicznym bądź społecznym.

Wśród kryteriów ekonomicznych wyróżnia się: strukturę PKB, miejsce zajmowane w międzynarodowych stosunkach gospodarczych, zużycie energii na jednego mieszkańca, poziom oszczędności wewnętrznych.

Kryteria społeczne to: przeciętna długość życia, wskaźnik umieralności niemowląt, odsetek analfabetów, wielkość spożycia kalorii i protein, liczba mieszkańców na jednego lekarza.

Pewne procesy, zachodzące w gospodarce światowej od lat 70, spowodowały ogromne zróżnicowanie sytuacji poszczególnych krajów rozwijających się.

• kryzys naftowy (1973 - 1974) doprowadził do wzrostu dochodów krajów eksportujących ropę (państwa Bliskiego Wschodu, Libia, Brunei), co umożliwiło im rozwój infrastruktury gospodarczej oraz zapewniło wysoki standard życia mieszkańców. Ta grupa państw określana jest mianem "kraje surowcowe" Zalicza się tu również inne państwa czerpiące bogactwa z eksportu surowców, np. Nauru - eksportujące fosfaty, Botswana - diamenty,

• w latach 70 rozpoczął się proces szybkiego rozwoju gospodarczego niektórych krajów Azji Południowo - Wschodniej. Zachodzące tam procesy industrializacji doprowadziły do zmniejszenia dystansu rozwojowego tej grupy państw w stosunku do krajów wysoko rozwiniętych. Państwa te określane są mianem "kraje nowo uprzemysłowione" lub "kraje progowe", azjatyckie nazywane są też "tygrysami". Dotyczy to takich państwa jak Korea Południowa, Singapur, Tajwan. Podobny kierunek rozwoju wykazują Malezja, Tajlandia, Indonezja oraz niektóre kraje Ameryki Łacińskiej (Argentyna, Brazylia, Meksyk),

• odrębną grupę stanowią kraje najmniej rozwinięte. Perspektywy rozwojowe tych państw są niewielkie (niski poziom dochodów uniemożliwia inwestycje). Zalicza się tu większość krajów Afryki subsaharyjskiej, niektóre kraje Azji (Laos, Myanmar, Afganistan) i Ameryki Środkowej (Haiti, Nikaragua).

• Odrębną pozycję, mimo niskiego dochodu narodowego stanowią kraje o dużej liczbie mieszkańców Jak Chińska Republika Ludowa i Indie. Ze względu na wielkość rynku i potencjał gospodarki narodowej te kraje są liczącymi się uczestnikami międzynarodowych stosunków ekonomicznych. Kraje te są zaliczane do rynków o dużych możliwościach rozwojowych.

W okresie zimnej wojny kraje rozwijające się, dążące do zamanifestowania swojej odrębności od istniejących struktur blokowego podziału świata stworzyły własne płaszczyzny współpracy międzynarodowej w sferze politycznej i gospodarczej.

23. Scharakteryzuj strukturę krajów tzw. Trzeciego Świata. Główne przyczyny istniejącego zróżnicowania

Wszystkie kraje III świata tzw. kraje Południa (jest ich ok. 130) powstały gwałtownie i stanął przed nimi problem wyboru drogi rozwojowej. Prawie wszystkie przyjęły orientację nie tworzenia systemu polityczno - społecznego, stanęły na gruncie neutralności, niezaangażowania, pokoju, suwerenności. Nie chciały wspierać ani jednego, ani drugiego imperializmu.

Struktura krajów trzeciego świata:

Można wyróżnić 3 grupy wśród 130 państw

• najbardziej rozwinięte np. Argentyna, Brazylia, Chiny, Indie, Azjatyckie Tygrysy, Malezja, Tajwan ( PKB na mieszkańca od 6 tyś $ wzwyż, sumę tę znacznie zawyżają republiki naftowe)

średniego poziomu rozwoju tj. ok. 55-60 dużych i średnich państw Afryki i Azji np. Egipt, Pakistan,

• najsłabiej rozwinięte to ok. 30% (40-45) państw , zwłaszcza czarna Afryka żyjąca z rolnictwa i pasterstwa (PKB na mieszkańca ok. 300$ rocznie - jest tu najniższy udział przemysłu w tworzeniu PKB tj. poniżej 10% oraz najwyższy odsetek analfabetyzmu).

Państwa III świata wyróżniają się ogromnym potencjałem demograficznym; wysokim przyrostem naturalnym; niskim i nierównomiernym poziomem rozwoju; zatrudnieniem w rolnictwie (w przeważającym stopniu); brakiem bodźców psychospołecznych; wysokim stopniem konfliktogenności (wojny narodowościowe, religijne); wysokim poziomem uzależnienia większości tych krajów od rozwiniętych gospodarczo krajów Europy; nierozwiniętymi strukturami państwowymi; wysokim stopniem biurokracji i korupcji.

Kraje III świata są bardzo zróżnicowane. W krajach rozwiniętych (ok.20, w tym: Brazylia, Meksyk, Argentyna, Tygrysy Azjatyckie, Emiraty Arabskie, Kuwejt, Oman, grupa producentów ropy naftowej), dochód narodowy waha się od 1-3 tyś. $ rocznie na l mieszkańca. Mimo tego zalicza sieje do krajów III-go świata z .powodów kulturowych czy przyzwyczajenia społecznego. Średniorozwinięte kraje II świata (55-60) to zarówno kraje duże i średnie m.in.: Egipt, Pakistan, Nigeria, Indie, Syria, Jordania gdzie dochody ludności sięgają 600-1000$ rocznie. Ok. 45-50 krajów III świata to kraje najsłabiej rozwinięte (głównie afrykańskie i niektóre azjatyckie (14): Bangladesz, Nepal, Nikaragua), gdzie dochody-wynoszą poniżej 600$/os. rocznie. Cechami tych krajów jest wysoki analfabetyzm (ok. 20% ludności) i nikły udział przemysłu w tworzeniu dochodu narodowego.

24. Polityka zagraniczna Rosji po 1991r. Podstawowe koncepcje i orientacje

Związek Radziecki byt nie tylko określoną strukturą polityczną, ekonomiczną, społeczną, ale był imperium, które-kontynuowało politykę imperialną Rosji. Rozpad ZSSR był zasadniczym cofnięciem granic imperium Rosji, do linii z XVIIIw. w momencie, kiedy carska Rosja rozpoczęła-swoją ekspansję na zachód. Na Kaukazie Rosja posiada granice, które miała na początku XIX w. W Azji Środkowej te granice pochodzą z połowy XIX w.

Rozpad ZSSR dla Rosji oznaczał odcięcie jej od Morza Bałtyckiego i od republik. Niepodległość Ukrainy pozbawiła Rosję jej dominującej pozycji na Morzu Czarnym. Uległa znacznemu ograniczeniu ekspansja Rosji na M. Śródziemnym. Jest teraz tylko jednym z-5 pretendentów do bogactw z basenu M. Śródziemnego. Rosja została też postawiona w obliczu wyniszczającego konfliktu (G.Karabach, Osetia). Rosja stanęła wobec nowej niebezpiecznej sytuacji na dalekim wschodzie, którą wyznacza głównie dynamiczny rozwój Chin. Na obszarze Rosji odbywa się transformacja systemowa polegająca na odchodzeniu od komunizmu.

Polityka zagraniczna Rosji jest dziś ciągle jeszcze nie do końca określona. Dąży się do utrzymania jak najszerszego oddziaływania za wszelką cenę. O pozycji Rosji na arenie międzynarodowej decyduje olbrzymia przestrzeń (równa 11 strefom czasowym) a także olbrzymie bogactwo naturalne (25% światowego wydobycia ropy, 10% światowej produkcji gazu). Rosja obok USA jest największym producentem i posiadaczem broni termojądrowej.

Polityka zagraniczna Rosji zmierza do tego, aby ciągle nadawać stosunkom międzynarodowym układ dwubiegunowy. Walczy o równą pozycję, w stosunku do Stanów Zjednoczonych, robiąc wszystko, żeby nie dopuszczać do odgrywania przez USA pierwszorzędnej roli w decydowaniu o polityce międzynarodowej.

Rosyjska polityka zagraniczna jest zorientowana na to, aby stosunki międzynarodowe opierały się na współpracy ze-wszystkimi państwami, ale nie chce wiązać się z żadnym z nich. Zacieśnia współpracę z Niemcami, Francją, by zmniejszyć wpływy USA. Rosja m.in. broni Iraku, Iranu, aby powstrzymać USA na tym obszarze. Rosja jest szczególnie zainteresowana współpracą z Chinami, by regulować konstrukcję swojej polityki, przewartościowuje pewne zasady. Obecnie w Rosji ścierają się dwie koncepcje polityki zagranicznej:

• Wg koncepcji euro-atlantyckiej interesem nadrzędnym Rosji jest wyrwać się z zacofania i kryzysu gospodarczego; przybliżyć się do zachodnich demokracji, z którymi współpraca pozwoli wydźwignąć się Rosji z jej dotychczasowych problemów ekonomicznych. Rosja jest świadoma, że będzie zależna od państw, od których otrzymuje pomoc.

• Wg koncepcji euro-azjatyckiej, zachód stoi w obliczu wielkiego-kryzysu, natomiast dynamika należy dp państw rozwijających się, dlatego specjaliści są zdania żeby kierować się ku Azji (Chiny a nawet Japonia);

W Polsce Rosja chce widzieć kraj, który będzie dla niej wzbudzał poczucie bezpieczeństwa, będzie jej partnerem gospodarczym, z którego to kraju nie będą wysuwane żądania pod adresem Rosji.

25. Zmiany geopolityczne w świecie po rozpadzie ZSRR i ich skutki

Wraz z rozpadem ZSRR (25 XII 1990) i rozpadem Układu Warszawskiego nastąpiło szereg zmian. Przede wszystkim miał miejsce rozpad systemu dwubiegunowego. Państwa zachodnie straciły przeciwnika, który był powodem konsolidacji politycznej, militarnej i gospodarczej na ich obszarze. Rozpad ZSRR spowodował, że USA stało się jedynym światowym supermocerstwem. Mimo, że niektóre państwa są mocarstwami: Japonia, Niemcy - pod względem gospodarczym, Chiny, Rosja - potęgi militarne posiadające arsenał nuklearny, to jednak żadne z nich nie jest w stanie przeciwstawić się potędze jaką jest obecnie USA pod względem gospodarczym, politycznym , militarnym. USA wypracowuje ok. 20% światowego produktu brutto, technologie amerykańskie dominują na świecie, największe światowe przedsiębiorstwa mają swoje siedziby w tym kraju. USA posiada arsenał nuklearny, ma rozmieszczone wojsko na obszarze niemal całego świata, pełnią dominującą rolę w organizacjach międzynarodowych - ONZ, Bank Światowy, NATO.

Państwa byłego bloku wschodniego oraz byłe republiki radzieckie wraz z rozpadem ZSRR uzyskały suwerenność. Nastąpiło wycofanie wojsk radzieckich z tego obszaru.

Po rozpadzie systemu dwubiegunowego możliwe było zjednoczenie Niemiec. Państwo to stało się jedna z największych potęg gospodarczych świata (obecnie są na pierwszym miejscu na świecie pod względem inwestycji kapitałowych) i największa Europy, gdzie pełni rolę wiodącą (to właśnie Bankowi Centralnemu Niemiec powierzono rolę kreowania nowej waluty europejskiej euro). Na obszarze Europy powstało 18 nowych państw (rozpad ZSRR, Czechosłowacji, Jugosławii). Większość z nich dąży do wstąpienia w struktury europejskie NATO (Polska, Czechy, Węgry są członkami NATO od 1999).

Dla Rosji rozpad ZSRR oznaczał przede wszystkim powrót do stanu granic z XIX w. (na granicy zachodniej powrót do stanu granic z 1600) utratę strefy wpływów oraz pozycji supermocarstwa w stosunkach międzynarodowych. Oznaczał również konieczność określenia polityki zagranicznej w nowych warunkach (prawdopodobnie Rosja będzie dążyła do zacieśnienia współpracy z Francją, Niemcami - na zachodzie oraz Chinami - na wschodzie, aby osłabić pozycję USA na tych obszarach).

Rozpad ZSRR pozwolił z jednej strony na uzyskanie suwerenności przez republiki radzieckie, z drugiej jednak spowodowało to powstanie szeregu konfliktów o charakterze lokalnym - Nadniestrze, Południowa Osetia, Abchazja, Górny Karabach, Czeczenia

26. Sprzeczności i konflikty na obszarze krajów tzw. 3-go Świata, sposoby ich rozwiązywania

Obecna dysproporcja rozwojowa sprawia, że kraje 3-go Świata (jest ich ok. 130) są synonimem braku stabilności wewnętrznej i konfliktogenności (na tle niedorozwoju). Ponad połowa ludności tych krajów żyje w nędzy, !,5 mln ludzi nie ma dostępu do czystej i pitnej wody, czego efektem jest wysoka umieralność na choroby zakaźne przenoszone przez wodę. Zadłużenie tych państw wynosi ok. 2 bilionów $, dlatego też konieczna jest zmiana w polityce ekonomiczno - społecznej tych krajów. Pomoc udzielana m. in. w formie kredytów nie spełnia zamierzonych celów. Dotyczy to również zagranicznych inwestycji.

Kraje 3-go świata są bardzo zróżnicowane. Ok. 20 krajów pomimo tego, że ich dochód narodowy waha się od 1-3 tyś. $ rocznie na 1 mieszkańca, zalicza się do krajów 3-go świata (z powodów kulturowych czy przyzwyczajenia społecznego). Tylko one z tej wielkiej społeczności dostarczają aż 75% wzrostu gospodarczego (czyli 25% 70 wzrost, który przypada na ok. 120 pozostałych państw).

Wszystkie imperia kolonialne przestały istnieć, lecz skutki podziałów i panowania kolonialnego odczuwane są do dziś. Drastyczne konflikty wewnętrzne i głód to zjawiska powszechne na kontynencie afrykańskim. Proces demokratyzacji rozwijający się w krajach 3-go świata napotyka na olbrzymie trudności, większą bowiem rolę odgrywają podziały plemienne niż polityczne. Wielki wpływ na podziały w Afryce miała rywalizacja wielkich mocarstw o wpływy w młodych państwach afrykańskich. Brak stabilności jest główną słabością krajów 3-go świata. Obok konfliktów etnicznych występują niepokoje religijne pomiędzy chrześcijanami, a muzułmanami. Rządy wojskowych cechują się licznymi aresztowaniami, nieprzestrzeganiem praw człowieka, prześladowaniem opozycji. Istnieje dążenie do ustanowienia władzy cywilnej. Na przykład nowa władza RPA próbuje ewolucyjnie rozwiązywać sprzeczności i konflikty m. in. poprzez zapewnienie bezpłatnej opieki zdrowotnej dla dzieci, poprzez reformę oświaty, anuluje się bezprawne wywłaszczenia ziemi czarnej ludności, wprowadzane są w życie wielkie projekty rozwoju gospodarczego (elektryfikacja, budownictwo). Wobec licznych konfliktów OJA jest bezradna. Rozwiązanie wspomnianych problemów wymaga wielkich środków finansowych i dużo czasu, gdyż zmniejszyło się zainteresowanie wielkich mocarstw państwami 3-go świata w momencie wygaśnięcia rywalizacji między nimi. Poza tym konieczne jet także przezwyciężenie niecierpliwości czarnej ludności.

27. Nowe uwarunkowania bezpieczeństwa Polski

Wraz z rozpadem ZSRR i Układu Warszawskiego Polska stała się państwem niezwiązanym z żadnym partnerem militarnym, politycznym. Zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego Polsce wymagało przystąpienia do struktur północnoatlantyckich (Polska ze względu na swoje położenie między strefami wpływów dwóch mocarstw nie może być państwem neutralnym). Proces ten został poprzedzony okresem przygotowania państwa do uczestnictwa w tej strukturze. W 1994 r. zostało zawarte porozumienie "partnerstwo dla pokoju". W ramach tego porozumienia, Polska brała udział we wspólnych ćwiczeniach wojskowych na terenie Polski i innych państw. Polskie wojsko brało również udział w interwencjach zbrojnych razem z wojskami państw - członkami NATO (Jednostka GROM na Haiti).

W lipcu 1997 r. w Madrycie Polska została oficjalnie zaproszona do rozmów w sprawie członkostwa w NATO (co niewątpliwie było sukcesem polskiej polityki zagranicznej). Ostateczne przyjęcie Polski do NATO miało miejsce w 1999 r. Przyjęcie Polski do tego paktu oznacza konieczność dostosowania struktur obronnych do wymogów tego paktu (najlepiej dostosowane do standardów NATO są systemy łączności wojskowej, dostosowane są również niektóre jednostki wojskowe, najsłabiej zaś jest polskie lotnictwo - wiąże się to z koniecznością zakupu samolotów wojskowych).

Oprócz NATO Polska jest również członkiem OBWE (organizacja ta powstała w 1995 r. poprzez przekształcenie KBWE) i stanowi organizację mającą na celu rozwój stosunków międzynarodowych opartych na bezpieczeństwie na obszarze europejskim i poradzieckim (plus USA i Kanada). W przyszłości przewidywany jest wzrost znaczenia OBWE w kreowaniu bezpieczeństwa europejskiego. Polska jest także członkiem stowarzyszonym UZE, która także pretenduje do roli głównego filaru bezpieczeństwa w Europie.

28. Międzynarodowy układ sił na linii Północ-Południe po rozpadzie systemu dwubiegunowego

Kraje 3-go świata powstały na obszarze byłych kolonii, które przez 200 lat znajdowały się w rękach wielkich mocarstw. Podział na kolonie dokonał się na przełomie XIX i XX wieku. Proces kolonizacji miał jednak miejsce znacznie wcześniej na przełomie XV i XVI wieku. Rezultatem kolonizacji było podzielenie świata pomiędzy dwanaście wielkich mocarstw imperialnych. Do czołowych metropolii należały Anglia, Francja, Włochy, Niemcy, Hiszpania, Portugalia, Holandia (obejmująca Indonezję i Malezję) i Belgia. Do 1945 r. sprawowały one władzę nad ponad 600 mln ludzi. Kolonializm jako forma panowania opierał się na eksploatacji podbitych terenów i społeczeństw. Jednostronność w tych stosunkach rodziła zjawisko zacofania gospodarczego oraz degradacji np. głód. Towary przywożone z Europy powodowały zanikanie lokalnej produkcji i przemysłu. Występowało zjawisko degradacji środowiska naturalnego i wyczerpywanie surowców. Kraje europejskie czerpały z krajów kolonialnych olbrzymie korzyści.

Załamanie się tego systemu który istniał ponad 200 lat przyszło dość gwałtownie, ale było rezultatem długoletniego procesu. Po II w.ś. wyzwolenie następowało etapami:

-1945-55 I etap - dekada pod znakiem przewagi na obszarze Azji. 11 państw uzyskało niepodległość + państwo Afrykańskie

-1955-65 II etap - wyzwolenie narodów Afryki. Do początku lat 60-tych istniało tylko 9 niepodległych państw, a w roku 60 powstało 17 wyzwolonych. W roku 65 były już 42 państwa niepodległe w tym 32 w Afryce

-Po roku 1965 III etap - rozpad pozostałości kolonialnego imperium angielskiego oraz rozpad kolonii portugalskich na początku lat 70-tych.

Pojawiła się grupa państw, które nie należały do bloku ani państw wschodnich ani zachodnich. Były to państwa o niskim poziomie rozwoju, o niespójnej strukturze wewnątrz kraju i dużym zróżnicowaniu. Na początku zaczęto je nazywać krajami rozwijającymi się lub zacofanymi. W połowie lat 50-tych francuscy intelektualiści zaproponowali termin zbiorczy - kraje trzeciego świata

Ruch krajów niezaangażowanych:

Kraje 3-go świata musiały określić swoje miejsce w świecie zaraz po zdobyciu statusu niepodległych państw. Miały możliwość wyboru drogi:

1. podążanie za wysoko rozwiniętymi krajami zachodu, ale tu była przepaść w stopniu rozwoju gospodarczego

2. pójścia drogą na wschód, co wiązało się z wyborem orientacji socjalistycznej i koniecznością dokonania przeobrażeń ustrojowych na wzór modelu radzieckiego, co oznaczało komunistyczną gospodarkę, społeczeństwo, struktury państwowe. Tylko kilka państw zdecydowało się pójść tą drogą

3. poszukiwanie własnej drogi, w miarę niezależnej polityki afroazjatyckiej dla utrzymania zdobytej niedawno suwerenności. Poszanowanie integralności, nieagresji, nieingerencji w sprawy wewnętrzne innych krajów, równości i wzajemnych korzyści, pokojowe współistnienie to podstawowe zasady, na których opierały się kraje trzeciego świata. W 1955 roku odbyła się konferencja w Indonezji, brało w niej udział 29 państw, które postanowiły podjąć współpracę i dążyć do utrzymania pokoju.

Niedługo potem został utworzony Ruch Krajów Niezaangażowanych. W 1961 roku na konferencji w Belgradzie brało udział 25 państw. W konferencji udział brali przywódcy krajów trzeciego świata oraz Jugosławii (sprzeciwiającej się wpływom ZSRR). Ruch ten spotkał się z potępieniem ze strony ZSRR i USA. Obydwa obozy dążyły do tego, aby nowopowstałe państwa znalazły się w strefie ich wpływów. Ruch stopniowo, w miarę powstawania nowych państw, zwiększał swoją liczebność. W 1989 roku 100 krajów należało do RKN, na konferencji w Kartagenie w 1995 114 państw. Łączyły je te same cele, interesy, podobna sytuacja gospodarcza. Do ruchu dołączyły także np. Brazylia, Meksyk, Argentyna a po rozpadzie ZSRR Uzbekistan, Tadżykistan.

RKN to forma współpracy, a nie organizacja międzynarodowa, nie ugrupowanie z formalnym uczestnictwem, bez konkretnej strategii i polityki. Jest formą konsolidacji państw, która nie posiada zinstytucjonalizowanej formy, opiera się na określeniu sytuacji międzynarodowej i na jej podstawie, wspólnych celów, ruch jedynie koordynuje współpracę państw. Odbyło się kilkanaście konferencji, na których starano się określić tę sytuację dokonujące się przemiany, rozwój i na tym tle sytuację państw trzeciego świata, a nie wyznaczyć konkretne dyrektywy do wykonania. RKN stał się ruchem masowym (około 115 krajów), jest skutecznym środkiem nacisku np. w ONZ. Z drugiej strony skuteczność ruchu jest ograniczona, ponieważ nie ma obowiązku wykonywania uchwał, nie ma członkostwa wiążącego. Jest to przede wszystkim siła polityczna wpływająca na układ sił we współczesnych stosunkach międzynarodowych. Układ ten jest dzisiaj znacznie zróżnicowany. Odegrał jednak duże znaczenie w zakończeniu procesu dekolonizacji, a także w dialogu z państwami rozwiniętymi. Obecnie ruch odgrywa znaczącą rolę w formowaniu się regionalnych porozumień.

Aby pomóc krajom trzeciego świata potrzebna jest zgodna współpraca zainteresowanych państw, a także wsparcie innych krajów i organizacji jak ONZ oraz sektora prywatnego (dużych korporacji). Strategiczna pomoc nie trafia w potrzeby wszystkich krajów Południa, niezbędne są kredyty rozwojowe, pomoc technologiczna, nie tylko humanitarna pomoc doraźna. Kraje te potrzebują wiedzy na tematy systemów zarządzania i organizacji, a więc kompleksowej pomocy. Niestety obecnie kierowana pomoc nie daje szans na zrównoważony rozwój, koncentruje się na niewielkiej grupie najbardziej rozwiniętej grupie państw trzeciego świta -2/3 pomocy skierowane jest do zaledwie 8 ze 130 krajów Południa.

Cele krajów Południa:

• Najważniejszym problemem jednoczącym kraje trzeciego świata mimo różnych tradycji, religii, kultury, jest pokonanie ogromnej przepaści, dysproporcji w stosunku do krajów bogatej Północy. Ich wspólnym celem jest zainteresowanie zmianą niekorzystnych mechanizmów rynkowych gospodarki światowej, którym nie są w stanie sprostać, przełamywanie dysproporcji gospodarczych.

• Wzajemnie korzystne stosunki z państwami Północy, które powinny partycypować w rozwoju krajów trzeciego świata. Państwa te wymagają nie tylko pomocy humanitarnej.

Obecnie powstały możliwości dla zmiany położenia krajów trzeciego świata. Kraje trzeciego świta mają szansę być w coraz mniejszym stopniu zależne od bogatej Północy, jeżeli ich rozwój będzie zrównoważony. W stosunku do Północy mają dwukrotnie wyższe wskaźniki rozwoju np. wzrost PKB rocznie Płn. 2%, Płd. 5%. Znaczące zmiany w strukturze światowego PB następują na korzyść krajów trzeciego świata.

W 1977 roku trzynaście procent światowego PB wytwarzały kraje trzeciego świata, dzisiaj około 29%. 20 kolejnych lat około 50% (prognozy).

Kraje trzeciego świata to olbrzymi rynek zbytu:

USA 42% eksportu do krajów trzeciego świta, Unia Europejska 47%, Japonia 48%.

Czynniki konkurencyjności krajów trzeciego świata:

• niskie płace około 0,5 $ (Niemcy ok. 30$)

• dłuższy dzień pracy

• rosnący udział produktów gotowych w eksporcie.

Przewiduje się, że nastąpi znaczące przetasowanie w rankingu czołowych państw świata, na rok 2025 prognozy są że: 3/4 produkcji światowej wytwarzać będą kraje Południa i 1/4 produkcji światowej wytwarza będą kraje Północy.

Optymistyczne perspektywy są zwłaszcza dla Chin (duże tempo wzrostu, wydajności pracy, inwestycji zagranicznych), którym rokuje się pierwsze miejsce, trzecie Japonia, dalej Indonezja, Indie, Korea Płn., Brazylia, Tajlandia itd. Jednak warunkiem jest wprowadzenie do stosunków Pn.-Płd. Zasad sprzyjających rozwojowi.

Konflikty krajów trzeciego świta można podzielić na:

• zewnętrzne dotyczące rozwiązywania problemów granicznych

• wewnętrzne polegające na starciu różnych społeczności, narodowości, religii.

Częste problemy społeczne w krajach ogarniętych biedą eksponują się poprzez chęć wyodrębnienia własnego państwa. Na dzień dzisiejszy doprowadziło by to powstania około 300 państewek.

30. Kryzys współczesnej Rosji; przyczyny, skutki wewnętrzne, implikacje międzynarodowe

Federacja Rosyjska po rozpadzie ZSRR nadal pozostaje ogromnym krajem, który zamieszkuje blisko 150 mln. Ludzi. Jest to więc potencjalnie wielki rynek, zarówno wytwórczy jak i zbytu. Jednak w praktyce sytuacja wygląda znacznie gorzej.

Rosja ma duże problemy z utrzymaniem w całości swojego terytorium - jej integralne części jak Czeczenia czy Tatarstan dążą do oderwania się od Rosji, bądź też do uzyskania jak najszerszej niezależności. Tym sposobem do budżetu Rosji wpływa coraz mniej środków pieniężnych z uniezależniających się republik.

Podobnie problematyczna jest sytuacja gospodarcza Rosji - kolejno wprowadzane reformy rynkowe przynoszą różne skutki jak np. bardzo duże zróżnicowanie dochodów wśród ludzi. W nędzy żyje w Rosji 1/4 społeczeństwa (czyli blisko 40 mln ludzi), sytuacja emerytów i rencistów jest równie tragiczna (także kilkadziesiąt mln ludzi, którzy z otrzymanych rent i emerytur mogą bardzo skromnie przeżyć zaledwie kilka dni). Poziom dochodów obywateli spadł o ok. 50% w stosunku do roku 1991, a jednocześnie pojawiła się duża grupa ludzi posiadających wielkie majątki, bardzo często lokowane zagranicą. Sprawa płacenia podatków prawie nie istnieje - podatki płaci tylko ok. 20% społeczeństwa, przez co wpływy do budżetu państwa są niezwykle małe. Wpływy te zmniejsza także gigantyczna korupcja, którą ocenia się na ok. 21 mld USD miesięcznie (co stanowi roczny budżet Rosji). Innym bardzo ważnym problemem jest ogromny dług zagraniczny Rosji - ponad 100 mld USD odziedziczone po ZSRR i ponad 25 mld USD zadłużenia samej Rosji. Na bardzo kiepską sytuację gospodarczą wpływ ma także rozbudowana struktura mafijna, która operuje wielkimi ilościami "brudnych" pieniędzy.

Kolejnym problemem są ciągłe aspiracje mocarstwowe Rosji, odziedziczone po byłym ZSRR. Utrzymanie wielkiej armii pochłania olbrzymie środki finansowe, na które Rosja nie może sobie pozwolić. Mimo to kolejni prezydenci wciąż topią w armii mld USD, starając się nie dopuścić do jej kompletnego upadku. Jednak pozycja Rosji na arenie międzynarodowej jest coraz gorsza, gdyż spada jej prestiż militarny, co szczególnie wiąże się z wojną w Czeczenii, gdzie Rosja się wręcz ośmieszyła,

Korupcja, niestabilność gospodarcza i polityczna, działalność mafijna i coraz gorsza sytuacja militarna doprowadziły do tego, że Rosja coraz częściej na świecie jest postrzegana jako państwo bardzo słabe i stojące na niższej pozycji w negocjacjach. Można wręcz stwierdzić, że tak głęboki kryzys gospodarczy i militarny doprowadził do znacznego pogorszenia sytuacji wewnętrznej i międzynarodowej Rosji, który mimo wielu reform będzie niezwykle trudny do przezwyciężenia.

31. ONZ jako czynnik utrzymania pokoju na świecie.

Budowa mechanizmów systemu bezpieczeństwa zbiorowego zainspirowana została zarówno doświadczeniami historycznymi, jak i obiektywną potrzebą zapewnienia światu stabilizacji i pokojowej egzystencji. Zbiorowym wysiłkiem ukształtowano koncepcję budowy uniwersalnego systemu bezpieczeństwa, przewidującą wspólną akcję ogółu zorganizowanych państw w obronie ofiary agresji, niezależnie od tego czy napastnik jest członkiem organizacji tworzącej ten system, czy też zaatakował z zewnątrz. Sygnatariusze porozumienia tworzącego system bezpieczeństwa zbiorowego aprobują zasadę niepodzielności pokoju, istnienia nierozdzielnych więzi między pokojem a bezpieczeństwem oraz konieczność rozwijania współpracy politycznej i militarnej. Tym samym uznają, że zagrożenie lub naruszenie pokoju stwarza groźbę dla nich wszystkich. W związku z tym z góry zgadzają się na zbiorowe przeciwdziałanie tej groźbie, w sposób wspólnie ustalony.

Już w czasie II wojny światowej liczne akty prawne i polityczne zapowiadały powołanie do życia nowej uniwersalnej organizacji międzynarodowej zapewniającej utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa. Współpracę Wielkiej Koalicji w latach 1943-1945 ukoronowała konferencja w San Francisco w 1945 roku, na której utworzono ONZ. Karta Narodów Zjednoczonych z 26 VI 1945r. zawiera imperatywne normy, tworzące prawnomiędzynarodową podstawę nowego porządku światowego. Jej postanowienia tworzą zręby powszechnego systemu bezpieczeństwa zbiorowego.

Podstawowym celem ONZ jest ochrona przyszłych pokoleń od klęsk wojny i stworzenie warunków umożliwiających utrzymanie sprawiedliwości, poszanowania zobowiązań wynikających z umów oraz innych źródeł prawa międzynarodowego. Członkowie ONZ zobowiązali się do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa z zastosowaniem środków zbiorowych dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania oraz tłumienia aktów agresji i innych naruszeń pokoju. Istotne znaczenie dla sprawnego funkcjonowania systemu bezpieczeństwa zbiorowego ma zobowiązanie do regulowania sporów międzynarodowych metodami pokojowymi. Czynnikiem ułatwiającym ich wykonanie jest rozwój współpracy państw na zasadach równouprawnienia i wzajemnego poszanowania interesów oraz rozwiązywania wspólnym wysiłkiem problemów o charakterze politycznym, gospodarczym, kulturalnym i humanitarnym. Karta NZ wprowadza całkowity zakaz wojny i agresji. Jeden z artykułów Karty mówi, iż wszyscy członkowie powstrzymają się w swych stosunkach międzynarodowych od stosowania groźby lub użycia siły przeciwko całości terytorialnej lub niepodległości któregokolwiek państwa. Zobowiązania członków ONZ do współdziałania w sprawach utrzymania lub przywrócenia zagrożonego pokoju, powiązano z obowiązkiem regulowania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi. Rada Bezpieczeństwa ONZ może wzywać strony do rozstrzygnięcia sporu takimi środkami, gdy uzna je za konieczne. Może także określić warunki uregulowania sporu. Pewne uprawnienia w sprawach pokoju i bezpieczeństwa przysługują również Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ. Jednakże Rada Bezpieczeństwa posiada wyłączne kompetencje w kwestiach wymagających podjęcia decyzji zmierzających do rozwiązania sporu międzynarodowego. Ponadto pewien zakres uprawnień w dziedzinie regulacji sporów mają organizacje regionalne działające zgodnie z postanowieniami rozdziału VIII Karty NZ.

Charakterystyczną cechą systemu bezpieczeństwa ONZ jest scentralizowanie decyzji o zastosowaniu sankcji w gestii Rady Bezpieczeństwa. Funkcje Rady mają w tym przypadku charakter prewencyjny lub represyjny, co oznacza obowiązek zapobiegania aktom naruszania pokoju oraz stosowania przymusu w razie dopuszczenia się przez państwo aktu agresji. Mogą to być środki zapobiegawcze w postaci tzw. zarządzeń tymczasowych albo środki przymusu pośredniego, nie poprzedzone wydaniem zaleceń (np. zerwanie stosunków gospodarczych lub dyplomatycznych).

W razie, gdy środki te okażą się niewystarczające, mogą być zastosowane środki z użyciem sił zbrojnych, czyli środki przymusu bezpośredniego. W takiej sytuacji Rada Bezpieczeństwa może doprowadzić do akcji zbiorowej w postaci operacji militarnej sensu stricto, przy użyciu sił lotniczych , morskich i lądowych członków ONZ albo dokonać demonstracji, blokady lub innej operacji wojskowej. W obu przypadkach jest to zgodne z postanowieniami art. 1 Karty NZ, upoważniającego do stosowania skutecznych środków zbiorowych w celu zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania oraz tłumienia wszelkich aktów agresji.

W art. 47 Karty NZ przewidziano możliwość użycia sił zbrojnych na podstawie planów opracowanych przez Radę Bezpieczeństwa za pomocą Komitetu Sztabowego, składającego się z szefów sztabów sił zbrojnych stałych członków Rady. Komitet obarczono zadaniem służenia Radzie Bezpieczeństwa pomocą w sprawach wojskowych potrzeb dotyczących utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Obejmuje to użycie i dowodzenie oddanymi do jej dyspozycji siłami zbrojnymi, normowanie i ewentualne rozbrojenie. Państwa członkowskie ONZ zostały zobowiązane do postawienia do dyspozycji Rady Bezpieczeństwa odpowiednich sił zbrojnych, na podstawie specjalnych umów określających ich liczbę i rodzaj. Inicjatywę negocjowania i zawierania tych umów powierzono Radzie Bezpieczeństwa.

Fundament powszechnego systemu bezpieczeństwa zbiorowego tworzą trzy zobowiązania:

1. Zakaz stosowania siły i groźby jej użycia (art. 2, pkt 4);

2. Obowiązek regulowania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi (Rozdz. VI Karty NZ);

3. Stosowanie środków zbiorowych wobec agresora (Rozdz. VII Karty NZ).

32. Proces likwidacji systemu kolonialnego i jego skutki.

W rezultacie kolonizacji na początku XX w. ogromne kolonialne imperia zajmowały ponad 73 mln km², tj. około 55% powierzchni globu. Mieszkało w nich około 35% ogółu ówczesnej ludności Ziemi. Do zakończenia II wojny światowej kolonie zajmowały około 38 mln km², a zamieszkiwało je prawie 670 mln ludzi. Były to terytoria podporządkowane 12 państwom kolonialnym (m. in. Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Portugalii, Francji, Belgii, Holandii, Niemcom, Włochom).

Narastanie procesów, które doprowadziły do załamania się systemu kolonialnego, odbywało się przez wiele lat. Najpierw objęły one Azję, a następnie Afrykę. Proces emancypacji przebiegał w różnych regionach w odmiennych warunkach i w rozmaitym czasie. Tam, gdzie warunki polityczne i społeczne sprzyjały prowadzeniu walki zbrojnej, wybuchały powstania antykolonialne (np. Indochiny, Kenia, Algieria). Jednak w większości przypadków do dekolonizacji dochodziło drogą pokojową. W ciągu 45 powojennych lat system kolonialny praktycznie został zlikwidowany i powstało ponad 130 niepodległych państw, w których żyje około 80% ludności Ziemi.

Czynniki decydujące o dekolonizacji:

* Ważnym czynnikiem była II wojna światowa, która przyczyniła się do wzrostu świadomości społecznej i narodowej ludności w koloniach. Biorące udział w wojnie państwa kolonialne, korzystając ze środków masowego przekazu, prowadziły kampanie propagandowe w celu uzyskania poparcia ludności kolonii. Przyczyniło się to do wzrostu zainteresowania problemem walki o niepodległość. Dla wielu Azjatów i Afrykanów wojna była szkołą życia i politycznego myślenia. Zdobyta wiedza i doświadczenie w sferze organizowania walki i jej prowadzenia okazały się przydatne w działalności ruchów niepodległościowych.

* Wojna osłabiła potęgę państw kolonizujących, zarówno wygranych (np. Anglii), jak i przegranych (o pozycji Włoch w dużej mierze decydowały posiadłości kolonialne).

* Duży wpływ na przyspieszenie dekolonizacji wywarła powojenna rywalizacja między Wschodem a Zachodem i wiążące się z tym zabiegi ww. obozów o przychylność kolonii.

* Do omawianych czynników należy też zaliczyć działalność ONZ.

Etapy likwidacji systemu kolonialnego:

* 1945 - 1955. Okres ten bywa nazywany dekadą azjatycką. Niepodległość uzyskało wtedy 11 państw azjatyckich (m. in. Indonezja, Wietnam, Indie, Filipiny) i 1 afrykańskie (Libia). Pierwszy etap dekolonizacji podsumowała konferencja solidarnościowa 29 państw azjatyckich i afrykańskich w Bandungu (Indonezja) w 1955 r., na której zdecydowanie opowiedziano się za szybką i całkowitą likwidacją kolonializmu oraz poparto walkę wyzwoleńczą narodów krajów kolonialnych i zależnych.

* 1955 - 1965. W tym czasie doszło do największego natężenia tempa procesu wyzwalania się narodów kolonialnych. Z nowych 42 państw aż 30 uzyskało niepodległość w Afryce (przy czym aż 17 tylko w roku 1960, dlatego określa się go jako „rok Afryki”). Nowe niepodległe państwa to m. in. Maroko, Sudan, Kamerun, Algieria, Nigeria, Kuwejt, Singapur, Malezja, Jamajka, Cypr, Malta. Większość tych państw uzyskała niepodległość w wyniku rozwiązań politycznych, lecz część z nich po walce zbrojnej, jak np. Algieria po 8 latach powstania narodowego (1954 - 1962). Istotną rolę na etapie procesu dekolonizacji odegrała deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 14 XII 1960 r.

* 1965 - 1975. Rozpadły się wtedy posiadłości imperium brytyjskiego na Bliskim Wschodzie oraz imperium kolonialne Portugalii w Afryce. W tym ostatnim przypadku proces dekolonizacji przyśpieszyła walka zbrojna w koloniach oraz „rewolucja goździków” w Portugalii. Ponadto dekolonizacja objęła małe i peryferyjne posiadłości, w tym położone w basenie Morza Karaibskiego i Pacyfiku. Niepodległość uzyskały wtedy m. in. Barbados, Mauritius, Gwinea Równikowa, Katar, ZEA, Mozambik, Angola, Bangladesz.

* Ostatni etap dekolonizacji rozpoczął się w 1976 r. Ważne wydarzenia z tego okresu to uzyskanie niepodległości przez Namibię i Erytreę. Po 156 latach zwierzchności Wielkiej Brytanii nad terytorium Hongkongu, w 1997 r. całkowitą kontrolę nad nim przejęły Chiny. Dwa lata później, zgodnie z umową portugalsko - chińską w skład ChRL weszło Makau.

Ważną rolę w likwidacji kolonializmu odegrała ONZ. 14 XII 1960 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło jeden z najważniejszych dokumentów w historii stosunków międzynarodowych - deklarację o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym. Potwierdzała ona prawo do samookreślenia i ustanowienia według własnego uznania statusu politycznego oraz prawo do swobodnego rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Zawierała również wezwanie do szybkiego i bezzwłocznego położenia kresu kolonializmowi we wszystkich jego przejawach, gdyż stanowi on zaprzeczenie podstawowych praw człowieka i jest sprzeczny z Kartą NZ.

W rezultacie dekolonizacji powstało ponad 130 państw o zróżnicowanym szczeblu rozwoju cywilizacyjnego, ekonomicznego i społeczno - politycznego. W odniesieniu do tych państw często używane są zamienne pojęcia: państwa rozwijające się i Trzeci Świat. W 1975 r. ekonomiści z Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej zdecydowali, że nie należy posługiwać się terminem „kraje rozwijające się”, lecz mimo jego wad i braku dostatecznej precyzji - terminem „Trzeci Świat”.

Pojęcia tego po raz pierwszy użył w 1952 r. francuski demograf i socjolog A. Sauvy, nawiązując do słynnego pamfletu księdza E. J. Sieyesa, w którym autor napisał: „Czym jest trzeci stan? Niczym. Czym chce być? Wszystkim.” Korzystając z tej analogii z okresu Rewolucji Francuskiej A. Sauvy oraz inny socjolog francuski G. Balandier w 1956 r. wspólnie posłużyli się tym pojęciem jako metaforą polityczną. W rewolucyjnej Francji ubogi trzeci stan domagał się równych praw obywatelskich. Również Trzeci Świat domagał się równouprawnienia w gronie członków społeczności międzynarodowej.

Od samego początku brakowało wspólnych, zobiektywizowanych kryteriów pozwalających na jednoznaczną identyfikację państw należących do Trzeciego Świata. Najczęściej uwzględniano charakterystyczne wskaźniki niedorozwoju, jak wysoka śmiertelność, niedożywienie, mała konsumpcja energii, wysoki odsetek analfabetów, przewaga ludności wiejskiej, niższa pozycja kobiety i rozpowszechniona praca dzieci. Uwzględniano również to, że kraje Trzeciego Świata łączą dwa wspólne elementy, tj. przeszłość kolonialna i zacofanie gospodarcze.

Państwa Trzeciego Świata były podmiotem rywalizacji dwóch bloków powojennego świata: Wschodu i Zachodu. Dostrzegano w nich możliwości oddziaływania na całokształt polityki globalnej. Od lat 60-tych kraje nowo wyzwolone stały się najliczniejszą grupą państw w ONZ, wywierającą znaczny wpływ na działalność tej organizacji. To właśnie w tej grupie państw ZSRR zyskiwał faktycznych i potencjalnych sojuszników, budując swój prestiż międzynarodowy przez forsowanie problemu dekolonizacji (m. in. inicjatywa delegacji radzieckiej uchwalenia deklaracji dekolonizacyjnej na XV sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1960 r.). Dekolonizacja rzeczywiście doprowadziła do zmiany układu sił w ONZ. Wspólny blok głosów ZSRR, jego europejskich i azjatyckich sprzymierzeńców, a później części innych państw afroazjatyckich osłabił pozycję USA w tej organizacji. Przejawem tego było coraz częstsze - co przedtem nie zdarzało się - przegłosowywanie USA na plenarnych posiedzeniach Zgromadzenia Ogólnego. W wielu przypadkach ZSRR i państwa bloku wschodniego mogły liczyć na poparcie ze strony państw postkolonialnych. Obawy Zachodu, że kolejne nowe państwa postkolonialne znajdą się pod wpływami radzieckimi, były więc uzasadnione. Obawy te m. in. przyczyniały się do niechętnych ocen powstającego wówczas ruchu państw niezaangażowanych.

Niezaangażowanie stało się główną częścią polityki zagranicznej krajów postkolonialnych. Początek tego ruchu sięga 1955 r., kiedy to w Bandungu 29 nowo powstałych państw przyjęło deklarację o współpracy, niezaangażowaniu, utrzymywaniu pokojowego współistnienia. W 1964 r. podczas obrad pierwszej konferencji NZ ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) w Genewie utworzono Grupę 77. Nazwę zawdzięcza liczbie państw rozwijających się, a wchodzących do UNCTAD. Celem działania Grupy 77 jest współpraca na rzecz obrony interesów ekonomicznych oraz wypracowanie wspólnego stanowiska w rokowaniach z państwami wysoko rozwiniętymi.

33. Główne założenia polskiej polityki zagranicznej po 1989 r.

Ustalenia „okrągłego stołu” (kwiecień 1989 r.) oraz klęska komunistów i sukces „Solidarności” w wyborach parlamentarnych (czerwiec 1989 r.) zapoczątkowały transformację ustrojową w Polsce. Był to zarazem początek wschodnioeuropejskiej Wiosny Ludów '89, która przyniosła upadek komunizmu i sowieckiej hegemonii w tym regionie, a co za tym idzie odzyskanie możliwości samostanowienia i suwerenności przez wiele krajów, w tym Polskę.

Głównymi celami polskiej polityki zagranicznej były utwierdzanie odzyskanej suwerenności, budowanie bezpieczeństwa narodowego i państwowego, umacnianie pozycji na scenie międzynarodowej, jak również wspieranie gospodarczego i cywilizacyjnego rozwoju narodu i społeczeństwa. Cele te planowano osiągnąć poprzez rozszerzenie powiązań politycznych, gospodarczych i kulturowo - organizacyjnych z Europą Zachodnią i Stanami Zjednoczonymi, integrację z zachodnimi organizacjami militarnymi, politycznymi i gospodarczymi, normalizację stosunków z Rosją będącą sukcesorem ZSRR oraz nawiązywanie i rozszerzanie stosunków dwu- i wielostronnych.

Po wyzwoleniu z krępujących więzów komunizmu Polska, podobnie jak inne państwa Europy Środkowej, nie została automatycznie włączona w obręb instytucji międzynarodowych Zachodu. W dziedzinie bezpieczeństwa i gospodarczej była w ogromnym stopniu zdana tylko na siebie, choć przejściowo znalazła się w strefie zmniejszonego bezpieczeństwa (między Zachodem a ZSRR/Rosją).

Początkowy brak koncepcji i rezerwa Zachodu wobec zaangażowania się w sprawy bezpieczeństwa Europy Środkowej oraz nieprzewidywalność procesów politycznych i związanych z tym zagrożeń na Wschodzie skłoniły Polskę do sformułowania i prowadzenia polityki na rzecz utworzenia kooperatywnego systemu bezpieczeństwa w Europie. Jednym z jej celów było uzyskanie przybliżonego poziomu i niepodzielności bezpieczeństwa europejskiego, czuli usunięcie z Europy Środkowej swoistej próżni bezpieczeństwa. Koncepcja bezpieczeństwa kooperatywnego polegała na stopniowym tworzeniu systemu współzależnych, współpracujących ze sobą i wzajemnie się uzupełniających instytucji oraz podejmowanych w ich ramach różnorodnych krokach na rzecz bezpieczeństwa. Chodziło o współdziałanie: KBWE, Unii Zachodnioeuropejskiej, NATO, Północnoatlantyckiej Rady Współpracy (NACC), Wspólnot Europejskich, Rady Europy i ewentualnie ugrupowań subregionalnych oraz o przedsięwzięcia o charakterze rozbrojeniowym.

W działaniach Polski na rzecz kooperatywnego systemu bezpieczeństwa w Europie, a w jego ramach bezpieczeństwa państwa, można było wyodrębnić kilka poziomów: powiązania dwustronne, związki regionalne w rodzaju Grupy Wyszehradzkiej, rozwój stosunków Polski z głównymi instytucjami zachodnimi (Wspólnotami Europejskimi, NATO), umacnianie KBWE jako formuły paneuropejskiej, a właściwie euroatlantyckiej, stanowiącej instytucjonalną egidę całego systemu.

Głównym celem europejskiej strategii RP było od początku dążenie do stowarzyszenia, a następnie członkostwa we Wspólnotach Europejskich. Formalny wniosek w sprawie rozpoczęcia negocjacji o stowarzyszeniu Polska przedstawiła już w maju 1990 r. Układ o stowarzyszeniu podpisano w grudniu 1991r., ale wszedł on w życie dopiero w lutym 1994 r. (zwłoka była spowodowana problemami z jego ratyfikacją w niektórych państwach UE).
W kwietniu 1994 r. Polska złożyła formalny wniosek w sprawie pełnego członkostwa w UE. Negocjacje rozpoczęły się w marcu 1998 r. Głównym negocjatorem został J. Kułakowski.

Ważnym krokiem w procesie przyłączania się Polski do instytucji międzynarodowych świata zachodniego było przyłączenie naszego kraju do Rady Europy w listopadzie 1991 r. po spełnieniu wymogu wolnych wyborów parlamentarnych. RE była pierwszą międzynarodowa instytucją zachodnioeuropejską, w skład której weszła Polska. Był to fakt o istotnym znaczeniu politycznym: w ten sposób uzyskaliśmy formalny cenzus państwa demokratycznego. Jednocześnie Polskę zaczęły obowiązywać najwyżej na świecie rozwinięte standardy dotyczące praw człowieka i instytucji demokratycznych; z przystąpieniem do RE wiązał się wymóg podpisania europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych swobód.

Kolejnym zadaniem polskiej polityki zagranicznej był rozwój kontaktów oraz współpracy z zachodnimi instytucjami bezpieczeństwa, a następnie pełnego członkostwa w NATO. Dzięki determinacji i naciskom Polski, szerokiej ofensywie demokratycznej, działaniom dostosowawczym w ramach naszego systemu obronnego i niemałym naciskom USA po zneutralizowaniu oporu Moskwy została podjęta w lipcu 1997 r. w Madrycie na szczycie NATO decyzja o rozszerzeniu sojuszu na pierwsze kraje postkomunistyczne: Polskę, Węgry i Czechy. Polska stała się członkiem Paktu Północnoatlantyckiego w dniu złożenia instrumentów ratyfikacyjnych, tj. 12 marca 1999 r. Stając się członkiem NATO, Polska weszła w skład systemu zbiorowej obrony zapewniającego najwyższy na świecie standard bezpieczeństwa.

Równolegle Polska rozwijała kontakty z UZE, która na mocy traktatu z Maastricht miała się stać „zbrojnym ramieniem” UE. Z chwilą wejścia Polski do NATO nasz kraj uzyskał w UZE status członka stowarzyszonego.

W sferze stosunków dwustronnych z krajami zachodnimi podstawowe znaczenie miała regulacja stosunków ze zjednoczonymi Niemcami. Szczególny ich charakter wynikał z doświadczeń historii, sąsiedztwa, mocarstwowej po zjednoczeniu roli Niemiec w Europie i w instytucjach zachodnich, potencjału oraz nowoczesności gospodarki niemieckiej. Traktatowej regulacji wymagała sprawa granic oraz stosunków wzajemnych. W podpisanym w listopadzie 1990 r. traktacie dwustronnym Niemcy uznały nienaruszalność granicy teraz i w przyszłości i wyrzekły się wszelkich roszczeń terytorialnych.

Ważne znaczenie dla interesów gospodarczych i bezpieczeństwa Polski miała współpraca z USA. W 1991 r. przyjęto specjalna deklarację polityczną mówiącą o zaangażowaniu USA w sprawę bezpieczeństwa Polski oraz zawarto traktat o stosunkach gospodarczych i handlowych. Polska opowiadała się za amerykańską obecnością w Europie, niezbędną dla bezpieczeństwa, stabilności i wzrostu gospodarczego. Przychylność USA dla spraw polskich uwidoczniła się m. in. w roli Waszyngtonu w podjęciu przez Klub Paryski decyzji o redukcji naszego długu o 50% (USA o 70%).

Polska rozszerzała także stosunki z innymi państwami zachodnimi, zarówno dwustronne, jak i w aspekcie polityki europejskiej (m. in. traktaty z Francją, Włochami, Hiszpanią, ratyfikacja konkordatu w 1998 r.).

Rozpad systemu państw komunistycznych, a w konsekwencji gruntowna dekompozycja naszego bezpośredniego otoczenia postawiły przed polską polityką zagraniczną szczególnie trudne zadania. Decydujące znaczenie miały tu stosunki z ZSRR, a potem Rosją. Wobec Wschodu polityka polska napotykała wyjątkowe trudności: zmienność i nieprzewidywalność sytuacji oraz postępującą dezintegrację ZSRR, niestabilny układ polityczny. Głównym zadaniem, zwłaszcza w początkowej fazie, było odzyskanie przez Polskę suwerenności, co wymagało przeobrażenia stosunków politycznych, militarnych i gospodarczych, w tym odrzucenia dotychczasowych więzi sojuszniczych i wycofania wojsk sowieckich z Polski. Wśród innych ważnych kwestii były: ochrona polskiej mniejszości rozrzuconej na terenie byłego ZSRR, sprawa zwrotu zagrabionych dóbr kultury oraz tzw. białe plamy w stosunkach polsko - sowieckich.

Przebudowy wymagały także stosunki wielostronne w tej części Europy. Oznaczało to przede wszystkim konieczność rozwiązania starych struktur (Układu Warszawskiego i RWPG) będących w przeszłości instrumentem dominacji sowieckiej. Moskwa nie chciała się z nimi łatwo rozstać, ponieważ były one także atrybutem jej mocarstwowej roli. Dzięki ścisłemu współdziałaniu z Węgrami i Czechosłowacją udało się doprowadzić do rozwiązania UW. Nieco bardziej złożoną sprawą była likwidacja RWPG. Kraje Rady znajdowały się wprawdzie w sytuacji narzuconej, jednak daleko idącej współzależności - ponad 2/3 obrotów każdego z nich przypadało na pozostałych członków RWPG.

Po rozpadzie ZSRR w stosunkach z będącą jego sukcesorem Rosją udało się doprowadzić do zawarcia w maju 1992 r. traktatu o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy, który reguluje całokształt stosunków dwustronnych, w tym sprawę ostatecznego wycofania wojsk.

Szczególne znaczenie w polityce wschodniej mają stosunki z niepodległą Ukrainą (Polska jako pierwsza uznała niepodległość Ukrainy). To właśnie powstanie tego państwa zmieniło korzystnie dla Polski układ geopolityczny w tej części Europy, a zatem wspieranie jego suwerennego bytu leży w polskim interesie. Przełamując historyczne uprzedzenia, Polska stara się rozwijać z Ukrainą szeroką współpracę na wielu płaszczyznach. Jej podstawą jest podpisany w 1992 r. traktat o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy.

Dezintegracja więzi istniejących między państwami Europy Środkowej i Wschodniej do 1989 r. postawiła przed nową polityką zagraniczną Polski wymóg odbudowy stosunków z krajami regionu na zmienionych podstawach. Najszybciej doszło do wznowienia dialogu i współpracy z Czecho-Słowacją (potem Czechami i Słowacją) i Węgrami w ramach Grupy Wyszehradzkiej.

W polskiej polityce zagranicznej stale rosło znaczenie zagadnień gospodarczych, finansowych i handlowych, aczkolwiek ten proces postępował zbyt wolno w stosunku do potrzeb wewnętrznych. Jednak zaangażowanie polityki zagranicznej było niezbędne do regulacji i rozwiązywania wielu kwestii z zakresu zewnętrznych stosunków ekonomicznych państwa. Najważniejszą z nich było ustanowienie stosunków ze Wspólnotami oraz przełamywanie ich protekcjonistycznej polityki w handlu z Polską. Podobnie było w sprawie redukcji zadłużenia gwarantowanego Polski w krajach zachodnich (redukcja o 50% na mocy porozumienia z tzw. Klubem Paryskim). Zawarto umowę z państwami EFTA o wolnym handlu (1992 r.).

W polityce zagranicznej starano się tworzyć klimat sprzyjający inwestycjom zagranicznym w Polsce. Pod koniec lat 90-tych Polska wyszła na pierwsze miejsce pod względem wielkości inwestycji zagranicznych w regionie (w połowie 2000 r. ich łączna wartość osiągnęła niemal 40 mld USD).

Niezwykle ważnym aktem dla statusu Polski w międzynarodowych stosunkach gospodarczych oraz naszych szans rozwojowych było przystąpienie w listopadzie 1996 r. do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Organizacja skupia (2000 r.) 29 państw, których gospodarki spełniają standardy finansowe, prawne, inwestycyjne, celne itp. właściwe krajom najwyżej rozwiniętym.

Jednym z zadań polityki zagranicznej było umożliwienie obywatelom Polski swobody podróżowania, zgodnie z ideą swobody kontaktów międzyludzkich oraz praktyką istniejącą w Europie Zachodniej. W efekcie usilnych zabiegów dyplomatycznych udało się zawrzeć z wieloma krajami porozumienia o ruchu bezwizowym, a także przywrócić ruch bezwizowy z krajami, z którymi taka praktyka wcześniej istniała.

W początkach XXI w. Polska koncentruje się w swej polityce zagranicznej na czterech priorytetach (expose ministra B. Geremka z maja 2000 r.): osiągnięciu członkostwa w UE, umacnianiu bezpieczeństwa państwa, poprawie stosunków ekonomicznych z zagranicą oraz umacnianie stabilności regionalnej i pozycji Polski w Europie Środkowo - Wschodniej.

32. Proces likwidacji systemu kolonialnego i jego skutki

KOLONIALIZM można określić jako politykę podboju i przejmowania obcych terytoriów oraz podporządkowania sobie zamieszkującej tam ludności. Tworzenie imperiów kolonialnych służyło zarówno celom ekonomicznym, jak i celom politycznym oraz strategicznym. W rezultacie kolonizacji na początku XX wieku rozległe terytoria Afryki, Azji, Ameryki, prawie w całości zostały podzielone i podporządkowane kilku państwom europejskim. Utworzono ogromne imperia kolonialne zajmujące ponad 73 mln km 2, to jest około 55% powierzchni globu. Mieszkało w nich około 35% ogółu ówczesnej ludności. Narastanie procesów, które doprowadziły do załamania się systemu kolonialnego, odbywało się przez wiele lat. Najpierw objęły one Azję, a następnie Afrykę. O szybkim tempie dekolonizacji decydował splot różnych czynników: 1 II wojna światowa, która przyczyniła się do wzrostu świadomości społecznej i narodowej ludności kolonialnej. Wojna spowodowała rozwój ekonomiczny krajów kolonialnych, a to było spowodowane zwiększonym zapotrzebowaniem na surowce strategiczne i żywność, koniecznością budowy zakładów przemysłowych i linii komunikacyjnej poza Europą 2 powojenna rywalizacja między mocarstwami zachodnimi 3 współzawodnictwo między Wschodem a Zachodem 4 działalność ONZ

Pierwszy etap likwidacji systemu kolonialnego objął dekadę 1945- 1955. W tym okresie niepodległość uzyskało 11 państw azjatyckich i 1 afrykańskie. Niektóre z tych państw uzyskały niepodległość w wyniku walki zbrojnej (Wietnam, Indonezja). Pierwszy etap dekolonizacji podsumowała konferencja solidarnościowa 29 państw azjatyckich w Bandungu w 1995 roku na której zdecydowanie opowiedziano się za szybką i całkowitą likwidacją kolonializmu oraz poparto walkę wyzwoleńczą narodów krajów kolonialnych i zależnych.

Od połowy lat 50 do połowy lat 60 trwał drugi etap dekolonizacji. Doszło wtedy do największego tempa procesu wyzwalania się narodów kolonialnych. Z 42 państw, które weszły w skład społeczności międzynarodowej, aż 30 uzyskało niepodległość w Afryce. Do roku 1960 na tym kontynencie było zaledwie 9 niezależnych państw. W tym samym roku doszło do nich dalszych 17. Nie bez powodu w historii dekolonizacji rok 1960 jest nazywany jako „rok Afryki”. Większość tych państw uzyskała niepodległość w wyniku rozwiązań politycznych , lecz część z nich po walce zbrojnej, jak np. Algieria. Trzeci etap dekolonizacji rozpoczął się w połowie lat 60 i trwał do 1975 roku. Rozpadły się pozostałości imperium brytyjskiego na bliskim wschodzie oraz imperium kolonialne Portugalii w Afryce. Ponadto dekolonizacja objęła małe i peryferyjne posiadłości, w tym położone w basenie Morza Karaibskiego i Pacyfiku. W czwartym etapie dekolonizacji rozpoczętym w 1976 roku najważniejsze znaczenie miał problem wyzwolenia Namibii, bezprawnie zaanektowanej przez Unie Południowej Afryki (obecnie RPA) oraz ostatecznej dekolonizacji terytoriów zależnych Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii i Holandii w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. Ten etap dekolonizacji traw do chwili obecnej. Poważny wpływ na rozwój i przyspieszenie procesu dekolonizacji wywarła działalność ONZ. Szczególne znaczenie odegrała ONZ w procesie dekolonizacji obszarów niesamodzielnych, które nie podlegały systemowi powierniczemu tej organizacji.

SKUTKI DEKOLONIZACJI dekolonizacja doprowadziła do zmiany układu sił w ONZ. Wspólny blok głosów ZSRR, jego europejskich i azjatyckich sprzymierzeńców, a później części innych państw afroazjatyckich osłabił pozycję USA w tej organizacji. W rezultacie dekolonizacji powstało 130 państw o zróżnicowanym szczeblu rozwoju cywilizacyjnego, ekonomicznego, społeczno-politycznego. Ostatecznie przyjęło się określanie tych krajów jako kraje rozwijające się, często stosowane zamiennie z pojęciem Trzeciego Świata. Państwa te charakteryzują się brakiem społecznej dyscypliny, słabością ustawodawstwa, uchybieniami w przestrzeganiu i egzekwowaniu prawa, niedbalstwem, samowolą urzędników, korupcją. Stan faktyczny większości krajów trzeciego świata pokazuje niedorozwój gospodarczy, który jest wynikiem kolonialnej eksploatacji oraz błędów popełnionych w rozwoju gospodarczym już po odzyskaniu niepodległości. Poważnym obciążeniem jest również stale rosnące zadłużenie państw Trzeciego świata, które w 1995 roku przekroczyło poziom 1,5 biliona $. Według banku światowego już dwa lata później dług wzrósł do 2 bilionów $ , a spłata odsetek od zaciągniętych kredytów przekroczyła wysokość otrzymywanych nowych kredytów.

34. Co zadecydowało o zakończeniu zimnej wojny?

Rozpad ZSRR nie był jedyną przyczyną zakończenia zimnej wojny. Inne czynniki to: 1powstanie olbrzymiej grupy państw Trzeciego Świata (ponad 100) - zajmowały one stanowisko krytyczne wobec tej rywalizacji, nie przystąpiły do żadnego z bloków 2wielki wyłam w kręgu państw komunistycznych; tendencje do autonomizacji Chin - zredukowały one siłę jednego z supermocarstw 3coraz większą przewagę zdobywa gospodarka wolnorynkowa nad gospodarką zcentralizowaną 4czynnik cywilizacyjny - pod koniec tego okresu nowe środki przekazu, telekomunikacji doprowadziły do naruszenia stanu izolacji jednego z dwóch biegunów.

35. Najważniejsze postanowienia traktatu o zjednoczeniu Niemiec

12 września 1990 w Moskwie odbyła się konferencja „dwa + cztery” (przedstawiciele dwóch państw niemieckich i czterech mocarstw okupacyjnych na szczeblu ministrów spraw zagranicznych ) - zastał podpisany układ o ostatecznej regulacji w sprawie Niemiec. Co dawał Niemcom traktat a czego zabraniał? 1traktat określił obszar państwa niemieckiego , nadał geograficzny wymiar nowemu państwu 2zniesienie praw i odpowiedzialności czterech mocarstw 3pełna suwerenność Niemiec ( ZSRR zobowiązał się do wycofania swoich wojsk w ciągu 4 lat) 4zniósł okupację Berlin i włączył go w obszar zjednoczonych Niemiec jako land 5Niemcy zjednoczone zachowały prawo do zachowania statutu członka NATO. OBOWIĄZKI Niemiec: -zobowiązały się, że nie podejmą nigdy działań, które mógłby zakłócić sm -rezygnacja z produkowania i posiadania broni masowej zagłady -na obszarze Niemiec nie będą stacjonowały inne wojska niż niemieckie -Niemcy ograniczą liczebność swojej armii do 370 tysięcy

36. Przyczyny rozpadu ZSRR

Główna przyczyna rozpadu ZSRR tkwiła w założeniach systemowych. Ten system wyeliminował konkurencję, innowacyjność, wytworzył stan pogardy dla handlu, wyeliminował przedsiębiorczość. System planowanej gospodarki (cały wachlarz nakazów i zakazów) czynił kraj bardziej mobilnym do wielkich wysiłków i zmian, ale tylko podczas wojny, podczas pokoju nie mógł być skuteczny , nie dotrzymywał kroku technologii państw zachodnich. W przededniu rozpadu nastąpił uskok cywilizacyjny 1stopa wzrostu gospodarczego ZSRR na przestrzeni tych lat (+ww czynniki) doprowadziła do tego, ze w przededniu rozpadu ten wielki obszar (250 mln. ludzi) wytwarzał tylko 8% światowego produktu globalnego-USA 28%) 2wydajność pracy zatrudnionego w przemyśle w ZSRR między 2-10 razy mniejsza niż w USA (1 farmer wytwarzał żywność dla 75 Amerykanów; 1 kołchoźnik wytwarzał żywność dla 10 obywateli ZSRR).

Kwestia wschodnia w polityce Polski

Zakres zagadnień, które były przedmiotem polityki wschodniej RP, jest rozległy. Głównym zagadnieniem w początkowej fazie było odzyskanie przez Polskę suwerenności co wymagało przeobrażenia stosunków politycznych, militarnych i gospodarczych, w tym odrzucenia dotychczasowych więzi sojuszniczych i wycofania wojsk sowieckich z Polski. Dla uzdrowienia stosunków gospodarczych konieczne było zastosowanie rozliczeń w walutach wymienialnych, wg cen światowych. Spowodowało to załamanie wymiany gospodarczej. Wśród innych kwestii były; ochrona polskiej mniejszości rozrzuconej na terenie byłego ZSRR, sprawa zwrotu zagrabionych dóbr kultury, oraz tzw. „białe plamy” w stosunkach polsko-sowieckich.

Przebudowy wymagały także stosunki wielostronne, co oznaczało przede wszystkim konieczność rozwiązania starych struktur (Układu Warszawskiego i RWPG.), będących w przeszłości instrumentem dominacji sowieckiej. Moskwa nie chciała się z nimi łatwo rozstać, ponieważ były także atrybutem jej mocarstwowej roli. Postawa Polski była jednoznaczna. Dzięki ścisłemu współdziałaniu z Węgrami i Czechosłowacją udało się najpierw rozwiązać struktury wojskowe, a następnie sam Układ jako sojusz wojskowo-polityczny (01.07.1991r.). Nieco bardziej złożoną sprawą była likwidacja RWPG. Kraje Rady znajdowały się w sytuacji narzuconej i prymitywnej, jednak daleko idącej współzależności, ponad 2/3 obrotów każdego z nich przypadało na pozostałych członków RWPG. Jej ostateczne rozwiązanie nastąpiło w czerwcu 1991r.

Biorąc pod uwagę procesy zachodzące w ZSRR. Oraz inne interesy polskiej racji stanu, nasz kraj w stosunkach ze wschodnim mocarstwem sformułował i realizował od 1990r. politykę dwutorowości : kontaktów z „centrum” (władzami ZSRR.) oraz rozwoju stosunków z dążącymi do emancypacji republikami, zwłaszcza europejskimi. Wyrazem tej polityki były podróże naszych polityków nie tylko do Moskwy, lecz także do Kijowa czy Mińska, tworząc podstawy przyszłej współpracy z Rosją, Ukrainą, itd. Była to trudna polityka bowiem nie ułatwiała dialogu Polski z ZSRR., zaś kraje zachodnie zdecydowanie popierały Gorbaczowa, który dążył do utrzymania Związku i unikał kontaktów z republikami. Rozmowy w sprawie wycofania wojsk, w sprawach gospodarczych, w sprawie traktatu dwustronnego, rozliczenia z przeszłością posuwały się opornie. Dialog był szczególnie utrudniony w m-cach poprzedzających i następujących po puczu W ostatnich dniach istnienia ZSRR udało się parafować traktat i porozumienie polsko-sowieckie o wycofaniu wojsk.

Upadek ZSRR istotnie zmodyfikował sytuację geopolityczną na wschód od Polski. Pojawiły się cztery państwa. Rozwój stosunków dwustronnych był zdeterminowany burzliwymi procesami wew. Tych państw. Tworzenie suwerenności miało charakter nieliniowy. W maju 1992r zawarto z Rosją traktat o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy, który reguluje całokształt stosunków dwustronnych. Faktyczna normalizacja tych stosunków zależy od stabilizacji wew. Rosji (dotyczy głównie wymiany handlowej i innych dziedzin obrotu międzynarodowego.)

Od 1993r. nastąpiło pogorszenie stosunków z Rosją. Moskwa ogłosiła, że Europa Środkowo-Wschodnia należy do sfery jej historycznych interesów, co uwidoczniło się w jej sprzeciwie w sprawie rozszerzenia NATO na kraje Europy Środkowej.

W polityce wschodniej szczególne znaczenie mają stosunki z niepodległą Ukrainą. Polska stara się rozwijać z tym krajem szeroką współpracę na wielu polach. Jej podstawą jest podpisany traktat o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy. Strategiczne znaczenie tych stosunków podkreślają częste spotkania na wysokim szczeblu. Polska zawarła również wiele umów i porozumień z Białorusią, Poważnym utrudnieniem w tych stosunkach okazuje się jednak powolny zwrot Białorusi ku Rosji.(co oznacza zmniejszenie zainteresowania stosunkami z Europą Środkową) a także niejasna sytuacja polityczna w Ukrainie. Dynamika rozwoju z tymi krajami zależy od tempa ich przeobrażeń wew. i stopnia zależności od Rosji. Polska rozwija także kontakty z Litwą mimo trudności stwarzanych przez stronę litewską. Dotyczy to głównie sprawy mniejszości narodowych i sporu o interpretację stosunków polsko-litewskich z przeszłości. Sprawy te spowodowały, że Litwa była jedynym sąsiadem, z którym nie mieliśmy od marca 1994r. zawartego układu o stosunkach dwustronnych

35. Najważniejsze postanowienia traktatu o zjednoczeniu Niemiec

Los Niemiec po II wojnie światowej został podpisany na konferencji w Poczdamie w 1945r. Podzielono je wówczas na 4 strefy okupacyjne. W cztery lata później połączono 3 strefy i powstała Niemiecka Republika Federalna po stronie zachodniej. Po stronie wschodniej pozostała Niemiecka Republika Demokratyczna. Podział ten rozerwał Niemcy i wprowadził w dwie strefy polityczne. Połączenie tych dwu państw niemieckich było założeniem w konstytucji RFN - „będą całością jeśli będą do nich wchodziły inne części Niemiec”.

Przełomowym momentem w procesie łączenia było dojście do władzy Gorbaczowa w ZSRR w 1985r., ponieważ zadeklarował on, że jego państwo nie będzie nic rozstrzygać za pomocą siły oraz, że ZSRR nie będzie mieszać się w sprawy wewnętrzne innych państw.

Kolejnym ważnym etapem były pierwsze demokratyczne wybory w Polsce w 1989r., które wskazywały nowy system polityczny w Europie po stronie bloku wschodniego.

W X.1989r. w Berlinie po stronie wschodniej doszło do zburzenia muru berlińskiego, który stanowił granicę pomiędzy RFN a NRD. Władze komunistyczne pozostały jakby obojętne i nie zareagowały zbrojnie. Decyzje o nie podejmowaniu interwencji zbrojnej i pozostaniu wojsk w koszarach podjął Gorbaczow. Po tym wydarzeniu pojawił się Plan uspokojenia sytuacji i rozwiązywania kwestii Niemiec. Chciano przywrócić jedność drogą integracji na zasadach łączenia z EWG, tak by do systemu zachodniego przyłączone zostało NRD. Otworzono drogi, uruchomiono telekomunikację, a także udzielano pomocy humanitarnej Niemcom Wschodnim.

Połączenie Niemiec faktycznie rozegrało się pomiędzy ZSRR (Gorbaczow) a USA (Bush). USA określiły to za pożądane. Dla nich oznaczało to koniec walki z komunizmem, gdyż Niemcy były ich sojusznikiem i jednocześnie nie chciały zjednoczenia bez porozumienia z ZSRR.

Od 1990r. miały miejsce konferencje „2+4”:

• 2 przedstawiciele RFN i NRD,

• 4 państwa układu w Poczdamie: USA, ZSRR, Wielka Brytania i Francja.

W ciągu trzech posiedzeń ustalono warunki traktatu. Określono podstawowe sprawy odnośnie traktatu (Bonn). Następnie Bundestag i Izba Ludowa przyjęły warunki traktatu i ostatecznie potwierdziły granice Polski (Mazowiecki) (Paryż). 12.XII.1990r. w Moskwie podpisano Układ o ostatecznym uregulowaniu sprawy Niemiec.

POSTANOWIENIA UKŁADU O OSTATECZNYM UREGULOWANIU SPRAWY NIEMIEC

• Znosił prawa i odpowiedzialność 4 mocarstw antyhitlerowskiej koalicji,

• Określał obszar państwa niemieckiego,

• Za zgodą ZSRR dawał prawo przynależenia do NATO,

• Dawał suwerenność wyrażoną tym, że ZSRR zobowiązał się do wycofania swojej armii w ciągu 4 lat z terenów byłego NRD,

• Znosił okupację Berlina i włączał go w obszar zjednoczonych Niemiec.

• Niemcy zobowiązały się do tego, że nigdy nie podejmą działań zakłócających pokój międzynarodowy, będą utrzymywać dobre stosunki z sąsiednimi państwami i prowadzić pokojową politykę zagraniczną,

• Niemcy zrezygnowały z posiadania, produkowania i dysponowania bronią masowej zagłady,

• Niemcy gwarantowały bezpieczeństwo ZSRR, że na obszarze byłego NRD nigdy nie będą stacjonowały inne wojska niż niemieckie,

• Niemcy ograniczą liczebność armii do 370 tys., i będą mogły należeć do sojuszu północnoatlantyckiego.

---