2.3.1 Ceremonie
Ceremonia (ang. ceremony, franc. ceremonie) to uroczysty akt publiczny lub obrządek religijny o charakterze oficjalnym, który przebiega zgodnie z ustalonym porządkiem opartym często na tradycyjnych formach symbolicznych. W zależności od typu będziemy mogli mówić o:
ceremonii państwowej
dworskiej
wojskowej
kościelnej
uniwersyteckiej
sportowej itd.
Ze względu na uroczysty porządek ceremonią można również nazywać niektóre akty prywatne, takie jak ceremonia ślubna lub ceremonia żałobna. Uroczysta forma ceremonii ma podnosić jej rangę w poczuciu jej uczestników i obserwatorów.
Zapis przepisów lub porządku odbywania ceremonii określa się mianem ceremoniału (ang. ceremoniał, franc. ceremoniał). Nad jej Przebiegiem czuwa mistrz ceremonii (ang. master of ceremony, franc.maître de cérémonie). Zarówno ta praktyka, jak i terminologia pochodzą z liturgii chrześcijańskiej, która jest dla nich bardzo częstym źródłem zapożyczeń.
2.3.2. Ceremonie państwowe
Każde państwo wytworzyło w ciągu swej historii własny ceremoniał dla najważniejszych uroczystości publicznych, których odbywanie ilustruje najlepiej akt suwerenności, przebieg zaś łączy się z wiekowymi tradycjami i umacnia poczucie więzi obywateli z państwem. W przeszłości pierwszą z nich była uroczystość koronacyjna władcy, w której element rytu początku wpisywał się w wiekowe trwanie monarchii, a boskie potwierdzenie właściwego wyboru nowego króla dawało gwarancję niezakłóconego rozwoju państwa.
Uroczystość inauguracyjna nowej głowy państwa pozostaje nadal najbardziej wzniosłą ceremonią państwową. Dotyczy to zarówno koronacji monarszej, jak i ceremonii inauguracji prezydenckiej, W Polsce uroczystość ta składa się z dwóch podniosłych ceremonii.
Pierwszą z nich jest zaprzysiężenie nowego prezydenta Rzeczypospolitej. Po ogłoszeniu ważności jego wyboru prezydent-elekt przybywa do gmachu Sejmu i przed Zgromadzeniem Narodowym, czyli podczas wspólnego posiedzenia obu izb parlamentu, składa przysięgę oznaczającą objęcie najwyższego urzędu.
Druga ceremonia następuje bezpośrednio po przysiędze i ma charakter wojskowy, oznacza bowiem przejęcie zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi przez prezydenta RP. Nowo zaprzysiężony prezydent odbiera honory od oddziałów reprezentujących trzy rodzaje wojsk, po czym oddaje cześć sztandarowi wojskowemu. Te główne elementy - przysięgę i objęcie zwierzchnictwa nad armią - zawierają wszystkie ceremonie inauguracyjne głów państw, choć ich przebieg może być różny i wzbogacony innymi elementami, na przykład przekazaniem insygniów władzy prezydenckiej.
Ważną ceremonią państwową są uroczyste obchody święta narodowego. Stanowią one okazję do wygłoszenia przez głowę Państwa orędzia do narodu, defilady wojskowej, wręczenia najwyższych odznaczeń państwowych i dokonania awansów na wyższe stanowiska.
Polska obchodzi oficjalnie święta narodowe dwa razy w roku, przy czym dzień 3 Maja stanowi zasadnicze święto Rzeczypospolitej, a 11 Listopada jest Narodowym Świętem Niepodległości. Przebieg centralnych uroczystości organizowanych z tych okazji w Warszawie jest zbliżony. Na placu Piłsudskiego dokonuje się w obecności prezydenta Rzeczypospolitej i najwyższych władz państwa uroczystej zmiany wart honorowych przy Grobie Nieznanego Żołnierza, a następnie złożenia na nim wieńców, z których pierwszy - w imieniu Narodu - składa prezydent. Całości uroczystości dopełnia ceremoniał wojskowy: salut artyleryjski 12 salw armatnich podczas podnoszenia flagi państwowej na maszt oraz defilada pododdziałów reprezentacyjnych Wojska Polskiego, Policji i Straży Granicznej uczestniczących w zmianie wart.
Podczas uroczystości Święta Narodowego 3 Maja prezydent Rzeczypospolitej wręcza w Pałacu najwyższe odznaczenia państwowe, w tym dniu był początkowo jedynie przy tej okazji przyznawany Order Orła Białego. Następnie w Pałacu lub jego ogrodach odbywa się oficjalne przyjęcie popołudniowe, w którym uczestniczą najwyższe władze cywilne i wojskowe Rzeczypospolitej, osoby zasłużone i odznaczone tego dnia oraz korpus dyplomatyczny, co oznacza wszystkich ambasadorów akredytowanych w Polsce.
Ceremoniami państwowymi, do których stosuje się uroczystą oprawę, są również akty powołania przez prezydenta Rzeczypospolitej. Dotyczy to przede wszystkim wręczenia nominacji premierowi, wicepremierom i ministrom, od których prezydent odbiera przysięgę wierności Konstytucji, a także aktów powołania na inne kierownicze stanowiska w państwie. Z okazji święta Wojska Polskiego prezydent Rzeczypospolitej mianuje wysokich oficerów na stopnie generalskie i admiralskie, a także na stopnie równoważne w innych formacjach mundurowych. Taka uroczystość odbywa się z wykorzystaniem uroczystego ceremoniału wojskowego. Prezydent powołuje również na stanowiska sędziów i przyznaje tytuły naukowe profesorom, którym nominacje wręcza osobiście.
2.3.3 Żałoba narodowa
Najwyższą formą wyrażenia zbiorowego smutku w związku z nieszczęśliwym lub tragicznym wydarzeniem jest ogłoszenie żałoby narodowej (ang. national mourning, franc, deuil national). Może być ona ustanawiana przez Radę Ministrów na terenie całego kraju z powodu:
śmierci urzędującej głowy państwa,
klęski żywiołowej lub tragicznej katastrofy,
solidarności międzynarodowej.
Przykładami ustanowienia żałoby narodowej na znak solidarności z innymi poszkodowanymi było w ostatnich latach ogłoszenie jej w Polsce dla uczczenia ofiar zamachów terrorystycznych 11 września 2001 roku w Nowym Jorku i Waszyngtonie oraz 11 marca 2004 roku w Madrycie, a także by uczcić pamięć ofiar fali tsunami w Azji Południowo-Wschodniej. W tym ostatnim przypadku decyzja została wspólnie podjęta i zrealizowana przez wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej. Przyjęła ona formę uczczenia ofiar minutą ciszy o tej samej porze we wszystkich 25 państwach członkowskich.
Decyzja Rady Ministrów określa formę, jaką ma przybrać żałoba narodowa na terytorium Polski, i czas jej trwania, który może wynosić-zależnie od wagi wydarzenia - od jednego do trzech dni.
Podobnie stopniuje się jej przebieg: od minuty ciszy do znacznego ograniczenia normalnego biegu dnia pracy.
Zazwyczaj wymaga ona opuszczenia flagi państwowej do połowy masztu (ang. flag to fly at half-staff, franc. drapeau mis en berne) na budynkach będących siedzibą władz RP oraz misji dyplomatycznych i urzędów konsularnych za granicą albo spowicie jej kirem, czyli czarną wstęgą przymocowaną do drzewca flagi (ang. to cover with a pall, franc, nouerle ruban noir).
Opuszczenie flagi państwowej do połowy masztu zarządza prezydent Rzeczypospolitej. Do żałoby narodowej państwa urzędowania przyłączają się w analogiczny sposób obce placówki dyplomatyczne.
Na czas trwania żałoby narodowej odwołuje się wszystkie imprezy rozrywkowe, spektakle komediowe i przyjęcia dyplomatyczne, zmienia się program telewizji i radia publicznego, bywa wprowadzany zakaz sprzedaży alkoholu, a wyjątkowo mogą być ogłoszone dni wolne od pracy.
Najpełniejszą formę żałoby narodowej przyjęła Polska po śmierci papieża Jana Pawła II. Uchwałą Rady Ministrów ustanowiono długość jej trwania na okres do dnia pogrzebu, ogłoszono odwołanie wszystkich imprez rozrywkowych i sportowych oraz apel do wszystkich obywateli o godne jej uczczenie. Prezydent Rzeczypospolitej wydał postanowienie o opuszczeniu flag państwowych do połowy masztu.
W przypadku żałoby narodowej ogłoszonej przez państwo obce prezydent, premier i minister spraw zagranicznych kierują do swych odpowiedników depesze lub posłania z wyrazami współczucia. Wszystkie placówki dyplomatyczne tegoż państwa obchodzą żałobę poprzez opuszczenie flagi oraz wyłożenie w ambasadzie księgi kondolencyjnej (ang. Condolence book, franc, livre de condoléances), do której wpisują się przedstawiciele władz kraju urzędowania.
Według: T. Orłowwski, Portokół dyplomatyczny, Warszawa 2005
2