Wojciech Smuczyński
Fizjoterapia rok 1 gr. IV
Co to jest pozycja wyjściowa w pojęciu kinezyterapeutycznym? Podaj przykłady.
Inicjacja dowolnego ruchu zależy od pozycji wyjściowej, w której znajduje się aktywizowana część ciała. Bardzo ważnym elementem postępowania terapeutycznego jest wypracowanie właściwego zapoczątkowania ruchu przez pacjenta. Wynika to przede wszystkim ze zmiany w długości mięśnia odpowiedzialnego za inicjację określonego ruchu, do której dochodzi, gdy położenie danej części ciała zmienia się. Impuls czuciowy dochodzący z wrzecion mięśniowych wpływa na uruchomienie ruchowej reakcji zstępującej od centralnego systemu nerwowego.
Pozycja wyjściowa jest stałym elementem każdego ćwiczenia, stwarzającym optymalne warunki dla poprawnego wykonania ruchu. Poza określeniem pozycji całego ciała, pozycja wyjściowa dotyczy także odcinka biorącego bezpośredni udział w danym ćwiczeniu oraz odcinków niebiorących w nim udziału, a także pozycji zapoczątkowującej ćwiczenie na przyrządzie.
Istnieje podział na pozycje izolowane i chwiejne.
Pozycje izolowane mają za zadanie zabezpieczać przed zbędnymi ruchami, a nawet eliminując je. Jest to efekt ustabilizowania poszczególnych elementów ciała niebiorących udziału w danym ćwiczeniu. Zalicza się do tego rodzaju wszystkie pozycje leżące oraz niektóre siedzące. W niektórych przypadkach również powyższe warunki spełniają podpory i zwisy.
W ćwiczeniach ogólnych celem jest stabilizacja dużych partii ciała. Przy ćwiczeniach lokalnych konieczna jest stabilizacja odcinka bliższego. Często do tego celu wykorzystuje się rękę terapeuty, lecz również konieczne jest użycie pasów stabilizacyjnych lub obciążników.
W pozycjach chwiejnych płaszczyzna podparcia jest niewielka, a środek ciężkości znajduje się wysoko. W tych pozycjach dochodzi do ograniczenia płaszczyzna podparcia. Przykładem jest stanie na jednej nodze, lub uniesienie ogólnego środka ciężkości w stosunku do podłoża-wspięcie na palce. Elementy można łączyć, co sprawia, że poziom trudności danego ćwiczenia wzrasta.
Istotnym w kinezyterapii elementem jest również to, że niektóre odruchy działają torująco bądź hamująco. Jest to spowodowane odruchami z grupy odruchów postawy. Najczęściej zostaje zmieniony rozkład napięcia mięśniowego, co ułatwia w ten sposób wykonanie ruchu.
Należy zwrócić uwagę na niektóre pozycje, które mogą być niekorzystne i w ten sposób uniemożliwiające wykonanie ćwiczenia. Takie ograniczenie nie jest działaniem pożądanym podczas pracy z pacjentem.
Po wykonaniu danego ruchu następuje powrót do pozycji wyjściowej. Stanowi to podstawę do powtórzenia ćwiczenia. W niektórych ćwiczeniach pozycja końcowa jest równoznaczna z wyjściową, na przykład podczas wykonywania podskoków lub krążenia. W innych przypadkach należy określić rodzaj i drogę ruchu powrotnego, który nie zawsze musi się odbywać tą samą drogą, co ruch zasadniczy.
Nieco odrębne w swej istocie są ruchy o charakterze cyklicznym, gdzie nie występuje ruch powrotny, lecz zakończenie pełnego cyklu jest jednocześnie powrotem do pozycji wyjściowej. Taka sytuacja występuje podczas chodu lub wykonywania krążenia kończyną. Bardzo ważnym elementem jest zachowanie poprawności ruchu, na który w kinezyterapii zwraca się szczególną uwagę, zwłaszcza, gdy chodzi o kształtowanie koordynacji lub działanie o charakterze korekcyjnym.
Przykładowo pozycja wyjściowa w metodzie PNF, czyli proprioceptywnym torowaniu determinuje wybrany wzorzec ruchowy. Pozycja wyjściowa jest gdyby skrajną odwrotnością pozycji końcowej, a obie te pozycje znajdują się po przeciwnych stronach osi ciała-ruch krzyżuje się zawsze z tą osią. Końcowa pozycja danego wzorca jest zarazem pozycją wyjściową dla wzorca antagonistycznego.
W ćwiczeniach kinezyterapii ogólno usprawniającej przykładem pozycji wyjściowej jest ta pojawiająca się w ćwiczeniu oporowym mięśni prostowników stawów łokciowych. Pacjent musi wejść pod sztangę z obciążeniem, leżąc na plecach ma za zadanie unieść obciążenie. Dodatkowym utrudnieniem jest konieczność czynnej stabilizacji sztangi podczas wykonywania ćwiczenia. Jest to dodatkowa korzyść choćby dla zwiększenia czucia proprioreceptywnego.
Kolejnym przykładem są ćwiczenia oddechowe, będące bardzo ważną grupą ćwiczeń w kinezyterapii o oddziaływaniu miejscowym. Należy zawsze je prowadzić, kiedy wskazania lecznicze wymuszają na pacjencie długotrwałe przebywanie w pozycji leżącej, w łóżku. Podstawowym zadaniem tego typu ćwiczeń jest zapewnienie prawidłowego działania układu oddechowego. Pozycją wyjściową jest pozycja Trendelenburga polegająca na ułożeniu chorego na plecach na wznak, głową w dół. Pozwala to na wykonywanie ćwiczeń wspomagających odpływ śluzu.
Podsumowując, pozycja wyjściowa poprawia efektywność ruchu w stawie poprzez wpływ na sekwencję, w jakiej mięśnie odpowiedzialne za ruch są aktywowane. Również wpływa na skrócenie czasu reakcji mięśni odpowiedzialnych za dany ruch, im bliżej poruszanego stawu znajduje się przyczep mięśnia, tym wpływ jest większy. Pozycja wyjściowa stwarza optymalne warunki dla poprawnego wykonania ruchu.
Bibliografia
Nowotny Janusz, Podstawy Fizjoterapii, Kraków 2005
Zembaty Andrzej, Kinezyterapia tom II, Kraków 2003
Strona internetowa www.fizjoterapia.pl