Tematem mojej prezentacji jest porównanie źródeł i przejawów tragizmu Edypa i Makbeta. Zanim jednak zacznę omawiać źródła i przejawy należałoby przybliżyć czym jest tragizm przytaczając jego definicję:
Tragizm jest zasadniczą cechą dramatu antycznego i klasycznego. Oznacza konflikt równorzędnych wartości moralnych, w wyniku którego istota działająca świadomie w imię wielkiego i szlachetnego celu, jest skazana na klęskę. Starcie równorzędnych racji moralnych (konflikt tragiczny) powoduje nieuchronną klęskę jednostki szlachetnej.
Do postaci tragicznych zaliczają się między innymi: Król Edyp, Antygona, Król Kreon, Konrad Wallenrod, Tomasz Judym, Romeo i Julia, Makbet.
Mój temat dotyczy się tylko dwóch z wyżej wymienionych postaci (Edypa i Makbeta) więc na nich się skupię, jednak warto pamiętać iż podobnych do nich bohaterów, dla których los wybrał tragiczne perypetie jest wiele więcej.
Makbet i Edyp są bohaterami literackimi dwóch różnych epok. Pomimo tej czasowej odległości można doszukać się u obydwu postaci podobnych cech- może nie identycznych, ale na tyle pokrewnych, aby móc ich porównać. Jedną z nich jest ich niezłomna wiara w przepowiednie. Ta łącząca ich cecha stała się głównym tematem dzieł „Króla Edypa” - Sofoklesa i „Makbeta” - Williama Szekspira. W dawnych czasach wierzono że Każdy człowiek już od urodzenia posiada określone przeznaczenie, którego nie da się uniknąć. Los dla jednych bywa łaskawy, a dla innych okrutny. Niczego nie da się przewidzieć, ale jedno jest pewne - nikt nie może uniknąć swojego przeznaczenia. Edyp jak i Makbet wierzyli całkowicie w to jaki ich czeka los. Edyp wsłuchiwał się w przepowiednie wyroczni w Delfach, która znała przyszłość i przeszłość, natomiast Makbet - w proroctwa trzech czarownic.
Nad rodziną głównego bohatera tragedii Sofoklesa ciążyło fatum. Mimo iż Edyp próbował nie mógł oszukać przeznaczenia - od początku skazany był na klęskę. Od dzieciństwa jego życie było nieszczęśliwe. Edyp jako niemowlę pozostawiony został w górach przez biologicznych rodziców Jokastę i Lajosa, na pewną śmierć z poprzekłuwanymi pięty, aby mieli pewność pewność, że krew zwabi drapieżniki. Jednak los pokazał, że nie da się uniknąć przeznaczenia i oto maleńki chłopczyk zostaje odnaleziony przez pasterzy i oddany rodzinie królewskiej w Koryncie. Bohater dramatu chcąc poznać swój los, udał się do wyroczni delfickiej. Dowiedział się tam, iż poślubi własną matkę i zabije swego ojca. Wystraszył się przepowiedni i uciekł z kraju przybranych rodziców, będąc przekonanym że to oni są jego prawdziwą rodziną. Nieuchronna konieczność, wyznaczająca bieg wypadków - fatum - zawładnęło losem bohatera. W nieznanym kraju dopuścił się zbrodni na człowieku, który był jego biologicznym ojcem. Nie wiedział, że państwo, do którego dotarł, było królestwem jego prawdziwej rodziny. Edyp pomimo tego, iż dążył do życia w szczęściu, nie zdołał do tego dopuścić. Poślubił też własną matkę. Swą upartością i chęcią zmiany losu za wszelką cenę sprawił, że przepowiednia sprawdziła się, jednak nic o tym nie wiedział. Jego szczęście jakie zaznawał okazało się być całkowicie złudnym uczuciem w obliczu prawdy. Bogowie, znający całą prawdę chcieli zemścić się na Edypie. Jako dobry władca przejmował się losem poddanych i pragnął uchronić swój lud przed gniewem bogów. Udał się więc do wyroczni, gdzie usłyszał, że klątwa zostanie wycofana, jeśli znajdzie się zabójca króla Lajosa. Edyp sam rzucił przekleństwo na człowieka, który zabił króla. Tymczasem prawda doszła do uszu Edypa przez wróżbitę Terezjasza, który powiedział wszystko, co się stało do tej pory. Królowa Jokasta kiedy dowiedziała się prawdy odebrała sobie życie, natomiast Edyp oślepił sam siebie i kazał wywieść się z Teb.
Losy tytułowego bohatera dramatu Szekspira „Makbet” również podporządkowane były przeznaczeniu - fatum. Makbet był dobrym, szanowanym człowiekiem i jednocześnie utalentowanym dowódcą wojskowym, człowiekiem honoru, jednak od wnętrza zatruwa go chorobliwa ambicja, która nie pozwala mu zadowolić się dotychczasowymi zaszczytami i każe sięgać po więcej. Spotkanie z wiedźmami zasiewa w nim myśl o morderstwie króla i zagarnięciu jego tronu witając go między innymi tytułem przyszłego króla. Od początku pełen był wątpliwości i obaw. Marzył o władzy, bojąc się po nią sięgnąć, trwoży się na samą myśl o konsekwencjach zaplanowanej zbrodni. Szarpały nim sprzeczne emocje. Wiedział on również, że podobna szansa (niebawem ówczesny król Dunan zawitał u niego zawitał) na zabicie władcy może się już nie przydarzyć, a odstąpienie od zamiaru pociągnie za sobą utratę miłości i szacunku żony. Był on otwarcie podżegany do zbrodni przez żonę, która zarzucała mu tchórzostwo i łamanie danych obietnic. Jego tragizm polega także na tym, że jeszcze przed popełnieniem morderstwa jest pewien jej przyszłych złych skutków, ale nie może zejść z raz obranej drogi. Gdy Dunkan został zabity, Makbet zmienia się jeszcze bardziej. Wygasły w nim wszelkie ludzkie uczucia, nie odczuwa strachu, przestaje przejmować się otoczeniem, dąży jedynie do tego by nikt nie odebrał mu korony. Bohater wplótł się w ciąg zbrodni- pierwsza śmierć pociąga za sobą kolejną śmierć, a ta jeszcze następne. W końcu sam królobójca ginie z ręki Makdufa, który w ten sposób pomścił śmierć swego syna i żony spełniając przy tym przepowiednie.
Edyp i Makbet stają się bohaterami tragicznymi na dwa różne sposoby. Jeden nie zdaje sobie sprawy, że postępuje źle, a drugi wręcz przeciwnie- jest świadomy swoich czynów i ślepo dąży do osiągnięcia swego celu. Obaj przeżywają konflikt wewnętrzny w trakcie swoich działań.
Makbet zastanawia się czy dobrze wybrał między dobrem a złem. Przed popełnieniem pierwszego morderstwa ma wątpliwości i rozważa wybór innej drogi do osiągnięcia władzy. Edyp zaś przeżywa konflikt wewnętrzny pomiędzy znajomością prawdy a nie wiedzą. Zaczyna domyślać się, na czym może polegać jego klątwa, ale nie wie czy dobrze myśli. Powoli dopuszcza do siebie myśli o zabójstwie ojca i ślubie z matką, ale nie jest pewien czy dobrze rozumuje. W przeciwieństwie do Makbeta zastanawia się nad swoim postępowaniem cały czas i dąży do poznania prawdy o samym sobie.
Edyp jest postacią statyczną. Nie zmienia się w trakcie trwania utworu. Makbet natomiast jest postacią dynamiczną. Na początku swoich działań ma dużo wątpliwości, co do słuszności swojego postępowania. Kiedy jednak ulega namowom Lady Makbet i spostrzega, że pierwsza zbrodnia uszła mu na sucho, zmienia się ze spokojnego, szlachetnego gospodarza i rycerza w okrutnego, bezwzględnego, ale i przerażonego mordercę.
Obydwaj bohaterowie ponoszą karę za swoje czyny. Makbet ginie z ręki Makdufa -jednego z panów szkockich, który mścił się za zbrodnię jakiej dokonał na Lady Makduf i syna Makdufa. Dodatkową karą było dla niego pojawianie się ducha Banka, którego tylko on widział, przez co ludzie uważali że zwariował. Edyp również poniósł karę. Jego żona-matka dowiedziawszy się o hańbie, jaką przyniosła rodzinie, powiesiła się we własnej sypialni a Edyp oślepił się i na zawsze opuścił Teby.
Makbet w zupełności zasłużył na tak srogą karę za swoje czyny. Był w pełni świadom tego, co robi, więc taka kara nie powinna być dla niego zaskoczeniem. Natomiast na słuszność kary Edypa można spojrzeć w dwojaki sposób. Z jednej strony zasługiwał na nią, bo zhańbił matkę i zabił swojego ojca. Z drugiej jednak strony nie wiedział, kim byli dla niego ci ludzie, więc nie ponosi winy za to, co zrobił.
Sądzę, że Makbet i Edyp są w pewnym stopniu do siebie podobni. Mają cechy pokrewne, ale nie identyczne. Można ich porównać pod kilkoma względami, ale tak naprawdę są dwoma różnymi typami bohaterów literackich, pomimo iż łączy ich tragiczny los spowodowany przepowiedniom.