TERAPIA NARRACYJNA
- rozdział 14
Model metafory narracji, w którym zakłada się, iż poczucie rzeczywistości jest tworzone i podtrzymywane przez historie, za pomocą których przekazuje się wiedzę o nas i naszym świecie. Według terapeutów narracyjnych, to owe historie kształtują nasze doświadczenia kiedy odtwarzamy je między sobą, nie opowiadają o naszym życiu, ale są nim.
Terapeuci narracyjni uważają, iż rodziny uważają często negatywnych, samoobronnych, niekonstruktywnych narracji swego życia. Aby osiągnąć zmianę, rodzinom potrzebny jest dostęp do innych opowieści, nauczenie się odmiennych sposobów badania tych wartości, założeń i znaczenia swoich doświadczeń, które określają wizję siebie i problemów.
W modelu narracyjnym ostatecznym rozwiązaniem jest stworzenie i zinternalizowanie przez rodziny nowych historii, przyjęcie nowych założeń, otwarcie się na nowe wizje przyszłych możliwości, czyli ponowne napisanie scenariuszy przyszłości oraz aktywna zmiana życia. Zadanie terapeuty to przyłączenie się do członków rodziny we wspólnym badaniu alternatywnych, bardziej obiecujących wątków ich życia.
POSTSTRUKTURALIZM I DEKONSTRUKCJONIZM
Terapia narracyjna wywodzi się z poststrukturalizmu i idei dekonstrukcji (postmodernizm = Konstrukcjonizm społeczny)
Poststrukturalizmu odrzuca istnienie struktury głębokiej zjawisk oraz podziału jej złożoności na elementy. Według strukturalistów, zachowanie jest jedynie powierzchniowym przejawem ukrytych w jednostce elementów, które można sklasyfikować i naprawić. Owe prawdy o znaczeniu zachowania można ujawnić jedynie dzięki obiektywnemu, ekspertowi zewnętrznemu. Terapia musi w tym ujęciu szukać ukrytych, głębokich przyczyn, naprawić usterki i nie poprzestać na redukcji czy wyeliminowaniu objawu.
Terapeuci narracyjna zakwestionowali statyczny podział powierzchnia - głębia, posiłkując się poststrukturalnymi ideami psychologa poznawczego J. Brunera, B. Meyerhorr i M. Foucaulta. Według nich, poszukiwanie ukrytych cech, potrzeb czy atrybutów osobowości opiera się na sztucznie narzuconych „rzadkich” opisach, podczas gdy należy poszukiwać ich „gęstych” odpowiedników, kształtowanych często przez czynniki osobiste, historyczne, polityczne i kulturowe. Terapeuta narracyjny nie tylko pomaga w opracowaniu alternatywnych historii, lecz także szukają sposobów wzbogacenia opisów życia i relacji klienta.
Opisy rzadkie i gęste:
- na początku terapii prowadzący często wysłuchują opowieści przepełnionych problemami i opartych na opisach rzadkich
Opisy rzadkie - dotyczące ludzi są zwykle tworzone przez zewnętrznych obserwatorów życia innych, rzadko korzystających z interpretacji tych, których działania badają. Prowadzą zwykle do wąskich wniosków, które są powierzchowne i osłabiają obserwowanego. Co gorsza, ludzie z takimi negatywnymi etykietami często biorą te opisy zewnętrzne za prawdziwe, uważając je za historie o sobie, których nie można zmienić.
Opisy gęste - składają się z wielu historii i są starannie przedstawione, a nie stanowią tylko etykiet nadawanych przez innych. W ich skład wchodzą poglądy jednostki czy osób obserwowanych, zwykle przeplatają się z życiem innych.
- całościowe rozumienie jednostki wymaga - według terapeutów narracyjnych, bogatych opisów gęstych, wynikających z opowiadania i modyfikacji preferowanych historii o czyichś dziejach i tożsamości. To badanie subiektywnych odczuć - nadziei, pożądań, namiętności, ambicji, fantazji, aspiracji, zobowiązań - przyczynia się do powstawania opisów gęstych, wyjaśniających ludzkie zachowania.
- terapeuci narracyjni pomagają klientom nie tylko w tworzeniu alternatywnych historii i uwalnianiu się od historii zawierających problem, lecz także w poszerzaniu oraz wzbogacaniu opisów swojego życia i relacji dzięki rozmowom przywracającym autorstwo.
- terapia nie polega tu na zastępowaniu jednej historii drugą, ale na tym, by pomóc klientowi w traktowaniu swojego życia jako „wielowersyjnego” z dostępem do wielu możliwości.
- terapia narracyjna zmierza do zastąpienia jednowymiarowej, pozbawionej poczucia przyszłości, związanej z problemem i skupionej na niedostatkach wizji życia przez rozszerzone, pozbawione ograniczeń i zadowalające historie o sobie, świecie i innych.
- można to osiągnąć dzięki odrzuceniu strukturalnego uprzywilejowania terapeutów jako posiadaczy większej wiedzy niż wiedza klientów, odrzucają oni rolę ekspertów używających, że znają klientów lepiej niż oni sami siebie, przyjmują zaś postawę współpracującą, odnosząc się z szacunkiem do historii i kulturowego zaplecza każdego z klientów
Dekonstrukcje - to termin wprowadzony przez francuskiego teoretyka J. Derridę w badaniu literatury. Dekonstrukcja wskazuje, że dzieła literackie nie mają jednego znaczenia, lecz czytelnik tworzy je na równi z autorem. Terapeuci narracyjni używają tego pojęcia do przypominania klientom, iż jedno znaczenie czy zestaw założeń to iluzja - rozumienie pojedynczego zjawiska czy zdarzenia może zakładać wiele znaczeń lub przypuszczeń.
- główne postacie: Michael White, David Epston (technika listów terapeutycznych), Cherly White, J.Freedman, G.Combsa, J. Erona i T. Lunda, J. Zimmerman, V. Dickerson, J. Andrews i D. Clark
AUTONARRACJE I NARRACJE KULTUROWE
Zwolennicy terapii narracyjnej utrzymują, że ludzie próbują nadać sens życiu przez taką organizację percepcji zdarzeń w czasie, by tworzyła ona spójną opowieść o nich i ich środowisku. Takie autonarracji zapewniają jednostce poczucie ciągłości i nadają jej znaczenie, stając się podstawą interpretacji następnych zdarzeń
Historie, które tworzymy na temat swojego życia, życie to tworzą i kształtują. Pomoc klientom w uświadomieniu sobie tych ważnych, zinternalizowanych narracji, które ograniczają ich życie, to istotny krok w zaangażowaniu ich rozmowy terapeutyczne, rozwijające alternatywne historie życiowe.
Opowieści kulturowe pomagają w kształtowaniu tych osobistych narracji, dostarczają także narracji dominujących, określających typowe lub preferowane sposoby zachowań w obrębie danej kultury.
Terapeuci narracyjni próbują wciągać rodziny w rozmowy odkrywające, uświadamiające i rekonstruujące takie przekonania czy zachowania kulturowe, które podtrzymują problematyczną problematykę.
Duży wpływ na White'a wywarły poglądy Michela Foucaulta. Autor ten postrzegał język jako instrument władzy - według niego, niektóre historie o życiu, proponowane przez dominująca kulturę jako obiektywne prawdy, podtrzymują społeczne struktury władzy, eliminując alternatywne relacje zdarzeń. Twierdzi, że osoby o pozycji dominującej lub posiadającej wiedzę ekspertów mają też największą władzę i określają, co jest prawdziwe, słuszne czy właściwe społecznie. Na tych arbitralnych sądach często oparty jest ucisk, należy pomagać ludziom w zrzuceniu jarzma dominujących dyskursów kulturowych. Uważał, iż trzeba się sprzeciwiać pewnym dominującym narracjom kulturowym czy instytucjonalnym, gdyż ich bezkrytyczna akceptacja uniemożliwia rozważenie alternatywnej wiedzy czy poglądów.
Terapeuci narracyjni postrzegają historię pod kątem politycznym, rozszerzają tutaj foucaultowską analizę społeczeństwa na poziomy personalne i rodzinne, dowodząc, że niektóre zinternalizowane narracje często stają się narzędziami samoucisku, prowadząc do samoujrzenia ( narracji o porażce w osiąganiu arbitralnych ocen)
Internalizacja owych wąskich, opartych na kulturze, dominujących dyskursów prowadzi do wytworzenia wizji przyszłości prowadzącej do porażki oraz ogranicza alternatywne myślenie o niej.
FILOZOFIA TERAPII
Terapia narracyjna dąży do uwolnienia klienta od poczucia beznadziejności, pomagając mu w wyraźniejszym dostrzeżeniu wcześniej ujarzmiających go wątków i podwątków życia.
Terapeuta narracyjny współpracuje z ludźmi, konsultuje się z nimi na równych prawach, pomaga zastąpić alternatywne marzenia prawdziwymi wizjami, wartościami, przekonaniami, duchowością i zobowiązaniami
Podejście takie ma umożliwić rozmowę o wartościach, przekonaniach i celach osoby uczestniczącej w terapii oraz szansę rozważania wyborów po uwolnieniu się od jednostkowych czy kulturowych wymagań
Terapeuta narracyjny jest zdecentralizowany, zachowuje wpływ, ale nie znajduje się w centrum zdarzeń terapeutycznych
Pytanie nie koncentrują się na wyrażaniu jednostkowych doświadczeń życiowych i preferowanych interpretacji, które nadają im znaczenie. Ważnymi celami terapii są dekonstrukcja dominujących autonarracji oraz wyzwolenie jednostki i rodziny od dominujących dyskursów kulturowych.
ROZMOWY TERAPEUTYCZNE
Terapeuci narracyjni wykorzystują rozmowy eksternalizujące, by pomóc im nadać nowe znaczenia doświadczeniom klientów. Technika ta ma na celu oddzielanie tożsamości jednostki od problemu, rewizję problemowych relacji klienta oraz ograniczania ich wpływu na jego życie
Opiera się ona na założeniu, iż problemem nie jest klient czy rodzina, problemem jest problem
Terapeuci narracyjni nie interesują się wzorami interakcji rodzinnych, które dotyczą problemu, lecz przeciwnie - tym, jak problem wpływa na rodzinę.
Terapeuta pomaga eksternalizować problem, dekonstruując go jako pewien niedostatek wewnętrzny czy patologię jednostki i przemianowując na upodmiotowioną, zewnętrzną, niechcianą narrację, która mogłaby zdominować życie klientów
Następny krok stanowi zjednoczenie się rodziny przeciwko problemowi
Klienci są zachęcani pytaniami terapeuty do umiejscowienia problemu jako zewnętrznego w stosunku do nich. W osiągnięciu tego celu pomaga personifikacja problemu, uczynienie go odrębną całością, a nie postrzeganie go jako wewnętrznej cechy czy atrybutu nosiciela objawu. Rodzina nie przepisuje tej osobie winy za obarczenie problemem, ale uważa problem za zewnętrzny, dzięki czemu może lepiej współpracować nad zmianą swych sposobów myślenia o nowych możliwościach życiowych
Oddzielenie siebie od problemu to dobra metoda, by zacząć zauważać inne możliwości własnych zachowań lub oczekiwań innych. Rozmowy eksternalizujące otwierają szerokie możliwości tworzenia alternatywnych historii, które byłyby bardziej akceptowane przez członków rodziny
Eksternalizacja to bardzo ciekawa propozycja dla rodzin postrzegających swą niezdolność do rozwiązywania problemu jako odzwierciedlenie swego nieudacznictwa. Jeśli winą obarczają nosiciela objawu, to teraz otrzymują niepatologiczną, zeksternalizowaną wizję problemu
Działają tu dwa pokrewne procesy: dekonstrukcja czy rozplątywanie historii problemu, który ukształtował życie klientów, oraz rekonstrukcja czy ponowne tworzenie alternatywnej historii.
Rozmowy eksternalizujące umożliwiają im oddzielanie siebie od historii, które opowiadali sobie o sobie
Pytania terapeutyczne:
- uprzejme, pełne szacunku, lecz konstruktywne pytania dotyczące zwykle tego, co odczuwa pytany i tego jakie są te odczucia
- by otrzymać bogaty czy gęsty opis, terapeuta może poprosić klienta o zrelacjonowanie problematycznej historii na różne sposoby i w rozmaitych sytuacjach, często stawiając pytania dotyczące nowej historii i przeplatając je pytaniami o historie innych
- White używa bezpośrednich pytań, tak by zachęcić rodzinę do postrzegania problemu jako czegoś znajdującego się poza nią, odzwierciedlanego od jej poczucia tożsamości, chce się sprzeciwić nieskutecznym i samoobronnym przekonaniom rodzinnym, jakoby to nosiciel objawu stanowił problem. Technika ta pozwala rodzinie na zdystansowanie się od problemu, odejście od kształtującej dotąd ich życie i poglądy na siebie historii oraz ukształtowanie alternatywnych relacji o sobie.
- White jest mniej zainteresowany przyczynami problemu, a bardziej jego negatywnym wpływem na życie rodzinny. Uważa on, że takie rodziny tworzą zwykle historie związane z problemem, pesymistyczne i samoobronne, odzwierciedlające zapewne ich frustrację, rozpacz i bezsilność
- terapeuci narracyjni próbują pomóc w określeniu wcześniej ukrytych ujarzmionych historii, znajdujących takie „fakty” o klientach, których ci nie mogli dostrzec, przy czym wykorzystują wysycane problemem narracje życia rodzinnego
- wszystkie te interwencje służą tworzeniu alternatywnych wizji historii życia rodzinnego, odkrywaniu na nowo zaniedbanych aspektów życia jej członków, pozbawieniu tworzeniu swoich historii. Dzięki temu historie wysycane problemem są zastąpione przez historię, które przynoszą rozwiązania
- później rodziny otrzymują pomoc w ponownym opisie siebie, opartym na tych niepowtarzalnych wynikach, oraz alternatywnymi historiami
Poszukiwanie wyjątkowych wyników:
- po Eksternalizacja problemu, wysłuchuje terapeuta wysłuchuje opisów zdarzeń lub doświadczeń, które nie pasują do historii związanej z problemem - uważa je bowiem za szanse wyciągnięcia klientów w rozmowy o tworzeniu alternatywnych historii
- terapeuta może poprosić klientów o poszukiwanie wyjątkowych wyników tj. wyjątkowych sytuacji, myśli i działań, zaprzeczających dominującej wysycanej problemem historii
- wyniki te odnoszą się do wszystkich zdarzeń niepasujących do dominującej historii.
Współkonstruowanie alternatywnych historii:
- w pewnym sensie terapeuta buduje jakby rusztowanie pomagając dostać się klientom uwięzionym w piwnicy domu na wyższe piętro
- zachęcają klientów do opowiadania i przekształcania preferowanych historii, poszerzając je o szczegóły oraz łącząc z historiami i życiem innych.
- proces poszerzania jest istotny dla utrzymywania łączności klientów z nową narracja, która ma zastąpić w ich życiu narrację zawierającą problem
- w niektórych przypadkach alternatywne historie mogą być wzmacniane dzięki zespołom odzwierciedlających lub grupom zewnętrznych świadków
CEREMONIE, LISTY I STOWARZYSZENIA
Ceremonie definicyjne:
Terapeuci narracyjni przyjęli procedurę B. Meyerhoff, odwołując się do pomocy bezstronnej widni.
Ma on reagować na usłyszane historie, opowiadając je na nowo. Podczas tego opowiadania i opowiadania na nowo wiele wątków i alternatywnych historii ulega zagęszczaniu i powiązaniu z aktualnymi wartościami i zobowiązaniami klientów
W miarę jak klienci odwołują się, co w ich życiu lub tożsamości przyciągnęło uwagę czy pobudziło wyobraźnię , mogą pojawić się możliwości przyszłego zachowania
Składają się one z wielu warstw:
- opowiadań ( przez osobę, która znajduje się w centrum ceremonii)
- opowiadania na nowo opowiadań (przez zespół odzwierciedlający lub zewnętrznych świadków opowiadań)
- opowiadania na nowo opowiadań opowiadających na nowo opowiadań opowiadających na nowo itd.
ich celem jest poszerzanie historii alternatywnych, uwiarygodnienie autopreferencji klientów oraz propagowanie takich działań, których bohater ceremonii mógłby w innym razie nie wziąć pod uwagę
Grupy świadków zewnętrznych liczą co najmniej dwie osoby i mogę się składać ze znajomych, członków rodziny, innych terapeutów lub członków społeczności, muszą rzetelnie opowiedzieć ją na nowo
Czasami świadkowie mogą komentować wpływ rozmowy terapeuta rodzina na ich myślenie o własnym życiu.
Ta technika „zdecentralizowanego dzielenia” jest uznaniem więzi między wszystkimi uczestnikami, ale w sposób szanujący rodzinę, klienta jako centrum opowiadania na nowo.
Dyskusja świadków ma dotyczyć alternatywnych historii i niepowtarzalnych wyników oraz wskazania co opowiada w niej ich własnym doświadczeniem życiowym
Po pewnej zmianie miejsc klienci komentują opowiadania na nowo dokonywane przez grupy świadków zewnętrznych
Pod koniec terapii wszyscy jej uczestnicy dzielą się refleksjami na jej temat
Listy terapeutyczne:
Terapeuci narracyjni używają listów wysyłanych do klientów
Epston pisuje do klientów listy streszczające po każdej sesji, listy te zwierają również notatkę dotyczącą omawianych na sesji wyjątkowych wyników. Wysyła także listy zapraszające do tych członków rodziny, którzy nie chcę pojawić się na sesjach. Listy nadmiaru służą wskazaniu, że niektórzy członkowie rodziny pełnią w niej zduplikowane role, które chcieliby zmienić. W zbliżonym do poprzedniego listu zwalniającego inny członek rodziny otrzymuje podziękowanie, a zarazem informację, że odgrywanie danej roli nie jest już potrzebne. Listy prognozujące, pisane na zakończenie terapii, są na ogół przewidywaniem sukcesu w poszukiwaniu nowych możliwości
Umożliwia to terapeucie poszerzenie rozmowy i zachęcenie klientów do zapisywania lub do określenie indywidualnego poglądu na sekwencje własnych zdarzeń życiowych.
Listy mają wielką wartość z uwagi na ciągłość, gdyż można je czytać i rozważać jeszcze przez wiele dni, miesięcy czy nawet lat
Mogą one zasięgnąć lub wzbogacić alternatywne historie i pomóc klientom w podtrzymywaniu procesu przetwarzania
Pomagają terapie uniezależnić od czasu i przestrzeni
Listy nie są oddzielnymi interwencjami, lecz splatają się organicznie ze zdarzeniami zachodzącymi na sesji. Niezależnie od swej formy, listy przekształcają doświadczenia w narrację
Myśli terapeutyczne są przekazywane otwarcie i mogą być potwierdzane, korygowane czy negowane przez rodzinę.
Tworzenia stowarzyszeń wspierających:
Koncepcja jest typowa dla działalności Anti - Anorexia / Anti - Bulimia zapoczątkowane przez Epstona
Stowarzyszenia te działają zgodnie z założeniem, iż osoby z pewnymi problemami mają doświadczenie i wiedzę dotyczące tych właśnie zagadnień i mogą pomóc innym, dzieląc się własnymi przeżyciami i przemyśleniami
Dzięki wzajemnemu wsparciu ich członkowie zmieniają swój stosunek do problemu, być może przekształcają swoje życie tak, by poradzić sobie z jedzeniem i wizerunkiem własnego ciała
Aby osiągnąć ten cel wykorzystuje się nagrania audio, dzieła sztuki, listy, okresowe spotkania, podręczniki itd.
Terapeuta wywiera wpływ, ale nie znajduje się w centrum - w tym dziele wspólnoty każdy ma tę samą wartość
Pomaga ona w organizowaniu spotkań i wzajemnym wspieraniu się - klient stopniowo zmienia się w konsultanta, a następnie w działacza wspólnoty
Zgodnie z teorią i praktyką narracyjna, ta lokalna, polityczna aktywna grupa ma cel zarówno edukacyjny jak i lobbystyczny zmianę przedstawiania przez media wychudzonych kobiet jako ideału, do którego jakoby powinny dążyć zwłaszcza nastolatki
Stowarzyszenie jest wyrazem łączenia się obywateli w walce z okolicznościami instytucjonalnymi, utrzymującymi ludzi z anoreksją i bulimią w pułapce ich własnych opowieści oraz szukania pomocy poza systemem opieki zdrowotnej, utrzymującym ich w roli klienta.
Stowarzyszenia te są wyrazem przekonania terapeutów narracyjnych, że problem jest problemem i że jest on zakorzeniony w dominujących dyskursach społecznych
1