Składniki osobowości
Zdolności i uzdolnienia
Zdolnościami nazywamy takie właściwości psychiczne, które warunkują pomyślne rezultaty działania.
Podłożem anatomicznym zdolności są specyficzne cechy określonych struktur nerwowych i funkcjonowania analizatorów. Cechy te nazywamy zadatkami wrodzonymi. Aby zdolność w pełni się ujawniła , potrzebna jest jeszcze odpowiednio ukierunkowana aktywność danej osoby. To, że ktoś dysponuje szczególnie sprawnym analizatorem wzrokowym , nie wystarcza., by zostać utalentowanym malarzem.
Rzadko kiedy pojedyńcza, izolowana zdolność prowadzi do szczególnej sprawności w jakiejś dziedzinie. Najczęściej jest potrzebne do tego uzdolnienie, czyli zespół zdolności zapewniających skuteczne działanie. Są np. osoby szczególnie uzdolnione w zawodach medycznych i składa się na to cały zespół zdolności. Począwszy od zdolności koncentracji uwagi, trafnego spostrzegania, zdolności manualnych , aż po skomplikowane zdolności intelektualne, czy z zakresu komunikowania się.
Szczególnie korzystne połączenie uzdolnień , prowadzące do znaczącej , twórczej działalności w jakiejś dziedzinie , nazywa się talentem.
Zdolności dzieli się na:
ogólne ( umożliwia wykonywanie wielu różnorodnych czynności )
specjalne ( umożliwia wykonanie ściśle określonej czynności np. zdolności matematyczne, muzyczne, przywódcze)
Zdolności ogólne czasami nazywa się inteligencją. Inteligencja jest pojęciem, które wywołuje wiele kontrowersji i równie wiele zainteresowania.
Inteligencja jest ogólną zdolnością umysłową wpływającą na stopień sprawności działań wymagających udziału procesów uczenia się i myślenia.
Hilgard kiedyś powiedział, że inteligencja jest tym, co mierzą testy inteligencji.
Badacze inteligencji najczęściej posługiwali się specjalnie skonstruowanymi zestawami testów mierzących zdolności umysłowe. Badano stosunkowo duże grupy osób.
Pomiar inteligencji jest zagadnieniem skomplikowanym, ponieważ testy wymagające odpowiedzi słownych w głównej mierze wykorzystują wiadomości wyuczone. Powoduje to uzyskiwanie niższych wyników przez osoby ze środowisk zaniedbanych wychowawczo. Osoby te wcale nie muszą dysponować niższą inteligencją niż osoby ze środowisk , w których dba się o erudycję. Zapobiec temu ma stosowanie tzw. testów bezsłownych , stosunkowo mało wrażliwych na uwarunkowania kulturowe .
Poziom zdolności umysłowych danej osoby przedstawia się często w postaci opracowanego przez Sterna tzw. ilorazu inteligencji. Wyraża on stosunek wieku umysłowego , stwierdzanego testami do wieku życia.
Terman i Merrill wprowadzili następującą klasyfikację ocen ilorazu inteligencji.
140 i powyżej bardzo wysoka
120 -139 wysoka
110 -119 powyżej przeciętnej
90 - 109 przeciętna
80 -89 poniżej przeciętnej
70 -79 na granicy normy
poniżej 70 opóźnienie umysłowe
Obecnie wyróżnia się cztery stopnie upośledzenia w rozwoju umysłowym:
lekki
umiarkowany
znaczny
głęboki
Potrzeby
`W literaturze można spotkać wiele klasyfikacji potrzeb i ich charakterystyk. Do najbardziej znanych należą klasyfikacje Maslowa i Murraya.
Maslow zaproponował pięć grup potrzeb:
Potrzeby fizjologiczne ( potrzeby snu, pragnienia, odżywiania itp.)
Potrzeby bezpieczeństwa ( zależności, opieki, ładu i porządku).
Potrzeby przynależności i miłości ( inaczej zwane potrzebami afiliacji).
Potrzeby prestiżu i uznania ( dzielą się na dwie podgrupy: w pierwszej są potrzeby wolności, potęgi , a w drugiej są potrzeby związane z aprobatą społeczną).
Potrzeby samorealizacji ( dążenie człowieka do rozwoju swoich możliwości).
Postawy
Wartość, jaką człowiek nadaje znaczącym dla niego obiektom, wiedza o naturze tych obiektów , wyuczone formy działania, wiedza o sobie i stosunek do samego siebie, ustosunkowania emocjonalne wpływają na pewne utrwalone sposoby zachowania się wobec osób, rzeczy i sytuacji. Te sposoby zachowania się nazywamy postawami. Zatem wyliczone wcześniej elementy składają się na osobowość danej
jednostki, więc postawy są swego rodzaju wypadkową składników osobowości.
Postawę można określić jako ukształtowaną w procesie zaspokajania potrzeb , w określonych warunkach społecznych , względnie zgodną i trwałą organizację wiedzy, przekonań, uczuć , motywów, oraz pewnych form działania i reakcji ekspresywnych podmiotu, związaną z określonym przedmiotem lub klasą przedmiotów.
Podmiotem postawy jest przejawiająca ją osoba, a przedmiotem postawy może być praktycznie wszystko.
Zespół ogólnych postaw, związanych ściśle ze sobą, specyficznych dla danej osoby, warunkujących jej zachowanie wobec innych ludzi, samego siebie i pracy , nazywa się inaczej charakterem.