Osobowość-Podstawowe informacje

Osobowość - względnie stały wzorzec emocji, motywów i postępowania odróżniający jednego człowieka od drugiego

Perspektywa psychodynamiczna

Psychika jako struktura z różnym poziomem głębokości (metafora góry lodowej):

• świadomość - część psychiki widoczna dla człowieka

• przedświadomość - zawiera elementy doświadczenia umysłowego, które w danej chwili pozostają nieświadome, choć mogą zostać uświadomione dzięki skupieniu na nich uwagi

• nieświadomość - część psychiki będąca tajemnicą dla jej „właściciela”

Osobowość jako trójstopniowa struktura:

• Id - obecna od urodzenia, rządzi się zasadą przyjemności (wymaga natychmiastowego zaspokojenia instynktów i popędów)

• Ego - zaczyna rozwijać się od pierwszego roku życia, w odpowiedzi na frustrację potrzeb dziecka, rządzi się zasadą realizmu (bierze pod uwagę zarówno popędy Id jak i praktyczne możliwości ich zaspokojenia)

• Superego - powstaje w wyniku identyfikacji z moralnymi standardami rodziców i otoczenia, rządzi się zasadą moralności, działa jak sumienie

Podstawowy instynkt - eros - ukierunkowany na utrzymanie i przedłużenie życia, wypełniony energią psychiczną - libido.

W miarę rozwoju dziecka energia seksualna jest wyrażana przez różne obszary ciała (sfery erogenne).

Rozwój psychoseksualny:

1. Faza oralna

2. Faza analna

3. Faza falliczna (kompleks Edypa)

4. Faza latencji

5. Faza genitalna

Niewystarczająca lub nadmierna gratyfikacja może prowadzić do fiksacji i rozwinięcia się cech osobowości z nim związanych:

• w fazie oralnej - zależność od innych, skłonność do dogadzania sobie, nadmierny optymizm lub pesymizm

• w fazie analnej - perfekcjonizm, nadmierna potrzeba porządku i czystości lub beztroska, bałaganiarstwo, sadyzm

• w fazie fallicznej - nie rozwiązanie kompleksu Edypa

• w fazie genitalnej - preferowanie masturbacji, trudności w realizacji potrzeb seksualnych z osobą płci przeciwnej

Podstawowe mechanizmy obronne osobowości:

• wyparcie - usunięcie lękotwórczych treści poza obręb świadomości

• regresja - powrót do rodzaju zachowania charakteryzującego wcześniejsze fazy rozwoju

• racjonalizacja - samooszukiwanie się pozornymi usprawiedliwieniami własnych nieakceptowanych zachowań

• przemieszczenie - przeniesienie impulsów z zagrażającego obiektu na obiekt mniej zagrażający

• projekcja - przypisywanie własnych nieakceptowanych impulsów i cech innym osobom

• reakcja pozorowana - zachowanie się odwrotne w stosunku do własnych rzeczywistych impulsów

• zaprzeczanie - nieakceptowanie rzeczywistych odczuć i sytuacji

• sublimacja -przekształcanie impulsów nieakceptowanych w akceptowane społecznie

Inni psychologowie o orientacji psychoanalitycznej:C.G. Jung,A. Adler,E. Erikson ,K. Horney,E. Fromm

Perspektywa teorii cech

Cechy osobowości - w miarę stałe elementy osobowości, o których wnioskuje się na podstawie zachowania.

Zakłada się, że cechy są dziedziczne, a ich podłożem jest układ nerwowy.

Hipokrates uważał, że cechy wiążą się z podstawowymi płynami organizmu, zależą od ich ilości oraz proporcji między nimi

Typy temperamentu:Choleryk,Sangwinik,Flegmatyk,Melancholik,

Teoria Allporta

• Koncentruje się na różnicach indywidualnych

• Podejście idiograficzne (indywidualne)

• Osobowość jako niepowtarzalna struktura cech, którym przypisuje właściwości motywacyjne, czyli ukierunkowujące zachowanie

• Cecha - predyspozycja do reagowania w określony sposób, wspólna dla wszystkich ludzi

• Dyspozycja osobista - podobna do cechy, ale niepowtarzalna, specyficzna dla danej jednostki

• Cechy aktywizują się w określonych sytuacjach (bodźce zewnętrzne lub wewnętrzne)

• Ale też człowiek odznaczający się daną cechą stwarza lub wchodzi w sytuacje, w których cecha może się ujawnić (czynnik motywacyjny cechy), np. wybór zawodu, pracy, dominującej działalności

Koncepcja Eysencka

• podkreślał istnienie dwóch podstawowych cech osobowości (pojęcia te wprowadził C.G.Jung): introwersji i ekstrawersji

• wprowadził wymiar neurotyczności (stałości/niestałości emocjonalnej)

• Teoria osobowości o statusie teorii temperamentu

• Osobowość to temperament i inteligencja

• Wyodrębnione czynniki mają charakter uniwersalny - charakteryzują ludzi niezależnie od kultury, w której żyją

• Osobowość jako struktura trzech czynników niezależnych od siebie:

• Neurotyczność (lęk, przygnębienie, napięcie vs równowaga emocjonalna)

• Ekstrawersja (towarzyskość, aktywność vs poszukiwanie samotności, unikanie stymulacji

• Psychotyczność (altruizm, empatia, uspołecznienie vs przestępczość, psychopatia, schizofrenia)

Koncepcja R.B.Cattella

• Podejście nomotetyczne

• Cel - ustalenie praw określających jak ludzie o określonych strukturach osobowości będą zachowywać się w różnych sytuacjach i warunkach

• Wyjaśniają spójność zachowania człowieka w odstępach czasu i w różnych sytuacjach

• Cechy powierzchniowe - obserwowalne na zewnątrz

• Cechy źródłowe - podstawowe zmienne, z których zbudowana jest osobowość - ich geneza jest wieloaspektowa

• Narzędzie do badania struktury osobowości - 16-czynnikowy Kwestionariusz Osobowości

Model Wielkiej Piątki

• Ujmuje osobowość jako strukturę pięciu cech( Thurston, Cattell, Fiske, McCrae, Costa)

Neurotyczność

Ekstrawersja

Otwartość na doświadczenia

Ugodowość

Sumienność

Perspektywa teorii uczenia się

Behawioryzm - czynniki sytuacyjne i wpływy środowiska odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu ludzkich preferencji i zachowań, nie zaś jakieś czynniki tkwiące w człowieku

Koncepcja „białej tablicy”.

• Teoria społeczno - poznawcza (teoria społecznego uczenia się) - podkreśla doniosłą rolę uczenia się przez obserwację i koncentruje się na różnicach indywidualnych, od których zależy przebieg procesów poznawczych.

Człowiek jest kształtowany przez wpływy środowiska, ale i sam na środowisko wpływa (wzajemny determinizm jednostki i środowiska).

Sposób postępowania jednostki zależny od oczekiwań co do następstw własnych zachowań oraz nadawanych znaczeń tym następstwom.

Funkcje osobowości

• Nadawanie znaczenia naszym doświadczeniom

• Pozwala dokonywać oceny zdarzeń, ludzi i siebie samego

• Pozwala ustalać cele i programy działania

• Pomaga sterować przebiegiem działania

Zadania osobowości jako systemu:

1. Adaptacja do zmian w otoczeniu jak również dokonywanie tych zmian.

2. Utrzymanie integracji własnej osoby (poczucie własnej jedności i spójności pomimo upływu czasu i różnych sytuacji)

Mechanizmy zapewniające integrację osoby:

• Pojęcie własnej osoby

• Samoświadomość

• Proces samoregulacji

Niektóre wymiary osobowości:

• Poczucie autonomii

• Poczucie wpływu na zdarzenia

• Poczucie własnej wartości

• Samoocena

• Optymizm/pesymizm

Perspektywa humanistyczno - egzystencjalna

• Ludzie kształtują siebie poprzez własne wybory i działania, kieruje nimi potrzeba samourzeczywistnienia (A.Maslow).

Człowiek jako niepowtarzalna jednostka (C.Rogers).

JA jako centrum ludzkiego doświadczenia.

• Bezwarunkowa akceptacja przez rodziców - ukształtowanie się autentycznego JA dziecka (poznanie własnych prawdziwych uczuć, ich akceptowanie, wyrażanie i postępowanie według nich).

• Warunkowa akceptacja - JA fałszywe (będące odbiciem oczekiwań otoczenia a nie autentyczną ekspresją siebie)

JA idealne - wyobrażenie osoby jaką chcielibyśmy być.

Ludzie są motywowani wewnętrznie do zmniejszania rozbieżności między JA realnym a JA idealnym.

Perspektywa społeczno - kulturalna

Ważny wymiar w rozumieniu kształtowania się osobowości w społeczeństwach wielokulturowych.

Wymiar indywidualizm/kolektywizm (patrz bohaterzy narodowi).

Indywidualiści to osoby definiujące się w kategoriach osobistej tożsamości i dające pierwszeństwo celom osobistym

Kolektywiści to osoby definiując się w kategoriach grup, do których należą i dające pierwszeństwo celom grupowym.

---