Klasztory i miejsca
Opracowanie: Piotr Wasyl
Klasztor Triten Norbutse
Klasztor Triten Norbutse został założony w XIV w. w prowincji Tsang (Tybet Centralny) przez Szena Njimę Gjaltsena, Nagpę z linii Szen. Był on znany z tantrycznych mocy oraz pisanego komentarza do Ma Dzjud (Tantra Matki). Klasztor prosperując przez wieki swoją znaczącą pozycję osiągnął właśnie dzięki studiom i praktyce Ma Dzjud oraz strażnikowi Sidpa Dzjalmo. Dopiero w czasie tzw. Rewolucji Kulturalnej został on całkowicie zniszczony. Historia współczesnego Triten Norbutse rozpoczęła się w Nepalu w 1977 r. Wtedy Lopon Tenzin Namdak wyruszył z klasztoru Menri w Indiach do Słajambhu (Nepal) w poszukiwaniu ziemi pod przyszły klasztor bon. Głównym powodem powstania klasztoru było zachowanie tej zagrożonej wyginięciem rdzennej religii Tybetu. 12 innych klasztorów bon na tym obszarze nie było w stanie zapewnić właściwej edukacji bonpo z Dolpo i Mustangu. Natomiast wybór miejsca miał swoje źródła w związkach stupy Słajambhu z Buddą Tenpą Szenrabem. Pierwotnie podróż Lopona zakończyła się fiaskiem i powrotem do Indii w celu kontynuowania nauczania. W 1986 r. pierwsza grupa mnichów bon na uchodźstwie z tytułami gesze opuściła klasztorne mury. W związku z otwarciem granic Tybetu przez okupacyjne władze Chin, Lopon zdecydował się na podróż w rodzinne strony. Po drodze zatrzymał się w Nepalu niedaleko Boudhanath w domu uchodźcy bon Lamy Norbu. Choć sytuacja finansowa w tym czasie nie wyglądała dobrze poprosił on swoich przyjaciół ze wspólnoty bonpo w Katmandu aby znaleźli ziemię niedaleko Słajambhu. Mimo, że zamiar ten miał nikłe szanse powodzenia w drodze powrotnej Lopon otrzymał informację o zakupie ziemi. Sam ze swojej strony wyłożył pieniądze z darów Tybetańczyków. Początkowo nie było tam nawet drogi a ziemia była de facto kawałkiem zbocza porośniętym dżunglą. W 1987 r. Lama Norbu rozpoczął budowę przy wsparciu finansowym prof. Lin Yun z Uniwersytetu Berkeley w Kalifornii. W grudniu 1988 r. Lopon Tenzin Namdak przybył do Katmandu z dwoma gesze którzy zamieszkali na ziemi. Wkrótce dołączyło do nich czterech mnichów zbiegłych z Tybetu. Do 1987 r. przybyły następne trzy pomieszczenia, biblioteka oraz gompa a w ciągu następnych trzech lat duża kuchnia, jadalnia i toalety. Wybudowano to z pomocą francuskiej organizacji Association lEtape, która przysłała woluntariuszy i materiały budowlane. W 1991 r. rozpoczęto budowę nowej gompy pod osobistą kuratelą Lopona.
Do budowy posągu Tenpy Szenraba sprowadzono artystów z Bhutanu. Pozostałe dwa wyobrażenia, Drenpy Namka (reprezentującego moc wszystkich sidhów) i Njameda Szenraba Gjaltsena (założyciela klasztoru Menri) zostały wykonane przez tybetańskich rzeźbiarzy a zasponsorowane przez dwie rodziny tybetańskie Tenzin Ngodrub i Jamga z Dolandżi. Również wewnętrzne ornamenty i przedstawienia strażników Midu i Sidpa Gjalmo zostały zrobione w całości przez Tybetańczyków. 19 malowanych mandal, wyobrażenia tysiąca buddów, olbrzymie malowidło Nampar Gjalły i Szenraba Jamma (bóstwo mądrości), przedstawienia buddów trzech czasów oraz Njameda Szenraba Gjaltsena zostały wykonane przez mnichów z Triten Norbutse. W 1992 zostało zbudowane duże koło modlitewne (khorczen) sfinansowane przez Tenpę Rigdzina i jego rodzinę z Katmandu. W tym czasie istniał już tam poważny zbiór biblioteczny. Po powrocie z Tybetu Lopon uzupełnił go o ważne pozycje nieistniejące poza Tybetem. W ten sposób zgromadzono tam pierwszy Kandżur Bon na uchodźstwie złożony ze 149 tomów. W tym samym roku gesze Njima Łangjal studiujący pod okiem Lopona Tenzina Namdaka w Dolandżi został oficjalnie mianowany opatem Triten Norbutse. W 1994 r. powstała tutaj Dialektyczna Szkoła i Grupa Medytacji a w listopadzie 1995 został otwarty klasztor siedmiodniową pudżą z uczestnictwem Menri Trizina Rinpocze. W 1996 r. Tenpa Jungdrung został wybrany młodszym loponem a pięciu gesze z Dolandżi zaczęło dawać nauki mnichom. W 1997 został zbudowany nowy budynek dla 60 mnichów ze stupą poświęconą opatowi klasztoru bon w Dhorpatan, Jungdrungowi Kulegowi, który zmarł w 1996 r. W tym czasie została zbudowana jedna ze 120 typów fizycznych stup opisanych w biografii Tenpy Szenraba znana pod nazwą Senkar li li bang bang. Ta obrotowa, metalowa stupa zawiera 108 maślanych lampek ofiarowanych 45 łagodnym i 80 gniewnym bóstwom. Służy ona do oczyszczenia lokalnego środowiska oraz duchów zmarłych aby odrodziły się one w wyższych światach. Przyszłe plany zawierają projekty miejsc odosobnień i praktyk dla mnichów w szkole medytacyjnej oraz nabycie ziemi poniżej klasztoru w celu budowy nowego ujęcia wody pitnej.
Klasztor Jungdrungling
Klasztor założony w połowie XIX wieku przez Nangtona Dała Gjaltsena. Po zniszczeniu w 1959 r. został odbudowany w pie rwotnym kształcie. Przed 1950 r. żyło tutaj 700 mnichów. Dzisiaj jest tam ich ok. 30 i jeden inkarnowany lama. Ruiny pokrywają znaczną część klasztoru. Wyróżnia się wśród nich sala zgromadzeń, niegdyś ze 108 kolumnami dziś w skromniejszym kształcie.
Za nią jest Thangdrol Lhagkhang wewnątrz którego jest czorten zawierający pierwotnie szczątki założyciela Jungdrungling. Na tylnej ścianie są malowidła fundatora z wieloma wizerunkami patriarchy bon Szenraba. Na zachód od sali zgromadzeń są ruiny labrang rezydencji opata a za nimi drubghang (świątynia rytuału) oraz rezydencja lopona. Więcej budynków zostało odnowionych przed salą m.in. dwa kolegia monastyczne (tratsang): Jungdrungling i Namgjal Kungsaling. Grań za klasztorem nazywana Łolha Gjel jest jedną z trzynastu świętych gór bon.
Klasztor Kham
Klasztor położony również w Dolinie Tobgjel założony później niż Jungdrungling przez Szenraba Jungdrunga (1838 r.). Obecnie w klasztorze żyje ok. 30 mnichów. Naokoło klasztoru są liczne jaskinie medytacyjne (Kharna Ri) w których przebywał m.in. święty bonpo Drempa Namka. Niedaleko od grani Kharna nad rzeką Khamlung jest wielki czarny kamień z odciskiem stopy Dru Gjalły Jungdrunga, patriarchy bon z klanu Dru.
Klasztor Czjunglung
Umiejscowiony on jest niedaleko Kajlaś w Kanionie Sutlej powyżej brzegu rzeki (4259 m.), na tarasie. Przez rzekę po drugiej stronie jest płaska łąka i wioska. Zniszczony klasztor składa się z dwóch poziomów. Wyższy otaczają liczne jaskinie mieszkalne. Poniżej znajduje się kilka rzędów mani i czerwone czorteny. Na szczycie klifu znajdują się dziwne ruiny okrągłego budynku, który prawdopodobnie był starożytną pustelnią bonpów. Można tam znaleźć stare tsatsa (święte obrazki) z sanskryckimi inskrypcjami. Te starożytne świątynie bon nazywa się serkhangami w odróżnieniu od buddyjskich lhakhangów. Pozostałe kaplice są buddyjskie i prawdopodobnie datują się na okres XVI stulecia. Wysokie drewniane kolumny nadal stoją pośród rumowiska. Ten obszar uważany jest za dawne Siang Siung. Historycy skłonni są utożsamiać to królestwo z Gudże po VII wieku n.e. Faktycznie Siang Siung było tworem oddzielnym od Tybetu z własnym językiem przynależnym do grupy indoeuropejskich. Kjunglung jest nadal głównym miejscem pielgrzymek bon. Jak się wierzy, wielu świętych i mędrców z Siang Siung błogosławiło to miejsce. Kilku bonpo żyło tam również w tym wieku, choćby Kjungtrul Jigme Namkha Dordże (18971956), który zapewnił bonpo powrót w te rejony budując Guru Gem. Ten lama pochodzi z bogatej rodziny z Hor. Po studiach w klasztorze bon w Kharnie wyruszył w 1917 r. na pielgrzymkę do Bhutanu, Nepalu, Kinnuar i innych miejsc, po powrocie zakładając klasztor Guru Gem.
Stał się on ważną instytucją zarówno dla bonpo jak i buddystów a on sam nauczał tam jednocześnie nauk bon i ningmapy. W momencie jego śmierci żyło tam 60 mnichów I mniszek.
Jezioro Dangra i góra Targo
Północny wschód Szigatse, nieporównywalna kombinacja jednego z największych jezior Tybetu ze śnieżnymi czapami szczytów tworzy niezapomniany widok. Jest to świat zupełnie nieznany dla obcych. Dziesięć dni zajmuje okrążenia Jeziora Dangra (300 km), jednego z najbardziej odległych miejsc od wszystkich terytoriów bonpo. Pomimo dewastacyjnej siły Rewolucji Kulturalnej a zapewne za sprawą izolacji, dawne obyczaje i sposób życia przetrwały do dzisiaj. W tej okolicy jest wiele klasztorów bon, z którymi powiązanych jest kilka jaskiń eremickich używanych po dziś dzień. Jednym z największych i najważniejszych klasztorów bon tego regionu jest Seszik Gompa, który jest usytuowany na południowym krańcu jeziora. Ponad 50 mnichów przebywa tam w zupełnej głuszy. Wzdłuż zachodniego brzegu jeziora jest jaskinia Guru Rinpocze i kaplica Orgjan. Nieopodal jest Czhjung Dzong, niegdysiejszy zamek króla Siang Siung. Niedaleko północnowschodniego końca jeziora jest większa osada Ombu gdzie jest inny klasztor poświęcony Guru Rinpocze. W tej okolicy jest jaskinia bon zwana Jungdrung Lhatse. Te dwie najstarsze tradycje Tybetu, bon i ningmapa istnieją tutaj obok siebie ramię w ramię. Połowa drogi pielgrzymiej jest w dolinie Mu Czu. Jej świętość jest oznaczona przez liczne flagi modlitewne, malowidła naskalne i imponująco długą ścianę mani. Na północ z tej doliny pielgrzymi przechodzą obok ruin klasztorów Pindsuling i Jonang usytuowanych u zbiegu rzek Tsangpo i Tsangpo Raga. Droga dalej wiedzie w kierunku Lhatse, głównego przystanku na Autostradzie Przyjaźni łączącej Nepal z Tybetem. 16 szczytów tworzy masyw Targo. Na południe od niego jest Jezioro Szuru Tso a na wschodzie 5 lodowców. Płasko otwarta Dolina Targo Tsangpo jest na wschodzie. Njima Lung jest nazwą obszaru skupionego wokół Góry Targo na którym to znajduje się tajemnicza świątynia bon, klasztor Seszik. Jest tam też jaskinia medytacyjna Cutrul Phuk gdzie żył mahasiddha Namkha Lodhen. Khora wokół góry Targo (6450 m) prowadzi przez Kdżisum Labrang (siedziba linii Siang Siung), jaskinię Dangra Jubun, Danopa Czjung Dzong z ruinami królewskiego pałacu gdzie odkryto również termy. Bliżej małego jeziora zwanego Dangczung (rezultat mitycznego zjednoczenia Targo i Dangry) dalej na północ są liczne jaskinie medytacyjne bonpo.
W późniejszym czasie zostały one przejęte przez ningmapę. Buddyści również uważają ten obszar za święty z powodu Guru Rinpocze, który tutaj przebywał.
Klasztor Orgjan
Świątynia bon, współczesna Jungdrungling założona przez wielkiego mahasiddhę Monlama Tenpę. W tym rejonie jest inna świątynia zwana Kdżisum Labrang, której założycielem jest lama Jungdrung Lhatse, znany dzierżawca linii Siang Siung Njin Dziu.
Klasztor Cziung Dzong
Niedaleko Orgjan leży również Cziung Dzong. Jest to rezydencja i zamek Limur Dzjalpo, króla Siang Siung, który władał tą częścią Tybetu. W tym miejscu ukryto skarby terma napisane przez dwóch mistyków: Gjar Mi Njiło oraz Ma Ton Sizin.
Kailaś najświętsza góra
Góra Kailaś (6714 m.), najświętsza góraAzji, jest usytuowana w wysokiej i izolowanej części zachodniego Tybetu. Jest jednym z trzech miejsc pielgrzymich tego obszaru, znanych pod wspólną nazwą Kangri Tsosum. Dwa pozostałe to Ponri Ngaden i Jezioro Manasarovar. Jak się uważa wszystkie one są sercem starożytnego Siang Siung, królestwa przedbuddyjskiej religii bon. Góra Kailaś jest dla bonpów górąduszą (lari), którą nazywają Yungdrung Gu Tse, Góra Dziewięciu Swastyk. W tym miejscu legendarny patriarcha tej religii Tenpa Szenrab zszedł z nieba na ziemię. Wraz z powtórną falą buddyzmu w Tybecie przybył na te tereny Milarepa, poeta i święty ze szkoły Kagjupa. Ostatecznie stało się to faktem po tym jak pokonał on rywala bonpo Naro Bonczunga w serii potyczek magicznych. Ślady tej epickiej bitwy można oglądać na ścieżce rytualnej Khory dookoła Kailaś. Od XII wieku szkoła ta rozkwitała na tym obszarze zakładając liczne klasztory. Buddyści wierzą, że góra jest siedzibą Demczonga, gniewnej manifestacji Buddy Siakjamuniego. Dla hindusów Kailaś jest domem SziwyNiszczyciela (a zgodnie z sanskrycką tradycją Wisznu Purany) i jest reprezentacją góry Sumeru, kosmicznej góry, centrum świata. 4 główne rzeki Tybetu, Indii i Nepalu mają tu swoje źródła a są nimi: Indus, Sutlej, Tsangpo (Brahmaputra) i Karnali. Święty Ganges łącząc się z Karnali ma również tutaj swoje początki. Płynie przez północne Indie do Zatoki Bengalskiej i Kalkuty. Tsangpo przepływa przez całą długość Tybetu skręcając nagle na górze Namcze Barła (7756) łącząc swe wody wpada do Zatoki Bengalskiej.
Na zachodzie, Indus i Sutlej łączą się w Pendżabie i wpływają do Morza Arabskiego niedaleko Karaczi. Tybetańczycy uważają te rzeki, szczególnie ich źródliska za święte. Kailaś jest górą stojącą zupełnie samotnie. Jej stożkowaty kształt jest symetryczny. Wyraźne horyzontalne i wertykalne linie pęknięć dały jej nazwę Góry Swastyk. Głębokie doliny naokoło podstawy pozwalają pielgrzymom okrążyć szczyt w ciągu jednego długiego dnia, co jest rzadkim wypadkiem w górzystym Tybecie. Przykładowo okrążenie Everestu trwa trzy tygodnie. Większość tybetańczyków okrąża szczyt więcej niż raz a najczęściej trzy razy. Najbardziej oddani okrążają 13 razy od czasu do czasu można spotkać ascetów, którzy to robią 108 razy. Mówi się, że pojedyncze okrążenie wymazuje grzechy jednego życia a 108 gwarantuje oświecenie. Opracowanie: Piotr Wasyl Na zachodzie, Indus i Sutlej łączą się w Pendżabie i wpływają do Morza Arabskiego niedaleko Karaczi. Tybetańczycy uważają te rzeki, szczególnie ich źródliska za święte. Kailaś jest górą stojącą zupełnie samotnie. Jej stożkowaty kształt jest symetryczny. Wyraźne horyzontalne i wertykalne linie pęknięć dały jej nazwę Góry Swastyk. Głębokie doliny naokoło podstawy pozwalają pielgrzymom okrążyć szczyt w ciągu jednego długiego dnia, co jest rzadkim wypadkiem w górzystym Tybecie. Przykładowo okrążenie Everestu trwa trzy tygodnie. Większość tybetańczyków okrąża szczyt więcej niż raz a najczęściej trzy razy. Najbardziej oddani okrążają 13 razy od czasu do czasu można spotkać ascetów, którzy to robią 108 razy. Mówi się, że pojedyncze okrążenie wymazuje grzechy jednego życia a 108 gwarantuje oświecenie.