Metody badania ginekologicznego i ich znaczenie
Badanie to przez wiele lat stanowiło podstawę diagnostyki i leczenia chorób kobiecych, obecnie nadal ma ogromne znaczenie i nie może zostać zastąpione żadnym innym.
Na pojęcie badania ginekologicznego składa się oglądanie i dwuręczne badanie palpacyjne. Warunkiem jego przeprowadzenia jest opróżniony pęcherz moczowy. Z zasady badanie nie wykonuje się podczas krwawienia miesiączkowego, jakkolwiek istnieją sytuacje, kiedy jest ono wówczas celowe i wykonywane.
Kobieta powinna być rozebrana od pasa w dół. Ze względu na łączone zwykle z badaniem ginekologicznym badanie piersi celowe jest umożliwienie badanej rozebrania się w pokoju przygotowawczym z własnego ubrania i bielizny oraz włożenia jednorazowego stroju, w którym bez skrępowania może przejść do pokoju badań (system taki jest praktykowany zwłaszcza w gabinetach amerykańskich).
Badanie odbywa się na fotelu ginekologicznym, na którym badana leży na wznak z odwiedzionymi nogami. We wstępnym oglądzie oceniamy:
charakter owłosienia zarówno sromu, jak i skóry brzucha i kończyn dolnych, zwracamy uwagę zarówno na nadmierne owłosienie (hirsutyzm), jak i na zanik owłosienia łonowego,
obecność ewentualnych żylaków w obrębie warg sromowych większych i kończyn dolnych,
obecność blizn skórnych, zaciągnięć, przebarwień, zaników w obrębie sromu oraz guzków i znamion,
stan warg sromowych większych, które u kobiet bez historii położniczej powinny się stykać i zasłaniać przedsionek pochwy, po przebytych porodach mogą niekiedy odsłaniać wargi sromowe mniejsze.
Wywiad
Pierwszą, najbardziej ogólną metodą, niemożliwą do przecenienia, jest nadal rozmowa z badaną osobą, w tradycyjnym języku medycznym nazywana wywiadem.
Dotyczy to sytuacji badań profilaktycznych, kiedy celem rozmowy jest zwrócenie uwagi na typowe symptomy zaburzeń stanu zdrowia, których kobieta nie uważa za wystarczająco dotkliwe, aby o nich mówić, lub nie wiąże ich ze sferą ginekologiczną, a w części przypadków - wstydzi się o nich mówić. Podobnie jest w sytuacji poczucia choroby u kobiety, rozmowa ma wówczas sprecyzować skargi i zwrócić uwagę badanej na pozostałe aspekty stanu narządu rodnego, na które nie zwracała dotychczas uwagi.
Rozmowa powinna dotyczyć funkcji narządu oraz implikacji o ewentualnych zaburzeń. Dzielimy ją zwykle na część charakteryzującą historię kobiety, pytając o :
obecne i przebyte schorzenia dotyczące innych układów
pierwszą i ostatnią miesiączkę
utrzymywanie kontaktów seksualnych zarówno obecnie, jak i w przeszłości
przeszłość położniczą
przebyte operacje w obrębie miednicy mniejszej
Druga część wywiadu związana jest z aktualną sytuacją badanej i koncentruje się na wykryciu podstawowych symptomów choroby. Należy zapytać o :
krwawienie miesięczne(regularność, charakter, ilość)
krwawienie niezwiązane z cyklem miesiączkowym
odczuwanie bólu w obrębie miednicy mniejszej i w okolicy krzyżowej
świąd sromu i pochwy oraz poczucie stabilności narządu rodnego
możliwość kontrolowanego oddawania moczu
występowanie uderzeń gorąca, nagłej potliwości, drażliwości, zmian nastroju
Dalsza część rozmowy powinna być przeprowadzona z inicjatywy badanej i dotyczyć:
zachodzenia w ciążę
satysfakcjonującego życia seksualnego
Rozmowa powinna być przeprowadzona w warunkach zapewniających prywatność, w sposób kulturalny, dostosowany do poziomu intelektualnego, kulturowego i emocjonalnego kobity. Jeśli te warunki są spełnione, rozmowa stanowi niezbędny fundament sukcesu diagnostycznego.
Kolejnym etapem jest oglądanie we wziernikach. Wziernik ginekologiczny jest narzędziem metalowym lub plastikowym (wówczas zwykle jednorazowego użytku), pozwalającym rozsunąć wargi sromowe i przylegające do siebie ściany pochwy. Może występować w wersji dwułyżkowej lub w postaci samotrzymającej z mechanizmem pozwalającym utrzymywać ustaloną pozycję pochwy.
Przed włożeniem wziernika należy wyjaśnić kobiecie charakter badania i ustalić, czy nie spowodujemy przerwania błony dziewiczej - przypadki takie były przedmiotem procesów sądowych. Wielkość wziernika należy indywidualnie, pamiętając, że zbyt duży wziernik powoduje ból, a nawet uraz, natomiast zbyt mały uniemożliwia dokładne badanie. Jeżeli kobieta reaguje bardzo mocno na próbę umieszczenia dobrze dobranego wziernika można pokryć go żelem z lidokainą w celu zniesienia poczucia dyskomfortu.
Oglądając we wziernikach oceniamy:
stan śluzówki przedsionka pochwy, pochwy i szyjki macicy. Zwracamy uwagę na ewentualne krwawienia, blizny, przewężenia, torbiele, guzki;
szyjkę macicy - jej prawidłowość anatomiczną. U kobiet, które rodziły, widoczna jest linia zmiany nabłonka płaskiego na gruczołowy, powinna się ona znajdować w kanale szyjki, jeśli widać nabłonek gruczołowy na tarczy szyjki, mamy do czynienia z nadżerką gruczołową. Dla lepszej oceny możemy posmarować szyjkę wodnym roztworem jodu - nabłonek gruczołowy uzyska wtedy wyraźnie czerwone zabarwienie. Uważnie sprawdzamy, czy na szyjce nie widać guzków, owrzodzeń, zaciągnięć i pęknięć;
wydzielinę pochwy- prawidłowy obraz przedstawia niewielką ilość białej wydzieliny, produkowanej przez bytujące fizjologicznie w pochwie pałeczki kwasy mlekowego;
śluz szyjkowy- jego ilość i konsystencja zależą od stanu hormonalnego badanej.
Palpacyjne badanie dwuręczne
Narząd rodny kobiety położony jest dość głęboko w miednicy mniejszej, dlatego nie jest możliwe badanie palpacyjne przez powłoki brzuszne ( tak jak np. badana jest wątroba), obecność pochwy umożliwia badanie ,,od drugiej strony". Dlatego opracowano sposób badania palpacyjnego dwiema rękami, jednocześnie przez pochwę i powłoki brzuszne. Narząd rodny znajduje się wówczas pomiędzy palcami obu rąk badającego i możliwe jest zbadanie go zarówno od strony kości krzyżowej, jak i od strony powłok brzusznych.
Badana kobieta powinna być ułożona na plecach, z lekko uniesioną miednicą i odwiedzionymi nogami, mięśnie brzucha i ud muszą być rozluźnione.
Dwa palce prawej ręki powinny być delikatnie wprowadzone do pochwy, jednocześnie lewą ręką należy przytrzymać wargi sromowe większe tak, aby nie powodować wsunięcia ich do pochwy.
Penetrację należy prowadzić aż do osiągnięcia sklepienia tylnego pochwy, tzn. palce ręki badającego powinny z tyłu obejmować szyjkę macicy.
Po osiągnięciu tego punktu kładziemy lewą dłoń na brzuchu nad spojeniem łonowym i utrzymując narząd rodny pomiędzy palcami obu dłoni wewnętrznej i zewnętrznej, oceniamy kolejno wielkość, kształt, położenie, ruchomość i konsystencję macicy oraz przydatków (jajników i jajowodów).
Dodatkowym elementem ocenianym w przypadku niektórych schorzeń jest bolesność występująca stale bądź towarzysząca poruszaniu szyjką macicy, trzonem macicy lub przydatkami.
W przypadku kobiet, u których z różnych względów wprowadzenie palców do pochwy nie jest możliwe- najczęstszym takim powodem jest obecność błony dziewiczej, ale może to być także obfite krwawienie z dróg rodnych, silna bolesność, urazy śluzówki pochwy lub reakcja skurczem na wprowadzenie palca - badanie powinno zostać przeprowadzone przez odbytnicę.
Wprowadza się wówczas jeden palec do odbytu i ocenia te same struktury co przy badaniu pochwowym. Należy używać do tego celu rękawiczki pokrytej wazeliną lub inną substancją ułatwiającą sforsowanie zwieracza odbytu. Badanie to jest mniej precyzyjne, a często powoduje większy dyskomfort niż badanie przez pochwę.
Niezależnie od stałego rozwoju narzędzi diagnostycznych opisane powyżej elementy badanie ginekologicznego nie straciły na znaczeniu i stanowią obowiązkowy standard: rozmowa, czyli wywiad ginekologiczny, oglądanie, w tym ocena we wzierniku i palpacyjne badanie dwuręczne; jeśli są wykonywane starannie, nadal pozwalają na dokonywanie prawidłowej oceny stanu narządów płciowych kobiety.