symbolizm - rzeczywistość, która nas otacza, ma dwoistą naturę - składa się z materii i ducha; zadaniem sztuki powinno być odzwierciedlenie owej głębszej, duchowej, metafizycznej sfery ludzkiej egzystencji; świata du-chów nie można przedstawić przy pomocy środków stosowanych przez sztukę realistyczną, gdyż nie jest on jednoznaczny i sprecyzowany; to co nieuchwytne, niewyrażalne, bo rozgrywające się poza światem zmysłów, można próbować przedstawić przy pomocy języka symbolów, który dopuszcza możliwość wielu interpreta-cji; symbol jako środek artystyczny posiada dwa znaczenia: pierwsze, to postrzegalny zmysłowo obraz przed-miotu, osoby lub sytuacji, drugie, to podtekst, ukryte znaczenie, nie wypowiedziana jednoznacznie treść;

Dekadentyzm Od francuskiego słowa "decadence" - schyłek, upadek. Dekadentyzm w sensie ogólnym to
tendencje schyłkowe związane z upadkiem kultury bądź z końcem jakiejś epoki. W sensie
węższym dekadentyzm był kierunkiem w literaturze francuskiej lat osiemdziesiątych XIX w.
Z Francji rozprzestrzenił się na całą Europę, związany był z literaturą fin de siecle'u (końca
wieku). Postawę dekadencką cechuje irracjonalizm i pesymizm, przewartościowanie wartości.
Uznaje bezsensowność istniejących form społecznych. Bezsilność jednostki ludzkiej prowadzi do charakterystycznego buntu artysty przeciw społeczeństwu: negacja systemu wartości mieszczańskich, nieprzystosowanie do rzeczywistości, poczucie własnej zbędności w społeczeństwie. Hasło "sztuka dla sztuki" - sztuka wolna od celów społecznych i użytkowych. Postawa bierna - ucieczka w nirwanę, postawa aktywna - krytyka filistra - tradycyjnego mieszczanina, ucieczka w poezję.
Dekadentyzm objawiał się poczuciem grożącej zewsząd katastrofy i bezsensem istnienia,
niewiarą w wartość jakiejkolwiek idei, ogólną apatią i niechęcią do wszelkiego działania. Blisko związany jest z nihilizmem.
Manifestem programowym dekadentyzmu są wiersze K. Przerwy-Tetmajera: "Evviva l'arte", "Nie wierzę w nic", "Koniec wieku XIX", "Hymn do Nirwany".

Początek formularza

Dół formularza

impresjonizm Od francuskiego słowa "impression" - wrażenie. Kierunek w malarstwie ukształtowany we Francji w drugiej poł. XIX w, mający swoje odpowiedniki w literaturze, m.in. w poezji P. Verlaine'a. Przedstawiciele impresjonizmu przedstawiali świat tak, jak on się zarysowuje w procesie poznawania, postrzegania. Zadaniem sztuki impresjonistycznej jest przedstawienie przelotnych wrażeń, gdyż nie ma możliwości dotarcia do obiektywnej prawdy o rzeczywistości, a poznawanie świata ogranicza się do subiektywnych, przypadkowych odczuć napotkanych zjawisk; stąd w obrazach impresjonistów świadome zacieranie konturów malowanych przedmiotów, stosowanie obok siebie jasnych barw, by wywołać wrażenie nieustającej zmienności; malowali oni znakomite, urokliwe pejzaże, przeniknięte jasnym światłem; szukali tematów dotąd rzadko spotykanych w malarstwie, których dostarczała im ulica, kabarety i kawiarnie, gdzie tętniło życie naturalne i prawdziwe. Cechy malarstwa impresjonistycznego: - próba uchwycenia chwilowego wrażenia optycznego; - subiektywizm; - nowy warsztat malarski: 8 jasnych kolorów; - eliminacja z obrazu jednolitej plamy; - operowanie światłocieniem, grą świateł; - nowa tematyka: miejska codzienność; - wyjście w plener. W poezji charakterystyczna metoda kompozycji wiersza, zespół luźnych obrazów bądź refleksji odzwierciedlających zmienne wrażenia twórcy, utrwalanie przelotnych wrażeń. Artysta może utrwalić tylko swoje przelotne wrażenie, moment, bo świat jest zmienny. Przedstawiciele impresjonizmu w malarstwie: E. Manet, C. Monet, P.A. Renoir, E. Degas, G. Seurat, H. de Toulouse-Lautrec; w Polsce: W. Podkowiński, J. Pankiewicz, J. Fałat, L. Wyczółkowski, S. Masłowski oraz J. Stanisławski. Elementy impresjonizmu w literaturze polskiej spotykamy w poezji K. Przerwy-Tetmajera ("Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)", "Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej" i in.), a także w prozie S. Żeromskiego, W. Reymonta i W. Berenta. naturalizm Od słowa "nature" - przyroda. Kierunek w literaturze ukształtowany we Francji w drugiej poł. XIX w. Twórcą naturalizmu był Emil Zola, który sformułował główne założenia tego kierunku: - literatura powinna naśladować rzeczywistość w sposób ścisły i szczegółowy, odtwarzać zaobserwowane fakty, dążyć do fotograficznej wierności; - nie ma tematów zakazanych dla literatury, pisarz powinien sięgać również do spraw najciemniejszych i drażliwych; - pisarz, podobnie jak uczony, szuka przede wszystkim prawdy; ukazuje rzeczywistość w sposób obiektywny. Ważną rolę w literaturze naturalistycznej odgrywał determinizm, tj. biologiczne uwarunkowania działań ludzkich. Przedstawiciele tego nurtu nie stronili od drastycznych wątków obyczajowych, zaczerpniętych zwłaszcza z życia środowisk wielkomiejskich. Naturalizm silnie zaznaczył się w twórczości S. Żeromskiego i W. Reymonta, a także w "Sonetach z chałupy" J. Kasprowicza.

humanizm - (łac. homo - człowiek, humanus - ludzki)

Ruch umysłowy, zapoczątkowany we Włoszech w 14w., następnie rozprzestrzeniony na inne kraje Europy. Humanizm cechuje skupienie uwagi przede wszystkim na człowieku, jego osobie, życiu, dokonaniach, co przejawia się w rozwoju studiów nad antykiem, okresem, w którym człowiek stanowił centrum zainteresowania nauki i sztuki. Naczelnym hasłem humanistów stały się słowa rzymskiego komediopisarza Terencjusza(II w. p.n.e.):,,Homo sum, humani nil a me alienum puto(Człowiekiem jestem, nic co ludzkie nie jest mi obce)”. Humanistów interesowała klasyczna starożytność, literatura grecka i rzymska, gramatyka, retoryka, historia, a także poezja, która w 14w. stała się jednym z przedmiotów nauczanych na uniwersytetach. Humanizm to również nowa filozofia renesansu, stojąca w opozycji do średniowiecznej filozofii i scholastyki, głosząca przekonanie o autonomii człowieka i uznania jednostki za wartość najwyższą (patrz. antropocentryzm). Humaniści głosili wiarę w potęgę rozumu ludzkiego, a poznanie człowieka i praw rządzących przyrodą uznawali za podstawowe zadanie filozofii, nauki i sztuki.

Reformacja

Był to ruch społeczno - religijny powstały w XVI wieku, zapoczątkowany przez Marcina Lutra w Niemczech, zmierzający do zreformowania Kościoła i ograniczenia jego pozycji politycznej i ekonomicznej.

Ważniejsze postulaty i twierdzenia zwolenników Reformacji:

zniesienie celibatu

likwidacja handlu odpustami

zakwestionowanie dogmatu Trójcy Świętej

zniesienie kultu świętych i Maryi

prawo do swobodnej interpretacji Biblii

zakaz "kupczenia" godnościami kościelnymi

ograniczeni przepychu liturgii

zniesienie niektórych sakramentów

odprawianie mszy w językach narodowych

skromny tryb życia duchownych

nieingerowanie w sprawy polityczne

Reformacja trafiła w Polsce na bardzo podatny grunt, ponieważ zbiegła się z dążeniem szlachty do władzy politycznej, a Kościół katolicki był konkurentem w walce o wpływy. Wśród szlachty popularniejszy był kalwinizm, a wśród mieszczaństwa luteranizm. Ruch reformacyjny przyczynił się do znacznego rozwoju publicystyki, do podniesienia rangi języka polskiego do rozwoju oświaty (powstały w tym czasie szkoły innowiercze, które stanowiły przeciwieństwo szkół średniowiecznych m.in. szkoła w Rakowie i w Pińczowie

Renesans - od francuskiego renaissance(odrodzenie) - termin wprowadzony przez encyklopedystów i uczonych w XIX w.,obejmujący odnowienie, odrodzenie się ludzkóści, podnoszenie się jej na wyższy poziom, a także odnowienie starożytności, odrodzenie przeszłości, dawnej wiedzy, kultury i sztuki antyku, programowo zapoczątkowane w XIV w

---