Reformacja to ruch religijno-społeczno-narodowy, mający na celu reformę (tac. refbrmatio - przekształcenie) doktryn i praktyk znajdującego się w stanie kryzysu Kościoła rzymskokatolickiego. Pierwsze próby reformowania Kościoła miały miejsce już w XIII w. (ruch franciszkański) oraz na przełomie XIV i XV w. (husytyzm w Czechach). Jednak za początek reformacji powszechnie uważa się wystąpienie niemieckiego zakonnika, kaznodziei i teologa - Marcina Lutra, który w 1517 r. przybił do drzwi kościoła zamkowego w Wittenberdze 95 tez. Wypowiadał się w nich przeciwko odpustom (pobieraniu opłat za odpuszczanie grzechów) i za dogłębnymi reformami Kościoła rzymskiego. Luter szybko zyskał liczne grono zwolenników. Luteranie (protestanci) domagali się między innymi reformy instytucji kościelnych i liturgii, zniesienia celibatu, tłumaczenia Biblii z łaciny na języki narodowe, głoszenia kazań w językach narodowych, a więc zrozumiałych dla wiernych, zniesienia odpustów. Luter był zwolennikiem bezpośredniego obcowania z Bogiem, bez pośredników, stąd nieuznawanie przez protestantów papieża. Pon Reformacja w Polsce: Miała charakter raczej społeczno-narodowy niż religijny. Pokój religijny gwarantowała uchwała sejmowa z 1573 r., znana pod nazwą konfederacji warszawskiej. Luteranizm przyjął się w Polsce raczej wśród mieszczan, kalwinizm zaś wśród szlachty. Odrębny odłam reformacyjny stanowili bracia polscy, czyli arianie, odłam powstały po podziale wśród polskich kalwinów. Arianie głosili bardzo kontrowersyjne - szczególnie w owych czasach - poglądy i często nie znajdowali poparcia nawet wśród wyznawców innych nurtów protestantyzmu. Bracia polscy potępiali wszelki rozlew krwi, występowali więc nie tylko przeciwko wojnom, ale również postulowali zniesienie kary śmierci. Uważali ponadto, że należy znieść pańszczyznę i poddaństwo chłopów, co szczególnie rozjątrzyło szlachtę, oraz że wszelkim innowiercom należy się pełna tolerancja wyznaniowa. Arianie doskonale rozwinęli oświatę. Ich szkoły (zbory w Pińczowie i Lublinie) stały na bardzo wysokim poziomie. Niechęć do arian była ogromna. W 1658 r. zostali ustawą sejmową siłą nawróceni na katolicyzm, a oporni (czyli większość) wygnani z kraju. Ich majątki skonfiskowano, doprowadzając do całkowitego zniszczenia tego odłamu
Humanizm: Nazwa związana jest bardzo ściśle z charakterem epoki. Homo to po łacinie „człowiek", zaś humanus - „ludzki". Humanizm jest więc prądem, który, w przeciwieństwie do teocentrycznego średniowiecza, przyniósł fascynację człowiekiem i wszystkimi sprawami związanymi z życiem ludzkim. Swoimi korzeniami humanizm tkwi w antyku, tu więc należy szukać przyczyn wzmożonych badań nad kulturą, sztuką, dokonaniami filozoficznymi i literackimi starożytności. To właśnie wzorce antyczne wpłynęły na ukształtowanie się ideału renesansowego humanisty, człowieka wyzwolonego z pęt autorytetu kościelnego, krytycznego i odważnego w poszukiwaniu prawdy, uniwersalnego, wszechstronnie wykształconego: znającego języki obce (w tym starożytne - grekę i łacinę), historię, retorykę, gramatykę, orientującego się w estetycznych kanonach piękna, stawiającego na pierwszym miejscu jednostkę jako wartość najwyższą, autonomiczną i niezależną. Był to przy tym człowiek społecznie zaangażowany, oddany ojczyźnie patriota. Naczelnym hasłem humanistów stały się słowa rzymskiego komediopisarza Terencjusza (II w. p.n.e.): „Homo sum, humani nil a me alienum puto" (Człowiekiem jestem, nic co ludzkie nie jest mi obce). Humanizm to także wiara w potęgę rozumu ludzkiego oraz przeświadczenie o konieczności poznania człowieka i praw rządzących przyrodą jako podstawowym zadaniu filozofii, nauki i sztuki. Głównymi składnikami światopoglądu humanistów byty prądy filozoficzne, wywodzące się ze starożytności: głoszono potrzebę rozważnego dążenia do przyjemności i szczęścia ziemskiego - epikureizm oraz wyrażano konieczność rozumowego, uwolnionego od zbędnych emocji spojrzenia na świat zewnętrzny - stoicyzm.
adto protestanci u
RENESANS Polska nazwa „renesans" jest tłumaczeniem włoskiego słowa rinascita i francuskiego renaissance, co znaczy „odrodzenie". Pojęcie to wprowadził wybitny XVI-wieczny wioski pisarz, malarz i architekt, Giorgio Vasari. Chciał W ten sposób zaakcentować odrębność nowej epoki od średniowiecza, które uważał za okres upadku kultury i sztuki. Odrębność renesansu miała polegać przede wszystkim na odrodzeniu idei antyku wraz z całym jego dorobkiem literackim, filozoficznym i kulturowym. Renesans to ponowne odkrycie starożytnej sztuki, architektury, antycznych kanonów piękna. Za kolebkę renesansu uważa się Włochy. To właśnie stamtąd idee odrodzenia promieniowały na północ i ogarniały kolejne kraje europejskie. ważali, że dla osiągnięcia zbawienia ważniejsza jest sama wiara w Jezusa niż konkretne czyny.