TEORIA INTERTEKSTUALNOŚCI G. Genette `Palimpsesty'

W 1969 r. powstaje pojęcie `intertekstualność', przyjęła to pojęcie J. Kristeva.

Palimpsesty - jest to średniowieczny pergamin, pod którego tekstem widać, iż był tam jakiś rękopis, który został wymazany na nim zostało napisane coś innego. Transtelstualność czyli wszystko, co łączy tekst z innymi tekstami. Tekst opatrzony datą 1982.

Genette mówi, iż przedmiotem poetyki nie jest tekst rozpatrywany w jego jednostkowości, ale architekst lub architekstualność tekstu tj. zespół kategorii ogólnych lub transcendentnych - typy wypowiedzi, sposoby wypowiadania, gatunki literackie itd., z którymi związany jest każdy tekst jednostkowy. Przedmiotem tym jest transtekstualność, którą definiuje jako wszystko, co wiąże go w sposób widoczny bądź ukryty z innymi `tekstami'. Dostrzega 5 typów relacji transtekstualnych, które wymienia w porządku ich rosnącej abstrakcyjności.

1. Intertekstualność - (rzebadany przez J. Kristeva i tak przez nią nazwany) - relacja współobecności zachodząca pomiędzy dwoma bądź wieloma tekstami, tzn. eideicznie, i najczęściej jako rzeczywista obecność jednego tekstu w drugim. [np.: cytat (w cudzysłowie z podaniem bądź nie dokładnej lokalizacji; plagiat lub aluzja czyli wypowiedź, której pełne zrozumienie zakłada dostrzeżenie związku pomiędzy nią a innym tekstem, do którego odsyła ta czy inna jego modulacja bez tego nie dająca się zrozumieć). Riffaterre intertekstem nazywa dostrzeżenie przez czytelnika relacje między jednym dziełem a innymi dziełami, które je poprzedzają lub po nim następują, dla niego `ślad' intertekstualny m bardziej wymiar figury lokalnej - szczegółu.

2. Paratekst - relacja jakiej w całości tworzonej przez dzieło pozostaje tekst właściwy wobec tego, którego nie da się nazwać inaczej jak pratekstem właśnie, czyli tytuł, podtytuł, śródtytuł; przedmowy, posłowia, wstępy, uwagi od wydawcy, epigrafy, ilustracje, wkładka reklamowa i wszystkie sygnały dodatkowe, pióra autora lub innych osób, tworzące otokę (zmienną) tekstu, niekiedy zaś komentarz oficjalny, bądź półoficjalny.

3. Metatekstualność - relacja zwana potocznie `komentarzem' łącząca dany tekst z innym, o którym mówi, niekoniecznie go cytując (przywołując), a w skrajnych przypadkach nawet go nie nazywając.

5. Architekstualność - najbardziej atrakcyjny, relacja całkowicie niema, artykułowana zaledwie wzmianką paratekstualną natury czysto taksonomicznej (tytułową) w rodzaju Poezje, Eseje, Powieść o Róży, itp. - najczęściej podtytułową, w formie wskazówki towarzyszącej na okładce tytułowi, w rodzaju: powieść, opowiadanie, poematy; czyli chodzi o struktury, do których nawiązuje.

4. Hipertekstualność - każda relacja łącząca tekst B (nazwanym hipertekstem) z tekstem wcześniejszym A (nazwany podtekstem), na który tekst B zostanie przeszczepiony w sposób nie mający nic wspólnego z komentarzem [np.: kiedy metatekst jakaś tam strona Poetyki Arystotelesa `mówi' o tekście (Król Edyp), lub kiedy tekst B w żaden sposób nie wypowiada się na temat tekstu A, natomiast jako taki nie mógłby zaistnieć bez niego. (np.: Eneida i Ulisses to dwa hiperteksty tego samego hipotekstu - Odysei.)

Genette dzieli transformacje na:

1. prosta albo bezpośrednia - polega na przeniesieniu akcji Odysei do Dublina wieku XX.

Zabiegiem transformacyjnym choć bardziej złożonym jest niewątpliwie naśladowanie - wymaga stworzenia uprzednio modelu kompetencji gatunkowej (epickiej), wydobytego (zabieg transf.) z tego szczególnego dokonania, jakim jest Odyseja, a pozwalającego na generowanie nieograniczonej liczby tekstów naśladujących. Model ten stanowi etap oraz nieodzowny element pośredniczący między tekstem naśladującym, a naśladowanym; nie spotykamy się z nim w transformacji prostej czy bezpośredniej.

Zatem hipertekst to każdy tekst derywowany z tekstu wcześniejszego przez transformacje prostą lub pośrednią, inaczej naśladowanie.

Owych 5 typów tekstualności nie należy traktować jako klas hermetycznie oddzielonych od siebie, nie stykających się ani nie pokrywających się ze sobą.

Hipertekstualność jako klasa dzieł jest sama w sobie gatunkowym, czy raczej transgatunkowym architektem: Genette rozumie przez to klasę tekstów, która obejmuje całkowicie pewne gatunki kanoniczne jak pastisz, parodia, trawestacja, i krzyżuje się z innymi, prawdopodobnie z wszystkimi klasami: niektórymi epopejami np.: Eneida, niektórymi powieściami np.: Ulisses. Niektórymi tragediami i komediami.

Hipertekstualność jest uniwersalnym aspektem literackości: do pewnego stopnia, i w zależności od sposobu czytania, nie ma dzieła literackiego, które nie przywoływałoby jakiegoś innego dzieła; w tym sensie wszystkie utwory są hipertekstami.

Istnieją 2 strukturalizmy:

1. zamknięcia tekstu i rozszyfrowania jego struktur wewnętrznych - np.: z jakim spotykamy się w analizie Kotów Baudelaire'a.

2. to strukturalizm, który pokazuje, jak tekst (mit), jeśli przyjdziemy mu w tej mierze z pomocą, pozwala `czytać inny tekst.'

Każda forma hipertekstualności jest po części zabawą nierozerwalnie związaną z praktyk powtórnego użycia istniejących struktur.

2

---