Koncepcja prawno-naturalna : Prawo jest to zbiór norm i zachowań. Obok prawa pozytywnego stanowionego przez władzę państwową, istnieje niezależnie od niego i nadrzędne prawo przyrodzone (naturalne), wyrażające porządek świata , naturę człowieka czy też naturę społeczności. Uzasadnienia norm prawa naturalnego szuka się w Bogu(św. Tomasz z Akwinu lub św. Augustyn) w rozumnej naturze ludzkiej ( Locke lub Hobbes) lub w zasadach współżycia społecznego. Normy prawa naturalnego traktowane są jako bezpośrednio wiążące oraz uznawane są za wzór dla norm prawa stanowionego.
Koncepcja pozytywistyczna prawa : Koncepcja ta kształtowała się na przełomie XIX i XX wieku. Rozwijała się ona w dwóch ośrodkach w Anglii(John Austin ) i w Niemczech (Jelinek). John Austin definiował prawo jako rozkaz suwerennej władzy państwowej skierowanej do obywatela pod groźbą zastosowania przymusu (teoria imperatywu) . Koncepcja ta jest krytykowana przez Herberta L.A. Harta który zarzuca jej :
utożsamianie prawa z rozkazem , podczas gdy prawo odnosi się do norm ogólnych a rozkaz dotyczy jednostkowej dyrektywy,
przyjęcie błędnej tezy że na straży prawa stoi przymus,
zawężenie pojęci sankcji tylko do przymusu fizycznego.
Uwzględniając uwagi Harta możemy stwierdzić że : Prawo to zbiór norm ogólnych pochodzących od organów państwa na których straży stoi przymus państwowy. Pozytywizm prawny broni tezy o rozdziale prawa i moralności, uznając je za dwa niezależne od siebie porządki normatywne . Obowiązywanie norm prawnych uwarunkowane jest tylko formalnościami( uchyleniem ich bądź złym zatwierdzenie ) i nie zależy od zgodności z normami moralnymi.
Realizm prawny : Najmłodszy z kierunków filozofii prawa. Pozytywizmowi zarzuca nadmierną wiarę w teksty prawnicze , koncepcjom prawno-naturalnym spekulatywność rozważań pomijających przymusowość funkcjonowania prawa. Przedstawiciele realizmu prawnego przyjmują rozróżnienie między prawem w księgach (law in books) i prawem w działaniu. To drugie uznają za właściwy przedmiot nauki prawa i określają prawem rzeczywistym. Prawo to nie tylko akty normatywne(ustawy) ale również zwyczaje ugruntowanie w życiu prawniczym i sędziowskim. Prawo byłoby za tym zbiorem decyzji faktycznie podejmowanych przez sędziów lub innych uprawnionych urzędników państwowych.
Prawo przedmiotowe i podmiotowe: W tradycji pozytywistycznej i prawno-naturalnej pojęcie prawa przedmiotowego odnosi się do ogółu norm będących wynikiem prawotwórczej aktualności państwa. Kategoria prawa podmiotowego nie jest już tak jednoznacznie określona Najogólniej mówiąc zespół uprawnień przysługujących obywatelowi tzw. prawo do czegoś. Zdaniem przedstawicieli pozytywizmu prawnego prawo podmiotowe wynika z prawa przedmiotowego. W znaczeniu przedmiotowym prawem będzie zbiór norm uznawanych przez konkretne władze państwowe. Reprezentanci koncepcji prawno-naturalnych uznają że prawo podmiotowe ma charakter naturalny ,pierwotny, niezbywalny.
Norma prawna: w ujęciu słownikowym norma to „ustalona ogólnie przyjęta zasada: reguła przepis wzór” Normy które są jednocześnie abstrakcyjne i generalne nazywamy normami ogólnymi. Normę prawna odróżnia się od przepisu prawnego, który jest elementarną jednostką redakcyjna tekstu prawnego. Andrzej Antoszewski definiuje normę prawną jako regułę postępowań ustanowioną przez upoważniony organ państwa i zabezpieczona możliwością użycia legitymizowanej przemocy. W odróżnieniu od innych norm norma prawna jest stanowiona i uchylana przez państwo a naruszenie jej sankcjonowane jest użycie przez państwo środków przemocy. Norma prawna w klasycznym ujęciu składa się z:
hipotezy, określającej adresata, oraz okoliczności zastosowania normy;
dyspozycji , wyznaczającej sposób zachowania;
sankcji, wskazujących skutki niezastosowania się do dyspozycji.
Wyróżniamy następujące sankcje:
Sankcja kary- pełni funkcję represyjną . Wymierzona jest w działania społecznie niebezpieczne, zabronione przez prawo jest to np.: grzywna , ograniczeni wolności.
Sankcja egzekucji- ma pełnić funkcję przywrócenia stanu rzeczy, który istniał zanim nastąpiło działanie niezgodne z prawem np.: eksmisja z bezprawnie zajętego lokalu.
Sankcja nieważności powoduje unieważnienie czynności konwencjonalnych dokonanych niezgodnie z dyspozycja określonej normy np.: zawarcia małżeństwa.
Normy prawne dzieli się na:
nakazujące zakazujące i uprawniające
2) imperatywne(bezwzględnie obowiązujące), dyspozytywne (dopuszczające odstąpienie strony od danych przepisów)
konkretne odsyłające (takie które odsyłają do innych przepisów ) i blankietowe (odsyłające do aktów normatywnych które dopiero mają być wydane)
materialne ( nakazy zakazy uprawnienia) formalne (wyznaczające sposób realizowania norm materialnych) kompetencyjne (ustalające uprawnienia i kompetencje danych organów)
Źródła prawa: Wyróżniamy następujące źródła prawa:
Materialne źródła jest to zespół czynników społecznych , politycznych i ekonomicznych warunkujących pośrednio lub bezpośrednio treść norm prawnych. Treść prawa zależna jest min od układu sił politycznych stopnia rozwoju gospodarki, stanu doktryny prawniczej przekonań religijnych.
Formalne źródła prawa to akty kompetentnych organów prawodawczych w postaci ustaw( w tym konstytucji) rozporządzeń, uchwał, precedensów czy innych przewidywanych w danym systemie prawnym dokumentów.
Źródła poznania prawa to ogól czynników dostarczających informacji na temat treści obowiązujących w danym czasie i miejscu norm prawnych . Dzieli się je na oficjalne i nieoficjalne.
Funkcje prawa: Mianem funkcji prawa określa się trwałe i odpowiednio doniosłe skutki społeczne jakie wywołuje ustanowienie i faktyczne stosowanie prawo. Analizuje się je na trzech płaszczyznach:
w odniesieniu do adresatów są to : kontrola zachowań, rozdział dóbr i ciężarów miedzy członków danego społeczeństwa, rozstrzyganie konfliktów, organizowanie i koordynowanie ludzkich zachowań;
w odniesieniu do całego układu społeczno politycznego: stabilizująca i dynamizująca;
w aspekcie istotnych dla społeczeństwa wartości :zapewnienie ładu społecznego, minimalizowanie konfliktów, promowaniu ludzkich umiejętności
Prawo wewnętrzne a prawo międzynarodowe: Prawo wewnętrzne reguluje stosunki na terytorium danego państwa. Prawo międzynarodowe publicznie normuje przede wszystkim stosunki między państwami. Prawo międzynarodowe prywatne jest częścią prawa wewnętrznego i reguluje głownie stosunki cywilno prawne np. małżeństwo z cudzoziemcem.
Prawo wewnętrzne: Podmiotem prawa są osoby fizyczne i prawne. Tworzone jest w trybie jednostronnych decyzji organów państwowych. Znaczną rolę odgrywa przymus.
Prawo międzynarodowe: Podmiotem dawniej zaliczało się tylko państwa, obecnie włącza się do nich także organizacje międzynarodowe , a nawet osoby fizyczne np. w sferze zainteresowań praw człowieka. Powstaje w wyniku umów dwu- lub wielostronnych. Obowiązuje tu zasada dobrowolnego realizowania przyjętych zobowiązań jednak zaczynają tutaj rozwijać się sankcje np. gospodarcze.
Rezultaty dyskusji na temat stosunku prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego dadzą się sprowadzić do kilku koncepcji.
Koncepcja monistyczna- prawo wewnętrzne i międzynarodowe tworzą jeden system norm prawnych i wywodzą się z tego samego źródła uznając prymat 1 nad 2 lub odwrotnie.
Koncepcja dualistyczna - podkreśla odrębność obu porządków prawnych, każdy z nich normuje bowiem inny typ stosunków.
Koncepcja pluralistyczna- prawo międzynarodowe i wewnętrzne częściowo są samodzielne częściowo zaś wzajemnie od sienie zależą , coraz częściej mówi się jednak o pierwszeństwie prawa międzynarodowego.
Prawo wobec polityki państwa: Wzajemne uwarunkowania prawa i polityki w aspekcie podejmowania decyzji politycznych można ująć jako:
Absolutny prymat prawa nad polityka . Decyzje polityczne są jedynie realizacją norm prawnych.
Absolutny prymat polityki nad prawem , prowadzący do traktowania prawa wyłącznie jako instrumentu realizacji decyzji politycznych(autorytaryzm)
Relacje zależności między prawem i polityka .
Koncepcja państwa prawa: Ukształtowała się w niemieckiej myśli ustrojowej połowy
XIX w. Koncepcja ta zakłada związanie państwa i jego organów przepisami stanowionego prawa, prymat norm prawnych nad regułami działania celowego oraz samo ograniczenie władzy państwowej i jej działań granicami gestii państwa i kompetencji jego organów. Państwo i jego organy wobec obywateli prowadzą działania normami i zasadami prawa. Każde działanie musi mieć podstawę prawną w obowiązujących przepisach.
Cechy państwa prawnego :
Zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego w państwie prawa
Nadrzędność norm konstytucji
Zasadę legitymizmu i prymatu ustawy w systemie aktów prawnych
Konstytucyjne gwarancje wolności i praw jednostki