Rozdział: Kierowanie klasą i dyscyplina

Kierowanie klasa - to pojęcie szersze niż dyscyplina, są to zachowania i działania nauczyciela, które wspierają uczenie się w szkole. Tak, więc jednym z aspektów kierowania klasą jest dyscyplina. Dobrze zorganizowane i dobrze kierowane klasy dostarczają uczniom większych możliwości uczenia się.

Dyscyplina - to stopień, w jakim uczniowie zachowują się odpowiednio, są zaangażowani w to, co się dzieje w klasie, wykazują nastawienie zadaniowe. Ważne jest uświadomienie sobie, że trudności z utrzymaniem dyscypliny mogą mieć wiele przyczyn i źle wpływają na klasę.

II. Opracowywanie planu kierowania

1.Planowanie przed rozpoczęciem roku szkolnego-jest to pierwsza faza.

a)otoczenie fizyczne -to punkt wyjścia w kierowaniu klasą; Nauczyciel ma tu za zadanie tak zorganizować otoczenie, aby wszyscy mieli swobodę ruchów, aby było mniej zakłóceń oraz aby dostępna przestrzeń była jak najlepiej wykorzystana.

4elementy dobrej organizacji sali klasowej:

-zachowaj szerokie przejścia

-upewnij się, że nauczycielowi łatwo jest zobaczyć uczniów

-miej łatwy dostęp do materiałów dydaktycznych i pomocy

-upewnij się, że uczniowie będą w stanie ze swoich miejsc zobaczyć prezentacje, pokazy i inne materiały poglądowe

b) działania na początku roku szkolnego

Pierwsze tygodnie nauki są ważne dla określenia interakcji pomiędzy uczniami i nauczycielem do końca roku szkolnego. Evertson i Emmer sugerują podjęcie następujących działań w trakcie kilku pierwszych tygodni nauki:

-pierwszego dnia nauki lub na pierwszej lekcji z daną klasą przeznacz trochę czasu na przedyskutowanie zasad

-nauczaj procedur klasowych równie systematycznie jak realizujesz inne cele

-nauczaj procedur potrzebnych, by uczniom pomóc poradzić sobie z poszczególnymi aspektami rutyny klasowej

-w pierwszych dniach nauki angażuj uczniów w łatwe zadania, sprawiając by odnieśli sukces

-stosuj tylko te działania, które odnoszą się do całej klasy lub, które wymagają prostych procedur (przynajmniej przez pierwsze dni)

-nie oczekuj, że uczniowie będą w stanie wykonać określoną procedurę po jednorazowej próbie; to co wyjaśniło się raz nie oznacza, że uczniowie to zrozumieli, poproś uczniów o wykonanie określonego zadania

c) utrzymanie efektywnego systemu kierowania przez cały rok szkolny

Należy starannie monitorować zachowania uczniów, aby stwierdzić czy przestrzegają tych zasad i procedur, np. trzeba przejść po sali czy popatrzeć na klasę. Innym aspektem utrzymania dobrego systemu kierowania jest radzenie sobie z niewłaściwym zachowaniem Evertson i Emmer badali skutecznych nauczycieli, którzy stosowali jasne prośby dotyczące oczekiwanych zachowań i unikali zbyt emocjonalnego zachowania, oto one:

-proszenie ucznia o zaprzestanie niewłaściwego zachowania; nauczyciel utrzymuje kontakt z dzieckiem do chwili, gdy wykazuje ono właściwe zachowanie

-utrzymywanie kontaktu wzrokowego z uczniem do chwili, gdy ten zaczyna zachowywać się właściwie

-nakładanie konsekwencji lub kary za pogwałcone zasady czy procedury; zazwyczaj tą konsekwencją jest powtarzanie jej do czasu, aż zostanie ona wykonana prawidłowo; gdy uczeń rozumie procedurę, ale jej nie wykonuje, chcąc zwrócić na siebie uwagę z jakiegoś powodu, nauczyciel musi zastosować jakąś słabą karę, np. pozbawienie któregoś przywileju

-zmiana aktywności, wprowadzenie różnorodności do pracy na lekcji, pobudzanie do dyskusji ,bo zbyt długie powtarzające się zadania powodują niewłaściwe zachowania wśród uczniów

d) dyscyplina asertywna

Zasada ta stworzona przez Cantera podkreśla prawo nauczycieli do nauczania w posłusznej klasie. Zachęca nauczycieli do oczekiwania od uczniów właściwego zachowania; do stosowania asertywnego stylu reagowania, np. ”nie odpowiadajcie na pytania, dopóki nie podniesiecie rąk, a ja nie wywołam was do odpowiedzi nie „ciągle odpowiadacie na pytania bez podnoszenia rąk” (styl nieasertywny). Canter proponuje, aby na początku roku szkolnego:

- zdecydować, jakich zachowań oczekuje się od uczniów, oraz określić pozytywne i negatywne konsekwencje

- przedstawić swoją listę dyrektorowi w celu uzyskania aprobaty i wsparcia

-na pierwszym spotkaniu z uczniami omówić oczekiwane zachowania, metody, które zamierza się stosować. Lista nie powinna zawierać więcej niż 6 zachowań (zasad)

-podkreślić, że żadnemu uczniowi nie wolno łamać zasad, należy przybliżyć uczniom, co się stanie przy każdorazowym złamaniu zasady

III Kluczowe strategie nauczania

a) Wszechobecność -nauczyciel umie poprzez swoje zachowanie komunikować, że wie co robią uczniowie; nazywają takich nauczycieli jako „mających oczy z tyłu głowy”, zaletą tej strategii jest umiejętność reagowania na potencjalne problemy, zanim staną się poważne

b) Podzielność- oznacza umiejętność radzenia sobie z dwiema sprawami w tym samym czasie oraz dokonywania łagodnych przejść pomiędzy różnymi rodzajami aktywności bez osłabienia tempa aktywności klasy

) Ciągłość sygnałów i dynamizm lekcji -umiejętność prowadzenia przez nauczyciela lekcji w równym tempie i wskazywania uczniom, na co powinni zwrócić uwagę.

d) różnorodność i wyzwania w samodzielnej pracy w ławce -aby uczniowie pracowali samodzielnie przez dłuższy czas należy zaproponować im zadania o odpowiednim poziomie trudności, różnorodne i budzące zainteresowania. Nauczyciel musi starannie wyważyć poziom trudności z prawdopodobieństwem sukcesu. Nauczyciele, którzy doprowadzają do znacznych osiągnięć u swoich uczniów, wykazują następujące zachowania:

IV. Organizowanie nauki szkolnej

a) wykorzystywanie czasu -w typowej szkole podstawowej aktywność obejmuje 3 rodzaje działań: 1.)aktywność akademicką (czytanie ,matematyka) 2.) aktywność nieakademicką (muzyka, plastyka) oraz 3.)aktywność nie związaną z kształceniem (sprawy klasowe); badania wykazały, że im więcej czasu uczniowie spędzają na aktywności o charakterze akademickim tym wyższe mają osiągnięcia;

Wyróżniamy 4 rodzaje czasu:

czas przydzielony -taki, który nauczyciel przeznacza na określone zadanie, np. 15 min na czytanie

-czas nauczania -oznacza ilość czasu pozostającą na nauczanie po wykonaniu rutynowych zadań kierowniczych i administracyjnych, np. sprawdzanie listy obecności

-czas zaangażowania - (inaczej czas pracy nad zadaniem) odnosi się do odcinka czasowego, w którym uczniowie pracują nad zadaniami

-czas uczenia się akademickiego - podkategoria czasu zaangażowania, określa ilość czasu, jaką uczeń spędza nad zadaniami, gdy osiąga wysoki poziom wykonania

b) praca w ławce

Nauczyciele powinni jak najmniej poświęcać czasu na pracę w ławce, bo uczniowie się mało angażują w takie zadania. Powinni zwiększać merytoryczne interakcje uczniów z nauczycielami lub zakres udzielanej przez nauczyciela pomocy w trakcie pracy w ławce, np. poprzez zachęcenie uczniów do stawiania większej liczby pytań na temat samodzielnie wykonanej pracy

V. Usprawnianie organizacji nauki szkolnej

a) wybór zadań do pracy w ławce -należy wybrać zadania o odpowiednim poziomie trudności i zdiagnozować jakie problemy mogliby mieć uczniowie w trakcie ich rozwiązywania;

b) przedstawienie zadań do pracy w ławce -zanim uczniowie wykonają pracę należy im powiedzieć dlaczego mają to wykonać oraz jaką strategię powinni zastosować

c) monitorowanie pracy-po pierwsze trzeba chodzić po sali, aby przyjrzeć się jak pracują uczniowie, jeśli zauważamy powtarzające się błędy należy wyjaśnić zadanie, po drugie prosimy uczniów o wytłumaczenie w jaki sposób doszli do rozwiązania ,po trzecie ustalić system udzielania pomocy

d) ocenianie prac - należy ustalić zasady sprawdzenia prac, niektórzy nauczyciele robią to bezpośrednio po skończeniu inni robią to następnego dnia; należy uczniom dostarczyć informacji zwrotnych

VI. Radzenie sobie z problemami kierowania.

Podejście behawiorystyczne - jest oparte na założeniu, że zachowanie dzieci jest produktem historii ich wzmocnień. Rolą nauczyciela jest ustalenie zasad i procedur, zakomunikowanie ich uczniom oraz wprowadzenia nagród i kar w zależności od tego, w jakim stopniu uczniowie podporządkowują się podanym zasadom.

Podejście humanistyczne - jest oparte na poglądzie, że uczniowie na ogół pragną zachowywać się we właściwy sposób, ale czasami nie rozumieją przyczyn i konsekwencji niewłaściwego zachowania. Rola nauczyciela polega na stwarzaniu silnych, pełnych zaufania więzi, aby uczniowie nauczyli się skutecznie rozwiązywać problemy.

Podejście interakcjonistyczne - oparte zarówno na koncepcjach behawiorystycznych, jak i humanistycznych. Zakłada, że uczniowie pozostają pod wpływem czynników indywidualnych i środowiskowych. Rolą nauczyciela jest udzielenie pomocy uczniom w zrozumieniu własnego zachowania i jego konsekwencji.

• Behawiorystyczne podejście do kierowania klasą: organizowanie występowania konsekwencji, które wzmacniają zachowanie

Ekonomia żetonowa - wzmocnienie uczniów przez dawanie im materialnych symbolicznych, nagród - żetonów, które mogą być później zmienione na konkretne przywileje. Żetonami mogą być: punkty, gwiazdki, nalepki czy inne przedmioty, które mogą być wymienione na różnorodne nagrody, np. czasopismo do przeczytania, możliwość bycia pierwszym w kolejce po obiad, batonik. Nauczyciele stosują dodatkowy element zwany; kosztem reakcji, - czyli system, w którym żetony są odbierane za określone niewłaściwe zachowania.

+ kontraktowanie warunkowe: stanowi jeden ze sposobów strukturalizowania i zindywidualizowania stosowania wzmocnień odpowiednio do zainteresowań, potrzeb i umiejętności ucznia, kontrakt powinien być jasny i sprawiedliwy dla ucznia i nauczyciel.

Warunki związane z grupą. Warunek grupowy to - standard zachowania, który określa, w jaki sposób konsekwencja będzie stosowana wobec grupy np., gdy nauczyciel ma problem z prowadzeniem lekcji z powodu hałasu, łatwiej jest mu, sformułować warunki dotyczące całej grupy niż zmieniać zachowanie pojedynczego ucznia.

Warunki związane z domem - uczniowie dzięki swojemu zachowaniu w szkole „zarabiają” na wzmocnienie dostarczone w domu przez rodziców. Uczeń jest wzmocniany za osiągnięcia na terenie szkoły, ale otrzymuje nagrodę w domu. Współpraca nauczyciela i rodziców sprawia, że program staje się bardziej spójny i skuteczny.

Ćwiczenie umiejętności społecznych - wielu uczniów zachowuje się w szkole w sposób nieodpowiedni, gdyż brak im właściwych umiejętności społecznych. Ich celem jest nauczenie lepszego zachowania interpersonalnego oraz umiejętności pozwalających na bardziej skuteczne funkcjonowanie w szkole.

1. Behawiorystyczne podejście do kierowania klasą: organizowanie występowania konsekwencji, które osłabiają zachowanie

Wzmacnianie konkurencyjnych zachowań - kluczem do zmiany niepożądanego zachowania jest skuteczne wzmocnienie zachowania pożądanego, które będzie współzawodniczyć z zachowaniem niewłaściwym i ostatecznie je zastąpi. Wzmacniana u ucznia współpraca z nauczycielem jest przeciwstawna biernemu siedzeniu.

Usprawnianie umiejętności społecznych uczniów:

• modelowanie - jest pierwszym krokiem w nauczaniu uczniów radzenia sobie ze złością , najpierw dokonujemy analizy zadań umiejętności i wyróżnienia poszczególnych kroków behawioralnych np.: zatrzymaj się i policz do 10

granie roli - po przeprowadzeniu modelowania poszczególnych kroków, uczniowie powinni poćwiczyć demonstrowanie zachowań. Najlepiej tego dokonać, prosząc uczniów o granie roli w sytuacji odpowiedniej dla zastosowania danej umiejętności, np. mogą odegrać kontrolowanie złości

• informacja zwrotna - po odegraniu roli ,należy dostarczyć im informacji zwrotnej na temat wykonania. Informacja zwrotna musi być bardzo specyficzna, skoncentrowana najpierw na dokładności wykonania( czy wszystkie kroki zostały wykonane), a następnie na jakości wykonania. Należy pamiętać o pochwale lub innej formie wzmacniania.

ćwiczenie - gdy uczniowie już widza, jak z powodzeniem zastosować dana umiejętność, powinni mieć okazje do ćwiczenie jej w innych warunkach na wiele różnych sposobów to pomaga w generalizacji nowego zachowania.

wzmacnianie - to ostatni komponent programu ćwiczenie umiejętności społecznych, który pomaga w utrzymaniu i generalizacji świeżo ćwiczonej umiejętności. Nagrody mogą mieć charakter namacalny (jedzenie) bądź społecznych (pochwał)

Zmiana bodźca z otoczenia - niektóre zachowania mogą być kontrolowane poprzez zmianę warunków bodźcowych, które wpływają na zachowanie. Jeżeli ucznia rozprasza hałas dochodzący z zewnątrz, można tego uniknąć poprzez zamkniecie okna.

Stosowanie kar - ostatnia procedurą stosowaną dla osłabienia zachowania jest karanie. Występują dwie podstawowe formy karania:

- prezentacja bodźca stresującego ( podnoszenie głosu na kogoś, wyśmiewanie, czy straszenie )

- wycofanie wzmocnienia pozytywnego ( uniemożliwienie dziecku zabawy z rówieśnikiem, zabranie czasopisma)

Kara nie eliminuje zachowania, tylko czasowo osłabia je. Nauczyciel powinien także mieć świadomość skutków karania. Po pierwsze osoba stale karana uczy się unikania sytuacji, w których ono następuje. Uczeń może nie chcieć uczęszczać do szkoły lub unikać psychicznie, nie słuchając na lekcji. Po drugie, karanie może wywoływać lęk lub strach przed nauczycielem, klasą czy materiałami dydaktycznymi.

Czasowe odosobnienie - polegające na zabraniu ucznia ze wzmacniającej sytuacji i umieszczenia go w miejscu, gdzie wzmocnienie jest minimalne lub mało prawdopodobne. Można wyróżnić trzy rodzaje czasowego odosobnienia

1. obserwacyjne czasowe odosobnienie - polega na tym, że uczniowie zabierani ze wzmacniającej sytuacji i umieszczani na peryferiach aktywności klasy, proszeni o położenie głowy na ławce lub zabiera im się wszystkie pomoce i przybory.

2. wykluczenie - uczniom nie pozwala się obserwować aktywności grupy i umieszcza się ich w takim miejscu Sali, w którym niewiele rzeczy wzbudza zainteresowanie.

• 3. izolacja - polega na tym ze uczeń opuszcza klasę i udaje się do specjalnego pomieszczenia.

• Krytyka podejścia behawiorystycznego

- trudno jest pogodzić taki cel, jak rozwijanie twórczych, wolnych i otwartych jednostek, programem, który kontroluje i manipuluje zachowaniem

- uczniowie tracą kontrolę nad własnym zachowaniem

- kontrole sprawuje nauczyciel i może jej nadużyć

- modyfikacja zachowania jest stosowana, gdy motywacja i osiągnięcia uczniów są niskie lub gdy klasa zachowuje się niewłaściwie

- uczniowie nie mówią nic o samych sobie, nauczycielu lub klasie

- więcej czasu powinno się poświęcić na zdiagnozowanie problemu, zamiast szybko decydować, że zachowanie uczniów wymaga zmian

2. Podejście humanistyczne-trening skuteczności nauczyciela, wg, Gordona jest to trening, który ma wzmocnić relacje nauczyciel-uczeń poprzez rozwinięcie skutecznych umiejętności porozumiewania się;

a) .Aktywne słuchanie-wymaga to od nauczyciela streszczenia lub parafrazowania tego co powiedział uczeń, tak by poczuł się zrozumiany i zachęcony do bardziej szczerego porozumiewania się; zdaniem Gordona aktywne słuchanie pomaga uczniom wyrażać swoje uczucia, rozwiązywać problemy i rozwijać zaufanie do nauczyciela; pozwala to uniknąć zablokowąń, które zakłócają dwukierunkowy proces komunikowania, a te blokujące czynniki to, np. nakazy, groźby, prawienie kazań czy etykietowanie

b). Rozwiązywanie problemów-badacze dokonali klasyfikacji problemów zgodnie z propozycją Gordona, są to:

-problemy nauczyciela: zachowanie uczniów przeszkadza realizacji potrzeb lub planów nauczyciela

-problemy ucznia: potrzeby lub plany uczniów są zakłócane przez inne niż nauczyciel osoby (np. odrzucenia przez rówieśników)

-problemy wspólne: zachowanie uczniów nie wpływa bezpośrednio na nauczyciela, ale ma wpływ na kierowanie klasą i kontrolę nad nią (np. nadaktywność)

Nauczyciel, który pragnie pomóc uczniom musi po prostu nastawić się na słuchanie, wtedy uczeń czuje się naprawdę akceptowany. Należy też stosować reakcje potwierdzające-pozawerbalne i werbalne wskazówki, które sygnalizują uczniom, że zwracasz uwagę na to, co mówią, np. uśmiechnięcie się czy „acha”, ”rozumiem”.

Nauczyciel, który pragnie pomóc sam sobie może zastosować komunikaty typu „ja”- stwierdzenia wypowiadane przez nauczyciela do ucznia, jasno opisujące kłopotliwe zachowania oraz jak to wpływa negatywnie na nauczyciela-są to trzy komponenty.

• c) Rozwiązywanie konfliktów-konflikt występuje wtedy, gdy nauczyciele i uczniowie wzajemnie zakłócają sobie możliwość zaspokojenia własnych potrzeb, oto metody rozwiązywania konfliktów:

metoda I: nauczyciel stosuje siłę i autorytet, nauczyciel wygrywa a uczeń przegrywa

metoda II: nauczyciel podporządkowuje się potrzebom ucznia, tutaj uczeń wygrywa

• metoda III: metoda alternatywna, nauczyciel i uczeń wspólnie dochodzą do rozwiązania problemu bez użycia siły czy groźby; podstawą rozwiązania jest współpraca

3. Podejście interakcjonistyczne - Terapia Rzeczywistości Glassera:

Jest to model kierowania klasą podkreślający znaczenie społecznej współzależności i realizacji potrzeb w sposób społecznie odpowiedzialny i realistyczny. Jest oparty na Terapii Rzeczywistości podejściu klinicznym, które zrodziło się z pracy z młodocianymi przestępcami. Główna zasadą tej terapii głosi, iż pojawienie się problemu wynika z niezaspokojenia podstawowych potrzeb miłości i wartości. Podstawowym celem tej terapii jest udzielenie pomocy jednostkom w zaspokojeniu ich potrzeb w realnym świecie.

Terapia Rzeczywistości w szkole, - która służy do porozumiewania się z uczniami oraz udzielania im pomocy w osiągnięciu indywidualnych celów:

Osiąganie zgody na temat reguł - reguły stanowią zasadniczy element systemu Glassera, powinny być rozsądne, możliwe do wprowadzenia, zaakceptowane przez uczniów. Reguły dotyczące zachowania powinny zakładać niewielkie, możliwe do wykonania kroki i cele łatwe do osiągnięcia.

Zobowiązanie - po ustaleniu planów uczniowie musza zdecydowanie zobowiązać się do wprowadzenia ich w życie, może mieć postać ustną lub pisemna. Dzięki temu łatwiej jest dokonać oceny postępów uczniów realizacji planu.

Koncentracja na aktualnym zachowaniu - jest ważna, aby nauczyciele pomagali uczniom kierować uwagę na zachowaniu. Chociaż uczucia są ważne, w sytuacjach problemowych tym elementem, który musi ulec zmianie jest zachowanie.

Nieprzyjmowanie tłumaczeń - nauczyciel nie przyjmuje żadnych tłumaczeń, gdy uczeń nie podporządkowuje się planowi. Kiedy dochodzi do złamania planu, uczeń powinien być zachęcony do podjęcia ponownej próby.

Ocena zachowania - uczniowie są bardziej zmotywowani do poprawy zachowania, gdy rozumieją skutki swoich niewłaściwych nieodpowiednich zachowań. Nauczyciel może pomóc uczniom przyjąć odpowiedzialność za własne działania, skłaniając do analizowania zachowania i skutków przy całej klasie.

Dostarczanie konsekwencji - uczeń musi ponosić logiczne konsekwencje swojego zachowania, zarówno pozytywnego jak i negatywnego. Uczeń, który nie zaprzestaje niewłaściwego zachowania lub odmawia pracy nad problemem powinien zostać wyizolowany.

Brak kary - uważa się, że kara wzmacnia poczucie niepowodzenia i powinno się jaj unikać. Bardziej wartościowe jest pozwolenie uczniom na doświadczenie naturalnych konsekwencji niedotrzymania umowy.

• Teoria kontroli Glassera

- zakłada, że uczniowie będą przestrzegali reguł i dobrze pracować w szkole, jeżeli ich potrzeby przynależności, wolności, posiadania władzy i zabawy zostaną zaspokojone

- potrzeby te mogą być zaspokojone dzięki działaniom takim jak:

- dyskusje klasowe

- praca w społeczności lokalnej nadzorowana przez szkole uczenie się kierowane przez ucznia

- uczenie się kooperatywne

- nauczyciele powinni dążyć do ustanowienia reguł i procedur klasowych oraz metod nauczania wrażliwych na potrzeby ucznia

---