RODZAJE KLASYFIKACJI DOKUMENTÓW
Klasyfikowaniem nazywa się systematyczny podział przedmiotów na klasy, działy i poddziały dokonywany według określonej zasady. Rozwój systemowych klasyfikacji bibliotecznych zapoczątkowany został w drugiej połowie xix w. W stanach zjednoczonych.
Klasyfikacja Dziesiętna Deweya (KDD): Opublikował anonimowo swój system w 1876r. KDD została opracowana na potrzeby Amherst college. Z biegiem lat objętość tablic wzrastała zaś ich wydań do 1979r. Było 19. Najistotniejszą cechą układu przyjętego przez Deweya stanowi podział wiedzy na 10 działów, działy te z kolei dzielą się na 10 działów drugiego stopnia- każdy z nich może ulec podziałowi na 10 poddziałów itd. Pomiędzy działami i poddziałami istnieją związki logiczne. Symbolami używanymi w KDD dla oznaczenia działów są cyfry arabskie od 0 do 9, uzupełniane zerami tak, aby symbol był zawsze trzycyfrowy. Działy główne: 000-dzieła treści ogólnej, 100- filozofia, 200- religia, 300- nauki społeczne, 400- język, 500- nauki przyrodnicze, 600- nauki stosowane, 700- sztuka, 800- literatura, 900- geografia i historia. Rozwinięcie działu głównego to np. 000- dzieła treści ogólnej, 010- bibliografie i katalogi, 020- bibliotekoznawstwo itd. W celu dokładniejszego opracowania zbiorów, Devey, oprócz tablic głównych zastosował poddziały wspólne dla scharakteryzowania formy dokumentu, miejsca i języka. Dodatkowo wprowadził indeks przedmiotowy obejmujący wszystkie pojęcia występujące w tablicach. Pełne wydanie KDD składa się z tablic głównych, tablic pomocniczych i indeksu. KDD znalazła zastosowanie w bibliotekach amerykańskich, szczególnie publicznych i szkolnych. KDD jest stale unowocześniana, zajmuje się tym biblioteka kongresu
Klasyfikacja biblioteki kongresu (KBK): Różni się od innych klasyfikacji tym, że jej autorzy opracowując szkielet hierarchiczny tej klasyfikacji nie starali się przestrzegać naukowego czy ewolucyjnego układu działów, lecz podporządkowali go zaspokajaniu potrzeb czytelników biblioteki kongresu. Tablice KBK zaczęły ukazywać się od 1901r. W postaci oddzielnych zeszytów, obejmujących kolejne działy główne. Działy główne KBK oznaczone są dużymi literami alfabetu łacińskiego np.: A- dzieła ogólne. Poligrafia, B- filozofia. Religia, C- historia- nauki pomocnicze itd. Każdy dział został także podzielony np.: A- dzieła ogólne. Poligrafia, Sc- zbiory. Serie. Prace zbiorowe, Ae- encyklopedie, Ai- indeks itd. Poddziały niższego stopnia są oznaczone symbolami cyfrowymi, które nie stanowią układu hierarchicznego, jedynie wskazują kolejność. Możliwość uzupełnienia i aktualizacji klasyfikacji zapewniono przez pozostawienie wolnych miejsc w oznaczeniach. W KBK nie stosuje się żadnych poddziałów wspólnych używanych dla całego schematu. Indeks przedmiotowy jest opracowany osobno dla każdego działu. O KBK mówi się, że jest najgorszą klasyfikacją świata, jest jednak cały czas aktualizowana, stanowi podstawę wielu katalogów rzeczowych w USA, Kanadzie i Wielkiej Brytanii. W Polsce tą klasyfikacją posługuje się jedynie biblioteka sgpis.
Klasyfikacja bibliograficzna blissa (KBB): Autorem jej jest henry Evelyn Bliss, amerykański bibliotekarz, który opublikował swój schemat w 1935r. Jedną z głównych cech KBB jest ujęcie każdej dziedziny wiedzy w czterech aspektach: filozoficznym, naukowym, historycznym i praktycznym. Wszystkie 4 przekroje umieszcza Bliss w każdym dziale naczelnym. Układ działów KBB składa się z dwóch części: pierwszych dziesięć klas, oznaczonych cyframi arabskimi, przeznaczonych jest do klasyfikacji różnych części księgozbioru np.: 1- księgozbiory podręczno-informacyjne gromadzone w czytelni, 2- bibliologia, dokumentacja i biblioteki itd. Dalsze działy tworzące drugą część schematu, obejmują dziedziny wiedzy i oznaczone są literami alfabetu łacińskiego np.: a- filozofia i nauka w ogólności, b- fizyka, c- chemia itd. Schemat działów głównych uzupełniony jest przez szeroko rozbudowany system poddziałów wspólnych. Część działów posiada ograniczony zasięg i odnosi się tylko do kilku działów. We wszystkich można natomiast stosować: - poddziały wspólne miejsca, oznaczone małymi literami łacińskimi - poddziały wspólne języka i narodowości, oznaczone dużymi literami łacińskimi poprzedzonymi przecinkami. - poddziały chronologiczne, oznaczane dużymi literami łacińskimi.
KBB znalazła zastosowanie głównie w bibliotekach Wielkiej Brytanii i krajów wspólnoty brytyjskiej. Jest ciągle rozbudowywana i aktualizowana.
Klasyfikacja dwukropkowa Ranganathana (KDR): stworzona prze S. R. Ranganathana. Nazwa jej pochodzi od dwukropka będącego jedynym elementem łączącym symbole w pierwszej opublikowanej w 1933r. Wersji KDR. Wersja ta obejmowała 32 działy główne ułożone od nauk przyrodniczych do nauk społecznych. Druga wersja znacznie zmieniona i uzupełniona ukazała się w latach 50' i w prowadzała 42 działy m.in.: z- generalia 1- wiedza ogólna 2- bibliotekarstwo, az- nauki matematyczne itd.Wersja trzecia ma zostać rozbudowana aż do 105 klas głównych. KDR oprócz klas głównych opartych na klasyfikacji nauk wprowadza drugi typ podziału, będący podziałem na kategorie. Są nimi:
- indywiduum - kategoria oznaczająca przedmioty i pojęcia posiadające cechy indywidualne
- materia- kategoria dotycząca wartości i właściwości
- energia - kategoria oznaczająca działanie, metodę, rozwój
- miejsce
- czas
Z kategoriami Ranganathan wiąże charakterystyczne dla jego systemu pojęcia faset i izolat. Faseta jest terminem technicznym, do klasyfikacji termin ten przeniesiono dla oznaczenia aspektów przedmiotów charakteryzowanych w dokumencie.
Izolatami nazywa się symbole elementarne wyliczane w ramach poszczególnych faset.
W KDR nie ma gotowych sygnatur dla poszczególnych przedmiotów i pojęć, tworzy się je w trakcie procesu klasyfikacyjnego, korzystając z podanych przez tablice elementów: symboli klas głównych, symboli poszczególnych kategorii i łączących je wskaźników. Tymi wskaźnikami są: przecinek dla kategorii indywiduum, średnik dla materii, dwukropek dla energii, kropka dla miejsca i apostrof dla czasu. KDR jest klasyfikacją zdolną do wielokierunkowego rozwoju. Oprócz tworzenia symboli rozwiniętych, znakowanie ósemkowe( zamiast dziesiętnego) daje nieograniczone możliwości poziomej rozbudowy schematu. Kdr jest trudniejsza do zastosowania i i bardziej skomplikowana od innych klasyfikacji. Poza bibliotekami indyjskimi jedynie niektóre angielskie biblioteki orientalistyczne opierają na niej schematy swych katalogów rzeczowych. Największą zaletą kdr jest to, że wskazuje nowe drogi i możliwości rozwoju fasetowych systemów klasyfikacyjnych i tezaurusów fasetowych w kierunku pogłębienia charakterystyki frzeczowej. Po śmierci ranganathana nad udoskonaleniem kdr, pracuje ośrodek badań i szkolenia w zakresie dokumentacji w bangalore przygotowując kolejną wersję tablic.
Klasyfikacja biblioteczno bibliograficzna (BBK): Jest najmłodszą z klasyfikacji uniwersalnych. Opracował ją liczny zespół autorów będących pracownikami największych bibliotek radzieckich. Jako główne ideologiczne kryterium stosowali marksistowsko-leninowską koncepcję nauk. Pierwsze pełne wydanie BBK ukazało się w latach 1960-1968 w 30 tomach a następnie wydano warianty skrócone dla bibliotek publicznych, dziecięcych itd.
BBK dzieli całość wiedzy na trzy grupy: przyrodę, społeczeństwo i myśl, dodając do każdej z grup nauki o niej. Działy główne to m.in.: a- marksizm-leninizm, b- nauki przyrodnicze w ogólności, v- nauki matematyczno- fizyczne, g- nauki fizyczne itd. Działy drugiego stopnia oznaczone są symbolami cyfrowymi (arabskimi): a- marksizm-leninizm, a1- dzieła klasyków marksizmu-leninizmu, a5- filozofia marksistowsko-leninowska itd.
BBK ma bardzo szeroko rozbudowany aparat poddziałów wspólnych służących do:
- określania formy dokumentów lub charakteryzowania literatury naukoznawczej,(jako symbole występują małe litery alfabetu rosyjskiego)
- określenia terytorium (cyfry arabskie, litery alfabetu rosyjskiego, skróty nazw geograficznych w nawiasach okrągłych)
- określenia języka lub pojęć etnicznych ( duże i małe litery rosyjskie dołączone za pomocą znaku równania do symboli poddziałów terytorialnych)
- oznaczenia chronologii dokumentu ( cyfry arabskie od 2 do 7, konkretne daty ujęte w cudzysłów)
- oznaczenia pojęć wspólnych dla danej nauki (cyfry arabskie poprzedzone myślnikiem)
Poszczególne działy tablic BBK opatrzone są szczegółowymi indeksami przedmiotowymi. Klasyfikacja ta popularna była w ZSRR, była także stosowana w niektórych bibliotekach krajów post radzieckich a także polski. Do roku 1985 również „przewodnik bibliograficzny” wzorował swój układ na BBK. Klasyfikacja ta nie może być szerzej rozpowszechniona gdyż m.in. Występują różnice w terminologii naukowej.
Uniwersalna klasyfikacja dziesiętna (UKD):
Została opracowana na podstawie klasyfikacji dziesiętnej Deweya przez dwóch belgijskich prawników Otleta i La Fontainea na potrzeby uniwersalnej bibliografii powszechnej, którą pod koniec xix w. Postanowiono tworzyć w międzynarodowym instytucie bibliografii w Brukseli. Pierwsze wydanie UKD ukazało się w 1907r. Uniwersalnej bibliografii powszechnej nie udało się opracować ale klasyfikacja została. Kolejne wydania znacznie zmienione i uzupełnione pochodziły z lat 1927-1933. Struktura hierarchiczna IKD zaczerpnięta została z klasyfikacji dziesiętnej Deweya, dzieli ona całość wiedzy na 10 klas głównych oznaczonych symbolami cyfrowymi od 0-9. Od 1962r. Dział 4 jest wolny. Występują również. W UKD jest możliwe tworzenie symboli rozwiniętych jak i złożonych. W tym celu korzysta się ze znaków +(łączy odległe symbole) /(łączy symbole, które występują obok siebie) :(łączy symbole między którymi występują pewne relacje) : :(łączy symbole, które tworzą sygnatury dla przedmiotów i pojęć nie występujących w tablicach) [ ](stosuje się przy symbolach złożonych) Pełne wydanie UKD liczy 1200 symboli. Można uściślić klasyfikację opracowywanego dokumentu dzięki systemowi poddziałów wspólnych, które mogą być dołączane do wszystkich symboli głównych. Wyróżnia się następujące rodzaje poddziałów wspólnych oznaczonych cyframi arabskimi i dodatkowo opatrzonych tzw. Wskaźnikami:
- poddział wspólny formy ze wskaźnikiem (0…)
- poddział wspólny języka ze wskaźnikiem =…
- poddział wspólny miejsca ze wskaźnikiem (…)
- poddział wspólny grupy etnicznej ze wskaźnikiem (=…)
- poddział wspólny czasu ze wskaźnikiem ”…”
- poddział wspólny punktu widzenia ze wskaźnikiem .00…
- porządkujący podział alfabetyczny a/z
- poddział wspólny osób ze wskaźnikiem -05
- poddział wspólny materiałów ze wskaźnikiem -03
Kolejnym uzupełnieniem ukd jest indeks przedmiotowy, który skupia w jednym miejscu wszystkie symbole odnoszące się do tego samego przedmiotu lub pojęcia. Międzynarodową federację dokumentacji wydaje i aktualizuje trzy podstawowe wersje tablic:
- wydania pełne, obejmujące wszystkie aktualne symbole
- wydania pośrednie zawierają ok. 50% symboli z wydania pełnego
- wydania skrócone zawierają wybór symboli dostosowany do potrzeb określonych odbiorców.
Tablice UKD zostały przełożone na ok. 20 języków i stanowią najpopularniejszy i najszerzej stosowany uniwersalny język informacyjny o zasięgu światowym. Zalety: UKD zawiera prosty język, bogactwo środków używanych do tworzenia rozbudowanych systemów, cyfrowe oznaczenie zrozumiałe na całym świecie, precyzyjnie klasyfikuje skomplikowane pojęcia, ma nieograniczoną możliwość pionowej rozbudowy, łatwy do dostosowania do potrzeb bibliotek różnych typów. Wady: sztywne zastosowanie podziału dziesiętnego wyklucza wprowadzenie nowych dyscyplin naukowych zgodnie z obowiązującą hierarchią nauk, klasy zostały rozbudowane nieproporcjonalnie, schemat starzeje się i nie nadąża za rozwojem współczesnej nauki. W Polsce UKD jest klasyfikacją obowiązującą przy tworzeniu katalogów rzeczowych w bibliotekach publicznych i szkolnych.