Wykład 3
8 marca 2010 r.
Co to jest ujęcie dokumentu?
Ujęcie dokumentu jest w dziele czynnikiem podmiotowym. Objawia punkt widzenia autora, jego ustosunkowanie się do przedmiotu (jak autor patrzy na przedmiot i jak go opracowuje). Ujęcie przedmiotu jest to metoda opracowania przedmiotu przez autora.
np. dokument omawiający koła samochodu - ujęcie: techniczne; dokument omawiający zmęczenie oka - ujęcie: fizjologiczne; dokument omawiający historię bibliotek - ujęcie: historyczne/statystyczne.
Ujęcie przedmiotu to czynnik podmiotowy, który wpływa na treść dokumentu. Dokumenty o tym samym przedmiocie, a różnych ujęciach mają inną treść.
np. dokument o historii Francji i poemat o Francji - ujęcie historyczne a estetyczne; przedmiot: dziecko - dokument o przestępczości wśród dzieci a sztuką dziecięcą.
Mimo pozornej łatwości odróżnienia ujęcia od przedmiotu w praktyce czynność ta okazuje się trudna i trzeba przeciwstawić sobie obydwa składniki analizy, aby przedmiot ujawnił się wyraźnie.
np. dokument o technice fotografii - przedmiot: fotografia, ujęcie: technika; dokument o historii medycyny - przedmiot: medycyna, ujęcie: historia.
Sposób ujęcia podany bywa czasem przez autora w tytule, często trzeba go szukać w tekście dzieła. Sposób ujęcia przedmiotu może być wyrazem poglądów autora (politycznych, religijnych itp.)
np. dokument o poglądach Jana Pawła II nt. małżeństwa - przedmiot: małżeństwo, ujęcie: religijne (dokładniej: katolickie).
Sposoby przedstawienia przedmiotu w dokumencie
Przedmiot dokumentu może być ujęty przez autora wszechstronnie (np. monografie) albo w odpowiednich ograniczeniach. Ze względu na sposób przedstawienia przedmiotów w dokumentach wyróżnia się 3 typy przedmiotów:
przedmiot główny
przedmioty równorzędne
przedmioty przynależne (dawniej: własności przedmiotu)
+ przedmiot poboczny
Przedmiot główny to przedmiot centralny, znaczeniowo najważniejszy - zagadnienie, dla którego dzieło powstało. „Gdy ustalimy przedmiot główny dokumentu staramy się zamknąć go w jednym pojęciu i nazwać w miarę możności jednym wyrazem. Tak nazwany przedmiot staje się tematem dzieła” (temat = nazwa przedmiotu) - Adam Łysakowski.
np. dokument, który jest monografią Sandomierza (temat: Sandomierz); „Co to jest faszyzm?” (temat: faszyzm); „Herkules Poirot - życie i czasy. Biografia eg Agathy Christie” - temat należy sprawdzić w kontekście dzieła, przedmiot: Herkules Poirot; „Płacz bez łez. Listy rodziców dzieci autystycznych” (przedmiot: dzieci autystyczne, temat: ? np. dzieci - autyzm).
Ustalając przedmiot główny dokumentu, ustalamy, czemu został poświęcony dokument. Musimy ustalić, czy dzieło posiada jeden czy więcej tematów.
Przedmioty równorzędne - gdy w dokumencie znajdują się piśmiennictwa oddzielne (o różnych przedmiotach).
np. „Fizyka i chemia”, „Pisma psychologiczne i filozoficzne”, „W śniegach i słońcach Afryki” (dokument nie przedstawia całej Afryki - przedmiotem nie jest Afryka - są dwa przedmioty równorzędne); „1000 lat książki i bibliotek w Polsce” (przedmiot: polskie książki i polskie biblioteki); „Opactwa cysterskie na Pomorzu. Zarys dziejów kultury” (przedmiot: cystersi i architektura cysterska).
Jedność tematowa - posiadają ją tzw. dzieła ogólne, które w kolejnych rozdziałach czy tomach wykładają całość wiadomości dot. przedmiotów przynależnych do jednej oznaczonej dziedziny.
np. „Życie książki” Jana Muszkowskiego (przedmiot: książka) - poszczególne rozdziały dotyczą książki, ale w różnych dziedzinach; album historii malarstwa (o różnych stylach malarstwa) - przedmiotem jest malarstwo.
Własność przedmiotu - przedmiot może być przedstawiony w pewnych ograniczeniach - możemy je nazwać aspektami przedmiotu. Przedstawiają się one jako szczegóły przedmiotu. Adam Łysakowski te aspekty nazywał własnościami przedmiotu, dziś - przedmioty przynależne. Przedmiot przynależny to ten, który jest uszczegółowieniem, gatunkiem, własnością przedmiotu, pozostaje w zależności z przedmiotem głównym (mieście się w tym pojęciu). Wyodrębniono typy własności przedmiotu: części przedmiotu:
części fizyczne (np. przedmiot - silnik spalinowy - bez omówienia samochodu),
części organizacyjne (np. ulice Warszawy - przedmiot: Warszawa; wydział PiA UŁ),
części terytorialne.
Przedmioty przynależne to również przejaw przedmiotów:
stany (np. zapalenie płuc, wystawa malarska),
czynności (np. IV Zjazd Bibliotekarzy Polskich),
okoliczności przejawów,
warunki, w jakich przedmiot występuje (np. wystawy psów - przedmiot: pies, okoliczności: wystawy),
formy organizacyjne (np. zawód lekarza - przedmiot: lekarz),
okoliczności miejsca i czasu (np. muzyka we Francji XVIIw. - ograniczenie chronologiczne i przestrzenne).
Przedmiot poboczny jest omawiany przy okazji rozważań nad tematem głównym; tło, wprowadzenie, uzupełnienie. Należy je odszukać, odnaleźć znaczenie, ocenić, nazwać.
np. dokument „Flirt z Melpomeną” - zbiór recenzji teatralnych + historia teatrów w Polsce („Plotka o „Weselu” Wyspiańskiego” w rozdziale IV) - przedmiot główny - teatr, przedmiot poboczny - Wyspiański.
1