Aneta
M
PRACA ZALICZENIOWA
POLITYKA SPOŁECZNA
METODA „STREETWORKING” I JEJ ZNACZENIE W POMOCY PRZY WYCHODZENIU Z BEZDOMNOŚCI
Szybki proces transformacji gospodarczej i ustrojowej w Polsce odbywa się ze szkodą dla niektórych sfer życia człowieka. Tempo zmian, jakie nastąpiły w ostatnich latach, jest tak duże, że niektórzy ludzie nie wytrzymali ich, a to skutkowało pojawieniem się i nasileniem różnorodnych problemów społecznych, takich jak: alkoholizm, narkomania, przestępczość, samobójstwa, rozwody, choroby psychiczne, a także ubóstwo, włóczęgostwo, żebractwo, czy przemoc w rodzinie. Nastąpiła atomizacja i wyobcowanie jednostki, a stosunki międzyludzkie ulegają depersonalizacji, więzi emocjonalne podlegają stępieniu, układy międzyludzkie urzeczowieniu. Na tym tle pojawiła się bezdomność jako jeden z problemów społecznych,
a więc problem, który nie tylko należy zdefiniować, ale także rozwiązać, tym bardziej,
że bezdomność, jawi się jako problem osób, które nie posiadają na trwałe mieszkania, lub pozbawione są dachu nad głową.
Andrzej Przymeński określa bezdomność jako sytuację osób, które w określonym czasie nie posiadają i własnym staraniem nie mogą zapewnić sobie schronienia, które mogłyby uważać za swoje i które zaspokajałoby podstawowe potrzeby mieszkaniowe. Jednak nie każda sytuacja czasowego pozbawienia dachu nad głową wystarcza do zaliczenia danej osoby do grona bezdomnych.
Ustawa o pomocy społecznej pojęcie osoby bezdomnej definiuje następująco: Osoba bezdomna to osoba nie zamieszkująca w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów
o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy i nie zameldowana na pobyt stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności i dowodach osobistych, a także osoba nie zamieszkująca w lokalu mieszkalnym i zameldowana na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma możliwości zamieszkania.
Bezdomność to nie tylko brak mieszkania i pracy, ale przede wszystkim rozpad więzi społecznych. W wyniku izolacji społecznej i przyjętego modelu życia bezdomni tworzą subkultury zwłaszcza w skupiskach wielkomiejskich. Nędza ludzi bezdomnych może skłaniać ich do żebrania, zabiegania o pomoc ludzi i instytucji. Właściwie podjęte i realizowane rozwiązania systemowe są sposobem walki z problemem bezdomności. Środkiem polityki społecznej jest pomoc społeczna, która zgodnie z ustawą ma na celu umożliwienie osobom
i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia. Pomoc ta może mieć formę udzielenia schronienia, posiłku, ubrania, a także zasiłku celowego.
W ostatnim czasie rozpowszechniła się nowa metoda pracy z osobami bezdomnymi, mianowicie metoda „streetworking”. Streetwork w dosłownym tłumaczeniu to praca na ulicy. Jest to specyficzny sposób, metoda mająca na celu dotarcie do konkretnej grupy odbiorców poprzez bezpośrednie spotkanie w miejscach najczęściej przez nich odwiedzanych. Streetwork jest formą pracy socjalnej polegającej na pracy z podopiecznymi w ich środowisku.
Streetworker jest typowo pracownikiem pozainstytucjonalnym. Nie spotyka się bowiem z bezdomnymi w biurze, nie przyznaje zasiłków, nie daje skierowań do schroniska, czy innej placówki. Marcin Kamiński mówi, iż streetworker jest tylko do przekazywania informacji w dwie strony. Od nas do bezdomnych i od bezdomnych do nas. Streetworker daje tym ludziom możliwość skorzystania z pomocy, nie ciągnie na siłę, nie zmusza do niczego. Daje po prostu informację.
Streetworking to nowa forma pracy socjalnej prowadzonej przez odpowiednio przygotowanych, przeszkolonych pracowników z osobą bezdomną przebywającą w miejscach niemieszkalnych w jej środowisku, na jej zasadach, w jej tempie i w oparciu o plan, który zaakceptowała. Streetworking jest metodą pracy zespołowej, przy czym kontakt, a także praca z klientem jest zawsze indywidualna. Ta innowacyjna forma pracy jest upowszechniana jako metoda skutecznej i efektywnej pomocy osobom żyjącymi w miejscach niemieszkalnych, jak dworce, altanki działkowe, czy pustostany.
Streetworking wywodzi się z metody outreach, czyli sięgania poza. Należy rozumieć to jako sięganie, wychodzenie poza gabinet, mury instytucji do człowieka, który z różnych powodów nie korzysta z pomocy w konwencjonalny sposób. Celem głównym streetworkingu jest według mnie polepszenie sytuacji życiowej klienta, przy aktywnym współudziale samego zainteresowanego. Głównym narzędziem w pracy z człowiekiem jest osoba pomagacza. Bazujemy na naszych informacjach, umiejętnościach, na naszych uczuciach. Od klienta zależy czy będzie chciał nawiązać z nami kontakt, jeżeli nie to nie zwalnia nas to z obowiązku oferowania, przypominania się i zachęcania do rozmowy. Działania streetworkera nie polegają tylko na kontakcie z klientami, ale także na pisaniu sprawozdań, utrzymywaniu kontaktów z pracownikami referatu do spraw osób bezdomnych, szpitalami, opiekunami placówek, własnymi szefami. Tworzy to całą sieć połączeń od których praca streetworkera zależy, bądź które napędza streetworker.
Zadaniem streetworkerów jest rozpoznanie środowiska osób bezdomnych (określenie miejsc w których najczęściej przebywają osoby bezdomne), stworzenie charakterystyki nieformalnych grup bezdomnych pod kątem socjodemograficznym oraz określenie zagrożeń występujących w nieformalnych grupach osób bezdomnych.
Najważniejszym zadaniem streetworkera, bez względu na to w jakim środowisku pracuje, są działania prowadzące do zmiany dotychczasowego trybu życia podopiecznego. Jest to wyzwanie wymagające ze strony pracownika ulicy ogromnej
cierpliwości i wyrozumiałości, a także znajomości konkretnych rozwiązań w zakresie danego problemu. Pomoc tego typu jest celem długofalowym, wymagającym ogromnego zaangażowania, siły i otwartości.
Agenda Bezdomności, projekt, pomagający bezdomnym metodą streetworkingu szerzej opisuje cele tej formy pracy:
praca „na ulicy”: dotarcie do osób bezdomnych, przebywających w specyficznym środowisku, czyli w „miejscach niemieszkalnych”, takich jak dworce, działki, kanały, ulice oraz praca z nimi;
wyjście „do”: zasadą pracy streetworker jest wyjście i znalezienie osoby w kryzysie (w odróżnieniu od udzielania pomocy osobom, które już same tej pomocy szukają) oraz zaoferowanie jej pomocy i porady, wyjście naprzeciw klientowi i jego potrzebom, do miejsca w którym przebywa, a nie czekanie aż się sam zgłosi,
wsparcie: udzielenie pomocy osobie bezdomnej w taki sposób, aby odkryła w sobie siłę do zmian na lepsze, poprzez korzystanie z porad, systemu wsparcia oraz własnych zasobów,
rozwiązywanie problemów: identyfikowanie problemów dotykających ludzi bezdomnych „z ulicy”, motywowanie ich do bardziej konstruktywnych sposobów radzenia sobie z osobistymi problemami,
działanie nakierowane na zmianę: traktowanie wszystkich z równością oraz szacunkiem, wykorzystując ich zasoby, zmierzając w kierunku realnej i trwałej zmiany,
edukacja o systemie pomocy: przekazanie rzetelnej informacji o systemie pomocy społecznej, „wyprostowanie” błędnego sposobu myślenia o systemie,
ustanowienie „połączenia”: praca nad nawiązaniem pozytywnej relacji pomiędzy osobą bezdomną a osobą pomagającą, systemem Pomocy Społecznej, organizacjami pozarządowymi, instytucjami państwowymi, znalezienie miejsca w systemie dla konkretnej osoby,
„poznanie gruntu”: poznanie środowiska i ewentualnych partnerów do pomocy.
Pierwsze kroki streetworkera na danym terenie to błądzenie po omacku. Pracownik ulicy najczęściej zaczyna od przyjrzenia się osobom potrzebującym oraz obserwacji terenu, na którym ma pracować. W tych początkowych momentach, kiedy nawiązanie pierwszego kontaktu jest najtrudniejsze, streetworker musi wykazać się ogromnym wyczuciem oraz cierpliwością. Musi umieć, nie naruszając wyznaczonych granic, przeniknąć do wnętrza danego środowiska. Po jakimś czasie pracownik zaczyna być rozpoznawalny i wówczas, jeśli sam zostanie zaakceptowany a jego intencje dobrze odczytane, ma szansę na nawiązanie współpracy z danym środowiskiem. Ważne jest, by oferować takim ludziom konkretną pomoc i wsparcie, aby towarzyszyć im i wskazywać na możliwe rozwiązania.
Województwo pomorskie jest pierwszym regionem w Polsce, w którym osobom bezdomnym pomagają streetworkerzy. W Trójmieście żyją 1172 osoby bezdomne, z czego około 35% przebywa poza placówkami czyli na dworcach, działkach, w parkach. Streetworkerzy dotarli do 382 (96%) takich właśnie osób. Dzięki ich pracy wiele osób bezdomnych nawiązało kontakt z Ośrodkiem Pomocy Społecznej, wyrobiło dokumenty, spotkało się z lekarzem pierwszego kontaktu, skorzystało z łaźni, odstawiło alkohol, udało się do ogrzewalni, czy noclegowni. Głównymi działaniami, które zostaną zrealizowane w celu upowszechnienia powyższego efektu będą m.in.:
zatrudnienie stałego streetworkera w Słupsku w ramach działania 3. Ma to na celu upowszechnianie metody streetworkingu przez praktykę i porównanie pracy w dużej aglomeracji, z działaniem na terenie mniejszej miejscowości,
wprowadzenie E - przewodnika streetworkingu - będzie on stanowić praktyczne kompendium wiedzy i informacji na temat streetworkingu i wdrażania tej metody pracy z osobami bezdomnymi przebywającymi poza placówkami
Prowadzenie Jesiennej Szkoły Streetworkingu (cyklu szkoleń pracowników ośrodków pomocy społecznej i podmiotów pracujących z osobami bezdomnymi poza systemem pomocy instytucjonalnej).
Prowadzenie spotkań informacyjnych - zorganizowanie około 10 spotkań, seminariów, konferencji, mających na celu promocję pracy metodą streetworkingu.
Celem działań Agendy Bezdomności jest włączenie streetworkingu do praktyki instytucji i organizacji działających w obszarze pomocy społecznej oraz upowszechnienie nowej metody terenowej pracy z osobami pozostającym poza placówkami dla bezdomnych. Inicjatorem i pomysłodawcą projektu jest Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta Koło Gdańskie. Do działania włączyły się: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sopocie, Pomorskie Forum na Rzecz Wychodzenia z Bezdomności, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Gdyni, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Gdańsku, Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Słupsku oraz Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego - Departament Edukacji i Spraw Społecznych.
W Polsce metodą streetworking zajmuje się niewiele organizacji, ale już dostrzeżono ogromne korzyści wynikające ze specyfiki tej metody. Metoda ta jest innowacyjna, ponieważ w porównaniu z innymi charakteryzuje się ideą bezpośredniego docierania do grup docelowych. Streetworkerzy nawiązują kontakt z podopiecznymi w ich własnym środowisku. Pracują zatem często na ulicach, dworcach kolejowych, w parkach na terenach ogródków działkowych, wszędzie tam gdzie mogą przebywać osoby potrzebujące pomocy.
Istotną cechą streetworkingu jest ścisła współpraca z beneficjentami na podstawie zaakceptowanego planu, to znaczy w ich środowisku, na ich zasadach, w tempie dostosowanym do indywidualnych potrzeb i możliwości. Głównym celem wdrożenia tej metody jest zwiększenie szans osób bezdomnych na integrację społeczną i zawodową. Metoda ta pozwala lepiej monitorować potrzeby i przeciwdziałać zagrożeniom występującym w tym środowisku. Dzięki jej wdrożeniu możliwe jest udoskonalenie systemu pomocy społecznej dla osób bezdomnych poprzez wprowadzenie nowatorskich metod pracy oraz poprawienie współpracy z instytucjami pomocowymi. Streetworkerzy wpływają na poprawę jakości życia i zmianę postaw podopiecznych. Dzieje się to m.in. dzięki stymulacji społecznie pożądanych zachowań, dostarczaniu informacji o podstawowych prawach, możliwościach uzyskania pomocy, czy też zdobycia niezbędnych dokumentów dzięki ułatwieniu dostępu do narzędzi, jak również instrumentów reintegracji społecznej oraz zawodowej. Wykorzystanie metody streetworking pozwala zwiększyć efektywność i skuteczność działań pomocowych dzięki dotarciu do osób nieobjętych działaniami wsparcia, udzielaniu informacji oraz włączaniu ich w system pomocy społecznej. Metoda streetworking może być stosowana przez Ośrodki Pomocy Społecznej, Ośrodki Pomocy Rodzinie, Centra Pomocy Rodzinie, Policję, Straż Miejską, Straż Ochrony Kolei, Straż Graniczną, jednostki samorządu terytorialnego, organizacje samorządowe i pozarządowe, jak również inne podmioty działające w obszarze szeroko pojętej pomocy społecznej.
Streetworking stanowi sprzeciw wobec marginalizacji społecznej mogąc w końcowym efekcie prowadzić do wyjścia z bezdomności, a przynajmniej przyczyniać się do reintegracji społecznej osób bezdomnych. Poza tym dodatkowo więcej osób bezdomnych „pozainstytucjonalnych” pozostaje pod kontrolą, dzięki której łatwiej zapobiec sytuacjom zagrożenia zdrowia i życia. Streetworking stanowi także zwiększenie poczucia bezpieczeństwa w miejscach publicznych przez działania streetworkerów, polegające na współpracy z Ośrodkami Pomocy Społecznej w kierowaniu osób bezdomnych przebywających w miejscach niemieszkalnych do specjalistycznych placówek oraz przez „oswajanie” ludzi z faktem, iż istnieją wyspecjalizowane osoby posiadające odpowiednie narzędzia do pracy z osobami bezdomnymi, które w razie potrzeby są w stanie udzielić natychmiastowej pomocy. Streetworking stanowi działanie nakierowane na przełamywanie negatywnego stereotypu osób bezdomnych w społeczeństwie dzięki temu, że pojawiła się grupa ludzi, którzy kierują pomoc do mieszkańców przestrzeni publicznych oraz jest narzędziem propagowania idei pomagania osobom potrzebującym pomocy. Poprzez codzienną pracę streetworkerów istnieje możliwość utrzymywania kontaktów z osobami potrzebującymi pomocy i w razie potrzeby szybkiego reagowania na zdiagnozowane wcześniej konkretne potrzeby osób bezdomnych. W przypadku pracy streetworkera można również mówić o pewnego rodzaju monitoringu klientów pomocy społecznej, który może przyczyniać się do racjonalnego wydawania środków finansowych przez instytucje pomocy społecznej.
Problemu bezdomności nie można zlikwidować bez działań bazujących
i wykorzystujących wszystkie tkwiące w środowisku możliwości wsparcia. Osiągnięcie pożądanego efektu, czyli usamodzielnienie się osoby bezdomnej, wymaga systemowego podejścia do problemu bezdomności. Konieczne jest uwzględnienie pomocy w zakresie zaspokojenia podstawowych potrzeb osoby bezdomnej, jak również całej gamy działań aktywizujących podejmowanych we współpracy z partnerami społecznymi. Streetworking, analizując płynące z niego korzyści, niewątpliwie stanowi metodę wartą upowszechniania oraz włączania do polityki na szczeblu lokalnym, regionalnym i centralnym.
BIBLIOGRAFIA:
Przymeński: Geografia i skala zjawiska bezdomności w Polsce, Bezdomność, Roczniki Naukowe Caritas, Warszawa 1997
Pomost. Pismo Samopomocy. O bezdomności o lęku oraz informator o placówkach, grudzień 2006
Katalog Rezultatów Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, Warszawa 2007
M. Kamiński: Bezdomność trzeba rozumieć, W: Dziennik Słupski 14 września 2007
Ustawa o pomocy społecznej, z dnia 12 marca 2004 r., Dz. U. z 2004 r., Nr 64,
poz. 593
A. Przymeński: Geografia i skala zjawiska bezdomności w Polsce, Bezdomność, Roczniki Naukowe
Caritas, Warszawa 1997, s. 30
Ustawa o pomocy społecznej, z dnia 12 marca 2004 r., Dz. U. z 2004 r., Nr 64, poz. 593
Art. 2 Ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. Dz. U. Nr 64, poz. 593
Pomost. Pismo Samopomocy. O bezdomności o lęku oraz informator o placówkach, grudzień 2006, s. 216
M. Kamiński: Bezdomność trzeba rozumieć, W: Dziennik Słupski 14 września 2007
Pomost. Pismo Samopomocy…op. cit., s. 230
Pomost. Pismo Samopomocy…op. cit., s. 216
Pomost. Pismo Samopomocy…op. cit., s. 216
J. Woźniczka: Bezdomność na ulicy - streetworking, nowa forma pracy z osobami
bezdomnymi, W: http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/257869.html
Pomost. Pismo…op.cit., s. 216
Katalog Rezultatów Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, Warszawa 2007, s. 54