sciaga do wydruku psych

Wp�yw spo�eczny

Przejawy wp�ywu spo�ecznego: - Œwi�tynia Ludu Jima Jonsa -Chi�ska reforma myœli -Moda, cia�o, emocje, opinie -Wp�yw bezrefleksyjny, E. Langer (czy mog� skorzysta�, bo si� spiesz� - 94%, czy mog� skorzysta�, bo chc� skserowa� - 93%, czy mog� skorzysta� (bez bo) - 60%)

Pos�usze�stwo wobec autorytetu: Identyfikacja - Abraham i Izaak ,Eksperyment S. Milgrama - (62% badanych naciska�o potencjometr do ko�ca Dlaczego? Powody pos�usze�stwa Specyficzny stan poœrednictwa w dzia�aniu Przerzucanie odpowiedzialnoœci Sytuacja niejasna, nowa, nie wie, jak ma reagowa� Stopniowe zaanga�owanie - r��nica tylko o 15V Ograniczenie samoœwiadomoœci - wiele rzeczy robi naraz )Socjalizacja ku pos�usze�stwu - nawyk

korzyœci z pos�usze�stwai zagro�enia rola - lekarz (12% b��d�w w leczeniu to wynik pos�usze�stwa) -tytu�y - z ka�dym kolejnym stopniem naukowym wydawa� si� o p�� cala wy�szy (9 opublikowanych artyku��w z innym nazwiskiem 8 odrzucono) -wygl�d - mundur stra�nika, poleca� da� 10 cent�w -Samochody - nie tr�bimy na eleganckie -kapitanoza

Spo�eczny dow�d s�usznoœci

Wi�kszoœ� ma racj�? -Efekt Wertera - po nag�oœnionym w mediach samob�jstwie liczba samob�jstw wzrasta o 1000%!!! (Philips) -Œmiech „z puszki” - program wydaje si� œmieszniejszy - Wzrost agresji po transmisji z mecz�w bokserskich - Obserwacja osoby znosz�cej b�l - s�absze reakcje fizjologiczne -Leczenie fobii i nieœmia�oœci -Dym spod s�siednich drzwi (Gdy sami - 75% reaguje, Gdy 3 osoby - 38% reaguje ,Gdy 2 biernych wsp��pracownik�w - 10% reaguje)

Eksperyment Muzafera Sherifa (1936) Efekt autokinetyczny: z�udzenie wzrokowe powstaj�ce przy obserwacji nieruchomego œwietlnego punktu (wra�enie ruchu) Badani s�dzili, �e bior� udzia� w badaniu percepcji. Oceniali w ciemnoœciach odleg�oœ�, o jak� przesun�� si� œwietlny punkt, kt�ry by� widoczny przez 2 sek.; w rzeczywistoœci punkt by� nieruchomy. Oceniano najpierw indywidualnie, nast�pnie po 3 dniach trzykrotnie w 3-osobowych grupach. Wynik: pocz�tkowo zr��nicowane oceny, potem konsensus, ocena wsp�lna dla ca�ej grupy. Grupa ustali�a w�asne normy i trzyma�a si� tych norm p�Ÿniej

Eksperyment Solomona Ascha, 1951 Kt�ry z odcink�w jest identycznej d�ugoœci jak wzorcowy? Warunki badania:

Badany ocenia w towarzystwie 6 os�b „podstawionych”. Badany wypowiada si� jako przedostatni. Pozostali podaj� 12 b��dnych (zgodnych) odpowiedzi na 18 prezentacji. Wyniki: Badani poddali si� opinii wi�kszoœci w 37% przypadk�w 50% badanych podporz�dkowa�o si� w po�owie przypadk�w. 25% w og�le odm�wi�o podporz�dkowania si�. Interpretacja eksperymentu Dow�d na istnienie konformizmu lub nonkonformizmu

Dlaczego bywamy konformistami Rodzaje wp�ywu spo�ecznego: Wp�yw informacyjny: podporz�dkujemy si�, bo wierzymy, �e s�dy innych s� prawid�owe. Wp�yw normatywny: podporz�dkowujemy si�, bo pragniemy by� lubiani i akceptowani przez innych.

Formy konformizmu: Wp�yw informacyjny produkuje konformizm prywatny: Zmiana przekona� i zachowania, kiedy osoba prywatnie akceptuje przekonania innych ludzi. Wp�yw normatywny produkuje konformizm publiczny: Powierzchowna zmiana zachowania, bez zmiany przekona�, produkowana przez prawdziw� lub wyimaginowan� presj� innych.

Kiedy wi�kszoœ� ma wp�yw Wielkoœ� grupy Konformizm wzrasta wraz z liczb� os�b wywieraj�cych presj�; ale tylko do pewnego punktu (3-4 osoby). Jakoœ� os�b - czy s� autorytetami Jednomyœlnoœ� grupy

Co mo�e mniejszoœ�? Wg Moscovici'ego si�� wi�kszoœci jest jej liczba; zaœ si�� mniejszoœci jest styl zachowania: pewnoœ�, sp�jnoœ� i zgodnoœ�. uporczywe powtarzanie opinii przyci�ga uwag� - pierwszy krok w wywieraniu wp�ywu, ka�e przypuszcza�, �e dysydenci mog� mie� jakieœ argumenty, kt�re nale�y rozwa�y�. Je�eli dysydent nie jest spostrzegany w kategoriach negatywnych (jako uparty, uprzedzony, szalony), sk�ania pozosta�ych do przemyœlenia swoich opinii.

dwa procesy

Wp�yw wi�kszoœci wynika z posiadanej w�adzy i kontroli nad jednostk�; dzia�a poprzez nacisk na podporz�dkowanie si� normom spo�ecznym, wywo�uje publiczny konformizm Wp�yw mniejszoœci wynika ze spostrzegania jej jako wysoko zaanga�owanej w obron� danej sprawy, co zmusza pozosta�ych do przewartoœciowania swoich opinii - mo�e prowadzi� do prywatnej akceptacji

Regu�a wzajemnoœci Regu�a startowa spo�ecze�stwa - Gouldner Norma wzajemnoœci: traktuj innych tak, jak oni ciebie Dzi�ki niej �ycie spo�eczne jest bardziej przewidywalne i sprawiedliwe Trudno odm�wi� przyj�cia przys�ugi Odwzajemniamy przys�ug� nawet t�, o kt�r� nie prosimy nawet wtedy, gdy nie lubimy osoby Negatywnie oceniani ci, kt�rzy nie odwzajemniaj� i utrudniaj� odwzajemnienie innym

Techniki sekwencyjne - od proœby du�ej do ma�ej

„Drzwiami w twarz” Zacznij od bardzo du�ej proœby, kt�ra zostanie odrzucona, nast�pnie - proœba umiarkowana. Wyjaœnienie zasada „kontrastu percepcyjnego” zasada „wzajemnych ust�pstw”

„To nie wszystko!” Zacznij od proœby cokolwiek zawy�onej, nast�pnie obni�aj jej wielkoœ� np. przez obni�enie pocz�tkowej ceny, dodawanie premii. Wyjaœnienie oparte na zasadzie „wzajemnych ust�pstw”.

Chi�ska reforma myœli - taktyka ma�ych krok�w, pytali o niedoskona�oœci systemu ameryka�skiego i o zalety komunizmu Po dokonaniu wyboru wzrost przekonania, �e wybrany ko� wygra Zabawki reklamowane przed œwi�tami i nieodst�pne Zaanga�owanie i konsekwencja D��enie do bycia konsekwentnym pozytywnie wartoœciowane Dzia�a nawet wtedy, gdy znika pierwotna przyczyna - oszcz�dzanie gazu, publikacja nazwisk w gazecie Ma�a proœba czyni du�e zmiany w obrazie w�asnej osoby Kto zgodzi si� umieœci� brzydki billboard w swoim ogrodzie? Ma�a proœba dzia�a i zwi�ksza uleg�oœ� wobec wi�kszej proœby, gdy zgoda jest: Dobrowolna Aktywna publiczna Wymaga wysi�ku

Od proœby ma�ej do du�ej

„Stopa w drzwiach” ma�a proœba, zgoda; du�a proœba Wyjaœnienie oparte na teorii autopercepcji, Bema, wnioskujesz o postawach na podstawie obserwacji swego zachowania.

„Niska pi�ka” zgoda na ma�� proœb�, zwi�kszanie wielkoœci proœby przez ukazywanie ukrytych koszt�w . Wyjaœnienie oparte na regule zaanga�owania Starasz si� usprawiedliwi� swoj� decyzj� poprzez koncentrowanie si� na jej pozytywnych aspektach. Czujesz si� zobligowany wobec osoby, z kt�r� podj��eœ pertraktacje.

Regu�a sympatii Ulegamy tym, kt�rych lubimy Lubimy tych, kt�rych: znamy, s� do nas podobni s� atrakcyjni fizycznie prawi� nam komplementy Znaczenie pochlebstwa: Oznaka sympatii Wzajemnoœ� Zmiana relacji Podwy�szenie nastrojuPodwy�szenie samooceny

Regu�a niedost�pnoœci Rzadkie dobra wydaj� si� cenne - s�odsza czekoladka Reaktancja - motywacja pojawiaj�ca si� w sytuacji ograniczenia swobody wyboruW sferze poznawczej - wzrost atrakcyjnoœci zabranej mo�liwoœci W sferze emocjonalnej - bunt wobec Ÿr�d�a ogranicze� W sferze motywacji - tendencja do podejmowania zakazanych zachowa�

Porusz Ja - egotystyczne techniki wp�ywu Zwracaj si� po imieniu - dowartoœciowanie Podkreœl podobie�stwo - odniesienie do Ja, sympatia Uœwiadom hipokryzj� - rozbie�noœ� mi�dzy tym co g�osz� i co robi� rodzi dysonans poznawczy i tendencj� do redukcji Wykorzystaj osob� towarzysz�c� - autoprezentacja

Specyficzne techniki wp�ywu Huœtawka emocjonalna czyli stan bezrefleksyjnoœci i deficyt zasob�w poznawczych WyobraŸnia i przewidywanie Moc dotyku Jak si� Pan czuje? Dialog czyli stopa w ustach

S�owa, s�owa, s�owa 97 groszy czyli proœ w spos�b nietypowy - wytr�cenie ze stanu bezrefleksyjnoœci Liczy si� ka�dy grosz - nie dzia�a automatyczna odmowa Jesteœ hojn� osob� - czyli etykietowanie Powiedz mi, dlaczego nie mo�esz pom�c

Podatnoœ� na wp�yw - r��nice indywidualne Cechy osobowoœci: umiejscowienie kontroli Wiek: Najwy�sze tendencje konformistyczne w okresie adolescencji; zw�aszcza w zakresie zachowa� nieakceptowanych spo�ecznie. P�e� wi�kszy konformizm kobiet??? Konformizm zale�y od spostrzeganej w�asnej kompetencji w danej dziedzinie (bardziej „m�skie” i bardziej „kobiece” dziedziny). samoocena

….......................................................................................................................................................................................................................................................................

Poj�cie Ja:geneza, sposoby poznawania siebie,to�samoœ� Trafna samowiedza wyj�tkiem H. Brycz, badani okreœlali, czy wyst�puj� u nich i u innych znane prawid�owoœci psychologiczne (129 - m. in. efekt Pollyanny, aureoli) 80 proc. prawid�owo ocenia�a innych 80 proc. pope�nia�a b��dy w ocenie siebie - przy du�ej subiektywnej pewnoœci s�d�w 80% ludzi ma pozytywn� samoocen�, wbrew rachunkowi prawdopodobie�stwa

Pocz�tki poj�cia Ja Poj�cie Ja (self-concept): spostrzegane przez nas nasze w�asne myœli, przekonania i cechy osobowoœci. Rozpoznawanie siebie Rozpoznawanie siebie w lustrze przez naczelne (G. Gallup, 1967 - pr�by z czerwon� kropk� na czole).Pocz�tki rozpoznawania siebie przez dzieci w wieku 18 - 24 miesi�cy (Lewis & Brooks-Gunn, 1979 - test czerwonej kropki).

Postawy poznawczeRichard Robins, Oliver John, 1997

Naukowiec - d��y do adekwatnej wiedzy o Ja, prywatna teoria Ja, by zrozumie� i przewidywa� Negocjator - poszukuje sp�jnoœci przekona� i podtrzymuje posiadan� wiedz� Polityk - d��y do skutecznoœci, miar� - presti�, sposobem dane, jak na mnie reaguj� inni Egoista - d��y do podtrzymania dobrego samopoczucia, widzi siebie takim, jak pragnie si� widzie�, por�wnania, zniekszta�cenia

Poznawanie siebie: Introspekcja Obserwacja w�asnych stan�w wewn�trznych: kierowanie uwagi na w�asne myœli i uczucia, niedost�pne obserwacji innych ludzi. Jak cz�sto myœlimy o sobie (Csikszenmihalyi i Figurski, 1982): Badani (N=107, wiek: 17 - 63 notowali swoje myœli na dŸwi�k brz�czyka, w��czaj�cego si� w odst�pach przypadkowych w ci�gu dnia

O czym myœlimy? Praca - 15% Brak myœli - 14% Czas - 11,5% Codzienne obowi�zki, dom - 11% Odpoczynek - 9% Ja - 8% Ludzie - 7,5% Rozmowa - 6% Telewizja i radio - 5,5% Jedzenie - 5% Projekt badawczy - 3%

Ograniczenia introspekcji jako sposobu poznawania dokonujemy jej rzadko wymaga bowiem stanu samoœwiadomoœci bariery emocjonalne - mechanizmy obronne (Freud), totalitarne ego (Greenwald) bariery poznawcze - automatyzmy m�wimy wi�cej ni� wiemy - teorie przyczynowoœci (Nisbett, Wilson, 1980) zmiana postaw spowodowana wyszukiwaniem przyczyn

Teoria samoœwiadomoœci (Wicklund i in. 1975) Stan samoœwiadomoœci: kierowanie uwagi na siebie, (np. pod wp�ywem czynnik�w takich jak: swoje odbicie w lustrze, nagrany sw�j g�os). Gdy koncentrujemy si� na sobie, oceniamy w�asne zachowanie, por�wnujemy je z wewn�trznymi normami i wartoœciami, stajemy si� œwiadomi rozbie�noœci mi�dzy zachowaniem a standardami; jeœli mo�na zmieni� zachowanie, zmieniamy; jeœli nie - uciekamy od stanu samoœwiadomoœci. Sposoby ucieczki od samoœwiadomoœci: alkohol, narkotyki, objadanie si�, zagubienie si� w t�umie

Stan samoœwiadomoœci a zachowania moralne Stan zwi�kszonej samoœwiadomoœci sprawia, �e uœwiadamiamy w�asne normy moralne i mo�emy odpowiednio ukierunkowa� swoje zachowanie. Diener i Wallbom (1976): stworzono sytuacj� sprzyjaj�c� oszukiwaniu (trudny test, mieli 5 minut, eksperymentator wychodzi�). Po�owa badanych siedzia�a przed lustrem i s�ysza�a w�asny g�os nagrany na magnetofonie). Druga po�owa mia�a lustro za sob� i s�ucha�a g�osu innej osoby. W sytuacji drugiej oszukiwa�o - 71%. W sytuacji pierwszej oszukiwa�o tylko 7% os�b,

Poznawanie siebie:Obserwacja w�asnego zachowania Teoria spostrzegania siebie Daryla Bema (1972) Zdobywamy wiedz� o swoich stanach wewn�trznych przez wnioskowanie na podstawie swego zachowania i/lub okolicznoœci, w jakich si� ono pojawia. Gdy wskaz�wki wewn�trzne s� s�abe, niejednoznaczne lub trudne do zinterpretowania, to podmiot musi polega� na wskaz�wkach zewn�trznych. Ludzie nie wyci�gaj� wniosk�w na podstawie obserwacji swego zachowania, jeœli zachowanie zosta�o wymuszone przez kary lub nagrody. Badania wspieraj�ce teori�: Fazio i in. (1981): zadawanie pyta� sugeruj�cych ekstrawersj� b�dŸ introwersj� prowadzi�o do definiowania siebie w terminach tych cech. Strack i in. (1988): trzymanie pi�ra w z�bach/ustach i ocena rysunk�w.

Obserwacja w�asnych motywacji Rodzaje motywacji Wewn�trzna: anga�owanie si� w dan� aktywnoœ� dla przyjemnoœci, z ciekawoœci, bo jest wyzwaniem itp. Zewn�trzna: anga�owanie si� w dan� aktywnoœ� ze wzgl�du na czynniki zewn�trzne, np. pieni�dze. Efekt nadmiernego uzasadnienia: Motywacja wewn�trzna plus zewn�trzna (np. pieni�dze za coœ, co sprawia�o przyjemnoœ�; nagrody za dobre stopnie), Ludzie w nadmiernym stopniu uzasadniaj� swoje dzia�anie czynnikami zewn�trznymi; nie doceniaj�c wewn�trznych, trac� zainteresowanie aktywnoœci�.

Efekt nadmiernego uzasadniania (eksp. Leppera i in. 1973) Ocena poziomu wyjœciowego motywacji wewn�trznej do rysowania kolorowymi markerami u dzieci w wieku przedszkolnym (ile czasu poœwi�caj�). Po 2 tygodniach dzieci podzielono na 3 grupy: 1 - proszono o narysowanie obrazka (bez nagrody) 2 - jeœli coœ narysuj�, otrzymaj� nagrod�, 3 - po narysowaniu, nieoczekiwanie otrzyma�y nagrod�. Po tygodniu dzieci ponownie rysowa�y: W grupie 2. Poœwi�ci�y najmniej czasu na rysowanie; motywacja wewn�trzna znacznie si� obni�y�a.

Wp�yw nagradzania na motywacj� wewn�trzn� (Lepper i in. 1973) Poznawanie siebie: Wp�yw innych ludzi

Czynniki spo�eczne Cooley (1902) - Ja-lustrzane (looking-glass self): inni ludzi s�u�� nam jako lustro, w kt�rym mo�emy zobaczy� siebie Mead (1934) - poznajemy siebie przez wyobra�enie sobie, co myœl� o nas Osoby Znacz�ce. Spontaniczny opis Ja (McGuire & McGuire, 1988) na pytanie: „Kim jesteœ?” zawiera g��wnie cechy, kt�re wyr��niaj� jednostk� od innych ludzi, atrybuty dystynktywne (zale�nie od kontekstu) Teoria por�wna� spo�ecznych (L. Festinger, 1954): Kiedy ludzie s� niepewni swoich opinii (przy braku standard�w obiektywnych), por�wnuj� si� z innymi ludŸmi; Do por�wna� wybieramy raczej „innych - podobnych do nas”, np. pod wzgl�dem wieku, p�ci, statusu itp.

Wp�yw innych ludzi na wiedz� o w�asnych stanach emocjonalnych W ocenie w�asnych emocji ludzie pos�uguj� si� wskaz�wkami pochodz�cymi z obserwacji innych ludzi. Eksp. Schachtera (1959) nad potrzeb� afiliacji: ludzie oczekuj�cy na eksperyment z u�yciem szok�w elektrycznych, poszukuj� towarzystwa innych ludzi. Dwuczynnikowa teoria emocji (Schachter i Singer, 1962) Osoba musi doœwiadcza� pobudzenia fizjologicznego (np. przyœpieszone bicie serca, pocenie si� itp. )Musi znaleŸ� poznawcz� interpretacj� swego pobudzenia, np. obserwuj�c inne osoby.

Eksperyment Schachtera i Singera (1962) Pierwsza faza: podzia� na grupy I grupa: lek (epinefryna) + informacja badani otrzymali lek produkuj�cy objawy pobudzenia fizjologicznego i poinformowani o efektach dzia�ania leku II grupa: lek - brak informacji o dzia�aniu III grupa: placebo Druga faza: oczekiwanie na w�aœciwy eksperyment wraz z osob� podstawion� prezentuj�c� weso�oœ� b�dŸ z�oœ�. Trzecia faza: wyjaœnianie przyczyn pobudzenia II grupa wyjaœnia�a stosowanie do zachowania partnera I grupa - mia�a wyjaœnienie; III grupa - nie musia�a wyjaœnia�

Poznawanie siebie: Pami�� autobiograficzna Pami�� autobiograficzna pozwala na zachowanie poczucia ci�g�oœci i sta�oœci Ja. Podlega zniekszta�ceniom zgodnie z potrzebami Ja: Organizowanie informacji zgodnie z aktualnie posiadanymi teoriami dotycz�cymi Ja, Tendencja do myœlenia o zdarzeniu przesz�ym z perspektywy teraŸniejszej (efekt „Ja wiedzia�em, �e tak b�dzie”),

Fa�szywe wspomnienia Wilkomirski, dziecko Holocaustu Loftus, Pickrell, zagubiony w centrum handlowym, myœlenie o nim wywo�uje fa�szywe wspomnienia u 1/3 os�b badanych Teoria rozmytego œladu - tylko na meritum, b�dŸ mylenie Ÿr�de� wspomnie� dos�ownych Model monitorowania Ÿr�d�a, wspomnienia rzeczywiste vs zdarzenia wyobra�one

Schematy Ja (Markus, 1977) Zorganizowane struktury wiedzy o sobie, Kieruj� przetwarzaniem informacji dot. danego obszaru Ja; szybciej rozpoznawane, d�u�ej pami�tane, z wi�ksz� pewnoœci� przewiduj� swoje zachowanie, niezale�ne, op�r wobec informacji sprzecznych Cechy schematowe to cechy wa�ne i wysoce charakterystyczne Osoba ze schematem „oty�a”: uwa�a siebie za osob� bardzo grub� /chud�; doœwiadczenia aktualne i przesz�e (jedzenie, zakupy, ubranie, pla�a) s� interpretowane ze wzgl�du na wag� cia�a; informacje o innych tak�e (np. nawyki �ywieniowe kole�anki)

Konstruowanie sp�jnego poj�cia Ja Ograniczony dost�p: W danej chwili mamy dost�p tylko do niekt�rych informacji o sobie, np. na zachowaniach œwiadcz�cych o introwersji, albo o ekstrawersji; Selektywnoœ� pami�ci autobiograficznej: „totalitarne Ego” - ocenzurowana rekonstrukcja przesz�oœci, np. jeœli jednostka zmieni�a si� z osoby nieœmia�ej w towarzysk�, pami�ta dane odnosz�ce si� do towarzyskoœci; Procesy atrybucyjne: Interpretujemy nasze niesp�jne zachowania jako zale�ne od sytuacji Koncentracja na kilku kluczowych cechach: Rola schemat�w Ja

Specyfika reprezentacji Ja Najmniejszy wsp�lny mianownik doœwiadczenia (Greenwald) Ja w por�wnaniu z innymi reprezentacjami jest: bardziej z�o�ona, wielowymiarowa zr��nicowana, wi�cej skojarze� lepiej zorganizowana, w�skie kategorie cz�œciej aktywizowana, poznawczo dost�pna bardziej zwerbalizowana, kod reprezentacji silniej nasycona afektywniew efekcie g��bsze przetwarzanie, lepsze przypominanie

Self-reference decisionRogers, Kuiper, Kirker, 1977 Efekty specyfiki reprezentacji Ja efekt odniesienia do Ja, Rogers i in. chronicznie podwy�szona dost�pnoœ� - cocktail party effect, dwudzielne s�uchanie, Moray 1959 Ja jako prototyp - asymetria por�wna�, J-P Codol Ja jako reprezentacja kategorialna - efekt fa�szywej powszechnoœci, Ross

Obszary wiedzy o sobie Kim jestem - poczucie w�asnej to�samoœci Jaki(a) jestem - poczucie w�asnej wartoœciJaki mam wp�yw - poczucie kontroli nad otoczeniem Te poczucia to zarazem trzy potrzeby, specyficzne dla „ja” motywy Ka�dy z nas chce zachowa� poczucie to�samoœci, zachowa� i podwy�sza� poczucie w�asnej wartoœci i wp�ywu na otoczenie Cz�owiek wsp��czesny szuka nie s�awy, lecz to�samoœci - Jean Baudrillard Dziœ problemem najbardziej dra�liwym i zapalnym sta�a si� nie maj�tnoœ�, a to�samoœ� - Ryszard Kapuœci�ski Idea to�samoœci zrodzi�a si� z kryzysu przynale�noœci To�samoœ� jako problem, zadanie, celPytanie: kim jesteœ? ma sens tylko wtedy, gdy uwa�a si�, �e mo�na by� kimœ innym ni� sob�, gdy ma si� wyb�r - Zygmunt Bauman

To�samoœ� Aspekty to�samoœci: poczucie odr�bnoœci, ci�g�oœci mimo zmian, wewn�trznej sp�jnoœci i treœci Dookreœlana w toku por�wna� z innymi ludŸmi W toku tych por�wna� szukamy: r��nic JA-INNI co zapewnia nam to�samoœ� osobist�, poczucie odr�bnoœci i indywidualnoœci podobie�stw JA-INNI - zapewnia nam to�samoœ� spo�eczn�, poczucie wsp�lnoty i przynale�noœci, suma wa�nych identyfikacji spo�ecznych Gdy obie tendencje razem preferujemy poœredni� odr�bnoœ�/podobie�stwo - Snyder, Fromkin Naprzemiennie - identyfikujemy si�, aby na tle podobnych si� wyodr�bni�, Ziller Roz��cznie - od „ludzi w og�le” i pod wzgl�dem cech osobowoœci szukamy odr�bnoœci

Dwa rodzaje to�samoœci R��na geneza, zakres w�aœciwoœci i zasady regulacji to�samoœ� indywidualna - podstaw� jest dostrzeganie r��nic i odr�bnoœci w�asnej osoby. Obejmuje cechy i atrybuty, kt�re odr��niaj� osob� od pozosta�ych cz�onk�w grupy, do kt�rej nale�y i czyni� j� niepowtarzaln�. Jarymowicz i Szustrowa (1980). Ja ten sam cho� nie taki sam to�samoœ� spo�eczna - to ujmowanie siebie jako kogoœ przynale�nego do grup i kategorii spo�ecznych, dostrzeganie powi�za� z innymi ludŸmi, co zapewnia poczucie wsp�lnoty (Sedikides i Gaertner, 2005; Jarymowicz, 1984). Obejmuje w�aœciwoœci, kt�re charakteryzuj� osob� jako cz�onka wybranej grupy, s� wsp�lne dla wszystkich cz�onk�w grupy i odr��niaj� j� od cz�onk�w grup obcych. Ja taki sam cho� nie ten sam

Znaczenie to�samoœci spo�ecznej Tajfel, potrzeba pozytywnej to�samoœci spo�ecznej d��enie do pozytywnego wyr��nienia grupy w�asnej konsekwencj� - faworyzowanie swoich Turner: to�samoœ� jest wynikiem proces�w kategoryzacji. maksymalizowanie r��nic mi�dzygrupowych w stosunku do r��nic wewn�trzgrupowych

Formy MY My grupowe odnosi si� do realnych grup i os�b, z kt�rymi ��cz� osob� bezpoœrednie relacje: „moja rodzina”, „zgrana paczka”. My kategorialne dotyczy szerszych zbiorowoœci, realnych lecz nieprzeliczalnych, w obr�bie kt�rych niemo�liwe s� bezpoœrednie relacje, a wieŸ oparta jest o œwiadomoœ� przynale�noœci. My to: „studenci”, „Polacy”, „mieszka�cy Krakowa”, „osoby m�ode”. My atrybucyjne to zbiorowoœci wyodr�bnione w oparciu o wsp�lnot� cech lub cel�w, niezale�nie od przynale�noœci os�b do realnych grup czy kategorii: My to „ludzie poszukuj�cy mi�oœci”, „idealiœci, pragn�cy zmieni� œwiat”, „osoby wra�liwe na pi�kno”.

To�samoœ� kulturowa Relacja osoby do symboli, wartoœci wiedza o nich + przywi�zanie + zachowania niepisane zasady post�powania, nabywane bezrefleksyjnie Kultura zwi�zana z doœwiadczeniem œmierci, Bauman Oferuje obietnic� r��nych form nieœmiertelnoœci Ze zbli�aniem si� ko�ca roœnie praktykowanie standard�w w�asnej kultury; Wzrost uprzedze� wobec kultur odmiennych Uwra�liwienie na œmier� a punitywnoœ� wobec prostytutki (kaucja 455 $ vs 50 $), tylko u tych z negatywn� postaw� I nagradzanie czyn�w bohaterskich Sos tabasco dla tych o przeciwnych pogl�dach Niech�� wobec emigrant�w, faworyzowanie w�asnej grupy

Rozw�j to�samoœci Teoria relacji z obiektem (Klain, Mahler) Indywiduacja przebiega od symbiozy do separacji Konflikty dotycz�ce poczucia odr�bnoœci Tendencje symbiotyczne Obrona przed prze�yciem symbiotycznym Konflikt wok�� separacji - ambiwalencja Warunki wyst�powania zaburze� to�samoœci: silny stres, deprywacja sensoryczna, gwa�towna zmiana warunk�w, zmiany we w�asnej osobie, utrata obiektu uczu�, sytuacja nieustrukturalizowana (czas wolny) Sposoby obrony to�samoœci: Autostymulacja, poszukiwanie kontakt�w, trzymanie si� utartych schemat�w, szukanie sytuacji ustrukturalizowanych (wiele obowi�zk�w, przynale�noœ�)

Typy to�samoœci, Erikson, Marcia Kryzys to�samoœci, to�samoœ� negatywna Eksploracja i zaanga�owanie Dyfuzja - brak eksploracji i zaanga�owania Moratorium - wieczna eksploracja bez zaanga�owania Nadana (przej�ta) - zaanga�owanie bez eksploracji Osi�gni�ta - po eksploracji zaanga�owanie

Spo�eczno-kulturowa natura JAwg Oyserman i Markus (1993) JA jest kszta�towane przez r��ne czynniki spo�eczno-kulturowe, np. rodzina, szko�a, praca, religia, rasa, klasa spo�eczna, nar�d, pa�stwo, region, wydarzenia historyczne. Œrodowisko spo�eczno-kulturowe u�atwia i promuje pewne sposoby definiowania siebie, a utrudnia b�dŸ blokuje inne. dostarcza materia�u do kszta�towania to�samoœci. JA otrzymuje komunikaty, kt�re informuj� o tym, co jest w œwiecie wa�ne i co to znaczy „BY�” (by� wartoœciowym cz�owiekiem) w danym spo�ecze�stwie.Ja Niezale�ne i Ja Wsp��zale�neJa Niezale�ne i Ja Wsp��zale�ne(Markus i Kitayama, 1991)Samoopis w kulturach indywidualistycznych i kolektywistycznych Indywidualistyczne Cechy osobiste (Ja jestem nieœmia�y) Cechy bardziej og�lne, zgeneralizowane (np. Ja jestem towarzyski; Jestem leniwy) Cz�ste u�ywanie zaimk�w Ja / moje Opisywanie emocji w relacji do Ja (z�oœ�, zazdroœ�, duma)

Poj�cie Ja: samoocena, kontrola i wp�yw

Motywy zwi�zane z Ja (wg Wojciszke, 2002) Autowaloryzacja D��enie, by Ja by�o pozytywne do obrony, podtrzymania lub nasilenia dobrego mniemana o sobie Autoweryfikacja D��enie, by Ja by�o wewn�trznie zgodne do zgodnoœci mi�dzy istniej�cymi przekonaniami o sobie, a nowo nadchodz�cymi informacjami Samopoznanie D��enie, by wiedza zawarta w Ja by�a prawdziwa do pozyskania prawdziwej i dok�adnej informacji na temat Ja Samonaprawa D��enie, by Ja by�o faktycznie dobre D��enie do rzeczywistego poprawienia w�asnych cech

Przejawy d��enia do autowaloryzacji Oceniamy siebie powy�ej przeci�tnej, zw�aszcza pod wzgl�dem cech trudnych do oceniania (np. inteligencja, uczciwoœ�, Wi�kszoœ� biznesmen�w ocenia siebie, �e s� bardziej etyczni ni� przeci�tni biznesmeni: Lovett, 1997: 50% biznesmen�w oceni�o siebie powy�ej 90 pkt., Tylko 11% oceni�o siebie poni�ej 75 pkt. Wi�kszoœ� kierowc�w, nawet hospitalizowanych w wyniku wypadk�w, kt�re spowodowali, uwa�a �e s� lepsi ni� typowy kierowca (Svenson, 1981). wierzymy, �e w wi�kszym stopniu pomagamy swoim rodzicom ni� rodze�stwo (Lerner i in., 1991).Przypisujemy wi�ksz� wag� posiadanym zaletom i mniejsz� posiadanym wadom - posiadamy wa�ne zalety i drobne wady w�asne zalety wa�ne i wyj�tkowe, wady niewa�ne i powszechne, Rosenberg 1968 Oceniamy bardziej pozytywnie rzeczy, kt�re do nas nale��; nawet litery, kt�re wyst�puj� w naszym nazwisku (Nuttin, 1987).

Przejawy d��enia do autowaloryzacji cd. Egotyzm atrybucyjny - sukcesy przypisujemy czynnikom wewn�trznym, a pora�ki - czynnikom zewn�trznym „schud�am dzi�ki silnej woli ” „nie mog� schudn��, bo moja praca wymusza na mnie taki tryb �ycia” Wybieramy sytuacje, w kt�rych mo�emy odnieœ� sukces, a unikamy sytuacji, w kt�rych mo�emy odnieœ� niepowodzenie.

Przeceniamy sw�j wk�ad we wsp�lne projekty zako�czone sukcesem; brak tego efektu w odniesieniu do projekt�w zako�czonych niepowodzeniem. Nieakceptowane u siebie cechy projektujemy na innych Lepiej pami�tamy pozytywne zdarzenia w swojej autobiografii ni� negatywne.

Przejawy d��enia do autowaloryzacji cd. Wyb�r na partner�w tych, kt�rzy podtrzymuj� poczucie w�asnej wartoœci, zgodnych co do przekona� (Byrne 1971), lub na tle kt�rych dobrze wypadamy P�awienie si� w blasku cudzej chwa�y - BIRG (Bask in Reflected Glory) - Cialdini i in. (1976). Identyfikujemy si� z ludŸmi odnosz�cymi sukces - MY wygraliœmy, „M�J syn jest najlepszym uczniem”) Odcinanie si� od cudzych niepowodze� - CORF (Cut Off Reflected Failure)- „ONI przegrali”, „TW�J syn to chuligan”

Por�wnania spo�eczne z gorszymi od siebie („w d��”) Wg teorii Festingera

ludzie por�wnuj� si� z innymi (podobnymi do siebie), aby uzyska� trafn� informacj� o sobie. Por�wnania spo�eczne mog� podnosi� samoocen�, gdy dokonujemy por�wna� „w d��”, tj. z osobami gorszymi od siebie, w gorszej sytuacji, z osobami odnosz�cymi niepowodzenia. Marsh i Parker (1984): Dzieci ze szk�� o niskim poziomie (np. ze szk�� specjalnych) maj� wy�sz� samoocen� ni� dzieci ze szk�� o wysokim poziomie („lepiej by� du�� ryb� w ma�ym stawie ni� odwrotnie”).Nie zawsze por�wnania „w d��” s� mo�liwe,np. w sytuacji, gdy ktoœ ci bliski jest lepszy od ciebie.

Model utrzymania samooceny A. Tessera Efekt por�wna� zale�y od:

osi�gni�tych rezultat�w stopnia bliskoœci z obiektem por�wna�

stopnia wa�noœci danej dziedziny dla Ja Mo�liwe reakcje wg SEM: Samoocena jest wy�sza, gdy osoba bliska odnosi sukces w dziedzinie dla mnie ma�o wa�nej (efekt BIRG), np. �ona profesora medycyny zdobywa laury w konkursie szopenowskim.Samoocena jest wy�sza, gdy osoba bliska odnosi niepowodzenie w dziedzinie dla mnie wa�nej (por�wnanie w d��), np. �ona znakomitego chirurga oblewa egzamin ze specjalizacji w chirurgii.Sposoby obrony samooceny zwi�kszanie r��nicy mi�dzy rezultatami zwi�kszanie dystansu zmiana wagi dziedziny

Samoutrudnianie (Self-Handicapping) Pojawia si�, gdy przewidujemy niepowodzenie w wa�nej sytuacji: w celu ochrony swojej samooceny (najgorsz� implikacj� niepowodzenia jest przyznanie si� do braku zdolnoœci); jako wym�wek u�ywaj� choroby, nieœmia�oœci, l�ku, jakiejœ traumy. Sabotowanie w�asnych dzia�a� („rzucanie sobie k��d pod nogi”): Celowe utrudnianie wykonania zadania w celu zapewnienia sobie wygodnego alibi. Np. urz�dzanie przyj�cia tu� przed egzaminem, zaniechanie treningu przed meczem, obra�anie szefa przed podpisaniem nowego kontraktu

Samoutrudnianie - Berglas i Jones (1978) Cel: Wp�yw lek�w na sprawnoœ� intelektualn�. I faza: wykonywanie pierwszego testu analogii zako�czonego sukcesem I grupa: Zastosowano �atwy test; badani mogli oczekiwa� sukcesu w nast�pnym zadaniu; II grupa: Zastosowano bardzo trudny test; badani nie byli pewni co do wynik�w w nast�pnym zadaniu. II faza: oczekiwanie na drugi test i mo�liwoœ� wyboru jednego z dw�ch lek�w: Actavil - poprawiaj�cy sprawnoœ� intelektualn�, Pandocrin - upoœledzaj�cy sprawnoœ� intelektualn�. Rezultat: I grupa: wybiera�a g��wnie Actavil, II grupa: Pandocrin, ale tylko m�czyŸni. Lek obni�aj�cy sprawnoœ� intelektualn� - wygodne usprawiedliwienie w razie pora�ki.

Samoutrudnianie - r��nice indywidualneIstniej� r��nice w zakresie si�y tendencji do samoutrudniania i w zakresie wybieranych sposob�w: M�czyŸni cz�œciej wybieraj� œrodki odurzaj�ce (np. alkohol), zaniechanie uprzednich przygotowa�, „daj� fory” przeciwnikowi, Kobiety cz�œciej wybieraj� choroby (skargi somatyczne).

Samoutrudnianie a poziom samooceny: Osoby z nisk� samoocen� - w celach obronnych („zachowanie twarzy” - „to nie by�a moja wina”); Osoby z wysok� samoocen� - w celu uzyskania dodatkowych dowod�w na swoj� „doskona�oœ�” („odnios�em sukces, mimo choroby”)

Wartoœciowanie siebie Podstawy poczucia w�asnej wartoœci: Stan posiadania wygl�d rezultaty w�asnych dzia�a� opinie innych ludzi samooceny Poziom samooceny najcz�œciej jest kompromisem mi�dzy trafn� percepcj� siebie a nierealistyczn� tendencj� do podwy�szania w�asnej wartoœci.

Skala samooceny Rosenberga (SES)Przekonanie, �e jest si� wystarczaj�co dobrym, wartoœciowym cz�owiekiem, niekoniecznie lepszym od innych Uwa�am, ze posiadam wiele pozytywnych cech Lubi� siebie Czasem czuj� si� bezu�yteczny Niekiedy uwa�am, �e jestem do niczego

Teoria rozbie�noœci Ja Tory Higginsa (1987) (1)Oceniamy siebie pozytywnie, b�dŸ negatywnie Na podstawie stopnia rozbie�noœci mi�dzy Ja Realnym („Jestem leniwa”) a Ja Idealnym („Chcia�abym by� pracowita”) i Ja Powinnoœciowym („Powinnam wykona� prac� na czas”). Standardy idealne dotycz� aspiracji jednostkiStandardy powinnoœciowe dotycz� zobowi�za� jednostki.

Teoria rozbie�noœci Ja (2) Specyficzne konsekwencje dla samooceny i dla samopoczucia zale�� od tego, kt�rych standard�w nie mo�na osi�gn��.

Ka�dy doœwiadcza rozbie�noœci, lecz nie ka�dy cierpi z tego powodu. To zale�y od: Stopnia rozbie�noœci; Stopnia, w jakim koncentrujemy si� na rozbie�noœciach (teoria samoœwiadomoœci Wicklunda).Ten sam cel, np. ma��e�stwo, mo�e dla r��nych os�b reprezentowa� b�dŸ aspiracje, b�dŸ powinnoœ�. Niekt�rzy swoje cele �yciowe widz� w postaci aspiracji, inni - powinnoœci.

Konsekwencje rozbie�noœci Samoocena a emocje Poziom samooceny (SES) a ocena depresyjnoœci, Rosenberg, 1965 Wi�cej objaw�w psychosomatycznych

60% os�b z ?Sa zg�asza co najwy�ej 1 symptom 42 % z ? Sa zg�asza ich 5 i wi�cej, tylko 16% ujawnia 1 symptom Negatywna korelacja mi�dzy poziomem Sa a l�kiem (-0,64), depresj� (-0,54) i anomi� (-0,43), Blascovich, Tomaka, 1991 Mniejsze poczucie szcz�œcia i satysfakcji z �ycia Diener, 1995 Samoocena i depresyjnoœ� tworz� jeden czynnik, Watson i in. 2002

Samoocena a dzia�anie Samoocena poœredniczy w ka�dym dzia�aniu motywacja = wartoœ� celu x prawdopodobie�stwo sukcesu Samoocena dzia�a jak samospe�niaj�ce si� proroctwo, wp�ywa na: wyb�r trudnoœci zadania motywacj�, inicjatyw�, wysi�ek reagowanie na trudnoœci i przeszkody interpretacj� rezultat�w interpretacj� informacji zwrotnych od innych

B��dne ko�o niskiej samooceny Samoocena a relacje z ludŸmi Osoby z ?Sa spostrzegaj� siebie jako b. lubiane, posiadaj�ce umiej�tnoœci spo�eczne, asertywnoœ�, wsparcie, rozwi�zywanie konflikt�w, Battistisch i in. 1993 wsp��mieszka�cy tego nie potwierdzaj�, Baumeister 2003 wyj�tkiem: inicjowanie interakcji, zgodnoœ� samoocen i ocen innych Osoby o ? Sa uwa�aj�, �e zyskuj� ma�o aprobaty i wsparcia spo�ecznego, mimo tego, �e s� konformistyczne aby potwierdzi� swoja Sa na partner�w wybieraj� tych, co myœl� o nich negatywnie, De La Ronde i Swann, 1993 cz�œciej doœwiadczaj� nieodwzajemnionych mi�oœci, Dion, 1975, brak wiary w wyra�an� mi�oœ� i wsparcie oczekuj� odrzucenia i bycia porzuconym, Murray, 2002 rzadziej decyduj� si� na zerwanie relacji, gdy problemy

Samoocena a zdrowie psychiczne Taylor i Brown (1988): Realistyczne widzenie siebie jest charakterystyczne dla os�b z depresj�: Atrybucje dyspozycyjne w przypadku niepowodze�, nie przeceniaj� swojej kontroli nad zdarzeniami, nie s� nierealistycznymi optymistami co do przysz�oœci, por�wnuj� si� z innymi podobnymi i nie czyni� por�wna� w d��. Pozytywne z�udzenia przyczyniaj� si� do zdrowia psychicznego zadowolenia z �ycia, do troski o innych, do anga�owania si� w konstruktywne zadania. Colvin i Block (1994): nie jest to jednoznaczne, bo doraŸne efekty s� pozytywne, d�ugoterminowe - niejasne, osoby z zawy�on� samoocen� nie zawsze s� lubiane przez innych

Co mo�e samoocena Ludzie z pozytywn� samoocen�: Czuj� si� szcz�œliwsi, S� zdrowsi (œpi� lepiej, rzadziej miewaj� wrzody), S� w stanie wykonywa� d�u�ej trudniejsze zadania, Maj� wi�cej zaufania do siebie S� bardziej akceptowani przez innych W mniejszym stopniu poddaj� si� presji innych ludzi Ludzie z nisk� samoocen�: S� bardziej l�kowi, depresyjni, pesymistyczni, Sk�onni do niepowodze�,

Nie maj� zaufania do siebie, Maj� s�abszy system immunologiczny Samoocena wysoka ale niestabilna - zagro�ona, podatna na obni�enie, Kernis 2003

wra�liwoœ�, podatnoœ� na zranienie silna tendencja odczuwania gniewu, wrogoœci (Baumeister, 2003) Sk�onnoœ� do ryzyka, skok do wody, wi�cej mandat�w, Pelham 1993 Stosowanie strategii obrony przed pora�k�: zaprzeczanie odpowiedzialnoœci, deprecjonowanie Ÿr�de� negatywnej inf. zwrotnej, samoutrudnianie Samoocena wysoka i stabilna ceni� swoje mocne i s�abe strony rzadziej stosuj� strategie wzmacniania samooceny pora�ka nie narusza ich poczucia w�asnej wartoœci wyniki dzia�a� odnosz� do specyficznej dziedziny

Prawda? Fa�sz? Sprzyja adaptacji - czasem, bardziej szcz�œliwi, mniej korzystaj� z informacji zwrotnych, ma�o plastyczni, nie ucz� si� na b��dach Sprzyja aktywnoœci i wytrwa�oœci - czasem, rezygnuj� po serii pora�ek Sprzyja sukcesom zawodowym - raczej odwrotnie Udane relacje - cz�œciowo, lepsze wra�enie, na kr�tko Motywacja prospo�eczna - nie, faworyzuj� w�asn� grup� Zachowania prozdrowotne - nie, sk�onnoœ� do eksperymentowania Klarowna samowiedza i dobre samopoczucie - tak, mniej konflikt�w wewn�trznych

Motywacja do posiadania pozytywnej samooceny Pozytywna samoocena przyczynia si� do osi�gania r��nego rodzaju cel�w.Wysoka samoocena podnosi oczekiwanie sukcesu Przyczynia si� do wzmo�onych wysi�k�w i lepszych wynik�w Mark Leary i in. (1995): Teoria socjometru samoocena jest wskaŸnikiem naszego statusu spo�ecznego, tj. stopnia w��czenia b�dŸ wy��czenia ze spo�ecznoœci, stopnia akceptacji przez innych ludzi.

Greenberg, Solomon i Pyszczynski (1997): teoria opanowania trwogi (l�ku przed œmierci�) Pozytywna samoocena pozwala widzie� siebie jako wartoœciowego cz�onka spo�ecze�stwa; uczestniczenie w spo�ecze�stwie, w kulturze zapewnia jednostce symboliczn� nieœmiertelnoœ�.

Teoria opanowania œmiertelnej trwogi L�k zwi�zany ze œmierci� (jak ka�dy l�k) koncentruje na Ja, w�asnej to�samoœci i wartoœci efekt - obrona samooceny, poszukiwanie informacji j� podwy�szaj�cych tendencja szczeg�lnie silna u os�b z nisk� samoocen� Samoocena buforem przed „œmiertelnym” l�kiem pozytywna samoocena pozwala widzie� siebie jako wartoœciowego cz�onka spo�ecze�stwa; uczestniczenie w spo�ecze�stwie, w kulturze zapewnia jednostce symboliczn� nieœmiertelnoœ�.

Sposoby opanowywania trwogi Podnoszenie samooceny dobre mniemanie o sobie chroni przed trwog� doœwiadczenie wyrazistoœci œmierci - do podwy�szania poczucia w�asnej wartoœci Aktualizacja przekona� œwiatopogl�dowych szukanie bliskoœci z osobami o podobnych pogl�dach, niech�� do obcych, stereotypowe ich spostrzeganie wzrost gotowoœci do pomocy swoim wzrost nacjonalizmu, dumy z przynale�noœci waga symboli narodowych, zainteresowanie korzeniami

Samoocena w kontekœcie kulturowymD��enie do podnoszenia w�asnej wartoœci jest zjawiskiem powszechnym, lecz ma r��ne formy w kulturach zachodnich i wschodnich. Studenci japo�scy (studiuj�cy u siebie b�dŸ w USA) osi�gaj� ni�sze wyniki na skalach samooceny.Wykazuj� wi�ksz� sk�onnoœ� do akceptowania raczej negatywnych ni� pozytywnych informacji o sobie.Wra�liwoœ� na negatywne informacje o sobie w kulturze kolektywistycznej:Jest form� samokrytycyzmu, pozwalaj�cego na „polepszenie” siebie i osi�gni�cie ostatecznego celu, jakim s� harmonijne relacje z innymi.Samokrytycyzm jest wi�c sposobem na podniesienie poczucia w�asnej wartoœci

D��enie do posiadania kontroli i wp�ywu Preferujemy sytuacje na kt�re mamy wp�yw Warunkiem poczucia sprawstwa jest przekonanie o:Wolnoœci wyboru czyli posiadanie wi�cej ni� jednej mo�liwoœci dzia�ania - od nas zale�y wyb�r (Brehm) Kontroli czyli dostrzeganie zwi�zku mi�dzy dzia�aniem a jego rezultatem (Seligman) Skutecznoœci (kompetencji) czyli wiara, �e mamy mo�liwoœci osi�gni�cia po��danych rezultat�w Ulegamy z�udzeniom, aby zachowa� poczucie kontroli: Z�udzenie wsp��zale�noœci, kontrolowalnoœci i swobody wyboru Przeceniamy stale liczb� zada�, jakie jesteœmy w stanie wykona�

Nierealistyczny optymizm Przecenianie prawdopodobie�stwa wyst�pienia wydarze� pozytywnych, niedocenianie prawdopodobie�stwa wyst�pienia wydarze� negatywnych. Studenci przewidywali, �e osi�gn� lepsze wyniki w nauce ni� ich koledzy, �e znajd� lepsz� prac�, �e ich ma��e�stwo b�dzie szcz�œliwsze, �e b�d� mie� utalentowane dzieci (Weinstein, 1980).Polski optymizm defensywny

Skutki pozbawienia swobody wyboru Maksymalna wolnoœ� odczuwana, gdy: Umiarkowana liczba alternatyw, wszystkie atrakcyjne, R��nice ich atrakcyjnoœci niewielkie wybrane zaj�cia wydaja si� atrakcyjniejsze Reaktancja - reakcja na ograniczenie swobody wyboru W sferze poznawczej wzrost atrakcyjnoœci utraconej mo�liwoœci W sferze emocji z�oœ� i bunt wobec Ÿr�d�a ogranicze� W sferze motywacji - tendencja do podejmowania zakazanych zachowa�

Skutki braku wp�ywu i kontroli Wyuczona bezradnoœ� - gdy brak zwi�zku mi�dzy dzia�aniem a jego rezultatem (Seligman) W sferze poznawczej - przekonanie, �e wszelkie dzia�anie jest bez sensuW sferze emocji - apatia i rezygnacjaW sferze motywacji - spadek motywacji i zdolnoœci uczenia si� nowych sytuacji Skutki zale�� od atrybucji przyczyn braku zwi�zkuWyuczona bezradnoœ� gdy skutki niekorzystnych zdarze� przypisujemy przyczynom: wewn�trznym, og�lnym i sta�ym Pesymistyczny vs optymistyczny styl atrybucji

Spostrzegana kontrola Umiejscowienie kontroli wzmocnie� - Rotter Osoby z wewn�trznym umiejscowieniem kontroli s�: Bardziej aktywne Maja wy�sz� samoocen� Modyfikuj� oczekiwania i strategi� dzia�ania S� bardziej niezale�ne w opiniach Ale boleœniej przezywaj� pora�ki �adne skrajne przekonanie o kontroli lub braku nie jest realistyczne i adaptacyjne

Konsekwencje poczucia sprawstwa Motywacja wewn�trzna Wi�ksza zgodnoœ� postaw z zachowaniem Mniejsza podatnoœ� na presj�Wi�ksza odpornoœ� na stres

Narcyzm,to�samoœ�, kontrola

Obszary wiedzy o sobie Kim jestem - poczucie w�asnej to�samoœci Jaki(a) jestem - poczucie w�asnej wartoœci Jaki mam wp�yw - poczucie kontroli nad otoczeniem Te poczucia to zarazem trzy potrzeby, specyficzne dla „ja” motywy Ka�dy z nas chce zachowa� poczucie to�samoœci,zachowa� i podwy�sza� poczucie w�asnej wartoœci i wp�ywu na otoczenie

Narcystyczna osobowoœ�

Patologiczna mi�oœ� siebie, samoocena jak nad�ty balon nastawienie wy�szoœciowe, d��enie do g�rowania, a zarazem hiperwra�liwoœ� na krytyk� potrzeba adoracji, zale�noœ� od pochwa� obawa przed byciem przeci�tnym rozbie�noœ� mi�dzy niepohamowanymi ambicjami a tym, co mo�e osi�gn��, zachwyt na kruchych podstawach Patologiczna mi�oœ� do obiektu wykorzystywanie innych os�b do w�asnych cel�w inni wa�ni poprzez to, co dla niego robi� brak empatii, zaufania, zale�noœci Zawiœ�, dewaluacja innych, ci�g�a rywalizacja Patologiczne superego samoocena regulowana przez wstyd niezdolni do wyrzut�w sumienia, poczucia winy Aspekty to�samoœci: poczucie odr�bnoœci, ci�g�oœci mimo zmian, wewn�trznej sp�jnoœci i treœci Dookreœlana w toku por�wna� z innymi ludŸmi W toku tych por�wna� szukamy: r��nic JA-INNI co zapewnia nam to�samoœ� osobist�, poczucie odr�bnoœci i indywidualnoœci podobie�stw JA-INNI - zapewnia nam to�samoœ� spo�eczn�, poczucie wsp�lnoty i przynale�noœci, suma wa�nych identyfikacji spo�ecznych Gdy obie tendencje razem preferujemy poœredni� odr�bnoœ�/podobie�stwo - Snyder, Fromkin Naprzemiennie - identyfikujemy si�, aby na tle podobnych si� wyodr�bni�, Ziller Roz��cznie - od „ludzi w og�le” i pod wzgl�dem cech osobowoœci szukamy odr�bnoœci

Dwa rodzaje to�samoœci R��na geneza, zakres w�aœciwoœci i zasady regulacji to�samoœ� osobista - obejmuje cechy i atrybuty, kt�re odr��niaj� osob� od pozosta�ych cz�onk�w grupy, do kt�rej nale�y i czyni� j� niepowtarzaln�. Jarymowicz i Szustrowa (1980). Ja ten sam cho� nie taki sam to�samoœ� spo�eczna - to ujmowanie siebie jako kogoœ przynale�nego do grup i kategorii spo�ecznych (Sedikides i Gaertner, 2005; Jarymowicz, 1984). Obejmuje w�aœciwoœci, kt�re charakteryzuj� osob� jako cz�onka wybranej grupy, s� wsp�lne dla wszystkich cz�onk�w grupy i odr��niaj� j� od cz�onk�w grup obcych. Ja taki sam cho� nie ten sam

Znaczenie to�samoœci spo�ecznej Tajfel, potrzeba pozytywnej to�samoœci spo�ecznej d��enie do pozytywnego wyr��nienia grupy w�asnej konsekwencj� - faworyzowanie swoich Turner: to�samoœ� jest wynikiem proces�w kategoryzacji. maksymalizowanie r��nic mi�dzygrupowych stosunku do r��nic wewn�trzgrupowych

Formy MY My grupowe odnosi si� do realnych grup i os�b, z kt�rymi ��cz� osob� bezpoœrednie relacje: „moja rodzina”, „zgrana paczka”. My kategorialne dotyczy szerszych zbiorowoœci, realnych lecz nieprzeliczalnych, w obr�bie kt�rych niemo�liwe s� bezpoœrednie relacje, a wieŸ oparta jest o œwiadomoœ� przynale�noœci. My to: „studenci”, „Polacy”, „mieszka�cy Krakowa”, „osoby m�ode”. My atrybucyjne to zbiorowoœci wyodr�bnione w oparciu o wsp�lnot� cech lub cel�w, niezale�nie od przynale�noœci os�b do realnych grup czy kategorii: My to „ludzie poszukuj�cy mi�oœci”, „idealiœci, pragn�cy zmieni� œwiat”, „osoby wra�liwe na pi�kno”.

To�samoœ� kulturowa Relacja osoby do symboli, wartoœci wiedza o nich + przywi�zanie + zachowania niepisane zasady post�powania, nabywane bezrefleksyjnie Kultura zwi�zana z doœwiadczeniem œmierci, Bauman Oferuje obietnic� r��nych form nieœmiertelnoœci Ze zbli�aniem si� ko�ca roœnie praktykowanie standard�w w�asnej kultury; Wzrost uprzedze� wobec kultur odmiennych Uwra�liwienie na œmier� a punitywnoœ� wobec prostytutki (kaucja 455 $ vs 50 $), I nagradzanie czyn�w bohaterskich Sos tabasco dla tych o przeciwnych pogl�dach Niech�� wobec emigrant�w, faworyzowanie w�asnej grupy

Rozw�j to�samoœci Teoria relacji z obiektem (Klain, Mahler)Indywiduacja przebiega od symbiozy do separacji Konflikty dotycz�ce poczucia odr�bnoœci Tendencje symbiotyczne Obrona przed prze�yciem symbiotycznym Konflikt wok�� separacji - ambiwalencja Warunki wyst�powania zaburze� to�samoœci: silny stres, deprywacja sensoryczna, gwa�towna zmiana warunk�w, zmiany we w�asnej osobie, utrata obiektu uczu�, sytuacja nieustrukturalizowana (czas wolny) Sposoby obrony to�samoœci: Autostymulacja, poszukiwanie kontakt�w, trzymanie si� utartych schemat�w, szukanie sytuacji ustrukturalizowanych (wiele obowi�zk�w, przynale�noœ�)

Typy to�samoœci Kryzys to�samoœci, to�samoœ� negatywnaEksploracja i zaanga�owanieDyfuzja - brak eksploracji i zaanga�owania Moratorium - wieczna eksploracja bez zaanga�owania Nadana (przej�ta) - zaanga�owanie bez eksploracji Osi�gni�ta - po eksploracji zaanga�owanie

Spo�eczno-kulturowa natura JAwg Oyserman i Markus (1993) JA jest kszta�towane przez r��ne czynniki spo�eczno-kulturowe, np. rodzina, szko�a, praca, religia, rasa, klasa spo�eczna, nar�d, pa�stwo, region, wydarzenia historyczne. Œrodowisko spo�eczno-kulturowe u�atwia i promuje pewne sposoby definiowania siebie, a utrudnia b�dŸ blokuje inne. dostarcza materia�u do kszta�towania to�samoœci. JA otrzymuje komunikaty, kt�re informuj� o tym, co jest w œwiecie wa�ne i co to znaczy „BY�” (by� wartoœciowym cz�owiekiem) w danym spo�ecze�stwie.

Ja Niezale�ne i Ja Wsp��zale�ne Ja Niezale�ne i Ja Wsp��zale�ne(Markus i Kitayama, 1991) Samoopis w kulturach indywidualistycznych i kolektywistycznych D��enie do posiadania wp�ywu Preferujemy sytuacje na kt�re mamy wp�yw Ulegamy z�udzeniom, aby zachowa� poczucie kontroli:Z�udzenie wsp��zale�noœci, kontrolowalnoœci i swobody wyboru Warunkiem poczucia sprawstwa jest przekonanie o: Wolnoœci wyboru czyli posiadanie wi�cej ni� jednej mo�liwoœci dzia�ania - od nas zale�y wyb�r (Brehm) Kontroli czyli dostrzeganie zwi�zku mi�dzy dzia�aniem a jego rezultatem (Seligman) Skutecznoœci (kompetencji) czyli wiara, �e mamy mo�liwoœci osi�gni�cia po��danych rezultat�w

Skutki pozbawienia swobody wyboru Maksymalna wolnoœ� odczuwana, gdy: Umiarkowana liczba alternatyw, wszystkie atrakcyjne,R��nice ich atrakcyjnoœci niewielkie wybrane zaj�cia wydaja si� atrakcyjniejsze Reaktancja - reakcja na ograniczenie swobody wyboru W sferze poznawczej wzrost atrakcyjnoœci utraconej mo�liwoœci W sferze emocji z�oœ� i bunt wobec Ÿr�d�a ogranicze� W sferze motywacji - tendencja do podejmowania zakazanych zachowa�

Nie b�d� Ograniczenie osobistej wolnoœci (zew. lub wew.) - op�r Reaktancja: oczekiwanie wyboru i groŸba ograniczenia konsekwencje poznawcze, emocjonalne, motywacyjne i behawioralne Tym wi�ksza, im: wa�niejszej sprawy dotyczy swoboda wyboru wi�ksze zagro�enie cz�œciej si� powtarza

Skutki braku wp�ywu i kontroli Wyuczona bezradnoœ� - gdy brak zwi�zku mi�dzy dzia�aniem a jego rezultatem (Seligman) W sferze poznawczej - przekonanie, �e wszelkie dzia�anie jest bez sensu W sferze emocji - apatia i rezygnacja W sferze motywacji - spadek motywacji i zdolnoœci uczenia si� nowych sytuacji Skutki zale�� od atrybucji przyczyn braku zwi�zku Wyuczona bezradnoœ� gdy skutki niekorzystnych zdarze� przypisujemy przyczynom: wewn�trznym, og�lnym i sta�ym Pesymistyczny vs optymistyczny styl atrybucji

Spostrzegana kontrola Umiejscowienie kontroli wzmocnie� - Rotter Osoby z wewn�trznym umiejscowieniem kontroli s�: Bardziej aktywne Maj� wy�sz� samoocen� Modyfikuj� oczekiwania i strategi� dzia�ania S� bardziej niezale�ne w opiniach Ale boleœniej prze�ywaj� pora�ki �adne skrajne przekonanie o kontroli lub braku nie jest realistyczne i adaptacyjne

Konsekwencje poczucia sprawstwa Motywacja wewn�trzna Wi�ksza zgodnoœ� postaw z zachowaniem Mniejsza podatnoœ� na presj� Wi�ksza odpornoœ� na stres

Myœlenie �yczeniowe Na poz�r kontrola siebie �atwiejsza

od kontroli œwiata, ale…. planujemy wi�cej ni� jesteœmy w stanie wykona�, Barbara i Federick Hayes-Roth, 1983 Przeceniamy liczb� zada� Nie korygujemy b��du Wyolbrzymiamy mo�liwoœ� kontroli Przeceniamy sprawnoœ� i czas Nie doceniamy przeszk�d B��du tego nie pope�niamy w odniesieniu do innych

Wola i samokontrola, Baumeister Dokonywanie wyboru Podejmowanie decyzji Inicjowanie dzia�ania Sprawowanie kontroli nad Ja Dokonywanie zmian w obr�bie Ja Koszty zmiany: samokontrola wywo�uje zu�ycie energii i zasob�w poznawczychR��ne akty samokontroli zu�ywaj� wsp�lne zasoby: t�umienie myœli, powstrzymanie si� od ekspresji emocji, opieranie si� pokusie, kontynuacja czynnoœci w obliczu pora�ki

Spostrzeganie ludzi

Specyfika percepcji

Z�udzenie naiwnego realizmu: œwiat nie jest taki, jakim go spostrzegamy

Percepcja jest:

aktywnym procesem szukania sensu tego, co widzimy

subiektywnym interpretowaniem zgodnie z wiedz�, przekonaniami, oczekiwaniami, emocjami, postawami

Im mniej jednoznaczny obraz, tym silniejszy wp�yw oczekiwa� i emocji

Percepcja ludzi jest szczeg�lnie subiektywna, bo ludzie s�:

Ÿr�d�em silnych emocji,

bardziej z�o�onym, wi�c mniej jednoznacznym obiektem poznania

w oparciu o to, co wida�, wnioskujemy o tym, co niedost�pne percepcji: dyspozycje, cechy, zamiary

r�d�a wiedzy o ludziach

B��d pomini�cia B��d nadu�ycia

Wygl�d zewn�trzny

Podstawowe dane pochodz� z obserwacji wygl�du osoby i jej zachowania.

Na podstawie wygl�du zewn�trznego wnioskujemy najcz�œciej o:

cechach psychicznych, jakimi charakteryzuje si� dana osoba,

tak�e do jakiej kategorii spo�ecznej nale�y

(p�e�, wiek, rasa, status spo�eczno-ekonomiczny).

Dane obserwacyjne

Pierwsze wra�enie jest budowane na podstawie bodŸc�w obserwowalnych, takich jak:

Uroda: Nauczyciele szko�y podstawowej szacowali inteligencj� dzieci na podstawie ich fotografii; dzieci bardziej atrakcyjne by�y oceniane jako bardziej inteligentne (Clifford, 1975).

Wzrost: Nowo zatrudniani m�czyŸni o wzroœcie ponad 6 st�p otrzymuj� pensj� wyjœciow� o 10% wy�sz� ni� m�czyŸni o wzroœcie poni�ej 6 st�p (Knapp, 1978).

Kolor ubrania: w s�dzie osoba podejrzana jest spostrzegana jako bardziej agresywna, gdy jest ubrana na czarno ni� gdy na jasno (Vrij, 1997).

Dzieci�coœ� twarzy

Efekt dzieci�coœci / niemowl�coœci twarzy

(babyish) (Zebrowitz-McArthur, 1996).

Dzieci�ce rysy twarzy (du�e, okr�g�e oczy, okr�g�e policzki, wysokie czo�o, g�adka cera) s� kojarzone z ciep�em, naiwnoœci�, s�aboœci�, uczciwoœci�, zale�noœci�.

Dojrza�e rysy twarzy (ma�e oczy, niskie czo�o, zmarszczki) s� kojarzone z osobami silnymi, dominuj�cymi, kompetentnymi.

Wp�yw na ocen� winy w s�dzie, na przyjmowanie do pracy, na formowanie si� stereotyp�w p�ciowych i narodowych (typy nordyckie i po�udniowe).

Efekt dzieci�cej twarzy: wyjaœnienia

Ludzie s� zaprogramowani genetycznie do reagowania sympati� na dzieci�ce rysy, co w efekcie powoduje, �e jesteœmy opieku�czy w stosunku do „prawdziwych” dzieci.

Ludzie ucz� si� kojarzenia dzieci�cego wygl�du z bezradnoœci� i generalizuj� na doros�ych o takim wygl�dzie.

Istnieje rzeczywisty zwi�zek: korelacja mi�dzy opisem na podstawie zdj�� z samoopisem os�b przedstawionych na zdj�ciach (Berry et al.. 1993).

„Faceism” a wra�enie w�adzy (Zuckerman i Kieffer, 1994)

„Fejsizm” - proporcja wielkoœci twarzy w stosunku do wielkoœci ca�ej osoby przedstawionej na zdj�ciu (wskaŸnik od 0 „brak twarzy” do 1 „tylko twarz”).

Ocena stopnia posiadania w�adzy jest silnie skorelowana ze wskaŸnikiem „fejsizmu”: im wi�cej miejsca na zdj�ciu zajmuje twarz, tym bardziej osoba ta by�a oceniana jako w�adcza i dominuj�ca.

W prasie fotografie ludzi rasy bia�ej mia�y wy�szy wskaŸnik „fejsizmu” ni� ludzi kolorowych; podobnie - m�czyŸni w por�wnaniu z kobietami.

Wyjaœnienie: wi�ksza twarz sygnalizuje zdolnoœ� do podj�cia wyzwania, do konfrontacji; „stan�� twarz� w twarz”.

Poznanie spo�eczne

Poznanie spo�eczne: spos�b, w jaki myœlimy o sobie i o ludziach, tj. jak selekcjonujemy, interpretujemy, zapami�tujemy i wykorzystujemy informacje spo�eczne w wydawaniu s�d�w i w podejmowaniu decyzji.

Oszcz�dnoœ� poznawcza: uczymy si� stosowa� uproszczone, zdroworozs�dkowe regu�y myœlowe, kt�re pomagaj� im zrozumie� rzeczywistoœ� spo�eczn�, nie jesteœmy zdolni przetwarza� wszystkich dzia�aj�cych na nas informacji spo�ecznych .

Idea sk�pca poznawczego, S. Fieske

Kategoryzacja

Dwa kroki w kontakcie z nowo poznan� osob�: kategoryzacja i aktywizacja schematu

Kategoryzacja (grupowanie) - proces identyfikowania rzeczy lub ludzi jako cz�onk�w jednej kategorii,

podobnych do innych cz�onk�w tej kategorii,

a jednoczeœnie r��nych od cz�onk�w innych kategorii.

Funkcje kategoryzacji

organizowanie i upraszczanie poznania

Dostarczanie informacji: po w��czeniu obiektu do kategorii mo�emy przypisa� mu dodatkowo cechy, zawarte w kategorii.

Im bardziej og�lna kategoria, tym bardziej ekonomiczna, lecz mniej informacyjna. Mamy tendencj� do pos�ugiwania si� kategoriami o œrednim stopniu og�lnoœci.

Schematy poznawcze

Kategoryzacja poprzedza u�ycie schematu

W ci�gu kilku, kilkunastu sekund kategoryzujemy osob�, a nast�pnie wiedz� o niej czerpiemy ze schematu.

Struktury poznawcze, za pomoc� kt�rych organizujemy swoj� wiedz� o ludziach.

Treœci� schematu atrybuty podzielane przez cz�onk�w kategorii.

Schematy wp�ywaj� na to, co z otrzymanych informacji zauwa�amy, co pami�tamy, jak interpretujemy.

Rodzaje schemat�w

Schematy os�b:

konkretnych os�b, np. Rektor

typ�w ludzi (np. introwertyk),

grup, np. Cygan�w, skin�w

r�l spo�ecznych, np. rodzic�w, polityk�w

os�b w okreœlonej sytuacji, np. student na wyk�adzie

Schematy cech:

uczciwy, weso�y

Schematy zdarze� - skrypty,

np. imieniny, pranie, wycieczka, zdawanie egzaminu

Funkcje schemat�w

Wp�yw na uwag� i selektywnoœ� spostrzegania

Ukierunkowanie uwagi na cechy zgodne ze schematem; (eksp. Carvera i de la Garzy, 1984 - wypadek samochodowy); zjawisko wrogich medi�w

Po potwierdzeniu schematu, uwag� przyci�gaj� informacje sprzeczne ze schematem.

Wp�yw na rozumienie zdarze�

Schematy pozwalaj� na interpretacj� zdarze� (eksp. Rosenhana -pseudopacjenci; interpretacja zachowa� zgodna ze schematem schizofrenika)

Wp�yw na pami�� zdarze�

Lepsze pami�tanie informacji zgodnych ni� nie wi��cych si� ze schematem;

Lepsze pami�tanie r�wnie� informacji niezgodnych ze schematem.

Poszukiwanie informacji zgodnych ze schematem

Wp�yw schematu

Schemat wp�ynie na przetwarzanie danych, jeœli:

Schemat jest wykszta�cony (np. s�odka blondynka

Zostanie zaktywizowany (kolor w�os�w)

Da si� zastosowa� do danej sytuacji

(np. gafa towarzyska

vs spotkanie z pani� profesor UJ)

Aktywizacja schematu - zaobserwowanie obiektu zwi�zanego ze schematem

Im bardziej typowy jest egzemplarz (np. r��owa bluzeczka),

Im bardziej percepcyjnie wyrazisty (np. jedna kobieta wœr�d m�czyzn)

Skrzywienie zawodowe - schematy chronicznie dost�pne

Zmiana schematu

Efekt uporczywoœci

Przekonania dotycz�ce innych ludzi utrzymuj� si� nawet wtedy, gdy dane wspieraj�ce te przekonania zosta�y podwa�one.

Efekt samospe�niaj�cego si� proroctwa

oczekiwania co do innej osoby wp�ywaj� na nasze post�powanie wzgl�dem tej osoby,

a to powoduje, �e zachowuje si� ona w spos�b zgodny z ich oczekiwaniami

Badanie Rosenthala i Jacobson (1968) - uczniowie utalentowani i pozostali .

Cudowny wzrost inteligencji uczni�w

Ja si� spe�nia proroctwo („prokurowanie dowod�w”)

„Pygmalion w klasie” - Rosenthal i Jacobson (1968).

Jeœli pozytywne oczekiwania nauczyciela mog� poprawi� iloraz inteligencji ucznia, czy negatywne oczekiwania mog� pogorszy�?

Wyjaœnienie:

Nauczyciel tworzy wst�pn� impresj� na temat ucznia opart� na r��nych informacjach (wyniki w testach, wygl�d).

Nauczyciel zmienia swoje post�powanie zgodnie z oczekiwaniami: jeœli wysokie, cz�œciej chwali, koncentruje uwag�, stawia wy�sze wymagania.

Ucze� dostosowuje swoje zachowanie: bardziej si� stara, ma do siebie zaufanie; albo traci do siebie zaufanie, traci zainteresowanie.

Wydawanie s�d�w

Heurystyki to uproszczone regu�y wnioskowania, kt�rymi pos�ugujemy si�, by wydawa� s�dy w spos�b szybki i efektywny

Heurystyka dost�pnoœci

Ocena cz�stoœci lub prawdopodobie�stwa zdarze� w oparciu o to, jak �atwo ich przyk�ady przychodz� nam na myœl i w pami�ci

Czego jest wi�cej: morderstw czy samob�jstw (5x)

Informacje najbardziej dost�pne

Najœwie�sze, ostatnio us�yszane, np. we wczorajszych Wiadomoœciach Telewizyjnych,

�ywe, �atwe do wyobra�enia obrazy, np. katastrofa lotnicza w Wiadomoœciach TV,

Interesuj�co opowiedziane

Doœwiadczenia osobiste, w�asne lub naocznego œwiadka, o du�ym �adunku emocjonalnym

Heurystyka zakotwiczenia

Pos�ugiwanie si� jak�œ liczb� lub wartoœci� jako punktem wyjœciowym w ocenie, a nast�pnie modyfikowanie tej wartoœci b�d�cej kotwic�, ale w stopniu niewystarczaj�cym.

Dane ameryka�skie: 18% student�w college'u choruje na schizofreni�. Jaki jest procent populacji os�b chorych na schizofreni� w Polsce?

Rzut ruletk� - ile kraj�w afryk. w ONZ

10 - 25% 60 - 45%

Cena samochodu na gie�dzie

B��d fa�szywej zgodnoœci - efekt heurystyki dost�pnoœci i zakotwiczenia

Heurystyka reprezentatywnoœci

Ocena przynale�noœci czegoœ do kategorii na podstawie stopnia podobie�stwa do przypadku typowego.

Przebadano grup� 30 nauczycieli i 70 lekarzy.

Oto przypadkowo wybrany opis jednej z os�b z tej grupy:

Jest to kobieta, rozwiedziona, lubi dzieci, lubi czyta�, cz�sto podr��uje, martwi si�, �e jest zbyt nerwowa.

Pytanie: jaki zaw�d ma ta osoba? Czy jest nauczycielk� czy lekark�?

Heurystyka symulacji

Ocena prawdopodobie�stwa zdarze� w oparciu o to, jak �atwo sobie wyobrazi� ich przebieg i alternatywne jego wersje

Nowak i Kowalski sp�Ÿnili si� p�� godziny na samolot. Samolot Kowalskiego odlecia� o czasie. Samolot Nowaka odlecia� 25 min. po planowanym czasie. Kt�ry bardziej si� denerwowa�?

wyobra�enie alternatywnych wersji sytuacji lub jej wynik�w wp�ywa na ocen� przyczyn, emocje, wydawanie s�d�w, np. emocje zdobywcy III i II nagrody na Olimpiadzie.

Myœlenie kontrfaktyczne, „co by by�o, gdyby”

Pozwala wyobrazi� sobie gorszy przebieg wydarze� i znieœ� nieszcz�œcie

Przygotowa� si� do unikni�cia niepomyœlnego biegu zdarze�

Efekt wyjaœniania - zdarzenia b. prawdopodobne subiektywnie i obiektyw

Dzia�a wstecz: Z�udzenie m�droœci po fakcie: „wiedzia�em, �e tak b�dzie

Kiedy u�ywamy heurystyk

Kiedy nie mamy czasu, aby anga�owa� si� w dok�adne analizy, np. musimy szybko podj�� decyzj�, czy lecie� samolotem, czy jecha� samochodem.

Kiedy jesteœmy prze�adowani informacjami, zaj�ci zadaniami, nie mamy wolnych mocy przerobowych,

np. mamy mn�stwo spraw do za�atwienia przed podr��.

Kiedy problem nie jest zbyt dla nas wa�ny,

np. œrodek lokomocji nie jest istotny.

Kiedy nie mamy wystarczaj�cej wiedzy w danej sprawie, np. nie mamy wiedzy na temat bezpiecze�stwa lot�w czy jazdy samochodem na tej trasie.

Kiedy coœ w sytuacji aktywizuje heurystyk�,

np. ktoœ podaje dane procentowe dotycz�ce wypadk�w lotniczych (zakotwiczenie)

Percepcja spo�eczna

Atrybucja

Wnioskowanie w oparciu o to, co wida�

(wygl�d, zachowanie) o tym, czego nie wida� - o intencjach i cechach drugiej osoby

Teoria Heidera

Dzia�anie = f (si�y zewn�trzne + zdolnoœci x usi�owanie)

Atrybucja wewn�trzna i zewn�trzna

Rodzaj dokonanej atrybucji wp�ywa na:

Oczekiwania co do przysz�oœci

Emocje - duma b�dŸ gniew

Atrybucja II

Jones, Davis - teoria wniosk�w korespondentnych

Wyjaœniaj�c zachowanie uwzgl�dniamy odpowiednioœ� mi�dzy dzia�aniem, intencj� i cechami osoby

Czy zamierza� zrobi� to, co zrobi�:

Czy wiedzia� o skutkach, do jakich doprowadzi dzia�anie

Czy mia� swobod� wyboru zachowania

Jaka by�a intencja, co chcia� osi�gn��?

O treœci wnioskujemy poprzez analiz� nieto�samych efekt�w r��nych jego dzia�a�, im bardziej zachowanie r��ni si� od odrzuconych, tym pewnoœ� wniosk�w s�abnie

Zgodnoœ�-niezgodnoœ� zachowania z oczekiwaniem

Podstaw� wnioskowania o cechach - zachowanie niezgodne

Artybucja III

Model wsp��zmiennoœci Kelleya

Janek i Mary depcz� sobie po palcach, kto winien?

Sp�jnoœ� - czy Janek zawsze depce Mary po palcach

Wybi�rczoœ� - czy Janek wszystkim kobietom depce w ta�cu

Powszechnoœ� - czy inni m�czyŸni te� depcz� Mary

W bodŸcu (Mary) gdy wysoka sp�jnoœ�, wybi�rczoœ� i powszechnoœ�

W osobie (Janek) gdy wysoka sp�jnoœ�, niska wybi�rczoœ� i niska powszechnoœ�

B��dy atrybucji

Podstawowy b��d atrybucji - sk�onnoœ� do przypisywania cudzych zachowa� czynnikom wewn�trznym, niedocenianie roli czynnik�w sytuacyjnych

On si� tak zachowuje, bo taki jest

quiz - losowo przydzielani do roli pytaj�cego

i odpowiadaj�cego, badani oceniali m�droœ�

Wyjaœnienia:

Skupianie uwagi na osobie

Zakotwiczenie - pierwotna atrybucja wewn�trzna

Pomijanie informacji o powszechnoœci - �e wszyscy tak robi�

Inne b��dy

Asymetria atrybucji aktora i obserwatora

Efekt Kalego

Egotyzm atrybucyjny - w�asne zachowania wyjaœniamy w pochlebny dla siebie spos�b

Egocentryzm atrybucyjny - przecenianie w�asnego wk�adu we wsp�lnym wyniku

Efekt fa�szywej powszechnoœci - przecenianie stopnia powszechnoœci w�asnych pogl�d�w

Regu�y percepcji

Halo efekt - znak pierwszego wra�enia ukierunkowuje percepcj� i sprawia, �e spostrzegamy cechy zgodne ze znakiem pierwszego wra�enia

Efekt aureoli (+), efekt diabelski (-)

Pytanie, czy og�lne wyobra�enie osoby

jest sum� jej atrybut�w,

czy figur�, kt�rej ka�da ze sk�adowych ma inne znaczenie w zale�noœci od towarzysz�cych jej pozosta�ych sk�adowych?

Cechy centralne, S. Asch

cechy kt�re decyduj� o obrazie drugiej osoby i zmieniaj� znaczenie innych cech

Dwie grupy badanych otrzyma�y opis postaci dokonany przy pomocy tego samego zbioru cech.

Zbiory r��ni�y si� jedn� cech�: I - „ch�odny” (cold), II - „serdeczny” (warm).

Badani opisuj�c posta� ukszta�towali sobie zasadniczo r��ne wyobra�enie o cz�owieku, np. w II grupie - szcz�œliwy, hojny.

Ukryte teorie osobowoœci - przekonania, �e pewne cechy u ludzi ��cz� si�, wsp��wyst�puj� ze sob�

ktoœ pracowity, to zarazem ktoœ …..

Tendencja do potwierdzania pierwszej impresji

Tendencja do interpretowania, poszukiwania i generowania informacji, kt�re podtrzymuj� istniej�ce przekonania o obiekcie (confirmatory bias).

Darley i Gross (1983) - ocena osi�gni�� szkolnych 9-letniej Hani w konfrontacji z niejednoznacznymi danymi

Wytworzenie w 2 grupach badanych wysokich (rodzice wykszta�ceni i bogaci) vs niskich (rodzice niewykszta�ceni i biedni) oczekiwa� co do osi�gni�� Hani.

Obejrzenie filmu przedstawiaj�cego Hani� wykonuj�c� zadania z czytania i z matematyki: rozwi�zania cz�œciowo poprawne, cz�œciowo nie.

Ocena potencjalnych osi�gni�� szkolnych zale�a�a od wczeœniej utworzonych oczekiwa�.

Ocena potencjalnych osi�gni�� Hannah na podstawie niejednoznacznych informacji (Darley, Gross, 1983)

stereotypy

Poznawcza reprezentacja grupy spo�ecznej lub kategorii; skojarzenie cech (i emocji) z cz�onkami danej grupy lub kategorii.

Np. stereotypy etniczne, narodowe, rasowe, p�ciowe, zawodowe, dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych, chorych psychicznie, gej�w itp.

Cechy stereotyp�w

Poznawczy charakter:

Ub�stwo treœci, uproszczenie

Silne zabarwienie afektywne:

Emocje (g��wnie negatywne) stanowi� trwa�e oznakowanie towarzysz�ce treœci kategorii.

Generalizacja treœci:

Przypisywanie cech wszystkim cz�onkom grupy (apersonalne postrzeganie cz�onk�w grupy)

Ma�a wariancja egzemplarzy („oni wszyscy s� tacy sami”)

Sztywnoœ� i trwa�oœ�

Nie s� podatne na zmiany

Aktywna obrona przed zmian� (obronnoœ� percepcyjna, treœci silnie zwi�zane z afektem)

Cechy stereotyp�w

Subiektywna pewnoœ�

Du�a pewnoœ� co do trafnoœci s�d�w stereotypowych.

Spo�eczny charakter

Dotycz� grup, tworz� si� i utrzymuj� si� w grupie i dzi�ki grupie,

Stereotypy kulturowe (podzielane w danej kulturze) i indywidualne

Trafnoœ�: „ziarno prawdy”

Mog� by� trafne (opisuj� rzeczywiste r��nice mi�dzy grupami)

Nietrafnoœ�: przesadne nat�enie cech, nietrafne przypisywanie cech ka�demu cz�onkowi grupy, niezmiennoœ� mimo zmian na poziomie grupy.

Funkcje stereotyp�w

Ekonomizacja proces�w poznawczych

Selekcja i redukcja nadmiaru informacji

Uzupe�nianie deficytu informacji

Dostarczanie poczucia bezpiecze�stwa

Poznawcza kontrola nad œwiatem

Przewidywalnoœ� zachowa� obiekt�w stereotypizowanych

Funkcje komunikacyjne

Posiadanie wsp�lnych stereotyp�w w grupie u�atwia komunikacj�.

Funkcje manipulacyjne

W komunikatach perswazyjnych, w reklamie, propagandzie

Usprawiedliwianie w�asnych zachowa�, zachowa� w�asnej grupy i systemu spo�ecznego

Stereotypy dostarczaj� uzasadnie� dla istniej�cego status quo, dla racjonalizacji dzia�ania (np. prowadzonych wojen)

Wp�yw stereotypu na percepcj�

Stereotypy utrudniaj� personalne postrzeganie ludzi

Przypisujemy im cechy wsp�lne dla ca�ej grupy, kt�re mog� by� nietrafne,

Ignorujemy cechy indywidualne, kt�rych stereotyp grupy nie uwzgl�dnia.

Stereotypy grup zniekszta�caj� percepcj� i interpretacj� zachowania cz�onk�w grupy. Szczeg�lnie w sytuacjach niejednoznacznych,

skinhead chwyta za r�k� starsz� kobiet� przechodz�c� przez jezdni�;

Kra�cowy b��d atrybucji (Pettigrew)

Przyczyny zachowania przedstawiciela grupy lokujemy w cechach przypisywanych ca�ej grupie, np. Basia p�acze, bo kobiety s� p�aczliwe.

Wp�yw stereotyp�w II

Zagro�enie stereotypem (stereotype threat)

Mechanizm samospe�niaj�cego si� proroctwa: stereotypowe postrzeganie os�b mo�e wymusi� na osobach zachowania zgodne ze stereotypem,

Np. stereotyp dziewcz�t o niskich zdolnoœciach matematycznych.

Lepiej pami�tamy informacje sp�jne ni� niesp�jne ze stereotypem

Efekt kontrastu - lepiej pami�tamy informacje niesp�jne ni� sp�jne ze stereotypem.

Kiedy r��nice mi�dzy bodŸcem (np. kobieta zachowuj�ca si� asertywnie) a oczekiwaniami (kobiety s� uleg�e) s� znaczne, spostrzegana r��nica jest zawy�ana (ta pani jest agresywna);

Spostrzegana r��nica jest bardziej wyrazista i lepiej pami�tana.

Czy percepcja mo�e by� trafna

Nie, bo:

W procesie tworzenia reprezentacji poznawczej osoby wyst�puj� odst�pstwa od logicznego myœlenia (np. stosowanie heurystyk, stronnicze przetwarzanie danych, b��dy w atrybucji, przedwczesne tworzenie impresji i trzymanie si� jej itp.)

Wykazujemy nadmiern� ufnoœ� we w�asne s�dy i nie rozpoznajemy swoich ogranicze�.

Im wi�cej doœwiadcze� mamy z dan� osob�, tym bardziej trafny jest obraz tej osoby (trafniejsza ocena znajomych ni� obcych spotkanych w laboratorium psychologicznych).

Ludzie mog� by� zmotywowani do tworzenia trafnej reprezentacji (jeœli maj� wolne zasoby, czas, odpowiedni� motywacj�).

Czy percepcja spo�eczna mo�e by� trafna?

Nie, bo:

Wykazujemy nadmiern� ufnoœ� we w�asne s�dy i nie rozpoznajemy swoich ogranicze�.

Ale:

Bias (stronniczoœ�), czyli odst�pstwa od logiki, niekoniecznie prowadzi do b��du, czyli do nieprawid�owego s�du dotycz�cego osoby w realnych warunkach.

Np. przecenianie czynnik�w dyspozycyjnych, a niedocenianie sytuacyjnych (podstawowy b��d atrybucji) mo�e by� w danym przypadku s�uszne.

Percepcja spo�eczna mo�e by� trafna

Im wi�cej doœwiadcze� mamy z dan� osob�, tym bardziej trafny jest obraz tej osoby (trafniejsza ocena znajomych ni� obcych spotkanych w laboratorium psychologicznych).

Chocia� og�lne impresje o innych mog� by� nietrafne, nie ma to wi�kszego znaczenia (ludzie potrafi� trafnie przewidzie�, jaka jest dana osoba w ich obecnoœci).

Umiej�tnoœci trafnego spostrzegania mo�na wykszta�ci� (np. u student�w psychologii - Lehman i in., 1988).

Ludzie mog� by� zmotywowani do tworzenia trafnej reprezentacji (jeœli maj� wolne zasoby, czas, odpowiedni� motywacj�).

….............................................................

Pomaganie innym ludziom

Czynniki ewolucyjne (1)

Egoistyczne geny - dob�r krewniaczy

Zachowanie spo�eczne powinno by� analizowane z perspektywy jego wk�adu w przetrwanie gen�w.

Je�eli s�u�y osi�gni�ciu sukcesu reprodukcyjnego, to utrwala si� w kolejnych pokoleniach.

Pomaganie podwy�sza szanse prze�ycia danej jednostki i jej gen�w.

Pomaganie krewnym (dob�r krewniaczy) s�u�y przetrwaniu puli genowej.

Im bli�szy krewniak, tym wi�ksza tendencja do pomagania.

Tendencja do pomagania krewnym o r��nym stopniu pokrewie�stwa w r��nych sytuacjach

Czynniki ewolucyjne (2)

Altruizm grupowy - pomaganie cz�onkom w�asnej grupy

Altruizm odwzajemniony - norma wzajemnoœci

Pomaganie innym zwi�ksza prawdopodobie�stwo otrzymania pomocy, gdy ty i twoje geny b�dziecie tego potrzebowa�.

Pomaganie nie spokrewnionym cz�onkom w�asnej grupy podwy�sza szanse przetrwania grupy, zw�aszcza w obliczu zagro�enia.

Aktywizacja zachowa� prospo�ecznych:normy spo�eczne

Normy spo�eczne

Norma wzajemnoœci - pomagamy tym, kt�rzy nam pomogli.

Norma s�usznoœci (equity) - ludzie nadmiernie uprzywilejowani (np. mieli szcz�œcie urodzi� si� w bogatym kraju) powinni pomaga� ludziom pozbawionym przywilej�w.

Norma spo�ecznej odpowiedzialnoœci - powinno si� pomaga� tym, kt�rzy potrzebuj� pomocy; nacisk na osobist� odpowiedzialnoœ�

Norma sprawiedliwoœci - powinno si� pomaga� tym, kt�rzy zas�uguj� na pomoc; nacisk na standardy moralne.

Pu�apki wizji sprawiedliwego œwiata

M. Lerner

Przywraca� sprawiedliwoœ� mo�na na dwa sposoby:

Pomagaj�c ofiarom

Przerzucaj�c na ofiary odpowiedzialnoœ� za krzywd� i cierpienie, kt�re ich spotka�o

Ograniczenia dzia�ania norm, eksperyment z Dobrym Samarytaninem

Pomaganie jako Ÿr�d�o gratyfikacji

Teoria wymiany spo�ecznej:

wi�ksze prawdopodobie�stwo udzielenia pomocy, je�eli potencjalne nagrody przewy�szaj� potencjalne koszty

Zyski i koszty wi�� si� zar�wno z udzieleniem pomocy, jak i nieudzieleniem pomocy.

Udzielenie pomocy:

dobre samopoczucie, pozytywna samoocena, uznanie ze strony innych, nagroda pieni�na, s�awa itp.

Strata czasu, bezpoœrednie lub odroczone zagro�enie w�asnego zdrowia i �ycia itp.

Nieudzielenie pomocy:

Unikni�cie straty czasu, zagro�enia itp..

Obni�enie samooceny, dezaprobata innych, dyskomfort z powodu cierpienia ofiary, odpowiedzialnoœ� prawna itp.

Empatia

Wsp��odczuwanie,

Reagowanie emocj� na sygna�y emocji innej osoby

Czasem sprzyja pomaganiu, czasem nie

Zachowania altruistyczne

Egoizm czy altruizm:

Dzia�anie motywowane ch�ci� polepszenia w�asnego dobrostanu lub konformizmem, czy pragnieniem polepszenia dobrostanu innego cz�owieka?

Hipoteza „empatii - altruizmu” Batsona (1991)

Empatyczna troska dotycz�ca potrzeb innego cz�owieka wywo�uje altruistyczn� motywacj� do udzielenia pomocy.

Empatia - zjawisko wielowymiarowe o komponentach poznawczych i emocjonalnych

Komponent poznawczy - przyj�cie perspektywy innej osoby

Komponent emocjonalny - empatyczna troska (sympatia, wsp��czucie, czu�oœ�)

Hipoteza „empatii - altruizmu” (Batson, 1991)

Ja a pomaganie

Dwa typy altruizmu, Jerzy Kary�owski

Endocentryzm: pomagam, �eby udowodni� sobie, �e jestem dobrym cz�owiekiem

Nagrod� - wzrost samooceny

Warunkiem - koncentracja na Ja, samoœwiadomoœ� standard�w Ja idealnego

Egzocentryzm - pomagam, �eby poprawi� sytuacj� innej osoby

Nagrod� redukcja dysonansu poznawczego

Warunkiem - decentracja, koncentracja na sytuacji innej osoby, posiadanie reprezentacji tej osoby ocenianej jako wartoœ� sama w sobie

Czynniki emocjonalne: nastr�j pozytywny

Nastr�j pozytywny wzmacnia tendencj� do pomagania.

Mechanizmy:

Pragnienie utrzymania pozytywnego nastroju

Pozytywne oczekiwania dotycz�ce pomagania

Pozytywne myœli

oczekiwania dotycz�ce aktywnoœci spo�ecznych

Ograniczenia

Wysokie koszty pomagania:

Jeœli antycypowane koszty pomagania stanowi� zagro�enie dla dobrego nastroju, zw�aszcza jeœli mo�emy usprawiedliwi� nieudzielenie pomocy.

Inne aktywnoœci w konflikcie z pomaganiem

Jeœli nastr�j pozytywny motywuje nas do wyjœcia z przyjaci��mi, ta aktywnoœ� przeszkadza zauwa�y� kogoœ potrzebuj�cego pomocy

Aktywizacja zachowa� prospo�ecznych: modelowanie

U�ytecznoœ� modeli zachowuj�cych si� prospo�ecznie (np. osoby publiczne)

Dostarczaj� przyk�adu zachowania, kt�re mo�na naœladowa�

Pokazuj�, �e pomaganie mo�e by� nagradzaj�ce, co wzmacnia nasze zachowania prospo�eczne

Uœwiadamia (aktywizuje) normy spo�eczne sprzyjaj�ce pomaganiu.

Czynniki sytuacyjne: liczba os�b

Eksperyment z napadem padaczkowym (Latane, Darley, 1970)

Uczestnicy w osobnych kabinach, mieli dyskutowa� o �yciu studenckim,.

Jeden z „uczestnik�w” symulowa� napad padaczki

Osoba badana jako jedyny œwiadek; jako jedna z 2 œwiadk�w; jako jedna z 5 œwiadk�w.

Wynik:

w pierwszej minucie na pomoc pospieszy�o 85% badanych w warunkach jedynego œwiadka;

w warunkach 2 œwiadk�w - 62% badanych,

w warunkach wielu œwiadk�w - 31%.

Efekt widza/œwiadka:

im wi�cej œwiadk�w, tym mniejsza szansa, �e ktoœ podejmie interwencj�.

Proces podejmowania decyzji o ewentualnej interwencji (Latane i Darley, 1970)

Dostrze�enie zdarzenia

Przeszkody: dystraktory zwi�zane z obecnoœci� innych; zbyt du�o bodŸc�w; zaabsorbowanie w�asnymi sprawami; brak czasu.

Interpretacja zdarzenia jako nag�ego wypadku

Przeszkody: zdarzenie ambiwalentne (chory czy pijany?); relacje mi�dzy napastnikiem a ofiar� (obcy czy ma��e�stwo?); biernoœ� innych os�b 3.

Przyjmowanie odpowiedzialnoœci

Przeszkody: dyfuzja odpowiedzialnoœci (ktoœ inny powinien zadzwoni�)

4. Decyzja, w jaki spos�b nale�y pom�c

Przeszkody: brak kompetencji, brak wiedzy (nie wiem, jak mu pom�c).

5. Udzielenie pomocy

Przeszkody: zak�opotanie obecnoœci� innych (B�d� wygl�da� g�upio),

zbyt wysokie koszty (A jeœli zrobi� coœ z�ego? Podadz� mnie do s�du!)

Miejsce zdarzenia

Ludzie mniej ch�tnie udzielaj� pomocy w du�ych miastach ni� w ma�ych miejscowoœciach.

Du�e miasta s� „przestymulowane”: bodziec jest trudniej zauwa�alny (Milgram)

Du�e miasta s� heterogeniczne (wielorasowe, wieloetniczne), co obni�a poczucie podobie�stwa miedzy ludŸmi i redukuje wielkoœ� empatycznej troski.

W du�ych miastach wi�ksza anonimowoœ�, ludzie nie czuj� si� rozpoznawani, nie znaj� si�.

Im bardziej zag�szczone miasta, i im wi�ksze koszty utrzymania (wi�kszy stres), tym rzadziej udzielano pomocy.

Osobowoœ� altruistyczna?

Czynniki sytuacyjne s� lepszym predyktorem zachowa� prospo�ecznych ni� czynniki osobowoœciowe.

interakcji zmiennych osobowoœciowych i sytuacyjnych.

Np. osoby o wysokim poziomie zaufania do siebie i niezale�noœci ch�tniej pomagaj� w sytuacjach niebezpiecznych ni� w zbi�rkach na cele dobroczynne.

Czynniki osobowoœciowe wsp��wyst�puj�ce z zachowaniami prospo�ecznymi:

Wysoki poziom empatii

Raczej orientacja kolektywistyczna ni� indywidualistyczna

Ekstrawersja, otwartoœ� na doœwiadczenia, ugodowoœ�

P�e� a pomaganie

M�czyŸni ch�tniej udzielaj� pomocy wg scenariusza „rycerz w lœni�cej zbroi œpieszy ksi�niczce na ratunek” :

kobiecie,

w sytuacjach nag�ych, niebezpiecznych, umo�liwiaj�cych zademonstrowanie stereotypowych m�skich cech (sprawnoœ� fizyczna, odwaga).

Kobiety cz�œciej udzielaj� pomocy w postaci „wsparcia spo�ecznego i opieki”, czyli w postaci

ma�o efektownych, codziennych, drobnych dzia�a� na rzecz os�b potrzebuj�cych opieki,

ale maj�cych znaczenie w ocenie jakoœci �ycia.

Kobiety cz�œciej prosz� o pomoc i cz�œciej j� otrzymuj�.

M�czyŸni rzadziej prosz� o pomoc (zagro�enie samooceny)

Charakterystyka osoby potrzebuj�cej pomocy

Atrakcyjnoœ�

Cz�œciej si� pomaga osobom atrakcyjnym fizycznie:

Podrzucano dokumenty aplikacyjne osoby atrakcyjnej i nieatrakcyjnej (rzekomo ktoœ zostawi� w budce telefonicznej na lotnisku); ludzie cz�œciej je zwracali, kiedy dokumenty by�y w�asnoœci� osoby atrakcyjnej (Benson, 1976)

Cz�œciej si� pomaga si� osobom lubianym i popularnym.

Atrybucja odpowiedzialnoœci

Teoria „atrybucja - afekt - akcja” (3A)

Cz�œciej si� pomaga osobom, kt�re nie s� odpowiedzialne za swoj� sytuacj� (atrybucja), czujemy do nich sympati� i wsp��czujemy im (afekt) i podejmujemy odpowiednie dzia�ania (akcja).

Reakcje na otrzymanie pomocy

Wg modelu „zagro�enia dla Ja” Nadlera i Fishera (1986) otrzymywanie pomocy mo�e by� doœwiadczane jako

podtrzymuj�ce Ja, kiedy biorca odczuwa czyj�œ trosk� o siebie,

albo zagra�aj�ce dla Ja, kiedy biorca odczuwa swoj� ni�szoœ� i zale�noœ�.

Pomoc zagra�aj�ca dla Ja cz�œciej spostrzegana jest przez osoby

o wysokiej samoocenie (np. klasowy prymus),

o wysokim podobie�stwie do pomagaj�cego (np. pomoc od koleg�w vs pomoc od nauczyciela),

otrzymuj�ce pomoc od osoby znacz�cej w zadaniach wa�nych dla Ja (np. m�� m�wi �onie, jak powinna odkurza� mieszkanie),

b�d�ce cz�onkami grup stygmatyzowanych (np. Czarni w USA nie s� pewni, co oznacza pomoc: podporz�dkowanie, kontrolowanie, czy po troska o czyjeœ dobro)

…...................................................................

Spostrzeganie ludzi

Dorota Krzemionka

Wydawanie s�d�w

Heurystyki to uproszczone regu�y wnioskowania, kt�rymi pos�ugujemy si�, by wydawa� s�dy w spos�b szybki i efektywny

Heurystyka dost�pnoœci

Ocena cz�stoœci lub prawdopodobie�stwa zdarze� w oparciu o to, jak �atwo ich przyk�ady przychodz� nam na myœl i w pami�ci

Czego jest wi�cej: morderstw czy samob�jstw?

Informacje najbardziej dost�pne

Najœwie�sze, ostatnio us�yszane, np. we wczorajszych Wiadomoœciach Telewizyjnych,

�ywe, �atwe do wyobra�enia obrazy, np. katastrofa lotnicza w Wiadomoœciach TV,

Interesuj�co opowiedziane

Doœwiadczenia osobiste, w�asne lub naocznego œwiadka, o du�ym �adunku emocjonalnym

Heurystyka zakotwiczenia

Pos�ugiwanie si� jak�œ liczb� lub wartoœci� jako punktem wyjœciowym w ocenie, a nast�pnie modyfikowanie tej wartoœci b�d�cej kotwic�, ale w stopniu niewystarczaj�cym.

Dane ameryka�skie: 18% student�w college'u choruje na schizofreni�. Jaki jest procent populacji os�b chorych na schizofreni� w Polsce?

Rzut ruletk� - ile kraj�w afryk. w ONZ

10 - 25% 60 - 45%

Cena samochodu na gie�dzie

B��d fa�szywej zgodnoœci - efekt heurystyki dost�pnoœci i zakotwiczenia

Heurystyka reprezentatywnoœci

Ocena przynale�noœci czegoœ do kategorii na podstawie stopnia podobie�stwa do przypadku typowego.

Przebadano grup� 30 nauczycieli i 70 ekonomist�w

Oto przypadkowo wybrany opis jednej z os�b z tej grupy:

Jest to kobieta, rozwiedziona, lubi dzieci, lubi czyta�, cz�sto podr��uje, martwi si�, �e jest zbyt nerwowa.

Pytanie: jaki zaw�d ma ta osoba? Czy jest nauczycielk� czy ksi�gow�?

Heurystyka symulacji

Ocena prawdopodobie�stwa zdarze� w oparciu o to, jak �atwo sobie wyobrazi� ich przebieg i alternatywne jego wersje

Nowak i Kowalski sp�Ÿnili si� p�� godziny na samolot. Samolot Kowalskiego odlecia� o czasie. Samolot Nowaka odlecia� 25 min. po planowanym czasie. Kt�ry bardziej si� denerwowa�?

wyobra�enie alternatywnych wersji sytuacji lub jej wynik�w wp�ywa na ocen� przyczyn, emocje, wydawanie s�d�w, np. emocje zdobywcy III i II nagrody na Olimpiadzie.

Myœlenie kontrfaktyczne, „co by by�o, gdyby”

Pozwala wyobrazi� sobie gorszy przebieg wydarze� i znieœ� nieszcz�œcie

Przygotowa� si� do unikni�cia niepomyœlnego biegu zdarze�

Efekt wyjaœniania - zdarzenia b. prawdopodobne subiektywnie i obiektyw

Dzia�a wstecz: Z�udzenie m�droœci po fakcie: „wiedzia�em, �e tak b�dzie

Kiedy u�ywamy heurystyk

Kiedy nie mamy czasu, aby anga�owa� si� w dok�adne analizy, np. musimy szybko podj�� decyzj�, czy lecie� samolotem, czy jecha� samochodem.

Kiedy jesteœmy prze�adowani informacjami, zaj�ci zadaniami, nie mamy wolnych mocy przerobowych,

np. mamy mn�stwo spraw do za�atwienia przed podr��.

Kiedy problem nie jest zbyt dla nas wa�ny,

np. œrodek lokomocji nie jest istotny.

Kiedy nie mamy wystarczaj�cej wiedzy w danej sprawie, np. nie mamy wiedzy na temat bezpiecze�stwa lot�w czy jazdy samochodem na tej trasie.

Kiedy coœ w sytuacji aktywizuje heurystyk�,

np. ktoœ podaje dane procentowe dotycz�ce wypadk�w lotniczych (zakotwiczenie)

Percepcja spo�eczna

Atrybucja

Wnioskowanie w oparciu o to, co wida�

(wygl�d, zachowanie) o tym, czego nie wida� - o intencjach i cechach drugiej osoby

Teoria Heidera

Dzia�anie = f (si�y zewn�trzne + zdolnoœci x usi�owanie)

Atrybucja wewn�trzna i zewn�trzna

Rodzaj dokonanej atrybucji wp�ywa na:

Oczekiwania co do przysz�oœci

Emocje - duma b�dŸ gniew

Atrybucja II

Jones, Davis - teoria wniosk�w korespondentnych

Wyjaœniaj�c zachowanie uwzgl�dniamy odpowiednioœ� mi�dzy dzia�aniem, intencj� i cechami osoby

Czy zamierza� zrobi� to, co zrobi�:

Czy wiedzia� o skutkach, do jakich doprowadzi dzia�anie

Czy mia� swobod� wyboru zachowania

Jaka by�a intencja, co chcia� osi�gn��?

O treœci wnioskujemy poprzez analiz� nieto�samych efekt�w r��nych jego dzia�a�, im bardziej zachowanie r��ni si� od odrzuconych, tym pewnoœ� wniosk�w s�abnie

Zgodnoœ�-niezgodnoœ� zachowania z oczekiwaniem

Podstaw� wnioskowania o cechach - zachowanie niezgodne

Artybucja III

Model wsp��zmiennoœci Kelleya

Janek i Maria depcz� sobie po palcach, kto winien?

Sp�jnoœ� - czy Janek zawsze depce Marii po palcach

Wybi�rczoœ� - czy Janek wszystkim kobietom depce w ta�cu

Powszechnoœ� - czy inni m�czyŸni te� depcz� Marii

W bodŸcu (Maria) gdy wysoka sp�jnoœ�, wybi�rczoœ� i powszechnoœ�

W osobie (Janek) gdy wysoka sp�jnoœ�, niska wybi�rczoœ� i niska powszechnoœ�

B��dy atrybucji

Podstawowy b��d atrybucji - sk�onnoœ� do przypisywania cudzych zachowa� czynnikom wewn�trznym, niedocenianie roli czynnik�w sytuacyjnych

On si� tak zachowuje, bo taki jest

quiz - losowo przydzielani do roli pytaj�cego

i odpowiadaj�cego, badani oceniali m�droœ�

Wyjaœnienia:

Skupianie uwagi na osobie

Zakotwiczenie - pierwotna atrybucja wewn�trzna

Pomijanie informacji o powszechnoœci - �e wszyscy tak robi�

Inne b��dy

Asymetria atrybucji aktora i obserwatora

Efekt Kalego

Egotyzm atrybucyjny - w�asne zachowania wyjaœniamy w pochlebny dla siebie spos�b

Egocentryzm atrybucyjny - przecenianie w�asnego wk�adu we wsp�lnym wyniku

Efekt fa�szywej powszechnoœci - przecenianie stopnia powszechnoœci w�asnych pogl�d�w

Regu�y percepcji

Halo efekt - znak pierwszego wra�enia ukierunkowuje percepcj� i sprawia, �e spostrzegamy cechy zgodne ze znakiem pierwszego wra�enia

Efekt aureoli (+), efekt diabelski (-)

Pytanie, czy og�lne wyobra�enie osoby

jest sum� jej atrybut�w,

czy figur�, kt�rej ka�da ze sk�adowych ma inne znaczenie w zale�noœci od towarzysz�cych jej pozosta�ych sk�adowych?

Cechy centralne

cechy kt�re decyduj� o obrazie drugiej osoby i zmieniaj� znaczenie innych cech, Kelley

Dwie grupy badanych otrzyma�y opis postaci dokonany przy pomocy tego samego zbioru cech.

Zbiory r��ni�y si� jedn� cech�: I - „ch�odny” (cold), II - „serdeczny” (warm).

Badani opisuj�c posta� ukszta�towali sobie zasadniczo r��ne wyobra�enie o cz�owieku, np. w II grupie - szcz�œliwy, hojny.

Ukryte teorie osobowoœci - przekonania, �e pewne cechy u ludzi ��cz� si�, wsp��wyst�puj� ze sob�

ktoœ pracowity, to zarazem ktoœ …..

Tendencja do potwierdzania pierwszej impresji

Tendencja do interpretowania, poszukiwania i generowania informacji, kt�re podtrzymuj� istniej�ce przekonania o obiekcie (confirmatory bias).

Darley i Gross (1983) - ocena osi�gni�� szkolnych 9-letniej Hani w konfrontacji z niejednoznacznymi danymi

Wytworzenie w 2 grupach badanych wysokich (rodzice wykszta�ceni i bogaci) vs niskich (rodzice niewykszta�ceni i biedni) oczekiwa� co do osi�gni�� Hani.

Obejrzenie filmu przedstawiaj�cego Hani� wykonuj�c� zadania z czytania i z matematyki: rozwi�zania cz�œciowo poprawne, cz�œciowo nie.

Ocena potencjalnych osi�gni�� szkolnych zale�a�a od wczeœniej utworzonych oczekiwa�.

Ocena potencjalnych osi�gni�� Hannah na podstawie niejednoznacznych informacji (Darley, Gross, 1983)

stereotypy

Poznawcza reprezentacja grupy spo�ecznej lub kategorii; skojarzenie cech (i emocji) z cz�onkami danej grupy lub kategorii.

Np. stereotypy etniczne, narodowe, rasowe, p�ciowe, zawodowe, dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych, chorych psychicznie, gej�w itp.

Cechy stereotyp�w

Poznawczy charakter:

Ub�stwo treœci, uproszczenie

Silne zabarwienie afektywne:

Emocje (g��wnie negatywne) stanowi� trwa�e oznakowanie towarzysz�ce treœci kategorii.

Generalizacja treœci:

Przypisywanie cech wszystkim cz�onkom grupy (apersonalne postrzeganie cz�onk�w grupy)

Ma�a wariancja egzemplarzy („oni wszyscy s� tacy sami”)

Sztywnoœ� i trwa�oœ�

Nie s� podatne na zmiany

Aktywna obrona przed zmian� (obronnoœ� percepcyjna, treœci silnie zwi�zane z afektem)

Cechy stereotyp�w

Subiektywna pewnoœ�

Du�a pewnoœ� co do trafnoœci s�d�w stereotypowych.

Spo�eczny charakter

Dotycz� grup, tworz� si� i utrzymuj� si� w grupie i dzi�ki grupie,

Stereotypy kulturowe (podzielane w danej kulturze) i indywidualne

Trafnoœ�: „ziarno prawdy”

Mog� by� trafne (opisuj� rzeczywiste r��nice mi�dzy grupami)

Nietrafnoœ�: przesadne nat�enie cech, nietrafne przypisywanie cech ka�demu cz�onkowi grupy, niezmiennoœ� mimo zmian na poziomie grupy.

Funkcje stereotyp�w

Ekonomizacja proces�w poznawczych

Selekcja i redukcja nadmiaru informacji

Uzupe�nianie deficytu informacji

Dostarczanie poczucia bezpiecze�stwa

Poznawcza kontrola nad œwiatem

Przewidywalnoœ� zachowa� obiekt�w stereotypizowanych

Funkcje komunikacyjne

Posiadanie wsp�lnych stereotyp�w w grupie u�atwia komunikacj�.

Funkcje manipulacyjne

W komunikatach perswazyjnych, w reklamie, propagandzie

Usprawiedliwianie w�asnych zachowa�, zachowa� w�asnej grupy i systemu spo�ecznego

Stereotypy dostarczaj� uzasadnie� dla istniej�cego status quo, dla racjonalizacji dzia�ania (np. prowadzonych wojen)

Wp�yw stereotypu na percepcj�

Stereotypy utrudniaj� personalne postrzeganie ludzi

Przypisujemy im cechy wsp�lne dla ca�ej grupy, kt�re mog� by� nietrafne,

Ignorujemy cechy indywidualne, kt�rych stereotyp grupy nie uwzgl�dnia.

Stereotypy grup zniekszta�caj� percepcj� i interpretacj� zachowania cz�onk�w grupy. Szczeg�lnie w sytuacjach niejednoznacznych,

skinhead chwyta za r�k� starsz� kobiet� przechodz�c� przez jezdni�;

Kra�cowy b��d atrybucji (Pettigrew)

Przyczyny zachowania przedstawiciela grupy lokujemy w cechach przypisywanych ca�ej grupie, np. Basia p�acze, bo kobiety s� p�aczliwe.

Wp�yw stereotyp�w II

Zagro�enie stereotypem (stereotype threat)

Mechanizm samospe�niaj�cego si� proroctwa: stereotypowe postrzeganie os�b mo�e wymusi� na osobach zachowania zgodne ze stereotypem,

Np. stereotyp dziewcz�t o niskich zdolnoœciach matematycznych.

Lepiej pami�tamy informacje sp�jne ni� niesp�jne ze stereotypem

Efekt kontrastu - lepiej pami�tamy informacje niesp�jne ni� sp�jne ze stereotypem.

Spostrzegana r��nica jest bardziej wyrazista i lepiej pami�tana.

Czy percepcja mo�e by� trafna

Nie, bo:

Wykazujemy nadmiern� ufnoœ� we w�asne s�dy i nie rozpoznajemy swoich ogranicze�.

Im wi�cej doœwiadcze� mamy z dan� osob�, tym bardziej trafny jest obraz tej osoby (trafniejsza ocena znajomych ni� obcych spotkanych w laboratorium psychologicznych).

Ludzie mog� by� zmotywowani do tworzenia trafnej reprezentacji (jeœli maj� wolne zasoby, czas, odpowiedni� motywacj�).

Czy percepcja spo�eczna mo�e by� trafna?

Nie, bo:

Wykazujemy nadmiern� ufnoœ� we w�asne s�dy i nie rozpoznajemy swoich ogranicze�.

Ale:

Bias (stronniczoœ�), czyli odst�pstwa od logiki, niekoniecznie prowadzi do b��du, czyli do nieprawid�owego s�du dotycz�cego osoby w realnych warunkach.

Np. przecenianie czynnik�w dyspozycyjnych, a niedocenianie sytuacyjnych (podstawowy b��d atrybucji) mo�e by� w danym przypadku s�uszne.

Percepcja spo�eczna mo�e by� trafna

Im wi�cej doœwiadcze� mamy z dan� osob�, tym bardziej trafny jest obraz tej osoby (trafniejsza ocena znajomych ni� obcych spotkanych w laboratorium psychologicznych).

Chocia� og�lne impresje o innych mog� by� nietrafne, nie ma to wi�kszego znaczenia (ludzie potrafi� trafnie przewidzie�, jaka jest dana osoba w ich obecnoœci).

Umiej�tnoœci trafnego spostrzegania mo�na wykszta�ci� (np. u student�w psychologii - Lehman i in., 1988).

Ludzie mog� by� zmotywowani do tworzenia trafnej reprezentacji (jeœli maj� wolne zasoby, czas, odpowiedni� motywacj�).

….............................................................

Atrakcyjnoœ� interpersonalna

Dr Dorota Krzemionka

Atrakcyjnoœ�: podejœcia teoretyczne

Podejœcie ewolucyjne (Buss, 1994):

Atrakcyjni s� ci, kt�rzy zapewniaj� mo�liwoœ� pocz�cia, urodzenia i zapewnienia opieki potomstwu.

Podejœcie poznawczo-spo�eczne (np. Berscheid i Reis, 1998):

Atrakcyjni s� ci, kt�rych znamy (efekt bliskoœci i efekt ekspozycji)

Atrakcyjne s� osoby urodziwe.

Atrakcyjne s� osoby podobne

Podejœcie spo�eczno-behawioralne (Byrne i Clore, 1970):

Atrakcyjni s� ci, relacje z kt�rymi s� nagradzaj�ce

Nagrody bezpoœrednie: dostarczanie uwagi, wsparcia emocjonalnego, finansowego, statusu, informacji itp.

Nagrody poœrednie: dobre samopoczucie w towarzystwie osoby pi�knej, inteligentnej, weso�ej, dowcipnej itp.

Dob�r partnera: podejœcie ewolucyjne

Zdaniem Davida Bussa (1994),

kobiety i m�czyŸni r��ni� si� w zakresie strategii dobierania si� w pary.

Kobieta

jest wysoce selektywna, poniewa� liczba dzieci, jakie mo�e urodzi� i wychowa�, jest biologicznie ograniczona.

szuka partnera o du�ych mo�liwoœciach ekonomicznych (realnych lub potencjalnych), ch�tnego do poniesienia koszt�w opieki nad potomstwem.

W rezultacie dla kobiet atrakcyjni s� m�czyŸni starsi i zasobni finansowo, ewentualnie inteligentni, ambitni, zr�wnowa�eni, co pozwala przewidywa� ich przysz�e sukcesy.

Kobiety wykazuj� silniejsz� zazdroœ� o kontakty emocjonalne ni� seksualne swoich partner�w.

Podejœcie ewolucyjne (2)

M�czyzna

Mo�e by� ojcem nieograniczonej liczby potomstwa.

Reprodukcyjny sukces zawdzi�cza zap�odnieniu du�ej liczby kobiet.

M�czyŸni poszukuj� kobiet m�odych i fizycznie atrakcyjnych (g�adka sk�ra, pe�ne usta, lœni�ce w�osy i inne cechy m�odoœci wskazuj�ce na zdrowie i p�odnoœ�)

Brak pewnoœci, czy jest ojcem danego dziecka. Aby zminimalizowa� niepewnoœ�, poszukuj� kobiet wiernych seksualnie.

wykazuj� silniejsz� zazdroœ� o kontakty seksualne ni� emocjonalne swoich partnerek.

W badaniach nad 10047 kobietami i m�czyznami w 37 krajach œwiata Buss (1989) potwierdzi� swoje za�o�enia.

Lubimy osoby - czynniki dzia�aj�ce poza nasz� œwiadomoœci�

Cz�sto spotykane

Atrakcyjne fizycznie

Dobrze kojarz�ce si�

Podobne

R��ne?

Nie nale��ce do idea��w

Lubi� osoby, kt�re znam: efekt bliskoœci/cz�stoœci kontakt�w

Bliskoœ� przestrzenna (fizyczna) jest najlepszym predyktorem prawdopodobie�stwa nawi�zania bliskiej znajomoœci.

Najwi�cej interakcji spo�ecznych odbywa si� mi�dzy osobami, kt�re znajduj� si� w tym samym miejscu w tym samym czasie.

Festinger i in. (1950): Bliskoœ� miejsca zamieszkania na kampusie uniwersyteckim by�a najwa�niejszym czynnikiem maj�cym wp�yw na powstawanie zwi�zk�w interpersonalnych Mieszkanie w tym samym budynku, klatce, w pobli�u miejsc cz�sto odwiedzanych, np. w pobli�u skrzynki pocztowej, budki telefonicznej, zwi�ksza prawdopodobie�stwa przypadkowego spotkania.

Atrakcyjnoœ� os�b znanych:efekt ekspozycji

Badania eksperymentalne Zajonca (1989):

Im cz�œciej bodziec jest eksponowany, tym bardziej go lubimy

Moreland i Beach (1992):

Osoby podstawione (3 rzekome studentki) ucz�szcza�y na wyk�ad 5, 10 i 15 razy;

Oceniano r��ne cechy osobowoœci na skalach na podstawie fotografii (dodano fotografi� studentki, kt�ra nie pojawi�a si� ani razu)

Efekt wprost proporcjonalny do czasu ekspozycji (liczby wyk�ad�w)

Ograniczenia efektu ekspozycji:

Powtarzana ekspozycja mo�e spowodowa� wzrost antypatii, jeœli obiekt na pocz�tku wzbudza� uczucia negatywne.

Efekt nadmiernej ekspozycji - bodziec zbyt cz�sto eksponowany przestaje wzbudza� sympati�.

Atrakcyjnoœ� fizyczna

�adne dzieci ju� w przedszkolu s� �agodniej oceniane

�adne studentki otrzymuj� lepsze oceny na egzaminie

Wysocy m�czyŸni �atwiej otrzymuj� prac�

wygl�d liczy si� 2 x bardziej ni� kompetencje

Przystojni (wy�si) politycy wygrywaj� wybory

�adni oskar�eni otrzymuj� ni�sze wyroki w s�dzie

Kto jest �adny?

Wysoka zgodnoœ� opinii w r��nych kulturach co do ocen atrakcyjnoœci: U kobiet talia jest o 1/3 w�sza ni� biodra; u m�czyzn tors w kszta�cie litery V.

Rysy twarzy powszechnie kojarzone z urod�:

U kobiet du�e oczy, wydatne koœci policzkowe, ma�y nos; u m�czyzn - wydatna szcz�ka;

Najbardziej atrakcyjne s� twarze nie odbiegaj�ce od twarzy przeci�tnej;

Wyjaœnienie: przeci�tnoœ� jest prototypowa = osoba bardziej znajoma, albo przeci�tnoœ� jest symetryczna = osoba zdrowa (po��dana dla cel�w reprodukcyjnych)

Standardy pi�kna zmieniaj� si� w czasie

Czynniki sytuacyjne: np. efekt kontrastu

M�czyŸni po obejrzeniu zdj�� w Playboyu oceniaj� kobiety przeci�tne jako mniej atrakcyjne (Kenrick i in. 1989).

Dlaczego uroda jest atrakcyjna?

Przebywanie w towarzystwie ludzi pi�knych jest nagradzaj�ce:

Ze wzgl�d�w estetycznych, tak jak np. ogl�danie dzie� sztuki;

Efekt aureoli: - powstanie zwi�zku skojarzeniowego mi�dzy osob� pi�kn� a przeci�tn� (Geiselman i in. 1984 - osoby o przeci�tnej urodzie widywane z osob� pi�kn� tej samej p�ci zyskiwa�y na atrakcyjnoœci).

Stereotyp „pi�kno = dobro” (por. bajki o Kopciuszku, o dw�ch siostrach etc.)

„Dobro” jest r��nie definiowane w r��nych kulturach, np. w kolektywistycznych - troska o innych.

Stereotyp jest silnie utrwalony prawdopodobnie na skutek samospe�niaj�cego si� proroctwa (oczekiwanie, �e osoba pi�kna jest dobra, inteligentna, uczciwa, powoduje, �e osoba ta tak jest spostrzegana).

Minusy urody

Osoby atrakcyjne fizycznie

nie s� pewne, czy pozytywne oceny s� determinowane ich urod� czy w�aœciwoœciami wewn�trznymi (nie mog� wykorzysta� tych informacji do budowania pozytywnej samooceny, Major i in. 1984)

Czasem budz� nadmierne oczekiwania i rozczarowanie

Lubi� tych, kt�rzy si� dobrze kojarz�

Warunkowanie emocji i ich generalizacja na osoby obecne w danej sytuacji

Letnia mi�oœ�

Pos�aniec dobrej wiadomoœci

Wzajemne podobie�stwo

Ludzie maj� tendencj� do utrzymywania kontakt�w z osobami podobnymi do siebie pod wzgl�dem

cech demograficznych (wiek, wykszta�cenie, rasa, religia, poziom inteligencji, status spo�eczno-ekonomiczny - Newcomb, 1961);

podzielanych opinii, wartoœci, zainteresowa� (Byrne, 1997;

stopnia atrakcyjnoœci fizycznej (Berscheid i in. 1971.

Wg Rosenbauma (1986): to nie podobie�stwo przyci�ga, lecz brak podobie�stwa odpycha.

Model Byrne'a (1986):

Najpierw „odsiewamy” osoby do nas niepodobne,

Spoœr�d pozosta�ych wybieramy najbardziej podobne.

r�d�a atrakcyjnoœci podobie�stwa

Kontakt z podobnym wymaga mniej wysi�ku

Podobni potwierdzaj� nam s�usznoœ� naszych opinii, Festinger, 1954 - teoria spo�ecznej walidacji

Generalizacja na podobnych przychylnego ustosunkowania wobec w�asnej osoby - Reykowski, kochaj bliŸniego swego jak siebie samego

Atrakcyjnoœ� braku podobie�stwa (odr�bnoœci)

Hipoteza komplementarnoœci:

Jesteœmy atrakcyjni dla os�b, kt�re maj� przeciwne ni� my cechy, np. introwersja - ekstrawersja, dominacja - uleg�oœ� (Winch, 1958).

Badania empiryczne nie potwierdzaj� tej hipotezy.

Hipoteza atrakcyjnoœci Innych - odr�bnych, Jarymowicz, 1988). poczucie odr�bnoœci Ja - Inni jest warunkiem ukszta�towania si� to�samoœci osobistej.

Hipoteza optimum „podobie�stwa - odr�bnoœci” Snydera i Fromkina (1980).

Najbardziej atrakcyjne jest dla nas umiarkowane podobie�stwo do Innych; awersyjne - podobie�stwo / odr�bnoœ� ekstremalne.

Nie kochamy idea��w

Osoby o wielu pozytywnych cechach - poprzez por�wnania zagra�aj� naszej samoocenie

Drobne s�aboœci prowadz� do wzrostu atrakcyjnoœci - efekt Kennedy'ego

Znajomoœ� z osob� odnosz�c� sukces

w tej samej co my dziedzinie

w innej dziedzinie - p�awienie si� w blasku odbitej chwa�y

Teoria wymiany spo�ecznej - Homans, 1961

Ludzie poszukuj� i podtrzymuj� takie relacje z innymi, w kt�rych nagrody przewy�szaj� koszty, a unikaj� oraz przerywaj� takie zwi�zki, w kt�rych koszty s� wy�sze ni� nagrody.

Nagrody to pozytywne aspekty zwi�zku: cechy i zachowania partnera, status, pieni�dze, grono przyjaci��

Koszty - koniecznoœ� znoszenia wad czy nawyk�w partnera

Sk�onni jesteœmy powtarza� zachowania nagradzane

Im wi�cej otrzymujemy, tym wi�cej sk�onni jesteœmy da�

Robimy to, co lubi partner, aby uzyska� od niego to, co cenne dla nas

Wartoœ� nagr�d maleje w miar� ich powtarzania

Teoria wymiany spo�ecznej II

Im wi�cej nagr�d (zysk�w) i im mniej strat, tym wi�ksz� satysfakcj� przynosi zwi�zek i tym d�u�ej b�dzie trwa�.

Nagrody: mi�oœ�, towarzystwo, pocieszenie w trudnych chwilach, gratyfikacja seksualna

Koszty: praca nad utrzymaniem zwi�zku, konflikty, kompromisy, rezygnacja z innych zwi�zk�w

Rozw�j zwi�zku œciœle wi��e si� z og�lnym poziomem nagr�d.

Im wi�cej nagradzaj�cych interakcji we wczesnej fazie, tym wi�ksze prawdopodobie�stwo trwa�oœci zwi�zku;

Na pocz�tku („miodowy miesi�c”) koszty nie odgrywaj� roli (koszty zaczynaj� si� liczy� po ok. 3 miesi�cach).

Teoria bilansu interakcji - Kelley, Thibaut, 1978)

Poziom koszt�w i nagr�d uzyskiwanych w aktualnym zwi�zku jest por�wnywany z dwoma kryteriami.

Poziom odniesienia - oczekiwanie wynikaj�ce ze œredniej z bilans�w we wszystkich dotychczasowych zwi�zkach; najni�szy akceptowany poziom wyp�at, decyduje o zadowoleniu

Por�wnawczy poziom odniesienia - istnienie alternatyw czyli wartoœ� bilansu oczekiwanego w innych zwi�zkach i szanse znalezienia innego, bardziej satysfakcjonuj�cego zwi�zku - decyduje o zale�noœci

Teoria r�wnoœci, Adams

Najbardziej atrakcyjne zwi�zki, w kt�rych koszty i zyski obu os�b s� r�wne

Gdy zbyt niskie nagrody - czujemy si� eksploatowani

Gdy nadmierne zyski - poczucie winy

R��ne sposoby przywracania r�wnoœci

Teoria r�wnowagi Heidera, 1958

Preferujemy relacje zr�wnowa�one (lubimy przyjaci�� naszych przyjaci��, wrog�w naszych wrog�w).

Regu�a wzajemnoœci - r�wnowaga w dawaniu i braniu, np. odwzajemniamy si� sympati� za sympati�.

Lubimy tych, kt�rzy nas lubi�

Teoria zysku i straty, Aronson

Atrakcyjnoœ� wynika z rozbie�noœci mi�dzy tym, co dostawaliœmy wczeœniej, a tym, co dostajemy teraz

Najbardziej lubimy tych, kt�rzy stopniowo zmieniaj� swoje zdanie o nas z negatywnego na pozytywne (potrzeba czasu, �eby nas polubi�).

Niech��, gdy zysk si� zmniejsza

Efekt kontrastu, efekt ulgi

Eksperyment Aronsona i Lindera (1961): Badani spotykali si� kilkakrotnie w parach w celu przedyskutowania czegoœ; badany mia� szans� pods�uchania ocen formu�owanych przez „partnera” - od pozytywnych do negatywnych lub odwrotnie.

Efekt „osoby trudnej do zdobycia”

Lubimy tych, kt�rzy s� spo�ecznie selektywni (wybredni w doborze przyjaci��), dlatego uatrakcyjniamy siebie poprzez odgrywanie roli osoby trudnej do zdobycia (selektywnej).

Trudnoœci w zdobyciu osoby mog� by� zwi�zane z czynnikami zewn�trznymi (np. Romeo i Julia, Titanic)

Efekt reaktancji (obrona wolnoœci wyboru): zabronione zachowanie (utrzymywanie zwi�zku) staje si� bardziej atrakcyjne, gdy jest czymœ zagro�one.

Atrakcyjnoœ� zwi�zk�w „nielegalnych”

Tr�jsk�adnikowa teoria mi�oœciSternberga (1986)

Sternberg wyr��ni� 8 typ�w mi�oœci (7 + brak mi�oœci) na podstawie obecnoœci lub braku 3 podstawowych komponent�w

Intymnoœ� (uczucie bliskoœci) - komponent emocjonalny (lubienie, poczucie bliskoœci, komfortu).

Nami�tnoœ� - komponent motywacyjny (pasja, po��danie).

Zaanga�owanie - komponent poznawczy (odpowiedzialnoœ�, poœwi�cenie).

Badania sp�jne z teori�:

Prototyp „idealnego kochanka” - wysokie oceny w zakresie 3 komponent�w

Prototyp „przyjaciela” - w zakresie bliskoœci i zaanga�owania

Prototyp „brata” - wysoko w zakresie zaanga�owania, nisko - intymnoœci i nami�tnoœci.

Tr�jk�t mi�oœci

Wkradanie si� w czyjeœ �aki- ingracjacja

Jestem wspania�y: autoprezentacja

Sprawi�, �e ty poczujesz si� wspania�y: komplementy

Jesteœmy tacy sami: podobie�stwo, zgadzam si�, myœl� podobnie

….............................................

Agresja i przemoc

dr Dorota Krzemionka

Czym jest agresja?

Przypadkowe zranienie kogoœ?

Natarczywe namawianie do kupienia jakiegoœ produktu?

Ugryzienie kogoœ w szyj�?

Klaps dany dziecku?

Rzucenie w kogoœ kamieniem, ale chybienie?

Obra�anie, obrzucanie wyzwiskami kogoœ?

Morderstwo dla zdobycia pieni�dzy?

Wynaj�cie kogoœ w celu uszkodzenia kolana rywala sportowego?

Uderzenie kogoœ pod wp�ywem silnych emocji?

Celowe nie udzielenie pomocy?

Definicja i formy agresji

Agresja - dzia�anie, ukierunkowanie na zadanie cierpienia, spowodowanie psychicznej lub fizycznej szkody

Formy agresji

Instrumentalna - œrodek do uzyskania jakiegoœ celu,

np. uderzenie jako spos�b zwr�cenia na siebie uwagi, wynaj�cie p�atnego mordercy, w samoobronie

Emocjonalna (gniewna) - celem jest szkodzenie, poprzedza j� gniew,

np. pod wp�ywem impulsu, zab�jstwo w afekcie, walki pseudokibic�w

Cz�sto trudne do odr��nienia.

Przemoc na œwiecie: liczba morderstw na 100 000 os�b (dane z r. 1994)

Czynniki biologiczne

Testosteron - hormon m�skoœci

Wysoka pozytywna korelacja mi�dzy poziomem testosteronu a poziomem agresji (badania na r��nych populacjach: studenci, m�odzi, starzy, z chorob� Alzheimera, wi�Ÿniowie i in.).

Korelacja mo�e oznacza�

Testosteron zwi�ksza poziom agresji,

Zachowania agresywne (r�wnie� aktywnoœ� fizyczna) podwy�szaj� poziom testosteronu w organizmie,

Inny czynnik, np. stres, jednoczeœnie wp�ywa na podwy�szenie poziomu testosteronu i poziomu agresji.

Badania nad osobami poddanymi kuracji hormonalnej (transseksualiœci) potwierdzaj� zale�noœ�.

Serotonina - neurotransmiter

osoby agresywne maj� ni�szy poziom serotoniny.

Psychologia ewolucyjna

Wa�niejsze jest przetrwanie gen�w ni� przetrwanie pojedynczego osobnika.

Najwczeœniejsze walki mi�dzy m�czyznami toczy�y si� nie o �ywnoœ� czy terytorium, lecz o kobiety, czyli o sukces reprodukcyjny.

M�czyŸni walcz� ze sob�, poniewa�

kobiety preferuj� partner�w o wysokim statusie spo�ecznym,

agresja jest œrodkiem do zdobycia i utrzymania wysokiego statusu.

Wg D. Bussa i in.,

prawdopodobie�stwo agresji mi�dzy m�czyznami w sytuacjach kwestionowania statusu, pozycji dominuj�cej, „m�skiego Ego” (np. poni�anie, wywo�ywanie zazdroœci seksualnej itp.).

Agresja jako instynkt

Zygmunt Freud (1920):

Instynkt œmierci (Tanatos) - g��bokie, nieœwiadome pragnienie ucieczki od �ycia poprzez autodestrukcj�;

Instynkt œmierci jest antagonistyczny wobec instynktu �ycia;

Model hydrauliczny - napi�cie zwi�zane z instynktem œmierci gromadzi si� i domaga zaspokojenia

Katarsis - oczyszczenie si�, uwolnienie od napi�cia agresywnego - poprzez wyp�akanie si�, krzyk, m�wienie o z�oœci

Gdy restrykcyjne superego nie pozwala na ujawnienie agresji dochodzi do ekstremalnych wybuch�w

Agresja jako instynkt

Konrad Lorenz (1966):

Instynkt œmierci i instynkt �ycia

s� wobec siebie komplementarne.

Agresja zapewnia wi�ksze szanse prze�ycia i dost�p do ograniczonych zasob�w

Zwierz� bywa agresywne, gdy walczy o terytorium, dominacj� w stadzie, jedzenie, samic�, broni potomstwa

Selekcja naturalna promuje osobnik�w z silnym instynktem agresji

U zwierz�t rozr��niona agresja wewn�trz i mi�dzygatunkowa

U zwierz�t wrodzone mechanizmy pobudzaj�ce i hamuj�ce agresje

Agresja jako pop�d - wynik frustracjiDollard, Miller, Sears, Dobb, Mowrer (1939)

Ka�da frustracja prowadzi do agresji

Ka�da agresja wynika z doznanej frustracji

Frustracja - przerwanie d��enia do celu

Pobudzenie do agresji w wyniku frustracji tym wi�ksze:

Im silniejsze d��enie do celu

Im wi�ksza przeszkoda

Im wi�cej kolejno doznanych frustracji

Teoria „frustracji - agresji”

Gdy brak dost�pu do Ÿr�d�a frustracji agresja przemieszcza si� (kieruje) na obiekty zast�pcze - ludzi, przedmioty, w�asn� osob�).

Hipoteza koz�a ofiarnego: przemieszczenie frustracji spo�ecznej

korelacja mi�dzy stanem frustracji spo�ecze�stwa a agresj� wobec grup mniejszoœciowych

Hipoteza ta wyjaœnia uprzedzenia

Ale korelacja nie wyjaœnia przyczyn

Ograniczenia teorii

Nie tylko agresja - frustracja wywo�ywa� mo�e inne zachowania, np. regresj�, fiksacj�, atakowanie problemu.

Nie ka�da frustracja - tylko spostrzegana jako arbitralna i niesprawiedliwa

Nie sama frustracja - potrzebne s� jeszcze sygna�y wywo�awcze (Berkowitz, 1989) czyli bodŸce skojarzone z agresj� - EFEKT BRONI

Nie frustracja - lecz inne czynniki

Emocje i pobudzenie fizjologiczne

Szeroki zakres nieprzyjemnych bodŸc�w

np. ha�as, t�um, b�l fizyczny, zagro�enie samooceny, nieprzyjemny zapach, ekstremalne temperatury,

mo�e generowa� afekt negatywny i podwy�sza� agresj�.

Wysokie temperatury s� skorelowane ze wzrostem poziomu agresji i przemocy.

Np. wi�cej przest�pstw, rozruch�w spo�ecznych latem,

Kierowcy bardziej agresywni, kiedy nie ma w autach klimatyzacji.

Kultury honoru zlokalizowane na po�udniu.

Agresja jako wynik uczenia si� - nagradzanie

Dwa mechanizmy spo�ecznego uczenia si�

Wzmocnienia i modelowanie

Zachowania agresywne mog� zosta� wyuczone, jeœli s� nagradzane (Bandura, 1973).

Nagrody

Jako wzmocnienia pozytywne: agresja produkuje efekty po��dane przez agresora (np. dziecko zdobywa zabawk� poprzez agresj�),

Jako wzmocnienia negatywne: agresja przeciwdzia�a wyst�pieniu efekt�w niepo��danych (np. dziecko broni si� przed oœmieszaniem go przez koleg�w).

Uczenie si� agresji: karanie

Kary za zachowania agresywne wydaje si� œrodkiem redukowania agresji.

Kary s� efektywne, jeœli

s� bezpoœrednio po niepo��danym zachowaniu,

s� odpowiednio wysokie,

s� spostrzegane jako sprawiedliwe i legalne (wymierzane przez w�aœciw� osob�).

Kary spostrzegane jako niesprawiedliwe, arbitralne - ch�� odwetu i spirala agresji.

Karanie dostarcza tak�e modelu do naœladowania.

Istnieje pozytywna korelacja mi�dzy otrzymywaniem kar cielesnych w dzieci�stwie a poziomem agresji.

Wyj�tek: ciep�e, wspieraj�ce relacje miedzy dzieckiem i rodzicami ( Deater-Deckard i in., 1998).

Teoria uczenia si� spo�ecznegoAlberta Bandury (1977)

Uczymy si� poprzez obserwowanie zachowania innej osoby (modela).

Eksperyment (Bandura i in., 1961):

dzieci obserwuj�ce agresywne zachowania doros�ego wobec lalki, by�y p�Ÿniej bardziej agresywne.

Agresywne modele maj� wi�kszy wp�yw, jeœli

dzi�ki agresji osi�gaj� po��dane cele,

i nie ponosz� kary za zachowania agresywne.

Obserwowanie modeli zachowuj�cych si� agresywnie

kszta�tuje bardziej pozytywne postawy wobec agresji,

Umo�liwia wygenerowanie skrypt�w agresywnego zachowania, kt�re mog� by� p�Ÿniej aktywizowane automatycznie.

Media a agresja

Ekspozycja dzieci na sceny przemocy w TV koreluje z poziomem agresywnoœci w dalszym �yciu,

Obraz agresji w mediach

Kszta�tuje obraz œwiata - pe�nego przemocy

Kszta�tuje normy - norm� jest walka

Znieczula (efekt habituacji) - brak reakcji fizjologicznej i wi�ksza akceptacja agresji.

Uœwiadamia w�asn� z�oœ� i frustracj�

Pokazuje, jak mo�na j� zredukowa�

Efekt Lucyfera - Zimbardo, 2007

Transformacja ukochanego anio�a w szatana

Powszechnoœ� z�a, przyczyny:

Dyspozycje - defekty charakteru

Sytuacja - kontekst, w�adza, kategoryzacja, etykietowanie, pos�usze�stwo, podporz�dkowanie, deindywiduacja, dehumanizacja,

System - kontekst polityczny, ekonomiczny, kulturowy - utrzymywany przez autorytety

Kultura honoru

Kultura honoru (np. W�ochy, Hiszpania, Ameryka �aci�ska, Po�udnie w USA)

Honor jako szczeg�lna wartoœ�, zw�aszcza dla m�czyzn, i agresja jako w�aœciwy spos�b obrony honoru

„M�czyzna ma prawo zabi� w obronie swojej rodziny / w obronie swojego honoru”.

Wy�sze wskaŸniki przemocy w Stanach Po�udniowych ni� w P��nocnych USA (Nisbett i Cohen, 1996).

Eksperyment Cohena i in. (1996):

reakcje student�w pochodz�cych z Po�udnia i P��nocy na „obraz�”.

Obraza, agresja i kultura honoru (Cohen i in., 1996)

Spo�ecze�stwa bez przemocy (Bruce Bonta, 1997):

Kooperacja we wszystkich dziedzinach �ycia i odrzucenie wsp��zawodnictwa, rywalizacji.

Przyk�ady:

Amisze, Hutteryci, Mennonici w USA

Chewongowie (Malaje) - brak s��w na oznaczenie agresji, k��tni, wojny

Ifalucy (Mikronezja) - najbardziej agresywne zachowanie: „dotkni�cie czyjegoœ ramienia ze z�oœci�”.

Mieszka�cy Bali - podczas 4-letniego pobytu badacze nie zauwa�yli ani jednego aktu agresji

Inuici (regiony arktyczne) - u�ywaj� efektywnych strategii kontroli agresji; wysoki poziom l�ku przed agresj�

Zwykli bohaterowie

…...................................................................................

Co mo�e grupa:mechanizmy i procesy

Dorota Krzemionka

Cechy grupy (wg P.Hare`a)

Grupa, to minimum 2 (3) osoby pomi�dzy kt�rymi zachodz� nast�puj�ce zale�noœci:

Interakcje,

Cel,

Normy,

Struktura

Podstawowe za�o�enia teorii ma�ych grup

Grupy s� wsz�dzie (s� wszechobecne)

Ka�dy jest cz�onkiem jakieœ grupy nawet wtedy, gdy nie zdaje sobie z tego sprawy

Grupy oddzia�uj� na swoich cz�onk�w

SKUTKI OBECNOŒCI INNYCH

Facylitacja spo�eczna

Pr��niactwo spo�eczne

Deindywiduacja

Facylitacja spo�eczna

Facylitacja spo�eczna to napi�cie wynikaj�ce z obecnoœci innych os�b i mo�liwoœci naszego dzia�ania, czego rezultatem jest lepsze wykonanie �atwiejszych zada�, lecz gorsze wykonanie zada� trudniejszych

Zajonc (1969): badania nad zachowaniem karaluch�w

szybciej ucieka�y od œwiat�a w obecnoœci innych, obserwuj�cych karaluch�w

wyj�tkiem jest sytuacja, w kt�rej zadanie jest trudne

Zajonc - wyjaœnienie zjawiska facylitacji spo�ecznej:

obecnoœ� innych podwy�sza pobudzenie psychiczne ludzi

w trakcie takiego pobudzenia mo�na �atwo wykonywa� czynnoœci proste, jednak trudno poradzi� sobie z zadaniami nowymi lub skomplikowanymi

James Michaels: na sali bilardowej - u dobrych zawodnik�w pobudzenie wywo�ane obecnoœci� innych wp�yn�o na popraw� ich poziomu gry, natomiast nowicjusze w tej sytuacji mieli mniej trafie�.

Teorie wyjaœniaj�ce facylitacj� spo�eczn�

obecnoœ� innych mo�e nas o�ywia�, czujnoœ�;

zachowania ludzi s� trudne do przewidzenia, dlatego w ich obecnoœci znajdujemy si� w stanie wy�szej gotowoœci (musimy by� przygotowani na to, �e inna osoba uczyni coœ, co b�dzie wymaga�o naszej reakcji);

uwra�liwienie na fakt bycia ocenianym:

co myœl� o mnie inni?

„l�k przed ocen�” wywo�uje u nas obawy i napi�cie (pobudzenie), gdy� zdajemy sobie spraw�, �e inni oceniaj� nasze post�powanie;

wzrost pobudzenia w obecnoœci innych

rozproszenie naszej uwagi;

w zwi�zku z zak��ceniami (obecnoœ� innych) w trakcie wykonywanego zadania powstaje w nas konflikt;

podobny efekt wywo�uj� tak�e r��ne niespo�eczne Ÿr�d�a rozproszenia uwagi, np. migocz�ce œwiat�o.

Pr��niactwo spo�eczne

Pr��niactwo spo�eczne: uspokojenie wywo�ane przekonaniem, �e przebywanie w grupie utrudnia ocen� indywidualnego dzia�ania; os�abia wykonanie zada� prostych, lecz u�atwia wykonanie zada� trudnych

Williams, Harkins, Latane (1981): prosili student�w, �eby g�oœno krzyczeli; w jednej grupie studenci myœleli, �e robi� to samodzielnie, w drugiej - ze razem z pi�cioma innymi (mieli s�uchawki i opaski na oczach); wyniki: kiedy myœleli, �e s� sami, starali si� bardziej i krzyczeli g�oœniej

Kiedy zadanie jest trudne, a indywidualnych efekt�w pracy nie mo�na odr��ni�, dzia�anie b�dzie wykonywane lepiej, gdy ludzie nie b�d� zwraca� uwagi na oceny innych (stan� si� wtedy spokojniejsi i zmniejszy si� prawdopodobie�stwo, �e ulegn� naporowi z�o�onego zadania)

Jackson, Williams (1985): dw�ch badanych na komputerze przechodzi�o labirynty proste i z�o�one,

1 grupa zosta�a poinformowana, �e oceniana b�dzie indywidualna praca,

2 - �e komputer poda œredni� wynik�w (redukcja l�ku przed ocen�);

wyniki: przy zadaniach prostych wyst�powa�o pr��niactwo, a przy zadaniach trudnych uspokojenie dawa�o korzystne efekty i grupa 2 uzyskiwa�a wyniki lepsze

Model kolektywnego wysi�ku S. Karau i K. Williamsa (1993)

Wielkoœ� motywacji do podejmowania wysi�ku przez jednostki tworz�ce kolektyw zale�y od:

Przekonania, �e wzrost w�asnego wysi�ku implikuje wzrost poziomu wykonania ca�ej grupy;

Przekonania o instrumentalnoœci poziomu wykonania w osi�ganiu korzyœci grupy;

Przekonania o wielkoœci w�asnych korzyœci oraz oczekiwania jednostki, �e zyski ca�ej grupy koresponduj� z ich w�asnymi zyskami.

Czynniki modyfikuj�ce efekt pr��niactwa spo�ecznego

Identyfikowalnoœ� wk�adu jednostki

EPS zanika, jeœli mo�na zidentyfikowa� wk�ad jednostki

Jednostka unika odrzucenia spo�ecznego, a d��y do uzyskania pozytywnych informacji o sobie

Wa�noœ� zadania

EPS zanika przy silnie anga�uj�cych zadaniach

Przy zadaniach wa�nych (interesuj�cych, zwi�zanych z ja) nie nast�puje efekt rozproszenia odpowiedzialnoœci

Wa�noœ� grupy

EPS zanika, je�eli grupa jest bardzo wa�na

Je�eli jednostka identyfikuje si� z grup�, to ceni sobie wyniki nie tylko w�asne, lecz tak�e i grupowe

Czynniki modyfikuj�ce efekt pr��niactwa spo�ecznego

Grupa jest oceniana jako ca�oœ�

EPS zanika, je�eli grupa jest oceniania jako ca�oœ�

Je�eli jednostka identyfikuje si� z grup�, to ceni sobie wyniki nie tylko w�asne, lecz tak�e i grupowe

Oczekiwany poziom wykonania innych

EPS zanika przy przekonaniu, �e inni cz�onkowie grupy osi�gn� niski poziom wykonania

Jednostka kompensuje niedostatki innych wzmaganiem w�asnego wysi�ku, szczeg�lnie w wypadku wa�nych zada�; w�wczas pojawia si� znaczny zysk motywacyjny, czyli odwrotnoœ� EPS

Czynniki modyfikuj�ce efekt pr��niactwa spo�ecznego

Niepowtarzalnoœ� wk�adu jednostki

EPS zanika przy przekonaniu, �e w�asny wk�ad jest niepowtarzalny; pozostaje umiarkowany, gdy jej wk�ad mo�e zosta� zast�piony wk�adem innych

Je�eli dzia�ania jednostki mo�e wykona� inny, spada spostrzegana przez jednostk� instrumentalnoœ� tych dzia�a�, a w konsekwencji i motywacja do wysi�ku

Wielkoœ� grupy

EPS roœnie wraz ze wzrostem liczebnoœci grupy wykonuj�cej zadanie

R��ne wyjaœnienia

Czynniki modyfikuj�ce efekt pr��niactwa spo�ecznego

P�e�

EPS s�abnie w grupach z�o�onych z samych kobiet, jest istotnie wy�szy w grupach mieszanych, a najwy�szy w grupach m�czyzn

M�czyŸni s� zorientowani bardziej indywidualistycznie i rywalizacynie, a kobiety s� zorientowane bardziej kolektywistycznie i na wsp��prac�

Kultura

EPS s�abnie w grupach azjatyckich

Kultury Zachodu s� zorientowane bardziej indywidualistycznie a kultury Wschodu - kolektywistycznie

Z�o�onoœ� zadania

EPS zanika przy zadaniach z�o�onych

Obecnoœ� innych (stanowi�cych Ÿr�d�o wp�ywu) nasila pobudzenie, a w konsekwencji poziom wykonania zada� prostych

Facylitacja czy pr��niactwo?

gdy wysi�ki mog� zosta� ocenione, obecnoœ� innych powoduje czujnoœ� i pobudzenie; prowadzi to do efekt�w spo�ecznej facylitacji, a wi�c lepszego wykonywania prostych zada�, lecz pogorszenia wykonania zada� z�o�onych

gdy wysi�ki nie mog� zosta� ocenione obecnoœ� innych powoduje odpr�enie; prowadzi to do efekt�w pr��niactwa spo�ecznego, a wi�c lepszego wykonywania trudnych zada�, lecz pogorszenia wykonania zada� �atwych

Deindywiduacja

Deindywiduacja: utrata poczucia w�asnego ja, prowadzi do utraty kontroli nad zachowaniem,

co prowadzi do wzrostu impulsywnoœci i patologicznych czyn�w

Brian Mullen (1986): analiza 60 samos�d�w w latach 1899-1946, im wi�cej os�b liczy� t�um, tym wi�ksze wykazywa� okrucie�stwo

Watson (1973): wojownicy, kt�rzy przed walk� zmieniali wygl�d (np. maluj�c twarze), cechowali si� wi�ksz� sk�onnoœci� do zabijania

Prentice-Dunn i Rogers - dwa czynniki:

zmniejszona odpowiedzialnoœ� za w�asne czyny wywo�ana obecnoœci� innych (lub b�d�ca wynikiem przebrania)

obni�ona samoœwiadomoœ� i utrata koncentracji na normach moralnych.

Znaczenie ograniczonej odpowiedzialnoœci

Gdy ludzie staj� si� bardziej anonimowi, wzrasta prawdopodobie�stwo pope�nienia przez nich impulsywnych, antyspo�ecznych czyn�w.

Dodd (1985): pytano ludzi, co by zrobili, gdyby stali si� niewidzialni i nie by�oby szans wykrycia ich post�powania; ponad po�owa wyzna�a �e pope�ni�aby czyny nielegalne (studenci tak cz�sto jak wi�Ÿniowie)

Zimbardo (1970): studentki mia�y aplikowa� kole�ankom impulsy elektryczne; grupa 1 - w fartuchach i kapturach, przy s�abym œwietle, grupa 2 - we w�asnych ubraniach, z identyfikatorami, jasne œwiat�o;

Rehm, Steinleitner, Lillie (1987): 5-osobowe dru�yny uczni�w rozgrywa�y mecze pi�ki r�cznej; zawsze jedna dru�yna ubrana by�a w jednakowe pomara�czowe stroje, druga gra�a we w�asnych ubraniach; dzieci w jednakowych koszulkach gra�y agresywniej

Znaczenie ograniczonej samoœwiadomoœci

Samoœwiadomoœ�: skupienie uwagi na w�asnych uczuciach i wartoœciach.

gdy mamy ograniczon� samoœwiadomoœ�, w mniejszym stopniu myœlimy o akceptowanych zasadach, a w�wczas wzrasta prawdopodobie�stwo niezgodnego z nimi dzia�ania

Kiedy mo�na osi�gn�� stan ograniczonej œwiadomoœci?

gdy nie odczuwamy, �e inni zwracaj� na nas uwag�

w warunkach du�ej stymulacji ze strony otoczenia, kt�ra b�dzie rozprasza�a nasz� uwag�, uwaga b�dzie skierowana na zewn�trz, a nie na siebie

pod wp�ywem alkoholu albo narkotyk�w

UWAGA!!!!

Nie wszystkie impulsywne czyny musz� mie� charakter przemocy lub agresji. Inne: nadmierne objadanie si�, zakupy lub zwariowany taniec w czasie zabawy.

Liczy si� kontekst sytuacyjny zach�caj�cy do negatywnego albo pozytywnego post�powania

Grupowe a indywidualne podejmowanie decyzji

W pewnych warunkach na decyzjach grupy nie mo�na polega�

Zale�y to od

typu zadania

strat ponoszonych w toku procesu

niepowodze� w dzieleniu si� unikatow� informacj�

skutecznoœci burzy m�zg�w

Typ zadania

Grupy maj� przewag� nad jednostkami w zadaniach dysjunktywnych

zadania addytywne: wykonanie jest uzale�nione od wysi�ku wszystkich os�b - s� efektywne wtedy, gdy ka�dy wnosi odpowiedni wk�ad pracy; �atwo o pr��niactwo spo�eczne (np. przeci�ganie liny)

zadania koniunktywne: wynik zale�y od tego, jak dobrze pracuje najs�abszy jej cz�onek (np. jak szybko zesp�� alpinist�w po��czonych lin� dotrze na szczyt)

zadania dysjunktywne: poziom rozwi�zywania zale�y od pracy najsprawniejszego cz�onka grupy (np. wsp�lne rozwi�zywanie zada� matematycznych, turnieje wiedzy itp.); ich efektywnoœ� zale�y od zdolnoœci przekonywania najzdolniejszego cz�onka do swoich racji

Straty ponoszone w toku procesu

Strata taka to ka�dy rodzaj wsp��oddzia�ywania w grupie, kt�ry utrudnia rozwi�zanie problemu; np.

gdy cz�onek najbardziej kompetentny ma niski status w grupie,

gdy nie jest pewny siebie,

gdy s� problemy z porozumiewaniem wewn�trzgrupowym,

gdy nie ma jednoznacznego rozwi�zania

Niepowodzenia w dzieleniu si� unikatow� informacj�

Tendencja do poœwi�cania du�ej iloœci czasu na dyskusje o informacji, kt�r� wszyscy posiadaj�, brak dostatecznej uwagi informacjom posiadanym przez poszczeg�lnych cz�onk�w

Stasser, Titus (1985): 4-osobowe zespo�y omawiaj� najlepsz� kandydatur� polityczn�;

w sytuacji 1 ka�dy otrzyma� zestaw danych, z kt�rych wynika�o, �e kandydat A ma 8 cech pozytywnych i 4 negatywne, co dawa�o mu przewag� nad pozosta�ymi; prawie wszyscy wybrali kandydata A;

w sytuacji 2 ka�dy dostawa� inny zestaw danych, gdzie kandydat A mia� 2 cechy pozytywne i 4 negatywne, przy czym pozytywne by�y inne u ka�dego badanego; w rezultacie niewielu wybra�o kandydata A

Irving L. Janis

Syndrom myœlenia grupowego

Myœlenie grupowe (Irving Janis): rodzaj myœlenia, w kt�rym bardziej liczy si� d��enie do zachowania sp�jnoœci i solidarnoœci grupy ni� realistyczne uwzgl�dnianie fakt�w

Przyk�ady:

doradcy Kennedy'ego w sprawie ataku na Kub� - inwazja w Zatoce Œwi�

decyzja NASA o wystrzeleniu „Challengera” (mimo ostrze�e� ekspert�w) itp.

Warunki sprzyjaj�ce

du�a sp�jnoœ� grupy: grupa zapewnia presti� i jest atrakcyjna - dlatego ludzie chc� do niej nale�e�

izolacja grupy: grupa jest wyizolowana, chroniona przed alternatywnymi pogl�dami

autorytarny przyw�dca: kontroluje dyskusje w grupie i wyraŸnie przedstawia swoje �yczenia

silny stres: cz�onkowie odczuwaj� silne zagro�enie dla grupy

s�abo wypracowane metody podejmowania decyzji: brak standardowych metod rozpatrywania alternatywnych pogl�d�w

Symptomy myœlenia grupowego

Z�udzenie nieomylnoœci i si�y

przekonanie o moralnych racjach: „B�g jest z nami!”

stereotypowe postrzeganie przeciwnik�w

autocenzura: ludzie dobrowolnie odrzucaj� przeciwstawne pogl�dy, aby nie „torpedowa�” samych siebie

ukierunkowany nacisk na decydent�w, aby podporz�dkowali si� wi�kszoœci

z�udzenie jednomyœlnoœci: z�udzenie, �e wszyscy s� zgodni, wynikaj�ce z pomijania oponent�w

stra�nicy jednomyœlnoœci: cz�onkowie grupy chroni� przyw�dc� przed odmiennymi pogl�dami

Skutki myœlenia grupowego - podejmowanie b��dnych decyzji

niepe�na analiza alternatywnych pogl�d�w

lekcewa�enie okreœlania poziomu ryzyka dla preferowanych rozwi�za�

opieranie si� na niepe�nej informacji

brak planu dzia�ania na wypadek niepowodzenia

Jak unikn�� grupowego myœlenia?

przyw�dca powinien by� bezstronny

otwarty na bezstronne opinie spoza grupy

grupa podzielona na ma�e zespo�y, kt�re najpierw spotka�yby si� oddzielnie, a potem dyskutowa�y na forum

mo�na zarz�dzi� tajne g�osowanie lub zebra� anonimowe opinii na piœmie

Polaryzacja grupy: d��enie do skrajnoœci

Polaryzacja grupy: tendencja grup do podejmowania decyzji, kt�re s� bardziej skrajne ni� pocz�tkowe inklinacje cz�onk�w (bardziej odwa�ne lub bardziej ostro�ne)

Kogan, Wallach (1964): badani rozwi�zywali kwestionariusz rozwi�zywania dylemat�w (seria opowiada� o dylematach bohatera; nale�y oszacowa� prawdopodobie�stwo sukcesu i dokona� wyboru jednej z alternatyw) - najpierw samodzielnie, potem rozpatrywali ka�dy przypadek w grupie; grupy podejmowa�y decyzje bardziej ryzykowne ni� jednostki ? zjawisko przesuni�cia ryzyka

Polaryzacja grupy - przyczyny

Grupy umacniaj� pocz�tkowe sk�onnoœci swoich cz�onk�w na skutek:

czynnik�w poznawczych: cz�onkowie podaj� argumenty przemawiaj�ce za ich stanowiskiem, gromadzenia si� informacji

czynnik�w motywacyjnych: w celu zdobycia sympatii innych wiele os�b przyjmuje stanowisko og�lnie podzielane, lecz bardziej skrajne (dzi�ki temu szanuje wartoœci grupy, a jednoczeœnie prezentuje si� w pozytywnym œwietle)

Teoria wartoœci kszta�towanej kulturowo: jedne kultury bardziej ceni� ryzyko (np. USA), inne ostro�noœ� (kraje afryka�skie); grupowe dyskusje wzmacniaj� wartoœci kulturowe w danym spo�ecze�stwie.

…...................................................................................

Poj�cie „postaw” w psychologii spo�ecznej

Allport (1954): „Postawa jest najbardziej wyr��niaj�cym si� i niezbywalnym poj�ciem we wsp��czesnej psychologii”

Zachowanie mo�na przewidywa� na podstawie posiadanych postaw,

Zmienianie (kszta�towanie) postaw jest istotnym punktem wyjœcia w modyfikowaniu zachowa�.

Termin „postawa spo�eczna”

wprowadzony przez Thomasa i Znanieckiego w r. 1918 dla wyjaœnienia r��nic w zachowaniu polskich farmer�w w Polsce i w USA.

Petty i Cacioppo (1996):

Uog�lniona i wzgl�dnie trwa�a pozytywna lub negatywna ocena obiektu (przedmiot�w, os�b, grup, zjawisk, idei itp.)

Eagly i Chaiken (1993):

Psychologiczna tendencja wyra�ana poprzez ocen� obiektu.

Ocena zawarta jest we wszystkich klasach reakcji: jawnych czy ukrytych, poznawczych, afektywnych, behawioralnych.

Tr�jsk�adnikowy model postaw

Komponent poznawczy:

poznawcze oszacowanie obiektu oparte na przekonaniach, obrazach i wspomnieniach dotycz�cych obiektu postawy;

Np. Jerzy uwa�a, �e jego stary fiat jest ci�gle sprawny.

Komponent afektywny:

pozytywna, negatywna lub mieszana reakcja afektywna sk�adaj�ca si� z emocji, nastroj�w i uczu� dotycz�cych obiektu postawy;

Np. Jerzy lubi swoje stare auto.

Komponent behawioralny:

dyspozycja czy tendencja do zachowania w specyficzny spos�b wobec obiektu postawy.

Np. Jerzy podejmuje decyzj� nie kupowania nowego auta.

Jednosk�adnikowy model postaw

brak sp�jnoœci mi�dzy komponentami, np. postawy wobec grup spo�ecznych.

Model jednosk�adnikowy:

Wystarczy jedna dymensja: emocjonalna

Postawa jest to ewaluacja obiektu o pewnym poziomie intensywnoœci.

Model jednosk�adnikowy jest bardziej przydatny, gdy

przekonania dotycz�ce obiektu s� uproszczone, nieliczne i nie zaprzeczaj� sobie nawzajem; s� jednoznaczne, np. postawa wobec narkomanii.

Model tr�jsk�adnikowy jest lepszy, gdy

przekonania dotycz�ce obiektu s� z�o�one, liczne i niesp�jne, np. postawa wobec zalegalizowania narkotyk�w mi�kkich.

Mierzenie postaw: pomiar bezpoœredni

Respondenci odpowiadaj� bezpoœrednio na pytania o postawy; np. „Czy b�dzie Pan g�osowa� na...?

Pytania pojedyncze

Skale postaw typu Likerta

Wiele stwierdze� dotycz�cych obiektu postawy

Respondent wskazuje, w jakim stopniu si� zgadza b�dŸ si� nie zgadza ze stwierdzeniem

Pomiar bezpoœredni: zastrze�enia

Wp�yw sposobu formu�owania stwierdze�, kontekstu, w jakim wyst�puj� i innych czynnik�w.

Wp�yw potrzeby przedstawienia siebie w lepszym œwietle (postawy niepopularne w spo�ecze�stwie s� ujawniane niech�tnie, np. rasistowskie)

Wp�yw motywacji zwi�zanych z autoprezentacj�.

Brak wykszta�conych postaw wobec danego obiektu

Czasami ludzie nie maj� postaw wobec danego obiektu, lecz je demonstruj�, aby spe�ni� �yczenie ankietera.

Czasami postawy kszta�tuj� si� dopiero w trakcie pomiaru; lecz s� niestabilne i nie s� dobrymi predyktorami zachowania.

Pomiar poœredni:wskaŸniki behawioralne

Obserwacja zachowania

Typowe wskaŸniki: kontakt wzrokowy, mowa cia�a, ch�� uczynienia przys�ugi (np. oprowadzenie po kampusie czarnego studenta - Campbell i in., 1966).

Ale mo�na kontrolowa� swoje zachowanie, �eby ukry� prawdziw� postaw�

Technika zgubionego listu (Milgram, 1965)

Badanie postaw wobec pewnych organizacji politycznych

„Zgubione” listy ze znaczkiem, zaadresowane do okreœlonych organizacji politycznych.

Sprawdzanie, jak wiele list�w dotar�o do adresata.

„Fa�szywy infokana�” (bogus pipeline)

Badany s�dzi, �e jest pod��czony do urz�dzenia wykrywaj�cego k�amstwo.

Pomiar poœredni: postawy utajone

Postawy automatyczne, pozaœwiadome, kiedy cz�owiek nie jest œwiadomy Ÿr�de� swoich reakcji,

np. wobec przedstawicieli grup obcych, lub wobec samego siebie

Konieczne jest wykorzystywanie pomiar�w poœrednich, w trakcie kt�rych osoba nie jest informowana, co jest mierzone.

Pomiary oparte na czasach reakcji

Czasy reakcji s� d�u�sze (bodŸce niezgodne) albo kr�tsze (bodŸce zgodne) w konsekwencji wzbudzenia afektu zwi�zanego z obiektem postawy

Implicit Association Test (IAT) Greenwalda: wnioskowanie z czasu automatycznych skojarze� zwi�zanych z r��nymi kategoriami s��w.

www.projectimplicit.com

Funkcje postaw

Funkcja orientacyjna

Postawy pomagaj� zorganizowa� i uproœci� œwiat, steruj�c naszymi zachowaniami wobec obiekt�w pozytywnych i negatywnych,

Np. postawa wobec produkt�w konsumpcyjnych

Koœci�� - porz�dkuje œwiat, pozwala orientowa� si�, co jest dobre

Funkcja instrumentalna

Postawy pozwalaj� osi�gn�� po��dane cele (nagrody), a unikn�� kar

Np. postawa wobec Unii Europejskiej.

Koœci�� - zapewnia zbawienie, daje sens �ycia

Funkcja spo�eczno-adaptacyjna

Postawy pozwalaj� zaprezentowa� si� innym ludziom w pozytywnym œwietle i zyska� aprobat� spo�eczn�,

Np. chodzenie do Koœcio�a pozwala zyska� akceptacj� wierz�cych

Funkcje postaw, cd.

Ekspresja wyznawanych wartoœci

Postawy pozwalaj� zdefiniowa� to�samoœ� (kim jesteœmy) poprzez wyeksponowanie wartoœci, jakie cenimy

Np. daje wyraz wartoœciom poprzez postawy wobec aborcji, praktyk religijnych, zanieczyszczenia œrodowiska

Obrona Ego

Postawy pomagaj� utrzyma� dobre mniemanie o sobie, rozwi�za� wewn�trzne konflikty

Katolik - przyzwoity cz�owiek, cho� le�, pijak i z�odziej

Projekcja w�asnych nieakceptowanych uczu� na inne osoby lub grupy chroni poczucie w�asnej wartoœci,

np. uprzedzenia wobec mniejszoœci etnicznych, wobec homoseksualizmu

Funkcje nie musz� si� wyklucza�;

wiele postaw spe�nia obie funkcje jednoczeœnie, chocia� w r��nym stopniu,

Np. kupno musztardy Made in Poland; rezygnacja z hamburgera.

Rodzaje postaw

Postawy oparte na komponencie behawioralnym

na obserwacji w�asnego zachowania

Np. je�d�� do pracy rowerem

Postawy oparte na poznaniu

Na przekonaniach na temat w�aœciwoœci obiektu postawy; na racjonalnym myœleniu;

Funkcj� postawy jest ocena obiektu, tj. sklasyfikowanie obiekt�w wg nagr�d i kar, kt�rych nam dostarczaj�.

Np. rower, spacer, hulajnoga, samoch�d, motocykl

Postawy oparte na emocjach

Bardziej powi�zane z uczuciami i wartoœciami, bez analizy fakt�w.

Funkcja: w wi�kszym stopniu wyra�anie posiadanego systemu wartoœci; wyra�anie w�asnej to�samoœci.

r�d�a postaw emocjonalnych

Efekt ekspozycji

Wielokrotne eksponowanie bodŸca wywo�uje wzrost pozytywnych postaw wobec bodŸca

Efekt jest nawet silniejszy, kiedy ludzie nie s� œwiadomi, �e mieli kontakt z bodŸcem.

Warunkowanie klasyczne - skojarzenia

Coca-cola = przyjemnoœ�

Bodziec wywo�uj�ce reakcje emocjonalne jest wielokrotnie doœwiadczany z bodŸcem neutralnym (przyk�ady z reklamy);

Bodziec neutralny nabiera emocjonalnych w�aœciwoœci pierwszego bodŸca (przyk�ady zachowa� konsumenckich).

Warunkowanie instrumentalne

Zachowanie wobec obiektu jest karane b�dŸ nagradzane,

Rozmowa o wydarzeniu, „dobrze, dobrze”

Np. kara - dezaprobata rodzic�w; nagroda - aprobata rodzic�w.

Zachowania jako Ÿr�d�o postaw: Teoria Leona Festingera, 1957

Brak sp�jnoœci mi�dzy przekonaniami, mi�dzy przekonaniami a zachowaniami, (dysonans poznawczy) wywo�uje napi�cie, kt�re staramy si� zredukowa�.

odchudzam i w tym samym momencie zamawiam ciastko z kremem.

W�o�y�eœ wiele wysi�ku, �eby zdoby� bilety na atrakcyjny koncert, lecz okaza�o si�, �e koncert by� beznadziejny.

Opalasz si� przez wiele godzin, chocia� wiesz, �e ryzyko nabycia raka sk�ry jest wysokie.

Jeœli sprzeczne z postawami zachowania s� trudne do „odwr�cenia” czy zanegowania, napi�cie mo�e by� zniesione przez zmian� postawy (przekona�)

Sposoby redukowania dysonansu

Eksperyment Festingera i Carlsmitha (1959)

zadanie wykonywane przez osob� badan�:

bardzo nudne i monotonne przek�adanie 48 ko�k�w wetkni�tych w desk� przez 30 min.

rzekomy cel: Badanie wp�ywu motywacji na poziom wykonania.

Proœba eksperymentatora: Czy m�g�byœ powiedzie� nast�pnej osobie, �e zadania s� bardzo ciekawe?

Eksperymentator oferuje zap�at� za k�amstwo, czyli za zachowanie sprzeczne z postaw� wobec nudnego zadania

1 dolara (niewiele) lub 20 dolar�w (du�o)

Du�a zap�ata - brak dysonansu, bo badany mia� pow�d, �eby k�ama� (zap�acono mu),

Ma�a zap�ata - dysonans, bo zap�ata nie mog�a by� wystarczaj�cym usprawiedliwieniem dla zachowania.

Osoby, kt�rym zap�acono mniej, ocenia�y wykonywane zadania, jako bardzo ciekawe

Efekt niewystarczaj�cego usprawiedliwienia

Je�eli nie ma wystarczaj�cego usprawiedliwienia dla zachowania sprzecznego z postaw�, wyst�puje tendencja do zmiany postawy.

Autoperswazja: zmiana postawy w warunkach braku perswazji zewn�trznej.

Studenci, kt�rzy zostali zmuszeni do napisania eseju, w kt�rym opowiadali si� za przyznaniem stypendium tylko dla czarnych student�w, zmienili postawy wobec Czarnych na bardziej pozytywne (Leippe i Eisenstadt,1994).

Przekonanie, �e im wi�ksza nagroda, tym wi�ksza zmiana postawy, nie jest prawdziwe.

Efekt niewystarczaj�cej kary

Jeœli kara jest zbyt ma�a za zaniechanie atrakcyjnego zachowania, wyst�puje tendencja do obni�enia atrakcyjnoœci zachowania.

Aronson i Carlsmith (1963):

Dzieciom zabroniono bawi� si� atrakcyjnymi zabawkami gro��c ma�� b�dŸ du�� kar�.

Wszystkie dzieci pos�ucha�y zakazu, �adne nie bawi�o si� zakazanymi zabawkami.

P�Ÿniej zbadano preferencje dotycz�ce tych zabawek.

Tylko dzieci zagro�one ma�� kar� wykaza�y p�Ÿniej niech�� do tych zabawek.

Dzieci zagro�one du�� kar� - nie wykaza�y niech�ci.

Usprawiedliwienie wysi�ku

Dysonans mi�dzy w�o�onym wysi�kiem a uzyskanym wynikiem wywo�uje tendencj� do zmiany postawy wobec wyniku.

Aronson i Mills (1959);

Studentki bra�y udzia� w serii dyskusji grupowych na temat seksu.

Przedtem mia�y przejœ� „test zak�opotania / zawstydzenia”: odczytanie tekstu (wulgarnego i obscenicznego b�dŸ w miar� przyzwoitego) na g�os przed eksperymentatorem.

Studentki s�ucha�y bardzo nudnej dyskusji na temat ��czenia si� w pary zwierz�t i ocenia�y atrakcyjnoœ� dyskusji.

Im surowszy by� „test”, tym ocena dyskusji by�a wy�sza.

Im wi�cej p�acisz (w postaci wysi�ku fizycznego, umys�owego, b�lu, czasu, pieni�dzy), tym bardziej to lubisz i cenisz.

Usprawiedliwienie trudnych decyzji

Trudne decyzje - mi�dzy dwiema r�wnie atrakcyjnymi mo�liwoœciami.

Wg teorii dysonansu poznawczego, dokonanie wyboru

powoduje wy�sz� ocen� wybranej mo�liwoœci, ni�sz� odrzuconej;.

Jack Brehm (1956): prosi� studentki o ocen� produkt�w.

W nagrod� mog�y wzi�� sobie jeden z nich, wybieraj�c

pomi�dzy dwoma produktami wysoko przez siebie ocenionymi (warunki du�ego dysonansu)

b�dŸ pomi�dzy jednym atrakcyjnym a drugim ma�o atrakcyjnym produktem (warunki niskiego dysonansu).

w warunkach wysokiego dysonansu wzros�a ocena produktu wybranego, spad�a dla odrzuconego.

Czy istnieje zwi�zek mi�dzy postawami a zachowaniem?

Eksperyment Richarda LaPiere'a (1934):

W czasie 3-miesi�cznej podr��y po USA wraz z par� m�odych Chi�czyk�w odwiedzi� 250 hoteli, restauracji.

Mimo powszechnych w�wczas uprzedze� rasowych w USA, tylko raz odm�wiono obs�ugi.

Po powrocie rozes�a� do tych miejsc ankiet� z pytaniem, czy zaakceptowano by Chi�czyk�w w charakterze klient�w.

90% tych, kt�rzy odes�ali ankiet�, odpowiedzia�o: NIE.

Zastrze�enia:

LaPiere mierzy� postawy po up�ywie 3 miesi�cy od podr��y.

Nie wiadomo, czy na ankiet� odpowiedzieli ci sami ludzie, kt�rzy przyjmowali Chi�czyk�w.

Chi�czycy mogli by� obs�u�eni tylko dlatego, �e podr��owali w towarzystwie bia�ego profesora.

Zwi�zek postaw z zachowaniem?

Postawy nie zawsze determinuj� zachowanie, poniewa� istniej� inne czynniki kszta�tuj�ce zachowanie:

Np. antysemityzm Y-a nie zawsze prowadzi do dyskryminacji �yd�w (nieprzyj�cie X-a do pracy),

bo antysemityzm Y-a nie dotyczy spraw zawodowych,

bo by�oby to Ÿle widziane przez otoczenie,

bo Y nie ma wp�ywu na dob�r pracownik�w.

Postawy koreluj� z zachowaniem tylko wtedy, kiedy pomiar postaw odnosi si� do konkretnego zachowania (Ajzen i Fishbein, 1977).

Np. LaPiere powinien pyta� o postawy wobec m�odej pary Chi�czyk�w podr��uj�cej w towarzystwie profesora, a nie o postawy do Chi�czyk�w w og�le.

Zwi�zek mi�dzy postaw� a zachowaniem zale�y od si�y postawy

Zwi�zek postaw z zachowaniem?

Postawa wp�ywa na zachowanie, jeœli:

jest silna (jeœli antysemityzm Y-a jest bardzo silny, bo X by�by konkurencj�, bo wi��e si� z wartoœciami religijnymi, bo wszyscy wok�� nie lubi� �yd�w),

jest specyficzna ze wzgl�du na dane zachowanie (jeœli antysemityzm zawiera przekonanie, �e �ydzi dzia�aj� na szkod� pracodawcy).

Postawy s� silniejsze, jeœli:

Jednostka jest dobrze poinformowana co do obiektu postawy

Osoby lepiej poinformowane o kandydacie, cz�œciej g�osuj� zgodnie uprzednimi deklaracjami (Davidson i in. 1985).

Jeœli informacje s� zdobyte poprzez w�asne doœwiadczenie

Jeœli postawy s� �atwo dost�pne w œwiadomoœci.

R��nice indywidualne: wy�szy zwi�zek postaw z zachowaniem wykazuj�:

Osoby o niskim poziomie self-monitoringu (moraliœci)

Osoby w stanie obiektywnej samoœwiadomoœci

Teoria planowanego zachowania (Ajzen, 1991)

Bezpoœrednim czynnikiem determinuj�cym zachowanie jest intencja co do zachowania.

Intencja wykonania zachowania jest determinowana przez

postaw� wobec danego zachowania,

subiektywne normy,

spostrzegan� kontrol� behawioraln�

Postawa wobec zachowania, np. oszcz�dzanie zasob�w energetycznych - do pracy jad� rowerem, nie autem, jest funkcj�

oczekiwa� co do tego, �e zachowanie odniesie okreœlony skutek,

Np. oszcz�dzanie zasob�w energetycznych zmniejsza poczucie komfortu w drodze do pracy vs przyczynia si� do ochrony œrodowiska.

wartoœci zwi�zanych z tymi skutkami,

utrata komfortu jest czymœ z�ym vs ochrona œrodowiska jest czymœ dobrym

Teoria planowanego zachowania: normy subiektywne + kontrola

Normy subiektywne

ocena prawdopodobie�stwa tego, i� osoby znacz�ce oczekuj� danego zachowania;

Normy subiektywne s� uwarunkowane

s�dami normatywnymi, np. m�j partner oczekuje vs nie oczekuje, �e b�d� oszcz�dza� zasoby energetyczne Ziemi,

motywacj� do podporz�dkowania si� oczekiwaniom

Spostrzegana kontrola behawioralna

Przewidywanie, jak �atwo vs trudno jest wykona� dane zachowanie,

np. czy mog� korzysta� ze œcie�ek rowerowych, czy jestem sprawna fizycznie

Teoria planowanego zachowania (Ajzen, 1991)

Zmiana postaw

Hovland, Yanis, Kelley, Kelman, Sherif (1949, 1953) - Yale Communication and Attitude Change Program

skutecznoœci komunikat�w w zale�noœci od tego,

KTO m�wi: Ÿr�d�o komunikatu,

CO m�wi: charakter komunikatu,

Do KOGO: cechy odbiorcy.

Model podw�jnego przetwarzania Petty i Cacioppo (1986):

Zak�ada istnienie dw�ch œcie�ek:

strategii centralnej:

strategii peryferycznej:

Obie strategie dzia�aj� w inny spos�b i w odmiennych warunkach.

Strategia centralna:

kiedy ludzie myœl� krytycznie o treœci komunikat�w i s� pod wp�ywem si�y i jakoœci argument�w;

np. analizowanie programu wyborczego kandydata na prezydenta.

Strategia peryferyczna:

kiedy ludzie koncentruj� si� na innych wskaz�wkach (najbardziej dost�pnych b�dŸ wyrazistych);

np. koncentracja na �yciu prywatnym kandydata

Strategia centralnego przetwarzania

Za�o�enie:

Odbiorca jest czujny, aktywny, krytyczny, myœl�cy;

Odbiorca pragnie posiada� postawy prawid�owe.

Analizowanie argument�w wyst�puje wtedy,

kiedy odbiorca jest w stanie skoncentrowa� si� na komunikacie (mo�e, ma zdolnoœci, ma czas)

i ma motywacj� do analizowania komunikatu (chce)

Fazy przetwarzania:

Koncentrowanie si� na komunikacie

Zrozumienie komunikatu

Reagowanie na komunikat - generowanie przychylnych b�dŸ nieprzychylnych ocen (elaboracja)

Akceptacja komunikatu

Strategia peryferycznego przetwarzania

„Zdolnoœci receptywne mas s� bardzo ograniczone, pojmowanie - bardzo s�abe, ale z drugiej strony masy maj� wielk� moc zapominania” (Adolf Hitler, 1933).

Przetwarzanie peryferyczne jest oparte

na informacjach nieistotnych, np. prywatne �ycie kandydata,

i/lub na u�ywaniu prostych heurystyk („skr�t�w”), np. heurystyka atrakcyjnoœci.

Odbiorca, zamiast pr�bowa� zrozumie� i przemyœle� komunikat, opiera si� na powierzchownych wskaz�wkach,

np. jak kandydat na prezydenta prezentuje si� w telewizji

Wyst�puje wtedy, gdy odbiorca nie ma motywacji do logicznej analizy komunikatu, albo nie jest w stanie tego uczyni� (nie chce lub nie mo�e).

Zaanga�owanie odbiorcy

Poziom zaanga�owania odbiorcy

Jeœli sprawa dotyczy rzeczy dla nas wa�nych, anga�ujemy si� w przetwarzanie centralne.

Eksperyment Petty'ego i in. (1981): Postawa wobec wprowadzenia egzamin�w dla student�w starszych lat.

Autorytet Ÿr�d�a: profesor Princeton University vs ucze� szko�y œredniej;

Si�a argument�w: silne (merytoryczne) vs s�abe (anegdoty, prywatne opinie)

Zaanga�owanie odbiorcy: egzaminy w przysz�ym roku vs egzaminy za 10 lat.

Wynik: w grupie „zaanga�owanej” - postawa zale�na od si�y argument�w; w grupie „niezaanga�owanej” - od wiarygodnoœci nadawcy.

r�d�o - wiarygodny nadawca

Wiarygodnoœ�: Kompetencje + zaufanie

Eksperyment Hovlanda i Weissa (1951):

Kto jest bardziej wiarygodny w sprawie budowy atomowej �odzi podwodnej: ameryka�ski fizyk, prof. Oppenheimer czy radziecka „Pravda”?

Kompetencje: „nadawca zna si� na tym” (ekspert)

jesteœmy sk�onni uwa�nie s�ucha� ekspert�w i przyznawa� im racj�, nawet bez g��bszej analizy komunikatu.

Zaufanie, intencje: „nie tylko si� zna, ale m�wi prawd�”

Obdarzamy zaufaniem niekt�re Ÿr�d�a opieraj�c si� na stereotypach (dotycz�cych np. r�l zawodowych, instytucji);

Gdy podejrzewamy, �e nadawca nie ma w tym w�asnego interesu,

Gdy s�dzimy, �e nadawca nie ma intencji przekonywania.

r�d�o - atrakcyjny nadawca

Atrakcyjnoœ�: podobie�stwo + uroda

Udzia� znanych i lubianych postaci ze œwiata filmu, sportu, mody itp. podnosi skutecznoœ� perswazji, np. Jurek Owsiak.

Podobie�stwo nadawcy do odbiorcy („jestem taki sam jak wy”)

W zakresie postaw, wartoœci, przynale�noœci do grup

Podobie�stwo najbardziej skuteczne, gdy pozostaje w relacji do treœci komunikatu (Berscheid, 1966)

Atrakcyjnoœ� fizyczna, uroda („podoba mi si� nadawca = podoba mi si� komunikat”)

Atrakcyjni nadawcy przyci�gaj� uwag� i staj� si� wyrazistym bodŸcem komunikatu, odci�gaj� od treœci.

Zdj�cie atrakcyjnego autora artyku�u podnosi stopie� zgadzania si� z treœci� (Pallak, 1983).

Efekt œpiocha

Eksperyment Hovlanda i Weissa (1951) dotycz�cy wiarygodnoœci nadawcy (Oppenheimer vs Pravda):

Bezpoœredni pomiar postaw wykaza� wi�ksze zmiany postaw, gdy nadawca by� wiarygodny).

Ponowny pomiar postaw po up�ywie 4 tygodni - brak efektu:

Zmiana postawy spowodowana przez Ÿr�d�o wiarygodne by�a mniejsza,

Zmiana postawy spowodowana przez Ÿr�d�o niewiarygodne by�a wi�ksza.

Efekt œpiocha: odroczony w czasie perswazyjny efekt Ÿr�d�a niewiarygodnego.

Wyjaœnienie: oddzielenie komunikatu od jego Ÿr�d�a (pami�ta si�, co by�o powiedziane, a nie pami�ta si� - kto to powiedzia�); efekt znika, gdy przypomni si� Ÿr�d�o.

Komunikat - d�ugoœ� i kolejnoœ�

D�ugoœ� komunikatu: efekt zale�y od trybu przetwarzania

Peryferyczne: efektywniejszy jest d�u�szy

Centralne:

D�u�szy jest lepszy, gdy opiera si� na silnych i logicznych argumentach;

D�u�szy jest gorszy, gdy argumenty s� s�abe lub si� powtarzaj�

Kolejnoœ� argument�w (najpierw A, potem B): efekt zale�y od czasu (od wys�uchania argument�w do podejmowania decyzji, jak np. w s�dzie)

Jeœli decyzja bezpoœrednio po przedstawieniu argument�w, dzia�a efekt œwie�oœci (wi�kszy wp�yw B)

Jeœli decyzja po pewnym czasie, dzia�a efekt pierwsze�stwa (wi�kszy wp�yw A).

Komunikat - rozbie�noœ�

Dwa podejœcia

np. co do zmian w prawie dotycz�cym par homoseksualnych

Przyj�� najbardziej skrajn� pozycj�

np. prawa dok�adnie takie same jak dla par heteroseksualnych,

w nadziei, �e im wi�ksz� zmian� starasz si� uzyska�, tym wi�kszy efekt.

Przyj�� stanowisko bardziej ostro�ne

np. tylko odnoœnie wsp�lnego opodatkowania,

w obawie, by odbiorca nie odrzuci� stanowiska od razu.

Zalecane jest podejœcie ostro�ne

Pewna rozbie�noœ� jest po��dana, by uzyska� zmian�

Najlepsze efekty przy umiarkowanej rozbie�noœci

Komunikat - emocje, strach

Komunikaty odwo�uj�ce si� do l�ku, strachu, zagro�enia s� cz�sto wykorzystywane w procesie zmiany postaw,

np. straszenie œmierci�, rakiem p�uc, AIDS

silny strach nasila tendencj� do ulegania przekazowi, ale zarazem nasila tendencj� do unikania przekazu

Jepson i Chaiken (1992) - ostateczny efekt zale�y:

Od si�y argument�w, ich logiki

Od tego, czy komunikat m�wi te� o sposobach, jak unikn�� zagro�enia.

Komunikat - emocje pozytywne

Emocje pozytywne podnosz� efektywnoœ� perswazji

Np. muzyka w supermarketach, interesy przy lunchu, œmieszne reklamy, wygodne mi�kkie fotele, komplementy

Pozytywne emocje aktywizuj� peryferyczn� œcie�k� przetwarzania.

Wyjaœnienia

Pozytywny stan emocjonalny rozprasza, obni�a zdolnoœ� do myœlenia krytycznego (Mackie i Worth, 1989)

Pozytywny nastr�j powoduje, �e ludzie zak�adaj�, �e wszystko jest w porz�dku i przestaj� by� ostro�ni (Schwarz, 1990).

Ludzie w pozytywnym nastroju pragn� przed�u�y� t� chwil� i jej nie zepsu� krytycznym myœleniem (Wegener i Petty, 1994)

Komunikaty podprogowe

Zastosowanie bodŸc�w podprogowych po raz pierwszy:

Vicary: 1957 r. w kinie w Fort Lee, NJ, w czasie filmu prezentowano podprogowo „Eat popcorn” i „Drink Coca Cola”.

Po filmie zaobserwowano wzrost sprzeda�y popcornu o 50% i napoj�w o 18%.

Jednak nigdy nie zreplikowano tych wynik�w;

Dane eksperymentalne dowodz� istnienia wp�ywu bodŸc�w podprogowych (np. twarz) na postawy (np. efekt ekspozycji).

Wp�yw bodŸc�w podprogowych poza laboratorium jest ograniczony:

W laboratorium badani koncentruj� si� na okreœlonym bodŸcu, w �yciu dzia�a du�o wi�cej bodŸc�w.

Efekty dotycz� tylko niekt�rych kategorii bodŸc�w, np. obraz�w a nie s��w, i nie dŸwi�k�w.

Wp�yw bodŸc�w podprogowych mo�e by� wyeliminowany przez procesy œwiadome.

Uodpornianie na zmian�

Wzmacnianie wartoœci,

Np. aktualizowanie, powo�ywanie si� na wartoœci podstawowe (�ycie ludzie, prawa cz�owieka itp.)Uodpornienie na komunikaty perswazyjne

Przez uprzedzenie, �e perswazja b�dzie mia�a miejsce; odbiorca ma czas na przygotowanie kontrargument�w.

Przez ekspozycj� na ma�e dawki perswazji („szczepionka”), jak w treningach asertywnoœci.Efekt reaktancji (Brehm, 1966) Ludzie anga�uj� si� w zachowanie odwrotne do nakazanego, np. reakcja na napis „Zabrania si�...”Zagro�enie wolnoœci wyboru okreœlonego zachowania powoduje motywacj� do podtrzymania wolnoœci, a wi�c do anga�owania si� w zachowanie zabronione.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Sciaga do wydruku, Księgozbiór, Studia, Biologia i Ekologia
sciaga-do wydruku, studia, dietetyka, genetyka
sciaga do wydruku 09, administracja, myśl polityczna
PROPEDEUTYKA sciaga do wydrukowania )
sciaga SIP do wydruku, Geodezja, SIP
ściąga damian1 do wydruku
ściąga do ćwiczennia XII, Szkoła, penek, Przedmioty, Urządzenia nawigacyjne, Zaliczenie, egzamin, Ś
Bohater Romantyczny, Dostępne pliki i foldery - hasło to folder, #Pomoce szkolne, JĘZYK POLSKI - GOT
PEDOFILIA word, Bezpieczeństwo 2, Bezp II rok, sem I, Przestępczość kryminalna M.Kotowska, do wydruk
do wydruku
Ściąga do druku
ćwiczenia do wydruku?łość
fitopato do wydruku
1 str 1 rozdziału do wydruku
do wydruku projekt
Karty intuicyjne DESIRE do wydrukowania(z koszulkami)
plan rozwoju zawod. renia do wydruku, Awans zawodowy
SCIAGI PRAWO BUDOWLANE - wersja do wydruku, 1. Semestr V, Prawo Budowlane, Ściągi
do wydruku sc, WTD, algebra liniowa

więcej podobnych podstron