29. Wzorce osobowe literatury średniowiecza.
W średniowieczu największym autorytetem w sprawach postępowania i poznawania był Kościół. Na początku tej epoki duchowieństwo było jedyną warstwą reprezentującą kulturę duchową . Dzięki przewadze umysłowej wywierało ono potężny wpływ na całe społeczeństwo. Pozycja Kościoła i potężny zasięg wierzeń religijnych wycisnęły piętno na całej średniowiecznej kulturze.
Człowiek średniowieczny nie uciekał przed cierpieniem, tak jak robili to i robią bezskutecznie jego potomkowie. On szukał cierpienia, by zbliżyć się w ten sposób do Boga, wiedział, że jest stworzony właśnie po to, by cierpieć. Ideałem życia była asceza, a ideałem śmierci - śmierć za wiarę chrześcijańską. Dlatego w literaturze średniowiecznej wzorcami osobowymi, czyli ludźmi o cechach godnych naśladowania, byli - święty i rycerz.
Przykładem świętego jest święty Aleksy z utworu “Legenda o świętym Aleksym”. Aleksy jest typowym dla epoki średniowiecza przykładem ascety. Pochodził z rzymskiej książęcej rodziny, w młodości prowadził hulaszczy tryb życia. W noc poślubną swoją żonę, córkę cesarza i dom bogatych rodziców, ponieważ postanawia żyć w idealnej czystości. Zwraca żonie ślubny pierścień i poświęca życie w służbie Bogu. Zabrał ze sobą tyle złota, ile mógł unieść, wsiadł na okręt i odpłynął. Gdy dotarł do jakiegoś kraju, rozdał bogactwo biednym, a sam usiadł pod kościołem jak żebrak, odrzucił dobra doczesne. Właśnie przez cierpienia i liczne wyrzeczenia dawał wyraz swej miłości do Boga. Żebrak leżąc u progu kościoła lub pod schodami pałacu własnego ojca, gdzie wylewano na niego nieczystości, wiedział, że wszystko to cierpiał dla przyszłej chwały w niebie. Nie dane mu było doświadczyć chwały ziemskiej, cuda poświadczające jego świętość dokonywały się już po zgonie: rozdzwaniały się dzwony w mieście, oparami od “świętego ciała” byli uzdrawiani chorzy. To wszystko działo się jeszcze na ziemi, a święci i męczennicy nie wiedzieli o tych cudach - oni już doświadczali szczęścia niebiańskiego, odbierali od Boga nagrodę za swe męczeństwo. Śmierć była bramą wiodącą do celu życia, a życie tylko drogą prowadzącą do tego celu - szczęścia wiecznego.
Obok wzorca ideowego ascety epoka średniowiecza wykształciła wzorzec rycerza. Nie jest on jednak przeciwieństwem świętego. Służba ziemskiemu władcy nie była sprzeczna ze służbą Bogu, ponieważ w porządku feudalnym panującym średniowieczu królowie uważani byli za namiestników Stwórcy. Oddanie swojego życia do dyspozycji namiestnika boskiego było także przejawem miłości do Boga. Poza tym często rycerze pod wodzą króla walczyli z poganami w obronie chrześcijaństwa. Było to już czynne poświęcenie się Bogu. Walka w jego imię pojmowana była, jak ją opisuje “Pieśń o Rolandzie”, jako “cudowna i wielka”. Przykładem średniowiecznego rycerza chrześcijańskiego jest właśnie hrabia Roland z utworu “Pieśń o Rolandzie”. Tematem utworu jest wyprawa Karola Wielkiego (przełom VIII i IX wieku), która dotyczy wyjazdu do Hiszpanii w celu pokonania pogańskich Saracenów. Roland był odważny, waleczny, oddany Bogu, ojczyźnie i swojemu panu. Bogu i królowi służył im lojalnie do końca swych dni. Jako rycerz jest odważny, mężny, honorowy, ale i okrutny. Broni zawzięcie swego honoru i nie wzywa posiłków, choć widzi przewagę wroga. Liczy na własne siły i popełnia błąd, który kosztuje go życie. Gubi siebie i rycerzy, którzy z nim walczyli. Kiedy umiera, prosi jednak o wybaczenie i modli się za przyjaciół. Bohater nigdy nie był jednak rozdarty wewnętrznie, nie miał żadnych rozterek i wahań. Od początku do końca wiedział, co należy czynić, jak postępować. Śmierć nie jest dla niego porażką, wprost przeciwnie, jest zwieńczeniem całego rycerskiego życia. Śmierć poniesiona w takiej walce była największym zaszczytem, była porównywalna z męczeńską śmiercią świętych. Do umierającego na polu walki Rolanda schodzi z niebios archanioł Gabriel, aby przyjąć z jego rąk ofiarowywaną Bogu rękawicę - symbol oddania życia Bogu jako lenna. Cherubin ze świętym Michałem i Gabrielem niosą ciało hrabiego Rolanda do raju. O takiej śmierci marzył niejeden rycerz, polecając swe życie Bogu przed każdą walką.
Oprócz idealnego rycerza wzorcem osobowym średniowiecza był doskonały władca. Powinien on posiadać wszystkie cechy doskonałego rycerza, ale oprócz tego powinien być również troskliwym, sprawiedliwym królem, dbającym o swych podwładnych i będącym dla nich ideałem. Takim doskonałym władcą jest w “Pieśni o Rolandzie” król Karol Wielki.
Oprócz tych wzorców, czasami pojawiał się także model idealnego kochanka. Został on przedstawiony w utworze Dzieje Tristana i Izoldy, opowieści o wielkiej, tragicznej miłości, w której akcja podporządkowana jest przeznaczeniu.