Nauka chodu
W zakres pojęcia nauka chodu wchodzi wiele działań mających na celu naukę lub przywrócenie funkcji sprawnego i wydolnego przemieszczania się chorego. Należy jednak pamiętać, że jakość chodu jaką chory będzie mógł docelowo uzyskać, zależna będzie od stanu pacjenta.
Reedukacja chodu, rozumiana jako przywrócenie utraconej funkcji chodu, dotyczyć będzie pacjentów:
Z przejściową utratą funkcji chodu (np. złamania kończyn dolnych)
Z niedowładami lub porażeniami kończyn dolnych
Po amputacjach w obrębie nóg
Chorych po długotrwałym unieruchomieniu w łóżku
Metodyka nauki chodu obejmuje trzy etapy:
Przygotowanie do nauki chodzenia
Właściwa nauka chodu
Doskonalenie chodu
1. Przygotowanie do nauki chodzenia
Etap ten obejmuje ćwiczenia w pozycjach niskich (również w obrębie łóżka chorego) oraz pionizację. Ćwiczenia mają na celu zarówno zapobieganie wtórnym skutkom choroby jak i przygotowanie do nauki chodzenia. Część ćwiczeń wykonujemy przed pionizacją, inne równolegle z nią.
Przygotowanie za pomocą odpowiednich ćwiczeń ma na celu:
Wzmocnienie mięśni odpowiedzialnych za utrzymanie pionowej postawy oraz za poruszanie kończynami dolnymi. W niektórych przypadkach wzmocnić należy również mięśnie obręczy barkowej i kończyn górnych, aby umożliwić częściowe przejęcie funkcji podporowej kończynom górnym (np. chodzenie o kulach, chód w poręczach)
Doskonalenie równowagi w każdej, stopniowo coraz wyższej, pozycji.
Pionizacja
Dzięki stopniowej pionizacji przystosowujemy układ krążenia do pracy w zmienionych warunkach, z czym mamy do czynienia właśnie w sytuacji długotrwałego unieruchomienia.
Rozróżniamy pionizację czynną i bierną.
Pionizacja bierna przeprowadzana jest na stole pionizacyjnym. Polega głównie na ustabilizowaniu poszczególnych segmentów ciała pacjenta oraz stopniowym zmienianiu kąta nachylenia stołu. Początkowo pionizujemy do niewielkich nachyleń (30-45 stopni) w ramach krótkiego czasu (3-5 minut). W kolejnych dniach stopniowo zwiększamy kat nachylenia, dochodząc do pionu, wydłużając jednocześnie czas sesji do kilkudziesięciu minut. Tempo pionizacji zależy jednak od reakcji pacjenta. Dodatkowo w trakcie sesji możemy przeprowadzać ćwiczenia oddechowe lub ćwiczenia czynne kończyn górnych. Teoretycznie taki sposób pionizowania jest mniej korzystny niż pionizacja czynna, ponieważ stanowi tylko ogólne przygotowanie do pozycji pionowej, jednak pamiętać należy, że u wielu pacjentów, przeprowadzenie pionizacji w sposób czynny jest niemożliwe. Nad przebiegiem pionizacji biernej powinien bezwzględnie czuwać terapeuta, reagując na zmiany stanu pacjenta lub na mogące wystąpić zaburzenia w reakcjach ortostatycznych.
Pionizacja czynna polega na stopniowym przechodzeniu pacjenta z pozycji leżącej do półsiedzącej (dodatkowa poduszka, podniesienie zagłówka w łóżku), aż do siadu płaskiego. Następnie pacjent przechodzi do siadu z opuszczonymi nogami, by następnie dojść do pozycji pionowej przy asyście dwóch osób. W poszczególnych pozycjach wykonuje się ćwiczenia oddechowe, czynne kończyn górnych i dolnych oraz ćwiczenia równoważne.
Podczas pionizowania czynnego lub biernego konieczne jest czasami zastosowanie stabilizujących lub odciążających pomocy ortopedycznych jak aparaty czy łuski.
2. Właściwa nauka chodu
Etap właściwej nauki chodzenia jest bardzo zróżnicowany. Wynika to ze zróżnicowanego stanu pacjentów. W niektórych przypadkach konieczne jest odciążenie (częściowe lub całkowite) lub dodatkowe punkty podparcia zabezpieczające stabilność postawy. W tym celu stosuje się szereg urządzeń lub pomocy ułatwiających naukę chodu. Jako przykład podać można urządzenia umożliwiające naukę chodu dzięki zastosowanemu podwieszeniu. Z tego rodzaju podwieszeniem możliwe staje się przeprowadzenie nauki chodu u pacjentów nie potrafiących samodzielnie poruszać się w poręczach lub poprowadzenie nauki chodu w wodzie.
Naukę chodu poprzedza ocena stanu pacjenta. Polecamy pacjentowi wykonać ruch kończyną dolną w różnych kierunkach, następnie na przemian obciążać jedną i drugą kończynę oraz wykonać chód w miejscu. Wspomniana ocena pomoże nam w ustaleniu problemów lokomocyjnych pacjenta oraz zlokalizowaniu przyczyn zaburzeń, by poprzez odpowiednio dobrane działanie terapeutyczne móc je usunąć.
U pacjentów neurologicznych, na tym etapie nauki chodu, zaistnieje potrzeba ułatwienia niektórych ruchów, a u pacjentów ortopedycznych zastosowania pewnego odciążenia.
Na pierwszych etapach reedukacji chodu, podczas wykorzystywania pomocy ułatwiających chód, jakimi są kule, balkoniki, poręcze, stosujemy typ chodu - cztero-, trój- lub dwutaktowy.
Następnie, na kolejnych etapach usprawniania, stosuje się coraz to mniej punktów podparcia. Wyjątek stanowi „chód kangurowy” stosowany jako jedyny możliwy u paraplegików, gdzie zawsze występować będą dwa punkty podparcia (obie nogi lub obie kule).
Punkty podparcia podczas chodu o kulach, stanowić mają, bądź odciążenie dla jednej nogi, bądź zapewnienie lepszej stabilności.
W pierwszym przypadku, jako zasadę przyjmuje się, że odciążana kończyna przy podparciu, powinna być wsparta przynajmniej dwoma dodatkowymi punktami podparcia (rozłożenie ciężaru na 3 punkty), natomiast zdrowa noga może być stawiana bez dodatkowego podparcia.
Z kolei w drugim przypadku każda z kończyn ma dwa punkty podparcia w fazie obciążenia, na ogół z pewnym powiększeniem płaszczyzny podparcia.
W przypadku nieodwracalności zaburzeń chodu, dążymy do uzyskania najkorzystniejszych kompensacji i do optymalnego wzorca chodu. Ważne jest aby zapobiec wytworzeniu się i utrwaleniu nieprawidłowego stereotypu chodu, będącego wynikiem samoistnych kompensacji.
Nieodłącznym elementem nauki chodzenia, jest również nauka upadania i podnoszenia się z upadku. Natomiast terapeuta powinien ze swojej strony zapewnić bezpieczną asekurację i jasny instruktarz.
3. Doskonalenie chodu
W ramach doskonalenia chodu pacjent wykonuje przejścia po pochylni, schodach, po różnego rodzaju nawierzchni, pokonuje przeszkody terenowe itp. Kolejny etap to utrudnianie chodzenia, poprzez zmienianie warunków treningu (trudniejsze zadania, likwidowanie ułatwień). W tym względzie pomocne wydają się wszelkie tory przeszkód. Pracować można również nad pewnymi parametrami chodu, jak prędkość i długość kroku. Osiąga się to poprzez poprawę ogólnej wydolności.
Podczas tej fazy likwiduje się też drobne błędy chodu, np. poprzez zmianę aparatu, protezy, butów lub wkładki do obuwia. W przypadku, kiedy nie jest możliwe pełne przywrócenie funkcji chodu, dąży się do utrzymania uzyskanego poziomu sprawności i wydolności chodu.
1. Janusz Nowotny Podstawy Fizjoterapii:cz.1,3. Kraków 2004