TEMAT: ĆWICZENIA ODDECHOWE.
Prawidłowe oddychanie jest podstawa dobrej wymowy, a przede wszystkim silnego i dobrze postawionego głosu. Stosowanie odpowiednich ćwiczeń usprawniających aparat oddechowy eliminuje lub zapobiega zaburzeniom oddychania dla mowy.
Wg ustaleń G. Demel, E. Sachajskiej i I. Styczek ćwiczenia oddechowe mają na celu:
usprawnienie aparatu oddechowego;
zwiększenie pojemności płuc;
kształtowanie ruchów przepony oraz oddechu przeponowego lub pełnego;
naukę ekonomicznego zużywania powietrza podczas mówienia;
różnicowanie faz oddechowych oraz wydłużenie fazy oddechowej;
kształtowanie umiejętności zsynchronizowania pauz oddechowych;
zapobieganie arytmii oddechowej;
zrelaksowanie i uspokojenie po większym wysiłku fizycznym lub psychicznym
Aby ćwiczenie były skuteczne musimy:
wykonywać je systematycznie, po 5 min. kilka razy dziennie, w przewietrzonych pomieszczeniach lub przy otwartym oknie;
oczyścić i udrożnić jamę nosową;
wykonywać je przed jedzeniem lub 2-3 godziny po jedzeniu, dlatego że praca mięśni brzucha i przepony jest wtedy swobodna;
dobierać je do możliwości dziecka, kierując się regułą od łatwiejszych do trudniejszych;
pamiętać o tym, aby podczas ich wykonywania mięsnie szyi, rąk, tułowia były rozluźnione, a postawa była swobodna; dlatego wykonujemy je najczęściej w pozycji leżącej lub stojącej;
poprzedzić je pokazem, czyli zademonstrować ćwiczenie, następnie wykonać je razem z dzieckiem i dopiero potem może je ono wykonać samodzielnie;
zwrócić uwagę na prawidłowy wdech i wydech podczas oddychania fizjologicznego, w czasie spoczynku;
przygotować pomoce, np. materac, stolik, oraz miejsce do wykonywania ćwiczeń; pomoce należy tak dobrać, by tworzyły całość z opracowanym materiałem językowym
E. Sachajska wymienia następujące rodzaje ćwiczeń oddechowych:
1) mobilizujące wyłącznie aparat oddechowy;
2) z oddychaniem brzuszno - przeponowym;
3) połączone z ruchami rąk, nóg, tułowia;
4) z jednoczesnym wypowiadaniem pojedynczych głosek;
5) związane z dłuższą wypowiedzią, śpiewaniem, recytacją.
Ćwiczenia mobilizujące aparat oddechowy mają za zadanie wzmocnienie wydechu oraz wydłużenie fazy oddechowej. Przykłady ćwiczeń wzmacniających oddech:
- spontaniczne zdmuchiwanie lub podmuchiwanie z gładkiej, a następnie z chropowatej powierzchni lekkich przedmiotów, np. piłeczki, wacika, zabawek wyciętych z papieru;
- dmuchanie na wiatraczki, statki pływające po wodzie lub zawieszone na nitkach lekkie przedmioty: liście, słoneczka itp.;
- zdmuchiwanie świecy, nadmuchiwanie baloników;
- dmuchanie oraz gra na flecie, piszczałkach.
Ćwiczenia wydłużające fazę wydechową przy równomiernej i jednakowej sile wydechu to: puszczanie baniek mydlanych, dmuchanie na płomień świecy, tak aby cały czas drgał, dmuchanie na skrawki papieru, zawieszone na różnej długości nitkach lekkie przedmioty lub na żaglówki pływające po wodzie.
Z młodszymi dziećmi bawimy się w studzenie herbaty, zupy, zdmuchiwanie na jednym wydechu mlecza, wąchanie kwiatów, dmuchanie na zmarznięte ręce lub szybę, lusterko.
Do nauki właściwego dawkowania i ekonomicznego zużywania powietrza stosujemy gry i zabawy z rurką. Dmuchamy przez plastikową rurkę na kolorowe kuleczki, które rozsypujemy po stole, lub przenosimy za pomocą rurki lekkie przedmioty z jednego miejsca na drugie. Ćwiczenia z rurką są trudne, ponieważ wymagają świadomej, harmonijnej pracy, sprawnie funkcjonującego podniebienia miękkiego oraz prawidłowej koordynacji wzrokowo - ruchowej.
ĆWICZENIA USPAWNIAJĄCE ODDYCHANIE BRZUSZNO-PRZEPONOWE najlepiej przeprowadzać w pozycji leżącej, ponieważ za pomocą kontroli wzrokowo-dotykowo -kinestetycznej obserwujemy ruchy klatki piersiowej oraz mięśnie brzucha i przepony. Pierwsze ćwiczenia wykonuje prowadzący zajęcia. Dziecko trzymając jedną rękę na klatce piersiowej, a drugą na brzuchu, obserwuje zmiany zachodzące podczas oddychania, czyli podczas wdechu klatka piersiowa lekko się rozszerza i unosi, a następnie unoszą się mięśnie brzucha. Podczas wydechu najpierw zmienia położenie ręka ułożona na brzuchu, a potem ręka trzymana na klatce piersiowej. Ćwiczenie to wymaga pełnej świadomości i aktywności dziecka podczas kontrolowanego oddechu. Dlatego lepiej je prowadzić w formie zabawowej. E. Sachajska (1981) proponuje huśtanie ulubionej zabawki. Na brzuszek dziecka kładziemy książkę, a na niej ulubioną zabawkę. W czasie wdechu zabawka unosi się do góry, a podczas wydechu opada. Należy zwrócić uwagę na to, by huśtanie było wykonywane powoli i równomiernie, tak by podczas ćwiczenia nie zrzucić zabawki.
ĆWICZENIA POŁĄCZONE Z RUCHAMI RĄK, NÓG, TUŁOWIA zwiększają pojemność płuc, pogłębiają oddech oraz uczą umiejętności rozluźniania postawy ciała i aparatu głosotwórczego. Wykonujemy je w pozycji stojącej, siedzącej lub leżącej. Poniżej przedstawiono przykłady tego typu ćwiczeń:
-wykonywanie wdechu z jednoczesnym szybkim ruchem rąk na boki, a wydechu z przesunięciem rąk do przodu, aż do zupełnego ich skrzyżowania;
-przy wdechu ręce unosimy, przy wydechu opuszczamy (powoli) ;
-dłonie opieramy na karku, przy wdechu łokcie odciągamy do tyłu, przy wydechu wracają do pozycji wyjściowej, tzn. łączymy je z przodu, aż do ich zetknięcia;
-wykonujemy szybki wdech, skręcając tułów w bok, następnie powoli wydychamy powietrze, powracając do pozycji wyjściowej;
-tułów pochylamy do przodu, ręce swobodnie zwisają, podczas skłonu wykonujemy wydech, natomiast wyprostowanie tułowia to równoczesne unoszenie rąk i wdech. Bawiąc się, naśladujemy drzewa poruszające się na wietrze.
ĆWICZENIA ODDECHOWE Z JEDNOCZESNYM WYPOWIADANIEM POJEDYNCZYCH GŁOSEK to ćwiczenia oddechowo-głosowe lub oddechowo -artkulacyjne. Wymagają one od dziecka umiejętności świadomego wydawanie głosu. W zależności od przygotowania aparatu głosotwórczego do artykulacji poszczególnych głosek wykorzystujemy ćwiczenia kształtujące równomierność fazy wydechowej. Wydłużając jednostajnie i harmonijnie wydech, realizujemy emisję samogłosek ustnych lub spółgłosek szczelinowych bezdźwięcznych. Głoski te możemy wydłużać. Z kolei dla spółgłosek zwarto-wybuchowych siła wydech musi być eksplozyjna, gwałtowna, krótka.
Podczas realizacji ćwiczeń oddechowo- artykulacyjnych wykorzystujemy dźwięki naśladowcze, będące naturalnym etapem w kształtowaniu się i rozwoju mowy każdego dziecka. Określają rolę i miejsce onomatopei w profilaktyce i terapii logopedycznej, E. Sachajska (1992) zauważa, że są one spontanicznym sposobem porozumiewania się z otoczeniem, zastępują wyrazy trudne łatwiejszymi, umożliwiając kontakt werbalny z otoczeniem, usprawniają narządy mowy oraz stanowią podstawę tworzenia nowych wyrazów. Do wyrazów dźwiękonaśladowczych usprawniających oddech wykorzystujemy te, które zawierają w wygłosie samogłoski i spółgłoski szczelinowe oraz półotwartą „r”. W formie zabawy naśladujemy:
- „aaa” - płacz dziecka, lalki;
- „ooo” - zdziwienie;
- „brr” - odczuwanie zimna;
- „muu”- muczenie krowy;
- „Sass” - syczenie gąski lub węża;
- „szszszsz” - szum drzew na wietrze
ĆWICZENIA ODDECHOWE POŁĄCZONE Z DŁUŻSZĄ WYPOWIEDZIĄ są końcowym etapem nad prawidłowym oddechem dla mowy. Polegają one na umiejętnym zsynchronizowaniu wdechu, wydechu oraz pauz oddechowych z treścią wypowiedzi. Są podsumowaniem oraz oceną skuteczności wcześniejszych ćwiczeń.
Twórcy metody psychostymulacyjnej w kształtowaniu, rozwoju mowy i myślenia dziecka z wadą słuchu, M. Młynarska i T. Smereka , nie są zwolennikami tradycyjnych, wyżej opisanych ćwiczeń, ponieważ uważają, że „ naturalny oddech nie musi być tworzony, lecz odkrywany”
Autorzy proponują między innymi pracę z ciałem. Dziecko leży na brzuchu, a logopeda całymi dłońmi lekko i wolno uciska dolne żebra, zgodnie z rytmem oddechu. Stosuje się także energiczne opukiwanie dłońmi całego kręgosłupa, wywołując wibracje w ciele i polecając wymawianie samogłosek. Wibracje odczuwane podczas oddechu i fonacji mają uświadomić dziecku dynamizm ruchu i pracę aparatu mowy podczas mówienia. Istnieje również druga wersja tego ćwiczenia : dziecko leży na plecach, ma podkurczone nogi ( tak jak w pozycji embrionalnej) i równocześnie wymawia samogłoski i naciska nogami na brzuch. Podczas wdechu nogi są puszczone swobodnie. Celem tych działań , które są połączeniem ćwiczeń oddechowo-głosowych i ruchu, jest między innymi zniesienie napięcia mięśniowego.
Prezentację wykonały:
Agnieszka Chrapulska
Joanna Glapińska
Patrycja Grabek
Małgorzata Kade
1