Hubert Świętek

II. Idea i naród w służbie strategii, czyli strategii wiek dojrzały

• wojna przybiera charakter walki między narodami

• Napoleon podnosi sztukę wojenną na nieznany wcześniej poziom;

I Wstęp:

1) Elementy charakterystyczne dla wojen i ogólnie przemocy stosowanej przez państwo dla realizacji jego celów, wniesione przez napoleońską Francję i czasy napoleońskie:

a) terror jak jako technika sprawowania władzy- wynalazek rewolucji

b) dyktatura, nie spotykana wcześniej, umożliwiająca koncentrację środków, mobilizację materiału

c) bezprecedensowa centralizacja państwa i stworzenie sprawnej administracji

d) bezprecedensowy rozwój przemysłu zbrojeniowego, 1 raz w historii wyposażającego armię masową.

e) innowacje techniczne doby rewolucji przemysłowej

f) wprowadzenie do strategii czynnika ideologicznego:

- w sensie wyobrażenia porządku społecznego, dla urzeczywistnienia którego należy używać przemocy w ramach własnego państwa i na zewnątrz

- po 2-w sensie idei narodowej (zarówno Napoleon, jak i broniący się przed nim)

=> w następnych stuleciach- główne paliwo napędzające przygotowania do wojen

=> wzór dla totalitaryzmów

g) podniesienie jakości życia=> demografia

h) coraz większy wpływ państwa na życie obywateli

i) upowszechnienie się praw i obowiązków obywatelskich

II Napoleoński przełom w strategii

*nie pisał dzieł- tylko maksymy

1) Wojna jako główne narzędzie polityki, przewaga strategii nad polityką

2) podporządkowanie państwa celom wojennym- jego zadaniem mobilizacja i koncentracja środków niezbędnych do prowadzenia wojny=> centralizacja, reforma administracji

3) masowe armie- bo masowy pobór i masowa wielkość produkcji przemysłowej

4) nowoczesna administracja wojskowa- system dywizyjny, zapewniający mobilność i samodzielność oddziałów oraz ich koncentrację i dekoncentrację

5) specjalizacja w armii

6) umiejętność życia z kraju

7) ogromna waga ruchliwości i mobilności

8) strategia dążenia do koncentracji i rozstrzygającej bitwy; na czas bitwy być możliwie najsilniejszym, nawet kosztem np. innych frontów.

9) Inicjatywa i przedkładanie ataku nad obronę

10) wojna nieograniczona, aż do całkowitego zwycięstwa

11) rozwinął umiejętność łączenia wielu środków i ruchów dla zwycięstwa w konkretnej bitwie

12) kult wodza

13) decydująca rola morale

14) trzeba być silniejszym w najsilniejszym punkcie przeciwnika

15) refleksja geopolityczna- Rosja największym imperium- sama może pokonac każdego, a jest zbyt duża by ją pokonać do końca. Istnienie Polski naturalną tamą

III Rosjanie:

1) Aleksander Suworow

- działania ofensywne, szybkość, rozstrzygająca bitwa

2) Denis Dawidow- ideolog strategii partyzanckiej- lekkie, nękające przeciwnika napady kawalerii

IV Karl von Clausewitz

* czerpał z dorobku wojen napoleońskich, stworzył teoretyczne uogólnienie wniosków

* dzieło O Wojnie 1832; 8 ksiąg i 128 rozdziałów, krótkich i zwięzłych

* najlepsza analiza dzieła- Aron

A) zajmuje się 3 zagadnieniami:

1) istota wojny

2) istota strategii

3) relacja polityka-wojna

B) Istota wojny:

1) Definicja- akt przemocy mający na cel zmuszeni przeciwnika do spełnienia naszej woli

- czyli polega na pokonaniu, czyli obezwładnieniu wrogiego państwa

2) W tym celu należy:

a) zniszczyć siły zbrojne przeciwnika- by nie były zdolne do dalszej walki

b) zdobyć kraj- by nie mogy powstać nowe siły zbrojne wroga

c) złamać wolę nieprzyjaciela- naród musi porzucić myśl o oporze

3) jest 1 środek wojny- walka

4) Na geniusz wojenny składają się 4 cechy odpowiadające 4 składnikom atmosfery wojny:

a) odwaga- bo wojna jest niebezpieczna

b) wytrwałość i męstwo- wojna jest dziedziną wysiłku fizycznego i cierpienia

c) subtelny i przenikliwy rozum, mogący wyłowić prawdę i trafnie ją osądzić- wojna jest dziedziną niepewności

d) trafność spojrzenia i przytomność oraz zdecydowanie umysłu- rzut oka- wojna jest bowiem dziedziną przypadku i zmienności sytuacji; należy umiec patrzeć poprzez ciemności, zdolność intelektualna pozwalająca na szybkie uchwycenie prawdy niedostrzegalnej przeciętnemu wzrokowi; t królestwo sztuki

=> skupienie wszystkich 4 właściwości w 1 człowieku b. rzadkie, wtedy geniusz

5) Wypowiada się przeciwko teorii wojny:

- jako nauka pozytywna jest niemożliwia- konstrukcja naukowa mieści się w ciasnych granicach syntezy, a to pozostaje w sprzeczności z praktyką; wojna rozbiega się we wszystkich kierunkach i teoria byłaby niemożliwym do zaakceptowania uproszczeniem

- teoria ma być rozważaniem, nie doktryną- ma czynić dowódcę mądrym, ale nie może go ograniczać swą ciasnotą, na wojnie ma o niej zapomnieć; ma oświetlać drogę, pokazywać możliwe rozwiązania, ale nie wskazywać gotowe formułki; na kierować samokształceniem, nie kształcić.

6) Wojna jest zjawiskiem społecznym, które w swej dynamice jest procesem otwartym, żywiołowym

- jest zjawiskiem niellinearnym, trudnym do przewidywania co do przebiegu

- jes nieodgadnionym i tajemniczym misterium, nieustannie się zmieniającym

7) Wojna stanowi „dziwną trójcę” złożoną z:

a) pierwotnej gwałtowności żywiołu, nienawiści i wrogości, tkwiącej w narodzie, opinii publicznej

b) gry prawdopodobieństwa i przypadku

c) właściwości podrzędnej w postaci narzędzia politycznego (państwa, polityki) dlatego podlega ona zwykłemu rozsądkowi

=> składniki w swej dynamice dają rezultat w postac nieprzewidywalnych i nieregularnych zachowań systemu

8) Wojny nie da się sprowadzić do kombinacji geografii i matematyki, to bezładna mieszanina porządku i nieprzewidywalności

C) Istota strategii:

1) Taktyka a strategia:

a) taktyka- nauka o użyciu sił zbrojnych w bitwie

- zasada zniszczenia- celem bitwy jest pokonanie przeciwnika tak, aby odebrać mu chęć do dalszej walki- niszczące zmierzanie się sił fizycznych i moralnych

- po osłabieniu sił moralnych przeciwnika należy zniszczyć jego siły fizyczne- nie np. zmusić tylko do ucieczki.

b) strategia- nauka o użyciu bitew do celów wojny

2) Elementy strategii:

a) wielkości moralne (talent wodza, cnota żołnierska wojska, duch narodowy)

b) odwaga

c) wytrwałość- umiejętność psychiczna wytrwania przy powziętym zamiarze chyba, że pojawią się decydujące czunniki przeciwne

d) przewaga liczebna - z reguły wystarcza dwukrotna

e) zaskoczenie

f) podstęp- broń słabych

g) skupienie w przestrzeni, zwłaszcza w decydującym punkcie

h) połączenie sił w czasie

i) odwód strategiczny- na przewidziany rozwój wydarzeń

j) ekonomia sił- właściwe gospodarowanie i współdziałanie sił

k) różne czynniki geometryczne, przestrzenne- np. forma uszykowania sił zbrojnych na wojnie

3)! 2 podstawowe zasady, które wyznaczają plan wojny i służą jako wskazanie do wszystkiego innego:

a) określenie środka ciężkości przeciwnika- głównego źródła jego siły- na który należy skierować skoncentrowane uderzenie wszystkich sił (np. rozbić cudzą armię, uderzyć na głównego sprzymierzeńca, zająć nieprzyjacielską stolicę)

b) działać należy szybko, bez zatrzymywania się lub zbaczania bez dostatecznej przyczyny

4) Główną siłą nowej epoki (od rewolucji) będzie naród i uczuci narodowe, wytwarzające siłę wojenną państwa

- wojna absolutna z druzgocącą energią; zupełnie przeobraziła swą postać

- wojna przestała być gabinetowa, stała się sprawą narodową

- nabrała swej istoty- walki do ostateczności

D) Relacja polityka - wojna:

1) Wojna jest integralną częścią polityki

2) Wojna jest dalszym ciągiem polityki przy użyciu innych środków

3) Polityka jest inteligencją, wojna tylko narzędziem polityki

4) Wojna nie ma własnej logiki- własnego sposobu prawidłowego myślenia, przybiera charakter polityki

5) Podporządkowanie politycznego punktu widzenia wojskowemu byłoby absurdalne, bo wojnę stworzyła polityka; trzeba podporządkowywać wojnę polityce

6) Kierowanie wojną w jej ogólnych zarysach jest polityką która zmienia pióro na miecz, nie przestaje jednak rozumować według własnych praw polityki

E) Interpetacja Beyerchena:

1) Przyczyny nielinearności i nieprzewidywalności:

a) wojna wywołuje wzajemne oddziaływanie i przeciwdziałanie

b) wynika z tarcia na wojnie- na wojnie wszystko jest proste, lecz komplikuje się poprzez tarcie między nimi, wywołujące chaos

c) przypadek- żadna inna ludzka działalność nie jest tak związana z przypadkiem; przypadkowość z:

* ze statystycznej przypadkowości

* z rośnięcia mikroprzyczyny- mała przyczyna na początku może w ruchu i w czasie wywołać dużą konsekwencję

* jako rezultat naszego błędu czy defektu analizy

2) Z tych powodów wojna nie da się ująć w strategię

F) Interpretacja Graya:

a) przeciw nadmiernemu i bezkrytycznemu akceptowaniu teorii chaosu na gruncie strategii przez Beyerchena

b) nielinearność i złożoność są obecne w strukturze i dynamice strategii, ale nie nleży przesadzać z ich znaczeniem

c) wojna jest nielinearna i chaotyczna, ale w jeszcze większym stopniu zależna od czynników ekonomicznych i politycznych, a więc zasadniczo przewidywalna i dająca się ująć w celową strategię

- na wojnie wszystko jest możliwe, ale nie w równym stopniu

d) strategia ze względu na niepewność jest trudna, ale możliwa jako instrument racjonalnej polityki

- tarcie i mgła wojny nie są jedynymi składnikami strategii- przeciwnie, służy ona by je lepiej przezwyciężać

- strategia odpowiedzią na chaotyczność wojny

- zwycięstwo jest pochodną wyższości strategii.

V Antonie Henri de Jomini:

1) Charakterystyka prac:

a) zajmował się wojną i strategią w oderwaniu od kontekstu politycznego i społecznego

b) był strategiem do wynajęcia- służył dla FRA, potem dla RUS

2) Pojmował sztukę strategii jako grę prowadzoną wg określonych zasad nią rządzących niż niż jako śmiertelne starcie wrogich żywiołów

3) Obsesyjnie pragnął odkryć o sformułować wieczne i niezmienne prawa strategiczne

- ogłosił się ich odkrywcą, odkrywcą sukcesów Napoleona

=> wielki scholastyk

4) Zasada główna wszystkich operacji wojennych:

- Zgromadzić siły przeważające nad siłami przeciwnika w taki sposób, aby można ich było użyć ofensywnie przeciwko słabszym siłom wroga w rozstrzygającym punkcie teatru wojny (energiczne, zmasowane uderzenie na słabszy punkt przeciwnika)

5) Sztuka wojenna składa się z 5 dziedzin:

a) strategii

b) wielkiej taktyki

c) logistyki

d) taktyki szczegółowej

e) sztuki inżynieryjnej

6) Strategia to sztuka wojny na mapie, sztuka obejmowania całego teatru wojny, określająca kierunek działań

- taktyka to sztuka walki bezpośredniej na polu bitwy, określająca sposób prowadzenia działań

7) rodzaje wojen:

a) ofensywne

b) defensywne

c) z rozsądku (np. dla utrzymania równowagi)

d) interwencyjne (mieszanie się w wew sprawy)

e) inwazyjne- okupacja, zabór

f) narodowe - niepodległościowe

g) 2 wojny jednocześnie- należy tego unikać

h) wewnętrzne- dla nich wyjątek od głównej reguły (zmasowanych uderzeń na główne siły)- bo są zbyt niszczycielskie, przeciwnik rozproszony, ofiarą ludność cywilną

8) Czemu Jomini zasługuje na uwagę:

a) był wybitnym przedstawicielem tendencji, dążącej do zredukowania wojny i strategii do ćwiczenia operacyjnego, do gry

- to, co się liczy, to czas, przestrzeń, wielkość sił i ich zdolność bojowa oraz interesy i cele narodowe

- inne czynniki zostają zepchnięte na dalszy plan- zniszczenia, straty ludzkie, szersza destabilizacja, konsekwencje długofalowe

b) jest produktem oświecenia- bo oświecenie dążyło do odkrycia prawd uniwersalnych, za pomocą których można sterować procesami społecznymi

VI Profesjonalizacja strategii- strateg zawodem:

1) Skala i stawka wojen napoleońskich sprawiły, że w sprawach związanych z prowadzeniem wojen (strategią) nie można było zdawać się na talent panującego oraz zapał wojsk. Wojna stała się zbyt ważną sprawą, by pozostawić ją w rękach nawet utalentowanych samouków.

- sprawy przygotowania do wojny oraz prowadzenia przechodzą w ręce zawodowców- nie doraźnie wynajmowanych, jak Jomini, ale przygotowanych we własnych szkołach wojskowych, wyciągających wnioski z historii, znających dobrze atuty i słabości położenia oraz potencjału swego kraju

2) Najbardziej poważnie podesły do tych przemian Prusy:

a) już w I połowie XIX wieku przejęły od FRA prymat w sztuce wojennej, co udowodniły sukcesami wojennymi w II połowie XIX wieku.

b) podobnie jak we Francji, rozkwit myśli strategicznej poprzedził okres wszechstronnego rozwoju cywilizacyjnego, wzrost ogólnej potęgi państwa

c) Niemcy jako I poważnie podeszli do sprawy reformy armii:

- oparta na szerokim, obywatelskim niemal poborze

- zawodową kadrę stanowiła pruska szlachta- kierujący się swym etosem wojskowym junkrzy

- autonomizacja armii

- wewnętrzna dyscyplina

d) główne źródło wzrostu potęgi militarnej Niemiec- utworzenie i centralna rola sztabu generalnego w planowaniu obronnym i wyszkoleniu

-twórca- Scharnhorst- I reformator armii pruskiej

- tam narodziła się tradycja gier sztabowych

- tam zrodziło się egzekwowane surową dyscypliną przekonanie, że podstawą przyszłych sukcesów wojennych jest połączenie dobrej teorii z ciężkim szkoleniem

e) Von Moltke, Von der Goltz, Schliffem- niemiecka szkoła strategii przełomu stuleci:

- nazbyt świetna, gdyż swoim poziomem kazała wierzyć niemieckim politykom początka XX wieku, że potęga militarna może służyć nie tylko obronie i bezpieczeństwu, ale też być narzędziem akresji i trwałej ekspansji

VII Helmut von Moltke:

1) Praktyka:

a) nie był oryginalnym teoretykiem strategii, lecz wybitnym wykonawcą oraz zawodowcem.; świetny organizator i dobru strateg

b) przygotował podstawy sukcesów w wojnach z Austrią (1866) i Francją (1870-71), które pozwoliły stworzyć Rzeszę Niemiecką i zdobyć dominację na kontynencie

c) potrafił bardzo dobrze wykorzystywać postęp techniczny.

d) świetnie wykorzystywał sieć kolejową dla celów mobilizacji

e) zachęcał do otwartości i elastyczności w obliczu różnych sytuacji, które mogą wymagać zupełnie odmiennych od założonych odpowiedzi

- stosował zasadę subsydiarności- delegował na podwładnych wiele uprawnień i tolerował odstępstwa od swych rozkazów, jeśli tylko dowódcy potrafili lepiej stawić czoło nieprzewidzianym okolicznościom

2) Dorobek teoretyczny:

* mało pisał, tylko szkic O strategii, będący elementem pamiętników.

a) pierwszym obowiązkiem strategii jest wszechstronne i detaliczne przygotowanie środków walki

b) następnie zadaniem strategii jest umiejętne wykorzystanie tych środków

c) główne problemy:

- kampania nigdy nie jest do końca zgodna z naszym planem, po rozpoczęciu działań nic nie da się określić z jakąkolwiek pewnością:

* bo w walce nasza wola zderza się z wolą przeciwnika,

* wszystkie kolejne akty wojny są działaniami żywiołowymi, prowadzonymi w reakcji na stale zmieniającą się sytuację militarną

* siły wyższe, takie jak- choroby, temperatura, wypadki, nieporozumienia, błędy

d) w odpowiedzi na żywiołowość wojny należy:

- podejmować szybko decyzje i błyskawicznie przechodzić do ich wykonania

- tym większe znaczenie ma przygotowanie- bo szczęście sprzyja przygotowanym

- wiedza teoretyczna i wyszkolenie nie wystarcza- koniecznej jest rozwinięcie właściwości umysłu i charakteru, wizja i odwaga- mimo, że woja jest nie pewna, to zdolny i przygotowany częściej bierze górę.

e) odnosi się do starych rozróżnień między strategią (nauką) która zapewnia środki umożliwiające zwycięstwo taktyce (sztuce)

- twierdzi, że strategia jest więcej niż nauką:

* jest przenoszeniem wiedzy do praktyki,

*jest sztuką działania pod presją najtrudniejszych okoliczności

VIII generał Colmar von der Goltz:

* dzieło Naród uzbrojony, organizacja wojskowa i metody wojny nowoczesnej

1) przewiduje totalny charakter nadchodzących wojen:

- wojny stały się sprawą narodów, więc jedynie pełne pokonanie narodu kończy wojnę

2) zgadza się z von Clausewitzem co do wpływu polityki na wojnę, i to własnie w polityce upatrywał złego wpływu na sposób prowadzenia wojny

3) „ Wojna potrzebuje pieniędzy, jeszcze raz pieniędzy i cały czas pieniędzy”

1

---