Hubert Świętek
VIII. Strategie sojusznicze:
A) Wiadomości ogólne:
1) Różnice strategii sojuszniczych wobec:
a) strategii koalicyjnych- formalnie wyrażonymi zobowiązaniami sojuszniczymi oraz wyprowadzonymi z nich strukturami organizacyjnymi
b) strategii państwowe- zbiorowy i złożony charakter podmiotu strategii
2) Różnorodność natury podmiotu
a) zwykły sojusz wojskowy
b) sojusz polityczno- wojskowy względnie zintegrowanego ugrupowania państw
c) wspólnota bezpieczeństwa- która nie musi mieć aspektu sojuszniczego
3) Odpowiadają temu różne treści strategii:
a) zbiorowa obrona
b) bezpieczeństwo sensu largo
c) wzmocnione bezpieczeństwo zbiorowe
4) Ewolucja NATO i UE:
a) NATO: klasyczny sojusz polityczno- wojskowy=> wspólnota bezpieczeństwa (bo podobieństwo ustrojowe i rozwój więzi pozamilitarnych)=> system bezpieczeństwa zbiorowego
b) system bezpieczeństwa i obrony UE powstał z połaczenia WE (wspólnoty bezpieczeństwa) + UZE (martwy sojusz)=> system bezpieczeństwa zbiorowego=> w razie przyjęcia konstytucji eur- klasyczny sojusz obronny
B) Strategia NATO:
I Kształtowanie się więzi atlantyckiej
1) Dopiero w czasie II wojny pewnego rozgłosu zaczęły nabierać koncepcje istnienia więzi atlantyckiej i konieczności jej instytucjonalizacji (Lippmann, Davis, Streit)
2) Przebieg II wojny zmusiła państwa do podjęcia pierwszych praktycznych kroków:
a) III 41- Land- Lease Act
b) 14 VIII 41- Karta Atlantycka- określenie wartości i zasad, które legną u podstaw przyszłej współpracy państw zachodnich:
3) Następnie narastanie zagrożenia sowieckiego i formowanie się bloku sowieckiego wymaga odpowiedzi:
a) Traktat z Dunkierki 47 i Traktat Brukselski 48 - nie wystarczające
b) 4 IV 49- traktat Waszyngtoński
c) następnie- NATO (1952- powołanie instytucji)
II Narodziny i historyczne zwycięstwo sojuszu
1) 4 IV 49- traktat waszyngtoński:
a) powołał do życia klasyczny sojusz polityczno wojskowy- art. 5:
- zbrojna napaść na 1 stronę = na wszystkich
- w wykonaniu prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony
-natychmiastowa pomoc taka, jaką uzna za stosowną, nie wyłączając użycia siły
b) ciekawa cecha:
- w prawdzie odwołanie do prawa do zbiorowej samoobrony i potwierdzenie kluczowej roli RB w utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa,
-ale nigdy w historii Sojusz nie określił się jako porozumienie regionalne w rozumieniu rozdziału VIII
- może to wskazywać na istnienie już wtedy:
* ambicji dalej idących niż sojusz tylko regionalny
* ambicji niezależności od RB
2) casus foederisa nie jest automatyczny,
- zatem w celu zapewnienia wiarygodności sojuszu koniecznym remedium na ten mankament miało się okazać powołanie złożonej, zintegrowanej struktury wojskowej oraz organów i mechanizmów konsultacji, czyli Organizacji
- punktem wyjścia do jej utworzenia był zapis art. 9 TW, ustanawiający NAC, która „utworzy takie organy pomocnicze, jakie okażą się konieczne; w szczególności stworzy komitet obrony”
3) Kryzys berliński oraz wojna koreańska przekonały sojuszników, że nie można poprzestać na gwarancjach prawnych i organach konsultacyjnych; zdaniem ekspertów materialna wiarygodność Sojuszu oparta miała być na:
- obecności znaczących sił USA na kontynencie EUR
- stacjonowaniu jądrowych sił strategicznych USA w EUR- co oznaczało, że ewentualny konflikt z użyciem tych sił byłby od razu wojną światową
- wielonarodowej strukturze sił sojuszniczych rozmieszczonych wzdłuż linii ewentualnego ataku przeciwnika, która żadnego z członków Sojuszu nie pozostawia neutralnym w takiej sytuacji
- daleko posuniętej integracji sił NATO (zintegrowane dowództwo i procedury operacyjne), które czyniły Sojusz realnym organizmem spójnie reagującym na możliwe zagrożenia
=> cała ta struktura została zbudowana w I połowie lat 50
4) Ewolucja koncepcji strategicznej:
a) I pisana strategia - XII 49- tajny dokument DC-6
- podkreślano obronny charakter Sojuszu
- odstraszający charakter amerykańskiej broni atomowej
- zasadę solidarności
- która wymagała właśnie zintegrowanego charakteru współpracy na rzecz wspólnej obrony- wspólne dowodzenie, skład wojsk, wyszkolenie, manewry, uzbrojenie, łączność itd.
b) Kolejne strategie- zmasowanego odwetu 1957 i elastycznego reagowania 1967:
- były adaptacjami wyjściowej koncepcji strategicznej do zmieniającej się sytuacji (rozwoju technologii, ewolucji doktryny, zmian politycznych w stosunkach Wschód- Zachód)
5) Od początku sojuszu- prymat komponentu politycznego, bo:
a) zasada cywilnej kontroli nad armią, przyjęta w krajach członkowskich
b) bo silne cywilizacyjno- polityczne powiązania pomiędzy krajami czł,
c) bo możliwość odbywania szybkich konsultacji politycznych w sytuacji zagrożenia, co zapewniał art. 4
=>to właśnie polityczne aspekty strategii NATO budziły z reguły najwięcej publicznych kontrowersji
6) Przykłady kontrowersji:
*)- sprawa przywództwa USA
a) z jednej strony stanowcze przywództwo USA zapewniało wiarygodność i sprawność Sojuszu nie tylko w aspekcie zdolności militarnych, ale i w wymiarze podejmowania decyzji
- z drugiej jednak niektóre aspekty PZ i strategii bezpieczeństwa USA wzbudzały sprzeciw części sojuszników.
b) 1958- FRA występuje z propozycją ustanowienia w NATO trójstronnego dyrektoriatu- USA-GBR-FRA- czyli chciała mieć wpływ na przywództwo
- bo ewentualne konsekwencje globalnej polityki USA- strach przed wciągnięciem EUR w nie swoją wojnę= bez związku z interesami bezpieczeństwa państw członkowskich, wywołaną nierozważną interwencją USA
=> wobec niepowodzenia, FRA w 1966 wystąpiła ze zintegrowanej struktury militarnej NATO
c) 2 problem- strategia elastycznego reagowania- FRA poddaje w wątpliwość wiarygodność nukl gwarancji USA
=> budowa niezależnej siły jądrowej
*) sprawa odprężenia ze wschodem
a) 1967- raport Harmela- I jawna strategia polityczna- odsłonięcie dwutorowej strategii NATO wobec bloku komunistycznego
podtrzymanie skutecznego odstraszania
poszukiwanie dialogu i odprężenia
b) kontrowersja- EUR chciała dalej posuniętej otwartości i zbliżenia, USA bało się załamania równowagi strategicznej w ten sposób
7) Historyczne zwycięstwo sojuszu:
a) koniec lat 70- państwa NATO zorientowały się w sowieckiej taktyce wykorzystywania odprężenia dla własnych celów- i podjęły bardziej stanowczą politykę wobec ZSRR:
- XII 79- double track decision:
* decyzja o dyslokacji eurorakiet
* jednocześnie deklaracja otwartości na negocjacje z ZSRR o eliminacji tego typu rakiet po obu stronach
b) Wymusza to ustępstwa ZSRR:
INF XII 87
CFE XI 90
c) przyczyny zwycięstwa:
reprezentował wyższy potencjał cywilizacyjny, ekon, milit
umiejętność utrzymania równowagi strategicznej w globalnej skali
pakt stanowił coś więcej niż tylko klasyczny sojusz, co ukazywała w pełni Nowa Karta Atlantycka z 1974 roku, nie przyjęta ostatecznie ze względu na spory USA-EUR, ale będąca platformą transatlantyckiego związku cywilizacji zachodniej.
był rdzeniem narodzonej po II wojnie wspólnoty atlantyckiej
tarczą obronną całego świata zachodniego- np. zapewniał parasol także na państwa EUR spoza NATO
III Transformacja NATO:
1)Po zwycięstwie- pojawia się problem uzasadnienia istnienia sojuszu, sformułowanego wcześniej przez lorda Ismaya, I SG- Sojusz jest poto, by trzymać USA in, GER down, Soviets out:
a) GER- nie są już groźne
b) ZSRR- nie jest już wrogiem
c) USA- trzymają ich bardziej interesy ekonomiczne i globalnej geostrategii
=> konieczność adaptacji do zmienionego środowiska bezpieczeństwa NATO, co dokonało się błyskawicznie
2) szczyt NATO w Londynie w VII 1990:
a) początek procesu transformacji
b) UW nie jest już uważane za przeciwnika i proponuje się mu budowę partnerskich stosunków
c) decyzja o opracowaniu nowej strategii polit-wojsk, uwzględniającej całokształt zachodzących zmian geostrategicznych
d) wytyczna do strategi—transformacja Sojuszu, ale przy zachowaniu jego podstawowej funkcji obronnej
3) szczyt w Rzymie w XI 91:
a) I jawna strategia polit- wojsk sojuszu
b) podtrzymuje zasadnicze cele sojuszu, związane z funkcją obronną:
wspólna obrona
odstraszanie
utrzymywanie równowagi strategicznej w EUR
konsultacje i koordynacja
c) novum- wskazuje się na konieczność angażowania NATO w działania prewencyjne i rozwiązywanie konfliktów poza obszarem państw zł
d) novum- konieczność wspierania zmian demokratycznych i stabilności na obszarze UW
e) obszar głównych zagrożeń- nadal EŚW,
f) jednak spory nacisk kładzie się na rozwój dialogu i współpracy wszystkich państw EUR
g) brak wzmianek o perspektywie członkostwa byłych państw komunistycznych
4) Rozwiązanie kwestii racji istnienia NATO:
a) NATO jest czymś znacznie więcej niż sojuszem, jest fundamentem więzi transatlantyckiej
b) pojawienie się nowych zagrożeń
c) koncepcja potrójnego rozszerzenia:
przyjęcia nowych członków z b. UW
instytucjonalizacji współpracy z innymi panstwami b. UW, które nie znajdą się w NATO
rozszerzenie działalności operacyjnej NATO poza wspólną obronę
5) Rozszerzenie o nowych członków:
a)inicjatywa państw EŚW, dla których miało to być:
rozwiązanie problemu ich bezpieczeństwa
środek konsolidacji przemian
potwierdzenie przynależności do cywilizacji zachodniej
b) 1997- szczyt w Madrycie, zaproszenie 3 państw
III 99- I rozszerzenie
IV 2004- 7 kolejnych
6) Instytucjonalizacja współpracy z b. Państwami ZSRR
a) podłoże- ma służyć dialogowi i współpracy na rzecz stabilności i bezpieczeństwa w całej strefie euroatlantyckiej
b) XII 91- NACC
- I 94- PdP- praktyczny wyraz współpracy
- wiosna 97- EAPC, Akt Stanowiący o stosunkach NATO-Rosja i powołanie Stałej Wspólnej Rady, Karta o szczególnym partnerstwie NATO- UKR
- potem jeszcze wyższy poziom- Rada NATO- Rosja
7) rozszerzenie działalności operacyjnej NATO na akcje spoza art. 5:
a) problem pojawia się wraz ze stopniowym wciąganiem NATO w konflikt na Bałkanach, gdzie okazało się, że jedynie NATO jest zdolne do zahamowania tego typu kryzysu, co skutkowało zmianą roli NATO w globalnym systemie bezpieczeństwa
b) 1995- I interwencja, w BiH
- następnie- misja stabilizacyjna NATO w BiH
- zaangażowanie w działania prewencyjne w czasie kryzysu w Kosowie
- zaangażowanie się w wojnę przeciwko FRJ
c) kontrowersje po Kosowie:
WG USA i GBR- pełny sukces, prototyp przyszłych operacji NATO poza art. 5, początek odgrywania przez NATO globalnej roli w sferze bezpieczeństwa
Wg innych- operacja była ostrzeżeniem przed instrumentalizacją NATO przez USA, dla których była to bardziej wojna o wiarygodność Sojuszu niż interwencja hum, a także ostrzeżeniem przed podejmowaniem analogicznych interwencji, które przyniosły więcej złego niż dobrego.
IV) Nowa koncepcja strategiczna NATO, kwiecień 1999:
=> 4 główne części:
I- Cele i zadania Sojuszu
II- Ocena nowego środowiska międzynarodowego w XXI wieku
III- Podejście Sojuszu do bezpieczeństwa międzynarodowego w XXI wieku
IV Dyrektywy dla sił zbrojnych sojuszu
I Cele i zadania Sojuszu:
1) Podstawowe wartości i zasady dla których obrony istnieje Sojusz:
- demokracja
- PC
- praworządność
- utrzymanie trwałego związku między EUR a AM PN
- solidarność i spójność w ramach Sojuszu zapewniająca poczucie równego bezpieczeństwa wszystkim jego członkom
2) Podstawowe zadania Sojuszu u progu XXI wieku:
a) bezpieczeństwo- NATO jego fundamentem w strefie euroatlantyckiej
b) konsultacje
c) odstraszanie i obrona przeciwko jakiejkolwiek agresji
d) opanowywanie kryzysów:
- deklaracja do tego rodzaju zaangażowania, łącznie z użyciem siły
- ale każdy taki przypadek będzie rozpatrywany odrębnie, decyzja o podjęciu akcji będzie zapadać przez konsensus,
e) partnerstwo, współpraca i dialog z pozostałymi państwami strefy euroatlantyckiej
3) główne kwestie sporne:
a) na ile tzw nowe zadania należą do podstawowych funkcji Sojuszu- bezp, odstraszania, obrony- nie rozstrzygnięte
b) kwestia autoryzacji operacji spoza art. 5- wprawdzie wyraźne odesłanie do kompetencji RB, ale też powołanie się na precedens kosowski
II Ocena nowego środowiska bezpieczeństwa:
1) Obraz generalnie pozytywny, ale pozostają pewne niepewności i ryzyko, które mogą przeradzać się w ostre kryzysy
2) Główny problem- scharakteryzowanie sytuacji w RUS w taki sposób, który odzwierciedliły troskę Sojuszu, a jednocześnie nie wywołałby w RUS niepożądanej reakcji:
a) mowa o „niektórych krajach” w ramach i na obrzeżu steru euroatlantyckiej, które stoją w obliczu poważnych trudności gosp, polit, społ, mogących prowadzić do kryzysu
b) mowa o rywalizacjach etnicznych i religijnych, sporach terytorialnych i skutkach nieudanych lub nie podjętych reform wew
c) mowa o istnieniu silnych sił nuklearnych poza Sojuszem, co musi być brane przez Sojusz pod uwagę w kontekście bezpieczeństwa
3) Zapis o zagrożeniu proliferacją BMS, zwłaszcza z udziałem podmiotów pozapaństwowych
4) Spór o globalną rolę sojuszu:
a) domagali się jej zapisania Amerykanie
b) zapis:
- wprawdzie pierwotną funkcją Sojuszu pozostaje obrona terytorium państw członkowskich
- ale zarazem bezpieczeństwo sojusznicze musi brac pod uwagę globalny kontekst
- jego interesy bezpieczeństwa mogą być bowiem naruszone innymi ryzykami, w tym:
* aktami terroryzmu
* działaniem zorganizowanej przestępczości
* zakłóceniami w dostawach żywotnych surowców
- Sojusz musi być zatem gotowy do reagowania na takie ryzyka
III Podejście Sojuszu do bezpieczeństwa międzynarodowego w XXI wieku:
1) Szerokie, uznające znaczenie czynników polit, ekon, społ i środowiska nat, podejście do bezp
2) Jednak podstawą bezpieczeństwa pozostaje utrzymanie zdolności militarnych niezbędnych dla należytej wspólnej obrony
3) Kolejne paragrafy poświęcone:
- operacją poza art 5
- partnerstwu i współpracy z państwami spoza NATO w ramach EAPC
- stosunkom z RUS, UKR, stosunkom z państwami Morza Śródziemnego
- możliwości dalszego rozszerzenia NATO
- sprawom kontroli zbrojeń, rozbrojenia i nieproliferacji
4) Sporne- europejskie aspiracje w dziedzinie bezpieczeństwa:
a) podkreśla się wagę rozwoju ESDI, nadzieję na wzrost tą drogą europejskiego wkładu w NATO, nadzieję na wzrost partnersta transatlantyckiego
b) ale- jeśli chodzi o możliwość korzystania przez EUR z zasobów NATO, to stosowany zapis czyni ją praktycznie niemożliwą.
IV Wytyczne dla sił zbrojnych Sojuszu:
1) przypomnienie fundamentalnej zasady- bezpieczeństwo sojuszników jest niepodzielne- atak na jednego jest atakiem na wszystkich
2) zasad kolektywnego wysiłku ma również zapobiegać renacjonalizacji polityk obronnych państw NATO
3) Odwołano się też do sprawy ESDI:
- Sojusz powinien być gotowy do wsparcia na bazie wydzielonych ale nie rozłącznych wojsk, operacji pod kierunkiem UZE lub uzgodnionych w inny sposób- miękkie odniesienie do ambicji UE
4) do głównych cech zintegrowanych sił zbrojnych zalicza się:
- wspólne planowanie wojskowe
- wspólne finansowanie
- formacje wielonarodowe
- wspólne kwatery dowódcze
- zintegrowany system obrony powietrznej
- właściwą równowagę ról i odpowiedzialności w ramach NATO
- stacjonowanie sił narodowych także na terytoriach państw sojuszniczych
- wspólne procedury dotyczące zaopatrzenia, logistyki, wyszkolenia
- wspólne ćwiczenia
- współpracę w sferze infrastruktury, logistyki i produkcji uzbrojenia.
5) rozlegle zadania NATO wymagają szerokiego spektrum zdolności militarnych
6) Rozbieżności- dotyczyły proporcji w ramach dualizmu zadań obronnych- wojsk zdolnych do odstraszania i obrony oraz wojsk zdolnych do skutecznego prowadzenia operacji spoza art. 5- EUR przeciwna zbyt daleko idącym zmianom
- oznaczało to zmianę w strukturze sił- zmniejszenia wielkości sił stacjonarnych na rzecz mobilnych sił ekspedycyjnych+ analogiczne zmiany w uzbrojeniu
- materialny wyraz- Inicjatywa Zdolności Obronnych (DCI)- szczegółowe zobowiązania na rzecz modernizacji potencjałów zgodnie z nową doktryną
* ale DCI była zbyt ambitna i poniosła fiasko; w Pradze w XI 2002 ogłoszono zobowiązania praskie (bardziej realistyczne) oraz powołano NRF- siły szybkiego reagowania o char czysto ekspedycyjnym, 20 tys, wojska lądowe, powietrzne i morskie, decyduje NAC
7) rozbieżność- strategia nuklearna
- przed szczytem propozycja GER, by NATO zobowiązało się, że nie użyje broni nukl jako I- sprzeciw USA, chcących zachować tu swobodę
- zapisy:
* zasadniczo polityczny cel sił nukl- ochrona pokoju i zapobieganie szantażowi
* siły nie są wymierzone w żadne państwo
* podkreślenie roli zarówno sił USA, jak i GBR i FRA
* potrzeba utrzymania przez NATO adekwatnych sił nuklearnych w EUR
* mowa o radykalnej redukcji substrategicznych sił nukl- artylerii i krótkiego zasięgu
V) nowe wyzwania i kryzys NATO:
I Afganistan:
1) 11 IX 2001- pokazuje skalę zagrożenia terrorystycznego
2) 12 IX 2001- NATO przywołuje klauzulę 5 u deklaruje gotowość wspólnej walki z Al.- Kaidą.
3) USA zaatakowały AFG, ale odrzuciły pomoc NATO na rzecz koalicji chętnych, w celu większej swobody
4) RB przekazała misję stabilizacyjną NATO - ISAF- ale od 2004 impas:
- członkowie nie byli w stanie wzmocnić jej pod względem sprzętu i liczby żołnierzy
- NATO nie radzi sobie z działalnością warlordów
- ani z odbudową wpływów przestępczości i odradzaniem się produkcji opium
II Irak:
1) Interwencja dzieli członków
2) gdy po kilku miesiącach nasiliły się kłopoty- USA chce włączyć NATO w operację, ale sprzeciw państw przeciwnych atakowi
3) Jednak NATO w różny sposób angażuje się stabilizację:
- np. poprzez wsparcie łącznościowe dla wojsk polskich
- przez pomoc w szkoleniu armii irackiej
III destabilizacja NATO:
1) Przyczyny różnic:
a) podejście do globalizacji NATO- wykorzystywania go daleko poza strefą art. 6
b) stosunek do RB
c) opór części krajów EUR wyrażający się przyspieszeniem rozwoju ESDP, co jest postrzegane w USA jako budowa odrębnego systemu obrony, co zagraża NATO i jest wyzwaniem dla wpływów USA w EUR, i rodzi konieczność przeciwdziałania traktatowi konstytucyjnemu
d) gigantyczne dysproporcje między USA a EUR
e) instrumentalizacja NATO przez Bucha:
- skrzynka z narzędziami
- organizacyjna podstawa dla koalicji chętnych
f) spory wokół żądań USA, by EUR zwiększyła nakłady na zbrojenia
2) Te spory i problemy spowodowały, że mimo nowych problemów i wyzwań strategicznych ni udało się podjąć rewizji koncepcji strategicznej NATO:
- modyfikacje w formie deklaracji czy komunikatów ze szczytów w Pradze 2002 i Stambule 2004. - na 1 planie zainteresowani NATO zwalczanie nowych zagrożeń, na czele z terroryzmem i proliferacją BMR
C) Europejska strategia bezpieczeństwa:
I Antecedencje:
1) Tradycja myślenia o europejskiej PBiO liczy niemal 700 lat i jest związana z planami wiecznego pokoju czy jedności EUR:
a) Dubois, Jerzy z Podiebradow, Książe de Sully, William Penn, opat de Saint Pierre, Stanisław Leszczyński
b) elementy wspólne- utworzenie Rady na najwyższym szczeblu, która miałaby do dyspozycji jakieś siły zbrojne służące utrzymywaniu pokoju; państwa byłyby zobowiązane do przychodzenia sobie z pomocą; podkreślano wymiar cywilizacyjny związku, co definiowało odrębną wobec otoczenia tożsamość EUR
2) Praktyka- Nowożytny system SM od XVI/XVII w:
a) stabilność i pokój starano się zapewnić poprzez samoczynny mechanizm równowagi i zmieniający się koncert mocarstw
b) aż do I połowy XX wieku komfortowa sytuacja- militarnie nikt EUR nie zagraża z zewnątrz, a wew konflikty są czymś normalnym i nie zagrażają egzystencji EUR
3) wstrząs I wojny powoduje natężenie planów i konkretów (LN) zmierzających do zapewnienia EUR bardziej trwałego bezpieczeństwa, ale pomysły te spełzły na niczym
II Trudne początki via NATO:
1) II wojna światowa stwarza zupełnie nową sytuację w EUR:
a) EUR osłabiona, niestabilna i rozdarta
b) zagrożona przez ZSRR
c) odnajduje naturalnego protektora- USA; naturalnego bo:
- część szerszej zachodniej cywilizacji, której strategicznym fundamentem ma być idea wspólnoty atlantyckiej
- sojusznik EUR w walce z 2 śmiertelnymi wrogami- komunizmem i faszyzmem
- jako jedyne wyszły z II wojny wzmocnione
2) EUR Zach najpierw próbuje samodzielnie się zorganizować w dziedzinie bezpieczeństwa- 1948 Pakt Brukselski
=> ale szybko okazuje się, że to nie wystarczy
3) inicjatywa FRA i GBR włączenia USA w zapewnianie BiO EUR ZACH=> 4 IV 49 traktat waszyngtoński
4) Ale art. 5 TW wskazuje, że USA nie były skłonne do automatycznego przyjścia z pomocą sojusznikom=> próba EUR wzmocnienia samemu własnego bezpieczeństwa- inicjatywa EWO 1950-54
5) przejęcie inicjatywy przez USA- modyfikacja TB i utworzenie UZE oraz przyjęcie GER do NATO
=> traktaty paryskie przesądzają na kilkadziesiąt lat o atlantyzacji bezpieczeństwa europejskiego
=> EUR godzi się z rolą wasala w sferze bezpieczeństwa
6) Koniec lat 80- słabnięcie bloku wschodniego=> początek odradzania samodzielnej myśli strategicznej w EUR=> odrodzenie UZE:
a) 1984- Deklaracja Rzymska- sygnalizuje się potrzebę określenia europejskiej tożsamości bezpieczeństwa oraz koordynacji polityk obronnych
b) 1987- Platforma europejskich interesów w dziedzinie bezpieczeństwa- wyraz samodzielnego myślenia o sprawach bezpieczeństwa, co samo w sobie jest już sukcesem
7) Lata 90- koniec zimnej wojny=> przyspieszenie,=> sprawy bezpieczeństwa i obrony stają się częścią procesu integracji europejskiej
a) Traktat z Maastricht II 1992:
- zapisy o UZE jako o komponencie obronnym i zbrojnym ramieniu przyszłej UW
- ustanowienie WPZiB, która z czasem mogłaby objąć także zagadnienia wspólnej obrony państw członkowskich
b)Przełom- Deklaracja Petersberskie VI 1992
- UZE uzyskuje zdolność polityczną do samodzielnego stosowania środków zapobiegania konfliktom lub opanowywania sytuacji kryzysowych, w tym na zlecenie KBWE lub RB
- siły zbrojne UZE będą mogły prowadzić 3 rodzaje zadań:
* operacje ratownicze i humanitarne
* klasyczne misje pokojowe
* zadania bojowe w kontekście opanowywania kryzysów i przywracania pokoju (prace- enforcement)
=> UZE wyprzedza analogiczne zobowiązania NATO 1999, co jest przykładem samodzielnego podejścia do spraw bezpieczeństwa
8) Rosnące aspiracje EUR a USA:
a) do tej pory USA rosnące ambicje w sferze bezpieczeństwa kanalizował przez formułę burden- sharing, czyli zwiększanie wkładu EUR w budżet oraz zwiększanie nakładów na zbrojenia
- ale na początku lat 90 staje się jasne, że chodzi o coś więcej- o polityczno - instytucjonalną tożsamość EUR w zachodniej polityce bezpieczeństwa
- zaczynają się różnice i kontrowersje między USA a częścią EUR
b) w celu zaspokojenia i skanalizowania EUR- idea ESDI:
- pojawia się w rzymskiej koncepcji strategicznej XI 1991
* mówi się z uznaniem o wysiłku WE na rzecz wzmocnienia UZE i europejskiej tożsamości w dziedzinie bezpieczeństwa
* rozwój owej tożsamości miał wzmacniać europejski filar NATO oraz integralność i skuteczność NATO jako całości
c) kolejna próba skanalizowania aspiracji EUR- operacjonalizacja ESDI:
- I 1994- szczyt NATO w Brukseli- idea CJTF- połączonych Sił Wielonarodowych do Zadań Specjalnych- materialnego łącznika między NATO a UZE
- równoległe negocjacje między NATO a UZE w sprawie udostępnienia zasobów Sojuszu a potrzeby operacji UZE,
=> widać wyraźnie, że nie będzie można wyjsć poza lekkie operacje petersberskie, ponieważ USA nie pozwalają na więcej
III) Przyspieszenie- via UE
1) Przyczyny przyspieszenia:
a) zasadnicze podłoże aspiracji Wspólnot- tworzą I na świecie historycznie wykształconą wspólnotę bezpieczeństwa- powiązania tak zaawansowane, że niemożliwy staje się konflikt między nimi
- ale wspólnota bezpieczeństwa nie rozwiązuje problemu bezpieczeństwa zewnętrznego- i to staje się przedmiotem wysiłku UE
b) bo wojny w JUG:
- pokazały bezradność europejskich instytucji międzynarodowych
- pokazały brak materialnych instrumentów reagowania kryzysowego w EUR
- pokazały negatywne aspekty przewagi USA:
* wcale się nie garnęli do zaangażowania
* stosowali taktykę minimalizowania ryzyka dla własnych żołnierzy- tylko bombardowania z dużej wysokości, co potęguje straty humanitarne oraz nie prowadzi do rozwiązania problemów tak, jak interwencja lądowa
2) Przełom- inicjatywa GBR w II połowie 1998:
- chęć wyposażenia UE w zdolności do prowadzenia operacji wojskowych, np. przez:
*wchłonięcie mandatu UZE oraz
* stworzenie organizacyjno- technicznych możliwości podejmowania akcji petersberskich.
3) Szczyt FRA- GBR w Saint Malo w XII 1998:
a) można go uznać za porzucenie ESDI na rzecz rozwoju europejskiej tożsamości bezp w ramach UE oraz przewrót w myśleniu o bezpieczeństwie EUR na rzecz endogenicznych rozwiązań
b) dla odgrywania przez UE wszechstronnej roli na scenie międzynarodowej niezbędna jest jej autonomiczna zdolność do działań w sytuacjach kryzysowych
c) na zdolność tą składa się między innymi:
- dysponowanie siłą wojskową i możliwością jej użycia
- posiadanie dostępu do źródeł informacji i rozpoznania
- zdolność do planowania strategicznego
- możliwość sięgania do środków wojskowych NATO
- podstawy przemysłowe i technologiczne wspólnej polityki obronnej
d) podtrzymanie zobowiązań art. 5 TW oraz art. V TB- by potwierdzić potwierdzić pozycję NATO jako głównego systemu obrony zbiorowej EUR
4) RE w Kolonii VI 1999:
a) proklamowanie EPBiO- ESDP
b) zapowiedź uzyskania autonomicznej zdolności do działań operacyjnych na wiarygodnym potencjale wojskowym
c) zapowiedź powołania odpowiednich organów i procedur
d) przejęcie operacji petersberskich
e) przewiduje się utworzenie rozległej podstawy organizacyjno- technicznej, również przez przejęci materialnych aktywów UZE:
- centra analiz
- wywiad
- planowanie strategiczne
- centrum satelitarne
- instytut studiów bezpieczeństwa
5) RE w Helsinkach w XII 1999:
a) dało początek procesowi tworzenia obudowy instytucjonalnej ESDP
b) oraz jej komponentu wojskowego
6) Kształt instytucjonalny ESDP:
a) Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa- dyrektorzy polityczni z MSZ czł.
b) Komitet Wojskowy- MON lub ich przedstawiciele
c) Sztab Wojskowy UE- eksperci wojskowi, głównie ze sztabów państw czł
d) związanie ESDP z WPZiB (początkowo wahania czy nie 4 filar)
- dlatego Wysoki Przedstawiciel ds. WPZiB odpowiedzialny za koordynację prac przygotowawczych
e) 2004- Europejska Agencja ds. Uzbrojenia, Badań i Zdolności Wojskowych
7) Budowa zdolności militarnych:
a) Helsinki 1999- przyjęcie European Headline Goal- europejskiego celu operacyjnego na rok 2003:
- UE ma do 2003 roku dysponować siłami reagowania kryzysowego:
* 60 tys żołnierzy (w praktyce- powinno być 3 razy więcej- bo do misji, rotacji, wypoczynku)
* zdolnych do mobilizacji w ciągu 60 dni
* mogących realizować swoje zadanie przez 1 rok
- do 2003 będą się odbywać konferencje poświęcone zdolnościom wojskowym Unii, w celu oceny implementacji- Capability Conference
b) XI 200- I konferencja CC w Brukseli:
- zgłoszono 100 tys żołnierzy, 400 samolotów, 100 okrętów
c) 2000- 2003- konferencje zajmują się problemem osiągnięcia przez te siły zdolności operacyjnych
d) wiosna 2003- UE ogłasza że dysponuje zdolnością do prowadzenai operacji przewidzianych dla ESDP
e) problem:
- braki ilościowe i jakościowe w wyposażeniu wojskowym
- braki w jednostkach wyspecjalizowanych
=> dla ich usuwania powołano Plan Działania na rzecz Europejskich Zdolności Obronnych
( ECAP)
f) wiosna 2004- powołanie grup bojowych UE- w związku z doświadczeniami z Kongo, liczą 1500 żołnierzy, mają możliwość mobilizacji i wysłania w teren w ciągu 15 dni, do 2010 ma być ich 13;
8) Problemy współpracy:
a) brak zgody wokół końcowego efektu budowy WPBiO
b) niechęć większości państw do ponoszenia koniecznych nakładów
c) wśród państw UE są członkowie NATO, nie członkowie oraz państwa neutrale
d) są państwa zdające się na Sojusz w sprawach bezp, i takie, które wolałyby się oprzeć na obronie EUR
* naturalnymi sojusznikami USA była tzw Nowa Europa oraz ci czł UE, którzy z wielu powodów nie chcą, aby nowy twór podważał dotychczasowy fundament bezpieczeństwa- NATO.
e) członkowie RB vs państwa chcące wspólnego miejsca w RB dla UE
f) spór co do charakteru armii europejskiej- korpus interwencyjny vs jednostka Czerwonego Krzyża
g) postawa USA:
9) reakcja USA:
a) od samego początku sprzeciwiają się tworzeniu ESDP
b) gdy już powstała, starały się poddać ten proces ścisłej kontroli poprzez polityczne i materialne uzależnienie zdolności obronych od NATO
c) 1999- stanowisko M. Albright - formuła 3x non wobec ESDP:
- nieodcinanie obrony europejskiej od NATO
- niedublowanie zasobów i zadań NATO
- niedyskryminacja eur członków NATO niebędących członkami UE
d) trudne negocjacje w sprawie dostępu UE do zasobów NATO
IV Ku wspólnej strategii europejskiego bezpieczeństwa:
1) Aspekt strategiczny pojawia się na poważnie dopiero wtedy, gdy trzeba określić sytuacje, w których zamierza się podejmować decyzje o akcji zbrojnej:
a) debata na ten temat dowodzi, że może chodzić o:
- zapobieganie konfliktom w ramach rozwiązywania kryzysów; szybka dyslokacja sił UE może zapobiec przerodzeniu się kryzysu w konflikt, np. MAC, a w perspektywie Naddniestrze
- wymuszanie pokoju wiążące się z koniecznością bojowego użycia sił UE (np. operacja taka jak w Kosowie)
- stabilizacja po konflikcie; operacje rozjemcze i monitoringu typu peace kemping ( np. po zakończeniu ostrej fazy konfliktu w b. JUG)
- klasyczne interwencje humanitarne czy ratownictwa w sytuacjach katastrofy humanitarnej, wakże spowodowanej klęską żywiołową (np. w AFR)
b) ich tłem może być konflikt wew, niestabilność wywołana działaniami autorytarnych rządów, zjawiska towarzyszące procesom rozpadu państw
c) we wszystkich tych sytuacjach UE przewiduje działanie zgodne z PM
2) praktyczne doświadczenie państw UE w operacjach interwencyjnych:
a) GBR i FRA- bogata przeszłość kolonialnych interwencji, praktyka w działaniu w obcych środowiskach, samodzielny potencjał ekspedycyjny
b) doświadczenie UZE:
- operacja w Zatoce Perskiej
- operacje związane z wojną w JUG
- złożona i udana operacja policyjna w ALB w 1997
c) 2003- I samodzielna operacja UE- przejęcie od NATO operacji prewencyjno- stabilizującej w Macedonii „Amber Fox”
d) wiosna 2003- operacja w Kongo- Artemida- błyskawiczna, śmiała, z rozmachem, pełen sukces
e) koniec 2004- uzgodniono przekazanie misji NATO w Bośni- SFOR; wcześniej USA w 2003 sprzeciwił się temu, bo byłoby to dowodem na zdolność UE do podejmowania poważnych operacji wojskowych
3) Odpowiednie zapisy w Traktacie Konstytucyjnym dla Europy (2003):
a) zintegrowanie ESDP z CFSP w osobie MSZ UE
b) środki cywilne i wojskowe ESDP mają być używane w misjach wykonywanych poza UE w celu:
- utrzymania pokoju,
- zapobiegania konfliktom i
- umacniania bezpieczeństwa międzynarodowego
c) charakter misji:
- wspólne działania rozbrojeniowe (w sensie w danym kraju, np. Kongo)
- misje humanitarne i ratunkowe
- misje woskowego doradztwa i wsparcia
- misje zapobiegania konfliktom i utrzymania pokoju
- misje opanowywania kryzysów, w tym przywracania pokoju
- stabilizacja po konfliktach
- służące zwalczaniu terroryzmu
d) ESDP może doprowadzić do wspólnej obrony, jeśli tak zdecyduje jednomyślnie RE
e) Ale też możliwość wprowadzenia w ramach pogłębionej integracji zasady wspólnej Oborny między niektórymi państwami, zanim RE zdecyduje się ją wprowadzić dla całej UE.
f) definiuje zadani Europejskiej Agencji ds. Uzbrojenia, Badań Zdolności Wojskowych:
- udział w określaniu celów w zakresie zdolności wojskowej członków i ocena ich realizacji
- sprzyjanie harmonizacji potrzeb sprzętowych i metod zakupów uzbrojenia
- inicjowanie projektów wielostronnych w tej dziedzinie
- wspieranie wspólnych badań w dziedzinie technologii wojskowej
4) 12 XII 2003- przyjęcie w Brukseli na RE Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa:
* projekt Solany
a) fundamentalny związek między wew i zew aspektami bezpieczeństwa- biedą i niedorozwojem a konfliktami
b) zdefiniowanie zagrożeń dla bezpieczeństwa EUR:
- agresja na dużą skalę jest obecnie nieprawdopodobna
- jednak pojawiają się nowe zagrożenia:
* terroryzm
* proliferacja BMR
* konflikty regionalne
* upadek państw
* przestępczość zorganizowana
- szczególnie niebezpieczne jest to, że często współwystępują ze sobą, wzajemnie się wzmacniając (no AFG)
c) polityczną odpowiedzią UE na tez zagrożenia jest:
- umacnianie stabilności i bezpieczeństwa w jej sąsiedztwie, z priorytetem dla rozwiązania konfliktu bliskowschodniego
- tworzenie porządku międzynarodowego opartego na skutecznym multilateralizmie- umacnianie instytucji międzynarodowych (w tym OM- ONZ, NATO, OBWE, RE), oraz porządku opartego na zasadach prawa
- dążenie do lepszego świata- bardziej zjednoczonego, bezpiecznego i sprawiedliwego
d) Praktyczne implikacje:
**UE ma być bardziej aktywna:
- większe zdecydowanie w stosowani różnorodnych instrumentów UE w celu rozwiązywania kryzysów
- konieczność rozwinięcia kultury strategicznej, która umożliwi przeprowadzenie wczesnych, szybkich a jeśli to konieczne, uderzeniowych interwencji
- działanie, zanim sytuacja pogorszy się zbyt radykalnie
**UE ma dysponować lepszymi zdolnościami dziania
- właściwe zasoby militarno- cywilne
- wspólna ocena zagrożeń
- ścisła współpraca wywiadów
- strategiczne partnerstwo z NATO
**UE ma być bardzie spójna
- lepsza koordynacja rozproszonego potencjału UE i państw czł
- spójne i kompleksowe stosowanie sił szybkiego reagowania, instrumentów dypl oraz gospodarczo handlowych
e) podkreślenie kluczowego znaczenia współpracy z partnerami:
- stosunki transatlantyckie są nie do zastąpienia,
- celem jest skuteczne i zrównoważone partnerstwo z USA
- gotowość współpracy z innymi potęgami, które podzielają wartości i cele UE, np. z ChRL i RUS.
5) Wyzwania dla realizacji strategii:
a) problem witalności ekonomicznej i demograficznej
b) wyzwanie wytworzenia kultury strategicznej
c) po II Wojnie Europejczycy nie są skorzy do sięgania po siłe militarną ani do stosowania jej na dużą skalę