Statystyk

Kod klasyfikacji: 212202

Rozdział klasyfikacji: Nauka i dziedziny z nią związane

Klasa klasyfikacji: Nauki przyrodnicze, ścisłe

Zadania i czynności

Statystyk opisuje za pomocą liczb i analizuje zjawiska gospodarcze, społeczne i dotyczące środowiska naturalnego, a także wyniki doświadczeń z dziedziny biologii, medycyny, techniki i innych nauk. Najbardziej znanym rezultatem pracy statystyków są roczniki statystyczne, z których możemy dowiedzieć się, ile nas jest, jaki typ rodziny przeważa i gdzie mieszkamy, jak długo żyjemy (statystyka ludności), ile i czego wyprodukowano, czym i w jakich ilościach handlowano, ile wydano na inwestycje, a ile na konsumpcję, ile zarabialiśmy i o ile wzrosły się ceny, a także jak to wszystko wyglądało w innych krajach (statystyka gospodarcza).

Zadaniem statystyka jest zorganizowanie i przeprowadzenie badania statystycznego określonego zjawiska. Na badanie statystyczne składają się czynności zbierania, przechowywania i opracowywania danych (zwykle liczbowych), a następnie analiza badanego zjawiska i udostępnianie wyników badania.

Zbieranie informacji dotyczących działalności gospodarczej, społecznej czy też ludności odbywa się w ten sposób, że jednostki świadczące tę działalność (na przykład, przedsiębiorstwa, banki, szkoły, gospodarstwa domowe, itp.) wypełniają i przekazują do wyspecjalizowanych jednostek prowadzących badania statystyczne, tj. urzędów statystycznych, sprawozdania statystyczne. Mają one postać formularzy, w których poszczególne rubryki zawierają różne informacje na temat badanej jednostki. Czynności szczegółowe, które wykonuje statystyk w tej fazie badania, to: opracowanie instrukcji wypełniania sprawozdań, rozesłanie formularzy sprawozdań do jednostek objętych badaniem, dodatkowe informacje i konsultacje dla badanych jednostek w wypadku trudności w wypełnieniu sprawozdań, kontrola napływu wypełnionych sprawozdań w terminie. Dane doświadczalne z dziedziny biologii, medycyny, techniki i innych nauk mogą pochodzić ze wskazań aparatury kontrolno-pomiarowej lub dokumentacji prac doświadczalnych.

Przechowywanie danych statystycznych polega na zapewnieniu dostępu do nich po zakończeniu badania. W tym celu statystyk określa, jak długo i w jakiej formie dane będą przechowywane.

Opracowywanie danych polega przede wszystkim na operacjach arytmetycznych (dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie), przeprowadzanych na danych liczbowych, pochodzących ze sprawozdań statystycznych. Niekiedy opracowywanie danych ma charakter skomplikowanych operacji matematycznych, gdy statystyk poszukuje zależności między poszczególnymi cechami badanego zjawiska. W tym celu buduje on model statystyczny (inaczej: statystyczno-matematyczny) analizowanego zjawiska, to znaczy pewne jego cechy (nazywa je zmiennymi objaśnianymi) przedstawia jako funkcję matematyczną innych cech (te nazywa zmiennymi objaśniającymi). Czynności szczegółowe, które wykonuje statystyk w trakcie opracowywania danych, to: kontrola poprawności formalnej danych (na przykład: czy eksport danych wyrobów nie przekracza ich produkcji), przygotowanie algorytmu obliczeń (co, na podstawie czego i jak ma być liczone), przekazanie danych i algorytmu obliczeń do ośrodka obliczeniowego, współpraca z ośrodkiem obliczeniowym, praca na mikrokomputerze (w przypadku nietypowych analiz, modelowania itp.).

Analiza wyników badania może mieć postać porównań w czasie (np. czy eksport ogółem wzrósł, czy też spadł w porównaniu z poprzednim rokiem), porównań w przestrzeni (np. jak kształtują się proporcje przeciętnego wynagrodzenia w służbie zdrowia między województwami), a w tym porównań międzynarodowych. Bardziej złożony charakter mają analizy zależności między poszczególnymi cechami zjawiska, zwykle wykonywane na podstawie modeli statystyczno-matematycznych. Szczególnym rodzajem analizy są prognozy, gdy statystyk próbuje określić przebieg badanego zjawiska w przyszłości, na podstawie informacji o przeszłości. Prognozy najczęściej występują w statystyce demograficznej, czyli w statystycznych badaniach ludności.

Statystyk udostępnia wyniki badań głównie w formie publikacji. Czasem mają one postać zebranych razem tablic wynikowych, uzupełnionych jedynie podstawowymi objaśnieniami (np. roczniki statystyczne). Niekiedy są to opracowania analityczne, w których wyniki liczbowe są obszernie analizowane i komentowane. Czasem są one też ilustrowane graficznie, na przykład za pomocą wykresów, diagramów, histogramów itp., które dla wielu odbiorców opracowań statystycznych są bardziej czytelne i zrozumiałe, niż tablice wypełnione liczbami. Czynności szczegółowe, które wykonuje statystyk w tej fazie badania, to korekta tablic wynikowych i opracowanie części analitycznej. W ramach tej ostatniej czynności mieści się niekiedy graficzna interpretacja wyników. Coraz częściej wyniki badań statystycznych są udostępniane odbiorcom na komputerowych nośnikach danych (na przykład, na dyskietkach).

Środowisko pracy

materialne środowisko pracy

Statystyk pracuje w pokojach biurowych, czasem w salach szkolnych lub wykładowych. Wykonuje swoją pracę głównie siedząc za biurkiem, często przed ekranem komputera. Taki tryb pracy wymaga dbałości o prawidłową sylwetkę i unikanie nadmiernego obciążenia wzroku. Schorzenia kręgosłupa i osłabienie wzroku, to dolegliwości, które mogą pojawić się po wielu latach pracy w tym zawodzie.

warunki społeczne

Praca statystyka ma głównie charakter zespołowy. Wymaga ona dość częstych kontaktów z ludźmi. Kontakty te, to współpraca w ramach zespołu realizującego badanie statystyczne (np. wzajemne konsultacje, opracowanie wyników zgodnie z podziałem zadań w ramach zespołu), kontakty z ekspertami w dziedzinie, której dotyczy badanie (np. z farmaceutami i lekarzami, w przypadku statystycznych badań skuteczności leków), kontakty z informatykami przy przetwarzaniu danych, kontakty z jednostkami dostarczającymi dane (np. instrukcje, wyjaśnienia, interwencje), kontakty z odbiorcami informacji (np. konsultacje, wyjaśnienia, wywiady).

warunki organizacyjne

Większość statystyków pracuje od 6 do 9 godzin dziennie. Godziny pracy są stałe i odbywa się ona wyłącznie w dzień. Nie jest wymagana praca w dni świąteczne i wolne soboty. Statystycy zajmujący się nauczaniem, a zwłaszcza pracą naukowo-dydaktyczną mogą mieć zmienny czas pracy, zależny od rozkładu zajęć dydaktycznych i organizacji pracy w macierzystej instytucji (na przykład: możliwość pracy w domu w niektórych instytutach naukowych i uczelniach). Może to się też wiązać z pracą w dni wolne od pracy.

Praca statystyka ma zwykle charakter rutynowo powtarzanych badań. W takich wypadkach wymaga ona okresowego nadzoru. W wypadku badań specjalistycznych, statystyk - zwłaszcza jeśli zajmuje stanowisko kierownicze lub występuje w roli eksperta - może mieć dużą swobodę w doborze metod badania i rozkładzie czasowym zadań. Wyjąwszy osoby rozpoczynające pracę, statystyk występuje zarówno w roli kierownika, jak i podwładnego. Praca wymaga jedynie okazjonalnych wyjazdów, na przykład związanych ze szkoleniami i podróżami służbowymi, w tym zagranicznymi.

Wymagania psychologiczne

Statystyk, analizując zbiory liczb, poszukuje prawidłowości pośród zjawisk opisywanych przez te liczby. By za liczbami dostrzegać badane zjawiska, by odnaleźć występujące tam prawidłowości, w pracy statystyka przydatne są dobrze rozwinięte zdolności rozumowania logicznego i myślenia twórczego. Zwykle zbiory liczb, którymi operuje statystyk są duże. Nawet przy użyciu najlepszych programów komputerowych, operacje matematyczne, kontrolne i inne, które wykonuje statystyk są często pracochłonne i czasochłonne. Ich należyte wykonanie wymaga więc umiejętności koncentracji uwagi. Ważne są też spostrzegawczość i dobra pamięć, co ułatwia, na przykład, odszukiwanie błędów, które zdarzają się na różnych etapach badania statystycznego (na przykład: błędy w sprawozdaniach, błędy w algorytmach obliczeń). Przydatna w pracy statystyka jest dokładność, bowiem badania statystyczne, w szczególności wykorzystujące zaawansowane metody matematyczne, wymagają ścisłego stosowania reguł, sformułowanych często w postaci skomplikowanych wzorów matematycznych. W swojej pracy statystyk łączy znajomość metod gromadzenia i analizy danych, które są identyczne bądź bardzo zbliżone niezależnie od dziedziny zastosowań, z wiedzą w zakresie dziedziny, której dotyczą jego badania. Statystyk gospodarczy musi więc legitymować się pewną wiedzą ekonomiczną, demograf musi znać prawidłowości rozwoju zbiorowości ludzi zaś biometryk, czyli statystyk analizujący zjawiska biologiczne musi uzupełniać swoją wiedzę w dziedzinie biologii. W tym celu przydatne są zainteresowania naukowe, a także informatyczne, bowiem podstawowym narzędziem pracy statystyka jest komputer.

Jakkolwiek badania statystyczne prowadzą zwykle zespoły, to zadania które realizuje statystyk wymagają od niego samodzielności. Często bowiem jest on specjalistą o unikatowej wiedzy i wyspecjalizowanym zakresie kompetencji. Wyniki badań statystycznych służą nierzadko jako podstawa ważnych decyzji władz państwowych lub też, na ich podstawie zwykli obywatele, organizacje społeczne czy też instytucje międzynarodowe oceniają to, co wydarzyło się w państwie. W pracy statystyka przydatna jest więc niezależność, która gwarantuje społeczeństwu otrzymywanie obiektywnej informacji.

Wymagania fizyczne i zdrowotne

Praca statystyka wymaga niewielkiego wysiłku fizycznego i w tym sensie jest pracą lekką.

Pracę w zawodzie statystyka mogą wykonywać osoby niepełnosprawne, z wadami narządu słuchu, niedowidzące, z dysfunkcją kończyn dolnych, w tym poruszające się na wózkach inwalidzkich. Dotyczy to przede wszystkim instytucji, które nie wymagają dyspozycyjności i dopuszczają ruchomy czas i elastyczny tryb pracy (np. praca w niektóre dni w domu). W wypadku przedsiębiorstw, banków czy urzędów statystycznych wymagana jest znaczna dyspozycyjność, przez co na zatrudnienie mogą liczyć osoby w niewielkim stopniu niepełnosprawne. Dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich barierą dla zatrudnienia może być niedostosowanie budynków i wyposażenia wnętrz bardzo wielu instytucji do potrzeb tych właśnie osób.

Warunki podjęcia pracy w zawodzie

Podjęcie pracy w zawodzie statystyka wymaga wyższego wykształcenia. Preferowane jest wykształcenie ekonomiczne, matematyczne, informatyczne oraz socjologiczne. Możliwości specjalizacji w zakresie statystyki oferują uczelnie ekonomiczne oraz uniwersytety w ramach wydziałów ekonomii i matematyki. Mile widziana jest co najmniej bierna znajomość przynajmniej jednego języka obcego (najlepiej angielskiego) oraz umiejętność obsługi komputera. Statystyk podejmujący pracę dydaktyczną na wyższej uczelni zobowiązany jest do odbycia przeszkolenia pedagogicznego.

Osoby z wyższym wykształceniem, lecz z minimalną znajomością statystyki lub bez takiej znajomości, które pragną uzyskać pewne kwalifikacje w tym zakresie mogą ukończyć kursy, mogą skorzystać z zajęć w ramach Kursów Zastosowań Matematyki, organizowanych corocznie przez Instytut Matematyczny Polskiej Akademii Nauk. Kursy te dostosowane są do potrzeb osób, które pracują zawodowo i mogą poświęcić nauce tylko kilka godzin tygodniowo. Do zrozumienia wykładów wystarcza na ogół znajomość matematyki w zakresie wykładanym na wydziałach niematematycznych wyższych uczelni. Zajęcia odbywają się w trybie semestralnym (październik - styczeń, marzec - czerwiec) i zajmują dwie godziny w tygodniu. Słuchacze otrzymują zaświadczenia o uczestnictwie w zajęciach na podstawie list obecności. Dla zainteresowanych organizuje się nieobowiązkowe egzaminy.

Możliwości awansu w hierarchii zawodowej

Statystyk ma znaczne możliwości awansu w hierarchii zawodowej. Wraz ze wzrostem swoich kwalifikacji statystyk może być awansowany na kolejne stopnie w hierarchii służbowej (np. w urzędzie statystycznym: statystyk, starszy statystyk, konsultant). Może też sprawować funkcje kierownicze (na przykład: naczelnik wydziału, dyrektor). Statystycy, w tym również pracujący poza jednostkami badawczymi, nierzadko uzyskują stopnie naukowe (doktor, doktor habilitowany).

Możliwości podjęcia pracy przez dorosłych

Statystyka jest szybko rozwijającą się dyscypliną (metody badań, programy komputerowe), co sprawia że wiedza w tym zakresie dezaktualizuje się. Przemiany w Polsce w ostatnich latach wymagają odpowiednich posunięć dostosowawczych również w zakresie zastosowań statystyki, tak by reprezentowała ona standard porównywalny z krajami najwyżej rozwiniętymi. Wszystko to powoduje, że jakkolwiek nie ma wyraźnego limitu wieku dla osób poszukujących zatrudnienia w zawodzie statystyka po dłuższej przerwie, lub też pragnących przekwalifikować się, to muszą one liczyć się z trudnościami akceptacji przez pracodawców, jeśli przekroczyły 40 rok życia. Dotyczy to zwłaszcza osób poszukujących dobrze płatnej pracy na wysokim stanowisku. Wiek lub dłuższa przerwa w pracy w zawodzie statystyka nie powinny być przeszkodą w wypadku osób reprezentujących wysokie kwalifikacje lub rzadkie specjalności.

Polecana literatura

Kassyk-Rokicka H., Statystyka nie jest trudna. Mierniki statystyczne, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1994.

Luszniewicz A., Statystyka nie jest trudna. Metody wnioskowania statystycznego, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1994.

Sylwetki statystyków polskich, Polskie Towarzystwo Statystyczne, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 1993.

Informacje na temat zawodu statystyka pojawiają się w miesięczniku Wiadomości Statystyczne, wydawanym wspólnie przez Główny Urząd Statystyczny i Polskie Towarzystwo Statystyczne.

Źródło danych: Przewodnik Po Zawodach, wyd. II, MPiPS

1

---