XX lecie międzywojenne to okres między pierwszą a drugą wojną światową -jeden z najkrótszych okresów literackich w dziejach literatury. Początek przypada na rok 1918 - zakończyła się pierwsza wojna światowa, Polska odzyskała niepodległość, a koniec na rok 1939 - wybuchła druga wojna światowa.
WAŻNE WYDARZENIA HISTORYCZNE:
11 października 1918 - koniec pierwszej wojny światowej (polska niepodległe państwo)
- Rewolucja - socjalizm - kult miasta, masy, człowieka robotnika, ludzie do władzy.
1918 - POLSKA- „wojna o wiosnę”- skandal literacki. Tuwim napisał wiersz, który uraził delikatne uczucia, opisał wiosnę nie jako zielona i rozkwitającą, lecz jako brutalna i wulgarną.
1922 - Powstanie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich; „Marsz na Rzym” Mussoliniego - zamach stanu - dyktatura partii faszystowskiej we Włoszech
1929-1933 - wielki kryzys gospodarczy w Stanach Zjednoczonych i Europie
1933 - Hitler kanclerzem Rzeszy (nazizm doktryna panującą w Niemczech)
1938 - Anschluss Austrii (włączenie do Niemiec)
1938-1939 - zabór Czechosłowacji przez Niemcy
1939 - agresja Niemiec na Polskę
KIERUNKI FILOZOFICZNE
Materializm dialektyczny - teoria filozoficzna stworzona przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa; twórcy tego kierunku głosili tezę o pierwotności materii i wtórności świadomości; poznanie rzeczywistości jako ciągły proces gromadzenia prawd względnych i zbliżania się do prawdy absolutnej; poznanie to praktyka; przemiany wynikają z nieustannej walki przeciwieństw; literatura, była odzwierciedleniem stosunków społecznych.
Egzystencjalizm - za jego twórców uznaje się: Martina Heideggera, Alberta Camus i Jeana Paula Sartre'a. Koncentrował się na stwierdzeniu, że człowiek jest skazany na egzystencję, że musi żyć, trwać i nie ma innego wyjścia. Człowiek przez całe swoje życie musi dokonywać wyborów, co wywołuje w nim lęki. Boi się on zarówno życia, jak i śmierci. Jest to bardzo pesymistyczna filozofia.
Intuicjonizm jest to teoria zapoczątkowana przez francuskiego filozofa H. Bargsona. Zdaniem tego filozofa głównym narzędziem poznania świata nie jest rozum, lecz intuicja i instynkt życiowy. Prawa rządzące światem są zdaniem Bergsona nieuchwytne, ponieważ o wszelkim jego rozwoju decyduje irracjonalny pęd życiowy, który tylko artyści mogą dzięki własnej intuicji wyczuć i wyrazić.
Pragmatyzm powstał pod koniec XIX wieku w Ameryce, a jego twórcą był Wiliam James. Hasłem było zbliżenie filozofii do życia oraz uzależnienie prawdziwości twierdzeń od ich praktycznych skutków. Poznanie ludzkie ma także charakter czysto praktyczny, nie chodzi więc w tym procesie o obiektywne zbliżenie człowieka do prawdy, lecz o efekty praktyczne, związane z zaspokajaniem ludzkich potrzeb.
Behawioryzm - jest to teoria psychologiczna, która głosiła, że przedmiotem badań mogą być tylko reakcje, zachowania zewnętrzne człowieka, a nie jego wewnętrzne procesy psychiczne. Według behawiorystów nie powinno się badać duszy człowieka, gdyż emocji i uczuć nie można ocenić obiektywnie. Twórcy literaccy kreując swoich bohaterów, skupiają się tylko na ich konkretnych zachowaniach. Nie opisują ich uczuć ani przeżyć.
Psychoanaliza (freudyzm) - jest to koncepcja psychologiczna wyjaśniająca funkcjonowanie i rozwój osobowości człowieka. Za jej twórcę uznaje się Zygmunta Freuda. Głosił on, że człowiekiem rządzą różne popędy, które stanowią nieświadomą motywację jego działań. Na podstawie badań podzielił on psychikę ludzką na: *ID(ono, to)-podświadomość, najgłębsza część ludzkiej psychiki, strefa pierwotnych, przede wszystkim biologicznych instynktów, skupiająca w sobie całość popędów nieświadomych oraz potrzeby i afekty, wszystkie treści wyparte przez ego. *EGO(ja, jaźń)- indywidualna świadomość, mająca bezpośredni kontakt ze światem zewnętrznym, ukształtowana w relacji ja-świat. *SUPEREGO(nad-ja, nadjaźń)- nadświadomość, autorytet etyczny, pełniąca funkcję strażnika treści i powstrzymująca dążenia id; zakorzenione są tu normy postępowania.
Jung sformułował własną teorię, że oprócz świadomości i podświadomości indywidualnej istnieje także ta zbiorowa.
Archetyp- wzorce zachowań, które zakorzeniają się w psychice ludzkiej w dzieciństwie. Archetypy:
Cień - symbolizuje dualizm dobra i zła, oznacza zwierzęce, pierwotne elementy drzemiące w naturze człowieka; uosabia treści nieakceptowane społecznie.
Stary Mędrzec - symbol duchowości oraz patriarchalizmu, uosobienie duchowego przewodnika, uczącego mądrości dalekiej od życiowego praktycyzmu.
Dziecko - symbol bytu bez ukształtowanej trwale formy; archetyp ten uosabia z jednej strony aktywność i indywidualizm, z drugiej - skłonność do chaosu i nieodporność na zwodzenie.
Wieczna Kobieta - uosobienie pięknej, zmysłowej i płodnej cielesności; życiowej praktyczności, materialności.
GRUPY POETYCKIE:
Skamnder- postulat bezprogramowości, ideał młodości, siła twórcza i przyjaźń ma zastąpić manifesty programowe, odrzucenie patosu i wielkich tematów narodowych, mit twórcy- mesjasza i kult talentu, w poezji dominują tematy: wiosna, miłość, radość życia. (J. Tuwim, Antoni Słowiński, Jan Lechom, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz wierzyński)
Futuryści Futurystów cechował agresywny bunt przeciwko wszelkiej tradycji oraz fascynacja światem współczesnej techniki i cywilizacji. Do futurystów należeli Anatol Stern i Aleksander Wat oraz Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec i Tytus Czyżewski.
Awangarda Krakowska- (1922-1927 Kraków, czasopismo Zwrotnica)sztukę należy dostosować do cywilizacji, gł. Tematy to: Miasto, Masa, Maszyna (3xM). Kompozycja ma dążyć do skrótowości, pisanie hasłami, metafora stała się nadrzędna. (Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Jan Brzękowski, Jalu Kurek). Awangarda(z języka Fran. Oznacza straż przednią) jako nazwa kierunku akcentuje nowoczesność, odwagę i otwieranie sztuki na nowe wyzwania. Założenia programowe: *nowa tematyka-przedstawienie nowoczesnego świata; *przedstawienie nowej rzeczywistości; *poeta jako konstruktor, architekt, intelekt nowoczesnego twórcy awangarda przeciwstawiała emocjom tradycyjnego poety; *nowy język poetycki zawierający minimum słów, maksimum treści.
Druga Awangarda- (1927-1939 Lublin, czasopismo Reflektor)przejmują założenia Awangardy Krakowskiej, ale uznają w poezji: Piękno pejzażu, temat wiejski uznany na zasadzie marzeń lub skojarzeń, snu, krytykują poetykę Skamandra. (Józef Czechowicz, Józef Łobodowski)
Kwadryga- wizja sztuki upowszechnionej, główny temat: krytyka rzeczywistości, niesprawiedliwości społecznej, prostota poezji. (Stanisław Dobrowolski, Władysław Sebyła, Lucjan Szenwald, Konstanty Ideofons- Gałczyński)
Żagary- Głoszą katastrofizm- w przekonaniu o końcu świata i kryzysie istniejącego świata, w poezji przedstawiają świat symbolicznie i wizyjnie.
NOWE NURTY ARTYSTYCZNE:
Abstrakcjonizm- sztuka abstrakcyjna, zwana również nieprzedstawiającą, nie odzwierciedlającą kształtów obecnych w naturze. Tworzy nową rzeczywistość z plam, brył, figur i linii. (Wassily Kendinsky)
Dadaizm- wywodzi się od słowa ,,Dada”, które w języku dzieci oznacza drewnianego konika. (Marcel Duchamp ,,Fontanna”). Wyrażali prymitywny stosunek do otaczającej rzeczywistości; życie jako równoczesna plątanina dźwięków, barw i rytmów duchowych; nie przybierali wobec życia postawy estetyzującej; uważali dadaizm jako stan umysłu; propagowali czynny tryb życia.
Fowizm- pochodzi od Fran. Słowa oznaczającego bestię. Swobodne czystych i intensywnych kolorów. Odrzucono impresjonistyczną grę światłem. Sprzeciwiono się wiernemu odzwierciedleniu rzeczywistości. (Henri Matisse ,,Radość życia”).
Futuryzm- pochodzi od słowa oznaczającego przyszłość. Chcieli dokonać rewolucji artystycznej o społ. Odrzucili dorobek kulturalny Europy. Zachwycali się pejzażem wielkomiejskim, opiewali pęd maszyn i dynamizm życia. (Umberto Baccioni ,,Materia”).
Kubizm- pochodzi od łac. Słowa oznaczającego kostkę. Odrzucali zasady perspektywy i światłocienia, ukazując rzeczywistość w ruchu, widzianą z kilku punktów jednocześnie. W poezji i filmie kolażowa kompozycja. (Pablo Picasso ,,Panny z Awinionu”).
Suprematyzm- pochodzi od łac. Słowa ,,najwyższy”. Głosił, że ważniejsze od tego, co obraz przedstawia, jest odczucie towarzyszące jego odbiorowi. (Kazimierz Malewicz ,,Czarny kwadrat”).
Surrealizm- nazwa oznacza realizm wyższego rzędu, czyli realizm nieświadomości. Wykształcenie w literaturze techniki zapisu automatycznego; w sztukach plastycznych obrazowano stany ludzkiej podświadomości przez grę skojarzeń; ukazanie ludziom kruchości ich myśli; chcieli dokonać rewolucji; surrealizm nie jest formą poetycką; nie mieli nic wspólnego z literaturą, ale potrafili się nią posługiwać.
Unizm- nazwa pochodzi od słowa jedność. Jednorodna kompozycja abstrakcyjnych kształtów jednolicie zorganizowanych pod względem przestrzennym. (Władysław Strzemiński).
Różnice w manifestach Polskich i Włoskich futurystów: w Polsce równouprawnienie kobiet, we Włoszech pogarda; w Polsce dążenie do pokoju, współpracy i pomocy, we Włoszech chęć wojny.
Witalizm- Pogląd, wedle którego, jak pisze Tomasz Wroczyński, „biologiczna natura człowieka okazuje się wystarczającą racją istnienia, uzasadnia sens ludzkiego życia”. Witalizm widoczny jest szczególnie w początkowym etapie twórczości Skamandrytów.
Katastrofizm- Tym mianem określamy pewną postawę w sztuce. Wyraża ona przekonanie o nieuniknionej katastrofie, zagładzie świata i całej cywilizacji, upadku wszelkich wartości. Katastrofizm sięga do romantycznych teorii historiozoficznych i często opiera się na romantycznym obrazowaniu. Za przyczyny katastrofizmu w okresie dwudziestolecia międzywojennego uważa się kryzys gospodarczy w Europie i narastający totalitaryzm. Wyraźnie zobaczyć można elementy katastrofizmu w twórczości Józefa Czechowicza, Czesława Miłosza, Jerzego Zagórskiego
PRZEDWIOŚNIE STEFAN ŻEROMSKI
Przedwiośnie to etap, na jakim znajduje się Polska w momencie, kiedy główny bohater powieści poznaje kraj swoich rodziców. Książka ta wywołała dość duży ferment wśród ówczesnych czytelników. Nie daje ona bowiem jednoznacznej recepty na uzdrowienie i wzmocnienie państwa.
Bohaterowie:
- Cezary Baryka
- Seweryn Baryka
- Jadwiga Dąbrowska
- Szymon Gajowiec
- Hipolit Wielosławski
- Laura Kościeniecka
- Karolina Szarłatowiczówna
- Wanda Okszyńska
- Antoni Lulek
Problematyka:
- narodowa - towarzyszy zainteresowaniu polityką i wyraża się troską o niezależność i siłę Polski.
- społeczna - znajduje wyraz w podjęciu tematu rewolucji, która jest dokładnie opisywana i oceniana w pierwszej części powieści; dalsze fragmenty utworu opisują strukturę polskiego społeczeństwa i wskazują na nieprawidłowości w jego funkcjonowaniu
- moralna - wynika ze skupienia uwagi na jednostkowych bohaterach, którzy czują odpowiedzialność za państwo i społeczeństwo; krzywdy wynikające z nierówności społecznych budzą niepokój moralny.
- psychologiczna - wiąże się z dokładną charakterystyką bohaterów, zwłaszcza Cezarego Baryki. Żeromski przedstawia dojrzewanie bohatera, zmiany zachodzące w jego psychice, rozterki wewnętrzne.
Symbole w powieści:
Przedwiośnie (tytuł) - przedwiośnie symbolizuje w powieści etap rozwoju, na jakim znajduje się niepodległa Polska w momencie przybycia na jej tereny Cezarego Baryki. Okazało się bowiem, że niedawno wyzwolony kraj boryka się z wieloma problemami gospodarczymi i ekonomicznymi, co stanowi źródło rozczarowania tak długo oczekiwaną niepodległością.
Ostatnia scena - odłączenie się od manifestujących - przedstawia ona Cezarego Barykę, kroczącego z manifestantami, ale zaraz po tym, jak policja ukazuje się przed tłumem, Cezary wychodzi przed manifestantów. Scena ta ma charakter wyraźnie niejednoznaczny. Odłączenie od manifestującego tłumu może symbolizować niezgodę z ideałami rewolucji. Ostatnia scena może więc być wyrazem obaw autora o los młodego pokolenia, które ze względów emocjonalnych łatwo przyjmie ideologię bolszewików za swoją.
Szklane domy - to symbol nowej cywilizacji opartej na postępie technicznym, cudownym wynalazku pozwalającym żyć ludziom w czystości i wygodzie za niewielką cenę, a dodatkowo wpływającym pozytywnie na ich życie moralne i duchowe.
Walizka Seweryna Baryki - to symbol normalności, ale i luksusu. W jej wnętrzu znajdują się same najpotrzebniejsze rzeczy, których każdy człowiek używa codziennie, jednak w sytuacji wojny jej zawartość okazuje się cennym skarbem, pozwalającym bohaterom choć przez chwilę poczuć się ludźmi.
Rodzaje narracji w utworze:
-Gawędziarz- poznajemy go w Rodowodzie
-Wszechwiedzący
-Narracja personalna (w `Szklanych domach')
-W `Szklanych domach' mamy do czynienia z mową pozornie zależną, mimo narracji trzecio osobowej poznajemy świat z pozycji bohatera
-obiektywny obserwator
Motyw wędrówki:
Cezary, wychowany na obcej ziemi, w Baku, to człowiek z zachwianym poczuciem tożsamości, ani Polak, ani Rosjanin. Jego wędrówka nie jest podobna wędrówce Odysa, który przemierza morza, by dotrzeć do ukochanego, znanego domu. Cezary podąża za marzeniem wpojonym mu przez ojca i szybko się rozczarowuje. Tak naprawdę nie zna celu swojej długiej podróży. Wędrówkę Baryki można podzielić na pewno na dwa etapy. Pierwszy z nich to droga przez bezkresną Rosję. Druga część wędrówki Cezarego rozpoczyna się w momencie uświadomienia sobie, że opowieść ojca to fikcja. Teraz rozpoczyna się podróż nieco błędna i przypadkowa. To ścieżka po trosze edukacyjna, po trosze inicjacyjna.
Koncepcje naprawy Polski:
-Szklane domy- Tę idealistyczną koncepcję głosił ojciec Cezarego - stary Baryka. Opowiadał o Polsce jako o krainie dobrobytu, w której robotnicy mieszkają w estetycznych, higienicznych, ciepłych - szklanych domach. Tę szklaną arkadię zamieścił Żeromski w powieści nie bez przyczyny. Poprzez kontrast - zderzenie faktu rzeczywistego z tak idealistyczną wizją budzi rozgoryczenie. Poza tym epizod "szklanych domów" jest krytyką odwiecznych romantycznych złudzeń i wiary w fantazje piękne, lecz nierealne.
-Koncepcja Gajowca- Ten sposób myślenia był dość rozpowszechniony w Polsce międzywojennej. Gajowiec - dawny adorator matki Cezarego, a teraz jego opiekun - wyznaje ideę "Polski złożonej z trzech połówek". Wierzy w systematyczne reformy ekonomiczne, w powolne wychodzenie z zaborczych zaszłości, w konieczność wzmocnienia pieniądza i włożenia w reformę ojczyzny ogromu pracy. Dopełnia całości tej koncepcji pogląd o sile modlitwy i opiece boskiej nad Polską.
-Komunistyczna koncepcja Lulka- Jej podstawowym hasłem jest równość klas społecznych, co w rzeczywistości sprowadza się do postulatu zniszczenia arystokracji i burżuazji i oddania władzy robotnikom. Ideały te były dla Lulka ważniejsze od narodowej przynależności. Panowanie proletariatu miało stać się prawem ponadnarodowym, nieważne były tu kwestie narodowościowe.
Powieść polityczna to powieść spokrewniona ze społeczną, w której przedstawiony jest mechanizm życia politycznego w oznaczonym miejscu i czasie. Może odnosić się nawet do wydarzeń z odległej przeszłości i stanowić odmianę powieści historycznej, tym bardziej że każda problematyka polityczna szybko się dezaktualizuje i nabiera charakteru historycznego.
GRANICA ZOFIA NAŁKOWSKA
„Granica” stała się oskarżeniem rzeczywistości społecznej w Polsce sanacyjnej, ukazując przeciwieństwa klasowe, a także osądzała moralnie postępowanie głównego bohatera, który pnąc się po szczeblach kariery zmuszony był do przekraczania granic odpowiedzialności moralnej. Nałkowska poruszyła również ważną problematykę filozoficzną, ukazując konflikt świadomości jednostki i społeczne skutki jej czynów.
Bohaterowie:
- Zenon Ziembiewicz
- Elżbieta Biecka
- Justyna Bogutówna
- Cecylia Kolichowska
- Joanna z Niemierów Ziembiewiczowa
- Walerian Ziembiewicz
- Jasia Gołąbska
- Adolf Czerlon
- Karol Wąbrowski
Parabola- To narracja fikcyjna, oparta na zasadzie prawdopodobieństwa, w której bohaterowie i zdarzenia są nosicielami treści abstrakcyjnych, trudno uchwytnych. Znaczenie dosłowne i symboliczne łączy zasada analogii, odpowiedniości. Parabola może służyć pouczeniu, przekazaniu prawd moralnych, uniwersalnych.
Narrator:
Narracja w „Granicy” jest relacjonująca, a akcja w dużej mierze dopowiadana jest przez innych bohaterów. Pozwala to czytelnikowi na poznanie punktu widzenia rozmaitych kwestii z różnej perspektywy. Narrator jest tu dociekliwym badaczem, który stara się zrozumieć i moralnie zakwalifikować prezentowane wydarzenia i osoby. Uwzględnione zostały racje bohaterów i własne narratora, traktowane jednak obiektywnie. Rola narratora sprowadza się przede wszystkim do porządkowania wydarzeń, bez komentowania ich i oceniania.
Warstwy społeczne:
Zofia Nałkowska w „Granicy” zaprezentowała przekrój społeczeństwa polskiego w latach trzydziestych XX wieku. Społeczeństwo to jest podzielone na grupy, pomiędzy którymi istnieją nieprzekraczalne bariery, wynikające ze sposobu życia, obyczaju, sposobu myślenia, języka i wykształcenia.
Warstwą stojącą najwyżej w hierarchii społecznej jest bogate ziemiaństwo, reprezentowane w powieści przez hrabiostwo Tczewskich. Prowadzą oni bezproduktywny, konsumpcyjny tryb życia, skupiając się głównie na zaspokajaniu własnych potrzeb i na rozrywkach. Klasę tę charakteryzuje powierzchowność związków emocjonalnych, które podporządkowane są konwenansom.
Nieco niższą pozycję zajmują tzw. „wysadzeni z siodła”, czyli zdeklasowana szlachta, do której należą Walerian i Żancia Ziembiewiczowie. Cechuje ich pseudo-patriotyzm, konserwatyzm i ciasnota horyzontów. Swoją postawą i brakiem wykształcenia prezentują anachroniczny model życia, co szczególnie uwidacznia się w hołdowaniu przeszłości i przywiązaniu do rodowego herbu szlacheckiego.
W mieście podobną pozycję do zdeklasowanej szlachty na wsi zajmuje drobnomieszczaństwo. Warstwa ta charakteryzuje się małostkowością, prostactwem i zawężeniem horyzontów myślowych. Posiadają oni majątek, lecz zarabiają również na swoje utrzymanie.
Kapitaliści w „Granicy” są niewidoczni na pierwszym planie, lecz mają ogromny wpływ na to, co dzieje się w mieście. Ich przedstawicielem jest Hettner, właściciel fabryki i huty. Cechuje ich bezwzględność w obronie własnych interesów, a także powiązania z władzą polityczną.
Najniżej w hierarchii społecznej stoi proletariat. Jest to warstwa, dla której praca stanowi warunek konieczny do przeżycia i utrzymania zdrowia moralnego. Robotnicy padają ofiarą panującego systemu, są poniżani, wyzyskiwani i uciskani. Żyją na skraju nędzy, w tragicznych warunkach mieszkaniowych.
Wizja człowieka:
-Człowiek jako istota biologiczna jest całkowicie zależny od swojej podświadomości. Ten naturalny biologizm uwarunkowany jest głównie poprzez popędy, które determinują ludzkie zachowanie i pozostają poza kontrolą umysłu. W powieści biologiczną sferę natury człowieka najpełniej ilustruje romans Justyny i Zenona. Człowiek skazany jest na przemijanie i podlega nieuchronnemu procesowi starzenia się, z którym nie zawsze potrafi się pogodzić.
-Człowiek jako istota społeczna funkcjonuje w określonej zbiorowości, do której przynależy ze względu na swoje pochodzenie. Owa przynależność do danej grupy społecznej determinuje jego sposób myślenia, styl życia, kształtuje jego biografię, a nawet język. To właśnie społeczeństwo narzuca kanony zachowania i bariery, których przekroczenie kończy się złamaniem zasad. Związek Zenona i Justyny w opinii publicznej byłby mezaliansem, a dla Ziembiewicza oznaczałby kompromitację.
-Człowiek jako istota psychologiczna jest w pełni świadomy swej indywidualności i samodzielności oraz posiada zdolność do samoanalizy. Potrafi wyznaczyć granice własnego „ja”, których przekroczenie grozi samozatraceniem. Takie postrzeganie siebie prowadzi do poczucia wyobcowania i samotności.
Motywy występujące w powieści:
-Motyw bohatera - karierowicza (Zenon Ziembiewicz)
-Motyw szlacheckiego dworku (Boleborze)
-Motyw zemsty (oblanie Zenona kwasem)
-Motyw małżeńskiego trójkąta
Granica jako powieść..:
-społeczna (odnajdujemy w niej obraz społeczeństwa i opis jego poszczególnych warstw. Są to: mieszczanie i urzędnicy (Zenon, Ela, Kolichowska), ziemianie (rodzice Zenona oraz Tczewscy), biedota).
-pytań o człowieka (stawia przed czytelnikami liczne pytania o człowieka i jego moralną kondycję).
Interpretacja tytułu:
-Granica społeczna: W powieści odnaleźć możemy warstwy społeczne, oddzielone symboliczną granicą. Trzy z nich to arystokracja, bogaci mieszczanie oraz członkowie sfer rządowych.
-Granica moralna: Oznacza ona granicę, którą stopniowo przekracza się w swych działaniach i moralnych wyborach. W przypadku Zenona był to romans z Justyną czy decyzja o konieczności usunięcia ciąży.
-Granica psychologiczna: stawia przed nami pytanie o kres możliwości poznania siebie, innych i świata.
-Granica filozoficzna: Jest to też granica dzieląca nasze postrzeganie nas samych oraz nasz obraz w oczach innych.
-Granica odporności psychicznej człowieka: Jej przekroczenie oznacza, że człowiek zatraca własną tożsamość i przestaje być sobą.
Schematy z jakimi walczą bohaterowie:
-Zenon: *zakłamane życie; *leniwy styl życia ojca; *stosunki ojca ze służbą; *erotyzm ojca (schemat bolebożański)- walka: *wyjazd do Paryża; *przyznanie się Elżbiecie
- Elżbieta: *styl życia matki przekładającej własne potrzeby ponad macierzyństwo; *obojętność matki. Walka: zrywa zaręczyny
-Justyna: *dziecko, które nie ma ojca; *bękart
Bohaterowie o moralności:
Zenon uważał, że nie ma czegoś takiego jak granice moralności. Jest ona wytworem określonego społeczeństwa. Kryteria moralności są zmienne, względne. Dobro i zło służą do oszukiwania siebie i innych. Człowiek może decydować o sobie. Zenon jest immoralistą.
Elżbieta uważała, że kryteria oceny człowieka, moralności są stałe. Dobro i zło są dokładnie wyznaczone, jest między nimi widoczna granica. Zasady moralne budują społeczeństwo. Wierność zasadom moralnym jest kryterium oceny postępowania człowieka. Elżbieta reprezentuje etykę konradowską.
FERDYDURKE WITOLD GOMBROWICZ
Zrywa z tradycją powieści realistycznej. Posiada niezwykłą fabułę, zdarzenia nie są uporządkowane przyczynowo-skutkowo i czasowo, ale same w sobie są nielogiczne i nieprawdopodobne. Ukazane wydarzenia i postacie są w dużej mierze absurdalne i przejaskrawione, składają się na groteskowy obraz rzeczywistości. Przesadne i karykaturalne zachowania bohaterów stanowią w powieści źródło komizmu.
Bohaterowie:
- Józio
- Miętus
- Profesor Pimko
- Bladaczka
- Pylaszkiewicz (Syfon)
- Kopyrda
- Młodziakowie
- Zuta Młodziakówna
- Hurleccy
- Walek
PUPA - pojęcie wzięte z języka dziecka, przez które pisarz wyraża przekonanie o sferze wewnętrznej niedojrzałości każdego z nas. Człowiek jest „dzieckiem podszyty", gdy brakuje mu samodzielności w sądach i zachowaniach, gdy wykazuje podatność na rzeczywiste lub pozorne autorytety, które podsuwa świat. Pupa symbolizuje więc ludzką infantylność, a „upupienie"- proces zdziecinnienia, podporządkowania innym i niesamodzielności myślenia oraz działania.
ŁYDKA - inaczej wyrażone przekonanie Freuda o dominującej sferze erotycznej w życiu psychicznym człowieka. Pozostajemy niewolnikami zmysłów, wobec których tzw. uczucia wyższe (jak miłość) okazują się jedynie dodaną interpretacją. Łydka symbolizuje erotyczne pożądania, obnażając kult młodości i zdrowia jako sublimacje popędu seksualnego.
GĘBA- maska, którą podsuwa człowiekowi świat. Nasza prawdziwa twarz nie istnieje, tak jak nie istnieje jedna, spójna, przewidywalna osobowość człowieka. Identyfikujemy się z rolami społecznymi i jesteśmy postrzegani przez role społeczne, jakie możemy odgrywać wśród ludzi.
GROTESKA to kategoria estetyczna, która przejawia się upodobaniem do fantastyki, absurdu, przesady, osobliwości. Miesza w obrębie jednego dzieła odmienne normy estetyczne i obyczajowe: komizm przeplata tragizmem, powagę błazenadą, styl wysoki - niskim. Groteska w literaturze i sztuce XX w. jest sposobem przedstawiania świata, który zaczął być odczuwany jako obcy, groźny, nieludzki, niezrozumiały, chaotyczny, w którym język, zamiast być narzędziem opisu i porozumienia, stał się narzędziem mistyfikacji } zakłamania.
ABSURD polega na braku jednolitych zasad rządzących światem przedstawionym dzieła literaci kiego lub rzeczywistością pozaliteracką.
Ferdydurke to utwór o: *formie; *niedojrzałości; *tworzeniu dzieła; *wędrówce; *XX-leciu międzywojennym; *młodości; *szkole; *byciu sobą; *literaturze i jej odbiorze; *o tym jak ludzie nawzajem się postrzegają.
____
John Ostin wyróżnił trzy wymiary językowe:
-lokucję- polega na przekazaniu treści poprzez wypowiadanie, zapisywanie słów. F. informacyjna
-illokucję- nastawiona na intencje, cel sformułowanej wypowiedzi. F. ekspresywna
-perlokucję- nastawiony akt komunikatu na odbiorcę. F. impresywna
Każde stwierdzenia (asertywny) opisują istnienie jakiegoś stanu rzeczy. Zawierają intencję wywarcia wpływu na odbiorcę - dyrektywy.
Komisywy- wyrażają obietnicę wykonania jakiejś czynności przez podmiot
Ekspresyty- wyrażają uczucia podmiotu
Deklaratywy- ustalanie danej sytuacji, stanu rzeczy