Arabowie i cywilizacja islamu

Należący do ludów semickich Arabowie od starożytności zamieszkiwali Półwysep Arabski. Państwa tworzone przez nich powstawały na pd. zachodzie Półwyspu (od XV w. p.n.e.), gdzie rozwijało się rolnictwo i kwitł handel, oraz na północy (od IX w. p.n.e.), gdzie niewielkie państwa arabskie z reguły szybko podbijali silniejsi sąsiedzi.

W VI w. n.e. najważniejszym miastem Arabów była leżąca na skrzyżowaniu szlaków handlowych Mekka. Tu urodził się i rozpoczął publiczną działalność Mahomet (ok. 571-632), prorok islamu i twórca islamskiego państwa (kalifatu), w którym nie ma rozdziału między strukturami władzy religijnej i państwowej.

Pierwszymi wyznawcami wiary 
głoszonej przez Mahometa byli członkowie plemion zamieszkujących Półwysep. Po śmierci proroka przywództwo objęli kalifowie tzw. prawowierni (632-661), a następnie kalifowie z dynastii Umajjadów (661-750). Za ich panowania rozpoczął się okres wielkich podbojów arabskich, prowadzonych w imię wojny z niewiernymi (dżihad). W ciągu niespełna 100 lat państwo islamskie objęło tereny w pd. części basenu Morza Śródziemnego i w Azji, od Hiszpanii na zachodzie po Chiny na wschodzie i od Kaukazu i Syrdarii na północy po Aden na południu. Jednocześnie usystematyzowano podstawy wiary: spisano Koran, czyli księgę objawień Mahometa. Stosunek do tradycji (sunny) jako drugiego źródła wiary stał się przyczyną podziału muzułmanów na sunnitów i szyitów.

Rządzący z Damaszku Umajjadowie wprowadzili wiele reform (monetarne, podatkowe, armii, systemu pocztowego). Ustanowili też język arabski 
językiem urzędowym, co usprawniło i umocniło kalifat 
. Wobec poddanych innych wyznań stosowali zróżnicowaną politykę: pogan (wyznawców animizmu) nawracano siłą, innowierców (chrześcijan, żydów) zaliczano do kategorii podopiecznych, którzy mieli samorząd i płacili wyznaczone podatki.

Arabowie stanowili w swym państwie mniejszość. Początkowo nawet nie mieszali się z ludnością podbitych krajów, pozostając w obozach wojskowych. Za panowania następnej dynastii kalifów, Abbasydów (750-1258), części państwa islamskiego uzyskały samodzielność (np. kalifat kordobański w 929, kalifat Fatymidów w Egipcie od 969), a władza Abbasydów w Bagdadzie stawała się coraz bardziej iluzoryczna. Obok kalifów pojawili się sułtanowie (sprawujący władzę wojskową) i wezyrowie (przejmujący kierownictwo nad bieżącymi sprawami państwa). Do największego znaczenia doszli w X w. wezyrowie z perskiej dynastii Bujjidów, a w XI w. sułtanowie z dynastii Seldżukidów (wywodzącej się z turkmeńskiego plemienia Ojguzów). Seldżukidzi, znani w historii jako Turcy Seldżuccy, w części Azji Mniejszej stworzyli nawet własne państwo, sułtanat konijski. Kolejne prowincje usamodzielniały się pod rządami lokalnych dynastii. Kres państwu arabskich Abbasydów położył w 1258 najazd Mongołów. W muzułmańskim imperium odbudowanym w XVI w. przez Turków Osmańskich Arabowie nie odgrywali już żadnej roli politycznej.

W XIX w. ziemie zamieszkane przez Arabów zostały opanowane przez państwa europejskie, głównie przez Anglię i Francję. W 2. połowie tego stulecia w Syrii i Libanie wśród Arabów-chrześcijan rozpoczęło się arabskie odrodzenie kulturalne i polityczne. Zrodziła się idea panarabizmu oraz dążenie do usamodzielnienia się i odzyskania niepodległości. W XX w. państwa arabskie kolejno zdobywały niezależność. Realizacją idei panarabskiej stała się Liga Państw Arabskich 
powołana w 1945, natomiast nie powiodły się kilkakrotne próby zjednoczenia 2 lub więcej państw. Mimo narastających sprzeczności, ideę jedności interesów arabskich podtrzymuje istnienie państwa Izrael (od 1948) i konfliktu izraelsko-arabskiego, a także problem Palestyńczyków.

W XIX w. na ziemiach arabskich wprowadzano, obok szari'atu 
, prawo oparte na wzorcach europejskich. Po odzyskaniu niepodległości wiele państw arabskich prawo to zaakceptowało. Jako przeciwwaga tych tendencji reformatorskich na początku XX w. powstał ruch fundamentalistyczny 
, którego celem stało się ponowne upolitycznienie islamu i powrót do idei państwa wyznaniowego. Integryzm zdobywa coraz większe poparcie: w 1979 fundamentaliści przejęli władzę w Iranie, 1997-2001 w Afganistanie. Istotną rolę odgrywa również w azjatyckich państwach powstałych po rozpadzie ZSRR. W tych krajach, w których przewagę zdobyli fundamentaliści, rola szari'atu wzrasta, a w niektórych państwach staje się on ponownie prawem państwowym.

---