PRAWO FINANSOWE

DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWA - gromadzeniu i wydatkowanie środków pieniężnych w różnych formach.

FINANSE to

a) ( definicja co do mechanizmu ) zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych, ( tą przyjmujemy )

b) ( definicja ekonomiczna ) pieniężny mechanizm podziału i wymiany wartości materialnej ( podziału dochodu narodowego,

c) ( definicja co do stosunków ) stosunki społeczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych ( Harasimowicz )

Termin wywodzi się ze średniowiecznej łaciny ( finare- finatio )- finire/finis- kończyć/koniec. Było używane na oznaczenie zakończenia sprawy sądowej wyrokiem sędziego, a później na oznaczenie świadczenia oznaczonego w wyroku, następnie zakres terminu ograniczono do świadczeń pieniężnych. Zaczęto te słowo kojarzyć z pieniędzmi, ale znaczenie terminu "finanse" miało zabarwienie pejoratywne- służyło na określenie lichwy, spekulacji, podejrzanych transakcji.

FINANSE PUBLICZNE - FINANSE PRYWATNE

FINANSE PUBLICZNE		FINANSE NIEPUBLICZNE
interes ogółu ( publiczny )	kryterium interesu	interes jednostki ( prywatny )
optymalne zaspokajania potrzeb publicznych, nie są nastawione na zysk	kryterium celu	osiąganie i maksymalizacja zysku
gromadzenie odbywa się z wykorzystaniem władztwa i przymusu	kryterium charakteru gromadzenia środków	gromadzenie i wydatkowanie następuje na drodze stosunków cywilnoprawnych
Art. 4 ufp- w uproszczeniu - państwo, - jednostki samorządu terytorialnego, - zakłady publiczne, - bank centralny	kryterium podmiotu prowadzącego działalność	- podmioty prywatne sensu stricto ( gospodarstwa domowe, osoby fizyczne ), - przedsiębiorstwa i banki państwowe ( z wyjątkiem banku centralnego ), - podmioty grupowe ( partie polityczne, stowarzyszenia, fundacje , kościoły ).
sfera obsługiwana przez budżet państwa, UE, jednostki samorządu terytorialnego, fundusze	kryterium przedmiotu	sfera obsługiwana przez podmioty prywatne
jawność i przejrzystość	kryterium jawności	co do zasady w sferze konfidencjonalnej ( Art 47K wyjątek: ustawa stanowi inaczej
scentralizowane i skoordynowane	kryterium zarządzania	zindywidualizowane
nieporównywalnie większe ( Szwecja- 50%, USA- 27- 28%, Meksyk, Korea Pd.- 20% )	kryterium rozmiaru	nieporównywalnie mniejsze
koncentracja ogromnych funduszy na stosunkowo niewielką liczbę podmiotów - budżet państwa, - 2,5 tys. budżetów jst, - około 40 funduszy celowych, - inne, mniej istotne elementy	kryterium rozczłonkowania	ogromna liczba mniejszych zasobów ( w Polsce - kilkadziesiąt milionów )

Definicja doktrynalna finansów publicznych

a) wg kryterium interesu- zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych w interesie publicznym,

b) wg kryterium podmiotu- zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych przez określone podmioty sektora publicznego

c) wg kryterium przedmiotu- zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych w sferze obsługiwanej przez podmioty publiczne

d) wg kryterium mieszanego ( bierzemy pod uwagę konstytutywne cechy finansów publicznych )

- zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych,

- w interesie publicznym

- przez określone podmioty sektora publicznego

- w sferze obsługiwanej przez podmioty publiczne

- cechujące się jawnością i przejrzystością,

- zarządzane w sposób scentralizowane i skoordynowany

- o ogromnym rozmiarze,

- o wysokim stopniu koncentracji

Definicja legalna zakresowa finansów publicznych ( Art. 216 K. , Art. 3 ufp ).- procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności

1. gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

2. wydatkowanie środków publicznych

3. finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

4. finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jst

5. zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

- zaciąganie pożyczek,

- udzielanie gwarancji,

- udzielanie poręczeń

6. zarządzanie środkami publicznymi

7. zarządzanie długiem publicznym

8. rozliczenia z budżetem UE.

9. ustanowienie monopolu

10. nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji przez Skarb Państwa, NBP lub inne państwowe osoby prawne

11. emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP lub inne państwowe osoby prawne.

FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH - zadania, jakie stawia się przed nimi w kształtowaniu stosunków społecznych.

1. FISKALNA ( ALOKACYJNA ) - dostarczanie dochodów na realizację potrzeb państwa

a. funkcja fiskalna

b. fiskalizm - zbyt wysokie obciążenia publiczno. Zbyt wysokie podatki mogą zniszczyć źródła dochodów, spowodować rozwój szarej strefy ( ← krzywa Laffera ).

2. ROZDZIELCZA ( REDYSTRYBUCYJNA ) - gromadzone środki są rozdysponowywane na określone cele.

3. STYMULACYJNA - sterowanie procesami gospodarczymi poprzez celowe i świadome ukierunkowanie strumienia pieniądza oraz właściwe wykorzystanie działań i środków finansowych.

Kto ma władzę pobierania dochodów od innych oraz władzę wykorzystywania tych dochodów na finansowanie określonych potrzeb indywidualnych lub zbiorowych podmiotów, ten może kształtować ich zachowania.

a. stymulacja pozytywna - wygenerowanie pewnych zjawisk lub zwiększenie ich zakresu.

Np. zmniejszenie % kredytów na budownictwo

b. stymulacja negatywna - zahamowanie pewnych procesów lub zmniejszenie ich zakresu, gdyż jest to pozytywne dla gospodarki np. podwyższenie kar z kks w celu walki z szarą strefą )

4. KONTROLNA ( EWIDENCYJNO- INFORMACYJNA ) - analizowanie strony finansowej procesów gospodarczych.

Np. badanie dlaczego wpływy do budżetu były niższe niż przewidziane, dlaczego kondycja przedsiębiorstw jest zła

ZASADY RZĄDZĄCE FINANSAMI PUBLICZNYMI

1. ZASADA JEDNOŚCI- całość zgromadzonych środków powinna pokrywać całość wydatków. Jeżeli jest nadwyżka, to świadczy to o zbyt wysokich podatkach

2. ZASADA JAWNOŚCI ( Art. 12 ufp ) - gospodarka środkami publicznymi jest jawna

a jawność podmiotowa - kto jest upoważniony do dysponowania środkami

b. jawność przedmiotowa - skąd pochodzą środki i na co są wydawane.

Wyjątek: środki publiczne, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało uznane za informację niejawną na podstawie

a. odrębnych przepisów ( ← ustawa o ochronie informacji niejawnych )

b. umów międzynarodowych

Zasada ta jest realizowana przez:

a. jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie/organach stanowiących jst

b. jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu w Sejmie i Senacie/jst

c. podawanie do publicznej wiadomości

- kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jst

- kwot dotacji udzielanych przez państwowe i samorządowe fundusze celowe,

- zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych,

- informacji o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne

d. podawanie do publicznej wiadomości przez jednostki sektora finansów publicznych informacji dotyczących:

- zakresu zadań lub usług wykonywanych lub świadczonych przez jednostkę oraz wysokości środków publicznych, przekazanych na ich realizację

- zasad i warunków świadczenia usług dla podmiotów uprawnionych,

- zasad odpłatności za świadczone usługi

e. zapewnienie radnym dostępu do

- dowodów księgowych i dokumentów inwentaryzacyjnych- z zachowaniem przepisów o rachunkowości oraz o ochronie danych osobowych,

- informacji o wynikach kontroli finansowej, będących w dyspozycji jst, której są radnymi

f. udostępnianie przez NFZ informacji o przychodach i kosztach oraz o świadczeniodawcach realizujących świadczenia zdrowotne, z którymi ten Fundusz zawarł umowy, o zakresie przedmiotowym tych umów oraz o sposobie ustalania ceny za zamówione świadczenia

g. udostępnianie przez jednostki sektora finansów publicznych wykazu podmiotów spoza sektora finansów publicznych, którym ze środków publicznych została udzielona dotacja, dofinansowanie realizacji zadania lub pożyczka, albo umorzona należność wobec jednostki sektora finansów publicznych

h. udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek organizacyjnych należących do sektora finansów publicznych

i. podejmowanie w głosowaniu jawnym, uchwał dotyczących gospodarowania środkami publicznymi

3. ZASADA PRZEJRZYSTOŚCI ( Art. 16 )- dochody publiczne, wydatki publiczne, przychody, klasyfikuje się wg

a. działów i rozdziałów - określających rodzaj działalności

b. paragrafów- określających rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych - zob. niż. ).

4. ZASADA NIEFUNDUSZOWANIA ( zob. niż. )

GOSPODARKA FINANSOWA - całokształt czynności organizacyjnych i technicznych mających na celu gromadzenie i wydatkowanie środków.

a. wewnętrzne- stworzenie organów administracji finansowej, ustalenie hierarchii

b. zewnętrzna- zmiany w stosunkach z osobami trzecimi.

POLITYKA FINANSOWA - świadoma i celowa działalność osób i instytucji polegająca na ustalaniu i realizacji celów społeczno- gospodarczych za pomocą gromadzenia i wydatkowania pieniężnych środków publicznych.

Np. kasjer, który codziennie liczy tylko pieniądze, nie prowadzi polityki finansowej, natomiast samo ustalenia obowiązku codziennego liczenia pieniędzy, jeśli ma to służyć osiągnięciu określonego rezultatu ( np. przeznaczeniu ich na zakup nowych urządzeń ) jest już polityką finansową.

Jest częścią polityki społeczno- ekonomicznej

a. w państwach socjalistycznych realizowała ona cele społeczno- ekonomiczne, była jej odbiciem, pełniła rolę służebna.

Podstawowym kryterium oceny prawidłowości polityki finansowej była jej skuteczność.

b. obecnie polityki finansowa ma własne cele i środki i współkształtuje politykę społeczno- ekonomiczną państwa.

Podstawowymi kryteriami oceny prawidłowości polityki finansowej stały się:

- skuteczność

- jawność

- konsekwencja

- akceptacja przez społeczeństwo.

Znaczenie polityki finansowej na tle innych rodzajów polityki jest tym większe, im większy jest zakres gospodarki rynkowej oraz finansów publicznych.

Instrumenty polityki finansowej

1. normy prawa finansowego powszechnie obowiązującego

2. normy indywidualno- konkretne ( akty i orzeczenia prawno- finansowe ) - konkretyzują uprawnienia i obowiązki podmiotów biernych prawa finansowego.

a. AKT PRAWNO- FINANSOWY - akt administracyjny o treści dotyczącej uprawnień lub obowiązków prawno- finansowych.

Np. decyzja podatkowa, dowód odprawy celnej, indywidualne zezwolenie dewizowe, umowa o kredyt bankowy, obligacja pożyczki publicznej.

b. ORZECZENIA SĄDOWE

3. normy planistyczne

Np. Narodowy Plan Rozwoju, plany budżetowe funduszy celowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, wieloletnie plany finansowe- np. "Program dla Odry", program "Wyposażenie Sił Zbrojnych RP w samoloty wielozadaniowe".

4. założenia polityki pieniężnej - ustalane przez Radę Polityki Pieniężnej- ustalają przede wszystkim cele i instrumenty działania banku centralnego w zakresie polityki monetarnej.

Ratio legis - mają na celu uniezależnienie polityki pieniężnej od polityki gospodarczej rządu

5. umowy cywilnoprawne

Realizacja zadań publicznych - np. budowa szkoły- wymaga zakupu surowców, produktów, sprzętu, usług, realizacji robót budowlanych.

a. umowy o zamówienie publiczne - o dostawy, roboty, usługi ( ← ustawa z 1994 zamówieniach publicznych ) - stosuje się przepisy kc i kpc, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej.

- forma pisemna ad solemnitatem

- zakaz zawierania umów na czas nieoznaczony

- umowa musi mieć wartość powyżej 3000 euro ( jeśli nie, to stosuje się kc ).

b. inne - określone przepisami kc ( np. umowa ubezpieczenia, rachunku bankowego )

Warunki prawidłowej polityki finansowej

1. cele muszą być możliwe do osiągnięcia, w danym miejscu i danym czasie

Np. ustalenie, że cel obecnej polityki to szybkie doprowadzenie do oparcia złotówki na złocie, byłoby niemożliwe z powodu braku odpowiednich rezerw kruszcu.

2. cele muszą być wzajemnie niesprzeczne - jeden cel nie może wykluczać realizacji drugiego.

Np. zdecydowana walka z inflacją i przyspieszony wzrost gospodarczy- niemożliwe do zrealizowania w tym samym czasie.

Cele mogą mieć natomiast różne stopnie szczegółowości- mogą być środkami do realizacji celów bardziej ogólnych.

3. środki realizacji muszą być dostosowane do celów.

Np. stosowanie kary śmierci za posiadanie wartości dewizowych - środek niedostosowany do celu.

4. cele i środki muszą być jasno określone i znane ich adresatom.

5. muszą być respektowane określone nieprzekraczalne granice minimalnej stabilności i konsekwencji.

Np. ciągłe zaskakiwanie obywateli nowymi podatkami jest sprzeczne z zasadą demokratycznego państwa prawnego.

6. wymaga kompetentnych kadr i odpowiedniego wyposażenia technicznego.

Np. izby skarbowe muszą mieć strony internetowe- zamieszczane są tam "małe interpretacje"/

WŁADZTWO FINANSOWE - jest to pochodna suwerenności państwa- może ono przekazać część uprawnień na rzecz podmiotu publicznego lub niepublicznego.

Atrybuty władztwa finansowego

1. prawo do emisji pieniądza krajowego, prowadzenia polityki pieniężnej ( niezbywalne )

2. prawo do stanowienia i poboru dochodów publicznych

3. prawo do administrowania i zarządzania środkami

4. prawo do wydatkowania w celu realizacji funkcji publicznych.

Dzielenie się władztwem finansowym

1. SAMOOGRANICZENIE - państwo w sposób dobrowolny zrzeka się wykonywania określonych atrybutów ( ← pochodna systemu politycznego )

2. OGRANICZENIE - nie jest dobrowolne

a. RESTRYKCJE FINANSOWE - przepisy Konstytucji, które zakazują korzystania z pełni władzy finansowej

I. względem samego państwa

- naruszenie tych przepisów nie rodzi po stronie obywatela prawa do odszkodowania.

- może skutkować jedynie → odpowiedzialnością za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

a. Art. 216 ust. 5 K.- nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy wartość 3/5 wartości rocznego PKB

b. Art. 220 ust. 1 - zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez RM nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej

c. Art. 220 ust. 2- zakaz pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w centralnym banku państwa.

d. Art.167 ust. 1 -jst powinny mieć udziały w dochodach publicznych proporcjonalnie do przypadających im zadań.

e. Art. 168- jst mają prawo do ustalania wysokości wydatków i opłat lokalnych

II. względem obywatela ( Art. 217 K. )

- naruszenie tych przepisów rodzi po stronie obywatela prawo do odszkodowania ( bezprawność normatywna czynna/bierna - Art. 417¹ kc ).

b. AUTONOMIA FINANSOWA- prawo innych podmiotów do pobierania dochodów publicznych

c. DECENTRALIZACJA FINANSOWA

a rada gminy może różnicować stawki podatku od nieruchomości

b. opłata administracyjna, o której wprowadzanie całkowicie decyduje gmina- referendum, wprowadzana przez uchwałę rady gminy, jest płacona a świadczenia i usług administracji publicznej, które nie są objęte opłatą skarbową albo są od niej zwolnione.

c. stosowanie polityki finansowej przez jst.

I. DECENTRALIZACJA TERYTORIALNA

a, USTROJOWA - wyposażenie w status publiczno - prawny danego podmiotu.

b. ADMINISTRACYJNA - przekazanie jst zadań administracyjnych i środków o tym samym charakterze.

c. FINANSOWA - przekazanie zasobów finansów i władztwa do ich wykorzystania.

Przysparza najwięcej trudności, bo państwo w ten sposób wyzbywa się możliwości oddziaływania na jst.

- WYDATKOWA - przekazanie samorządowi zasobów pieniężnych przeznaczonych na realizację funkcji publicznych

- DOCHODOWA - oddanie źródeł dochodów i możliwości regulowania ich wysokości.

- PROCEDURALNA - wyposażenie w możliwość kształtowania własnych planów finansowych.

Normy stanowiące podstawę decentralizacji finansowej

1. konstytucyjne

a. ZASADA ODPOWIEDNIOŚCI/PROPORCJONALNOŚCI - jst zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań ( Art. 167 ust. 1 K. )

b. ZASADA ADEKWATNOŚCI- zmiany w zakresie zadań i kompetencji jst następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych ( Art. 167 ust. 4 )

2. Europejska Karta Samorządu Terytorialnego

a. ZASADA SUBSYDIARNOŚCI - prawo jednostek jst do posiadania własnych dochodów koniecznych do wykonywania funkcji publicznych ( → Art. 167 ust. 1 K. )

b. ZASADA ADEKWATNOŚCI - wysokość zasobów pieniężnych ma być dostosowana do zakresu funkcji publicznych ( → Art. 167 ust. 4 K. )

c. ZASADA AUTONOMII PODATKOWEJ - w granicach określonych w ustawie ( → Art. 168 K. )

d. ZASADA DOSTĘPU JST DO NARODOWEGO RYNKU KAPITAŁOWEGO

e. ZASADA ELASTYCZNOŚCI I ZRÓŻNICOWANIA SYSTEMÓW FINANSOWANIA JST- wśród dochodów własnych jst są dochody o różnym charakterze ( → Art. 167 ust. 2 ).

Skutki

a. organy stanowiące jst mogą wystąpić do TK bz wnioskiem o stwierdzenie niezgodności ustawy z EKST

b. Polska ma obowiązek przekazywania informacji o przepisach realizujących lub modyfikujących EKST0 Sekretarzowi Generalnym Rady Europy.

3. ustawowe

a. ufp

- budżety jst

- zasady budżetowe ( przejrzystości, szczegółowości )

b. ustawy ustrojowe

c. ustawa z 1992 o regionalnych izbach obrachunkowych.

d. ustawa o dochodach jst.

ZAKRES FINANSÓW PUBLICZNYCH

Zasada: im większy jest rola państwa w gospodarce tym mniejszy jest zakres i znaczenie finansów publicznych i odwrotnie.

Zależy od

1. ustroju terytorialnego

2. ustroju politycznego

a. w państwach demokratycznych jest zdecentralizowany, ma mniejszy zakres,

b. w państwach autorytarnych - ingerencja państwa w sferę finansową ma dużo większy zakres, gospodarka jest centralnie sterowana.

3. ustroju gospodarczego

a. liberalizm ekonomiczny ( kapitalizm wolnokonkurencyjny - XIX w. ) - niewielki, wszelkie wydatki o charakterze ekonomicznym lub socjalnym traktowano jako odstępstwo od normy i dopuszczalno tylko wyjątkowo, zaś deficyt uznawano za czynnik dezorganizujący gospodarkę.

→ neoliberalizm ( USA, RPA, Chile )

b. interwencjonizm państwowy ( od 1929 )- obowiązkiem państwa jest dbałość o dobrobyt obywateli oraz zapewnienie harmonijnego rozwoju gospodarczego

→ kapitalistyczne państwa socjalizujące ( Francja, Szwecja ).

4. form własności

- publiczna

- prywatna.

5. w Polsce- dwie koncepcje

a. społeczna gospodarka rynkowa ( Art.20 K. )

b. wolna gospodarka rynkowa.

PRAWO FINANSOWE- zespół norm prawnych regulujących funkcjonowanie finansów publicznych w danym państwie.

Należy do prawa publicznego - ma na względzie interes ogółu.

Miejsce prawa finansowe wśród innych gałęzi prawa

1. sprawy cywilne

a. konflikt interesów pomiędzy równorzędnymi podmiotami prawa

b. toczy się dla ochrony interesów co najmniej jednej stron ( interesu prywatnego )

c. interes publiczny przejawia się w tym , aby zapewnić prawo do sądu ( Art. 45 K. )

d. sąd rozstrzyga jako bezstronny arbiter w konflikcie interesów

Związki prawa finansowego z prawem cywilnym

- związki z tą częścią prawa cywilnego, które ma znamiona prawa powszechnego ( kto jest osobą fizyczną, kto ma zdolność do czynności prawnych, jakim podmiotem jest Skarb Państwa, jst )

- czynności prawne i oświadczenia woli ( np. wady oświadczeń woli przy wspólnym opodatkowaniu małżonków ).

- związki z częścią prawa cywilnego, które ustala różne rodzaje umów, oświadczeń, form organizacyjnych ( np. spółka )- jednak na potrzeby prawa podatkowego niektóre pojęcia mają inne znaczenie.

2. sprawy publicznoprawne ( administracyjne )

a. toczy się w imię interesu publicznego, choćby wnioskodawca był sam zainteresowanym w uzyskaniu prawa

b. organ rozstrzyga kierując się interesem publicznym

c. dla niego podstawa materialna ma zasadnicze i wyłączne znaczenie, bo on stosuje i wykonuje prawo, a nie wykonuje sprawiedliwość

3. sprawy karne

a. toczy się również w imię interesu publiczne

Zakres prawa finansowego = zakres finansów publicznych ( Rozdział X Konstytucji , Art. 3 ufp )

1. normy prawa ustrojowego:

a. zasady wewnętrznego zarządzania środkami publicznymi ( kto, kiedy, może przekazać niżej środki, kto może wydać je na zewnątrz )

b. statuowanie wewnętrznych jednostek organizacyjnych

- Konstytucja,

- ustawy zwykłe

2. normy prawa materialnego:

a. określone prawa i obowiązki,

b. ustawy

c. akty administracyjne

3. normy prawa formalnego ( proceduralnego )- postępowanie w procesie stosowania prawa materialnego ( gromadzenie dochodów, dokonywanie wydatków )

a. procedury wydatkowania: ( prawo budżetowe )

- bardziej okrojone niż gromadzenie dochodów- przyznanie prawa do wydatkowania to norma ustrojowa- wydatki mają charakter dyskrecjonalny, w ramach przyjmowanych praw,

-nie mogą być sztywno określone, gdyż mogą zaistnieć w ciągu roku budżetowego nie przewidziane okoliczności

- zasada niefunduszowania

- nie ma obowiązku dokonania wydatków, nie można jedynie przekroczyć danego limitu,

b. procedury gromadzenia dochodów ( prawo daninowe )

- egzekucja,

- kontrola podatkowa, skarbowa, czynności sprawdzające, postępowanie celne,

- mają charakter rozstrzygający,

- organy podatkowe zostały pozbawione funkcji organów administracji,

- możliwość żądania przez podatnika wszczęcia postępowania podatkowego,

- nie ma charakteru kontradyktoryjnego- pozycja organu podatkowego jest silniejsza

- nie ma zasady ciężaru dowodu z kc- ciężar dowodu spoczywa zawsze na organie podatkowym,

- organ musi powiadomić strony o postępowaniu, o wszystkich dowodach, strona ma prawo przedstawić własne,

- domniemania na korzyść podatnika.

NORMA PRAWA FINANSOWEGO

1. Zasada: obiektywizm

a. przesłanki uruchomienia mają charakter obiektywny, bez względu na wolę adresata,

b. adresat nie może uchylić się od obowiązku ( brak zamiaru, winy- nie uwalnia od odpowiedzialności przyczynienie się innych osób ),

c. nie można przenieść zobowiązań podatkowych na podstawie umowy cywilnoprawnej.

Wyjątki:

- wola małżonków do wspólnego opodatkowania- własną wolą zmieniają treść zobowiązania,

- ryczałt- uzależniony od woli podatnika, opodatkowania w sposób zryczałtowany można się zrzec,

- płatnik może być zwolniony z odpowiedzialności, jeżeli nie pobrano podatku z winy podatnika,

2. Zasada: automatyzm-

a. jeśli zachodzi zdarzenie prawno- finansowe), to skutek następuje ex lege.

Płatność podatku, opłaty bez wezwania organu podatkowego ( dies interpellat pro homine ).

b. organy administracji finansowej wkraczają więc wtedy, gdy adresat normy nie wykonał obowiązków ustawowych- są organami quasi - kontrolnymi

c. ryzyko nieznajomości prawa/działania na własną korzyść w razie wątpliwości interpretacyjnych jest przeniesione na adresata normy w pełni działa zasada ignorantia iuris nocet

Nieznajomość prawa finansowego bardzo dużo kosztuje. To sam adresat normy jest odpowiedzialny za prawidłowe ustalenie stanu faktycznego i prawidłową interpretację oraz subsumpcję. Musi działać nie gorzej niż organ podatkowy, bo narazi się na jego następczą, władczą ingerencję.

Wyjątki:

- podatek wymierzony przez organ podatkowy ( np. podatek od spadków i darowizn ),

3. imperatywno- atrybutywny charakter ( zob. niż. )

4. norma jest instrumentem realizacji polityki finansowej państwa,

5. normy oddają zjawisko ekonomizacji prawa- prawnego unormowania kategorii ekonomicznych

6. część norm prawa finansowego ma charakter techniczny- gdyż wzory zachowań są przedstawione jako postulaty czy techniki finansowe

7. nie mają własnej sankcji ( zob. niż. )

Budowa normy prawno- finansowej

1. HIPOTEZA NORMY- zawiera stan faktyczny, który rodzi obowiązek zachowania określony w dyspozycji

Np. zdarzenie prawno- podatkowe.

a. wskazuje podmioty ( adresata )

- podmiot bierny

- podmiot czynny ( zob. niż. )

W prawie podatkowym podmiotem biernym jest podatnik/płatnik/inkasent/następcy prawnie/ zapisobiorca/ osoby trzecie, podmiotem czynnym - wierzyciel podatkowy, w prawie rynku finansowego- podmiotem biernym są banki i instytucje parabankowe, zakłady ubezpieczeń, podmiotami czynnymi- centralny bank państwa, organ nadzoru bankowego.

b. określa warunku, w których dyspozycja normy znajduje zastosowanie

2. DYSPOZYCJA NORMY- wzory zachowania wynikające z faktów prawnych wymienionych w hipotezie i odnoszące się do wskazanych w niej adresatów- są to uprawnienia i obowiązki prawno- finansowe.

IMPERATYWNO - ATRYBUTYWNY CHARAKTER NORM ­- obowiązkowi podmiotu biernego towarzyszy zawsze kompetencja podmiotu czynnego.

- PODMIOT BIERNY - ma obowiązki, jest to podmiot zobowiązany do świadczenia, co wynika z obowiązku poddania się władczej konkretyzacji stosunku prawnego przez właściwy organ, który występuje w roli podmiotu czynnego,

Treścią jest tu nakaz pewnego działania, a przeciwieństwem - wolność od takiego nakazu ( a nie zakaz ) względnie poddanie łagodniejszemu reżimowi.

a. materialne- ze względu na które normy prawa finansowego uznają dany podmiot za podmiot bierny prawa finansowego,

Przykład: płatnik- obliczanie, pobierania, odprowadzenie ( obowiązki ), jeśli spełnia te przesłanki, jest automatycznie płatnikiem.

b. instrumentalne - są pomocne w realizacji obowiązku podatkowego, pełnią rolę służebną wobec niego.

Przykład: prowadzenie ksiąg podatkowych, wystawianie faktur i rachunków ( potwierdzenie zdarzenia prawno- podatkowego ), odprowadzenie zaliczek podatkowych, składanie deklaracji podatkowej.

Np. chcemy wprowadzić uprawnienie materialne do korzystania ze zwolnienia podatkowego, to jednocześnie musimy zapewnić, aby towarzyszyło mu wprowadzenie instrumentalnego obowiązku podatnika zgłoszenia organowi podatkowemu woli korzystania ze zwolnienia i obowiązku poddania się kontroli podatkowej. Inaczej bowiem uprawnienia/obowiązki materialne nie mogą być zrealizowane.

Problem - czy treścią może być także uprawnienie?

- jedni - tak, jest to jedna z norm uprawniających, gdyż op definiuje pojęcie ulgi w sposób bardzo szeroki

- gdyby nie owo określenie podmiotów zwolnionych, podatek byłby wyższy- jest to swoiste uprawnienie i odstąpienie od zasady powszechności opodatkowania.

- drudzy - zwolnienia nie rodzą żadnego prawo podmiotowego, a jedynie uprawnienie do skorzystania z wyjątku od zasady generalnej, od kwantyfikatora "każda osoba". Wyjątków nie należy interpretować rozszerzająco ( exceptiones non sunt extendae ).

Przykład: kiedyś Minister Finansów zwalniał podatników od podatku dochodowego, pod warunkiem rzetelnego prowadzenia ksiąg podatkowych. Zwolnienie następowało od dnia wejścia w życie rozporządzenia. Jeśli byśmy traktowali tę ulgę jako przywilej, to drobne błędy dyskwalifikują zwolnienia ex tunc. Ale jednak rzetelność nie ma wpływu na obowiązek podatkowy, skoro z mocy prawa nie mógł być z obowiązku zwolniony, chodziło o zachętę w sensie materialnym. Była to również działalność prospektywna.

- prof. Nykiel - ustawodawca stworzył możliwość obniżenia podatku przez prawo podmiotowe

- onni- jeśli ustawodawca wprowadził warunki ulgi, to jakiekolwiek niedopełnienie warunków uniemożliwia korzystanie z owej ulgi. Ulga jest wyjątkiem od zasady powszechności i w związku z tym ma pozycję norm lex specialis, a exceptiones non sunt extendae.

c. trzeci sposób rozumowania - ustawodawca wprowadzając ulgi/zwolnienia określa przedmiot i stawki opodatkowania ( nie wyłącznie za metodą reglamentacji pozytywnej, ale także za pomocą reglamentacji negatywnej w sposób dopełniający ).

- najpierw ustala, kto płaci, tytułem czego i kiedy,

- potem, kto nie płaci, z jakiego tytułu i kiedy.

Pogląd ten jest akceptowany przez TK ( orzeczenie OTK 16/00 )- metoda pozytywno- negatywna - nie ma mowy o żadnym prawie podmiotowym albo przywileju dodatkowym będącym wyjątkiem od zasady. Mamy do czynienia z podmiotem opodatkowania określonym negatywnie, w związku z tym, każdy, kto znajdzie się w korzystniejszych warunkach- zapłaci korzystniejszy podatek ex lege.

Zakres powinności podmiotów biernych zależy od:

- formy podmiotu ( osoba fizyczna/prawna )

- podmiotu - czy krajowy czy zagraniczny,

- rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej,

- podmiotu publicznego/prywatnego

- przynależności do sektora finansów publicznych.

- PODMIOT CZYNNY - najczęściej organy administracji finansów publicznych, wyposażone w atrybut władczości - ma skorelowaną z obowiązkiem podmiotu biernego kompetencję gromadzenia i wydatkowania środków w imieniu państwa/jst, wyposażony w element władczości wobec podmiotów biernych.

Treścią jest tu kompetencja.

- skierowane tylko do tych władz

-nie mogą stanowić samoistnej podstawy obowiązków i praw podmiotów stojących poza tym organem

Problem- czy kompetencja to obowiązek czy uprawnienie?

- jeśli organ ma kompetencję, to może działać, a takie działanie organu dzięki upoważnieniu jest działaniem na podstawie i w granicach prawa ( Art. 7 K. ).

- jeśli organ ma kompetencję to musi działać ( POSTAWA AKTYWISTYCZNA ) , musi podjąć pewne minimum działanie. Dobrem konstytucyjnie chronionym jest nieprzerywalność prowadzenia gospodarki narodowej ( TK po upadku du H. Suchockiej ) ( ZASADA KONTYNUACJI/CIĄGŁOŚCI GOSPODARKI FINANSOWEJ )

→ projektu ustawy budżetowej nie podlega unicestwieniu mimo upływu kadencji Sejmu !,

3. SANKCJA NORMY- normy prawa finansowego posiłkują się sankcjami z innych gałęzi prawa- głównie prawa karnego, administracyjnego, czasem cywilnego. ( zob. niż. )

Sankcje te są jednak bardzo surowe, a kwestionowanie norm prawa finansowego może w najlepszym razie przyjąć formę obywatelskiego nieposłuszeństwa ( civil disobedience ).

a. stricte finansowe ( penalites - pogorszenie sytuacji majątkowej ).

Np. odsetki za zwłokę, opodatkowanie dochodów ze źródeł nieujawnionych lub nie znajdujących pokrycia w źródłach ujawnionych.

Oszacowanie nie jest sankcją, choć prowadzi do pogorszenia sytuacji procesowej i materialnej.

b. dotyczące naruszenia dyscypliny finansów publicznych ( → odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych )

c. administracyjne

Np. egzekucja.

d. karne skarbowa

e. cywilne

f. konstytucyjne ( ustrojowo - prawne ).

Odpowiedzialność przed TS.

g. pracownicze ( służbowe, dyscyplinarne )

Np. wydalenie z służby cywilnej

Mogą być przewidziane

a. obok sankcji pierwotnej

Przykład- zawyżenie podatku VAT- dodatkowe zobowiązanie ( 30% )

b. zamiast sankcji pierwotnej

Przykład: wykorzystanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem wyklucza prawo ubiegania się o dotacje przez kolejne 3 lata.

ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO

1. prawo międzynarodowe ( Art. 9 K/ )

Problem:

Jaki jest stosunek Art. 217 do Art. 9? Z Art. 217 wynika, iż tylko polska ustawa podatkowa może skutecznie nałożyć ciężar podatkowy. Na podstawie umowy międzynarodowej ratyfikowanej za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, która ma pierwszeństwo przed ustawą ( Art. 91 ust. 2 ), jeśli treści ustawy nie da się pogodzić z treścią umowy nie można:

- nałożyć daniny publicznej

- uchylić daniny publicznej ( Dębowska ).

2. acquis communaitaire

Problem - czy płynące z prawa wspólnotowego ograniczania mają charakter pośredni czy bezpośredni.

a. Art. 90 TWE- ZAKAZ DYSKRYMINACJI PODATKOWEJ

b. SWOBODNY PRZEPŁYW KAPITAŁU

Problem powstał na gruncie Art. 80 ustawy o podatku akcyzowym ( już uchylonego )- obowiązek zapłaty akcyzy od pojazdów dotąd niezarejestrowanych po raz pierwszy na terytorium państwa polskiego. W UE zniesiono cła w obrocie wewnątrzwspólnotowym oraz wprowadzono zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego. Tymczasem Art. 80 właśnie zastępował cło importowe- fakt przekroczenia granicy państwa polskiego powodował powstanie obowiązku podatkowego. W orzecznictwie ujawniły się dwa nurty:

- przepis jest sprzeczny z Art. 90 TWE i nie mógł wprowadzić obowiązku podatkowego na terytorium państwa polskiego, a jeśli wprowadził to w sposób niezgodny z TWE. Zatem nie powstało zobowiązanie podatkowe, a zapłacona kwota stanowi nadpłatę

- przepis obowiązywał i wywierał skutku prawne, powstał obowiązek podatkowy. Sądy nie są władne do rozstrzygania tego rodzaju sporów.

- jeden z sądów apelacyjnych wystąpił z pytaniem prawnym do ETS, zaś inny - z pytaniem do TK. Art. 90 TWE wiąże państwo polskie i ogranicza suwerenność podatkową, nakładając na organy państwa obowiązek, by wprowadzane przez te organy przepisy prawa podatkowego krajowego nie doprowadzały w rezultacie do dyskryminacji towarów wprowadzanych na obszar Zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem krajowym należy na gruncie prawa daninowego rozumieć następująco:

- normy wspólnotowego prawa daninowego są zatem skierowane nie bezpośrednio do obywateli w zakresie stanowienia i uchylania danin publicznych ), ale do organów państwa polskiego, które na mocy tych traktatów zobowiązały się dostosować polskie prawo daninowe do wymogów unijnych,

- normy wspólnotowego prawa daninowego mają znaczenie w interpretacji krajowego prawa daninowego

3. Konstytucja RP ujmuje prawo finansowe szerzej niż poprzednie konstytucje

a. Rozdział VII ( Samorząd terytorialny - Art. 167- 168 ),

b. Rozdział X ( Finanse publiczne- Art. 216- 227 )

4. ratyfikowane umowy międzynarodowe- na ogół przewidują zmniejszenie obowiązków, nigdy nie mogą być bezpośrednio źródłem obowiązków, są wprowadzane przez ustawę lub inne akty normatywne.

- umowy o unikaniu podwójnego podatkowania ( pełnią funkcję norm rozdzielczych )

- unijny kodeks celny,

- konwencje powołujące do życie międzynarodowe organizacje finansowe

- umowy międzynarodowe, jeśli przewidują znaczne obciążenie państwa pod względem finansowym, wymagają dla ratyfikacji i wypowiedzenia uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie ( Art. 89 ust. 1 pkt 4 ).

5. ustawy-

a. podstawowy akt, który reguluje finanse publiczne i

b. jedyny akt, który może nakładać obowiązki w prawie finansowym

a. kodyfikacja- ustawa o finansach publicznych z 30.06.2005.

Poprzednio- ustawa z 1998. Była to jedna z pierwszych całościowych regulacji prawnych finansów publicznych na świecie po Francji, Szwajcarii i Belgii.

a. prawo ustrojowe

- ustawy samorządowe

- ustawa z 08.03.1990 o samorządzie gminnym,

- ustawa z 05.06.1998 o samorządzie powiatowym

- ustawa z 05.06.1998 o samorządzie województwa

- ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli,

- ustawa z 1992 o regionalnych izbach obrachunkowych,

- ustawy o państwowych i samorządowych funduszach celowych,

- ustawy o innych jednostkach sektora finansów publicznych,

b. prawo daninowe

- ogólne ustawa z 29.08.1997- Ordynacja podatkowa

- szczególne

- ustawa z 09.01.1997- Kodeks celny

- inne ustawy szczególnego prawa podatkowego ( zob. niż. 0

c. prawo budżetowe

- ustawa z 2005 o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

- ustawa o zamówieniach publicznych,

d. prawo dewizowe - prawo dewizowe - ustawa z 27.02.2002

e. prawo bankowe

- ustawa z 20.08.1997 o Narodowym Banku Polskim

- prawo bankowe- ustawa z 20.08.1997

5. rozporządzenia - nie mogą nakładać obowiązków, jedynie precyzują obowiązki ustawowe

Problem dotyczy zasada przyznawania ulg, umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków.

Zasady przyznawania - materialno- prawne przesłanki, od których zależy przyznanie ulgi. Czy w takim razie można przyznać aktami stosowania prawa nowy obowiązek podatkowy albo z niego zwolnić?

Nie, są to rodzajowo inne normy ustaw podatkowych, które mówią- "jak jest ustawa podatkowa, to jeśli jesteś podmiotem, to jest zaraz dyspozycja, że powinieneś zapłacić podatek takiej wysokości.

a. są to zasady odstępowania od bezwzględnego i bezwarunkowego obowiązku ciążącego na podatnikach- takie normy nie istnieją nigdy samodzielnie, nie istnieją bez obowiązku podatkowego.

b. niższy stopień wymagalnej określoności

c. kompetencja do przyznania lub odmowy przyznania owej ulgi lub umorzenia, ale tu obowiązku nie ma ( np. Art. 22 op, Art. 67a op ).

Tak więc 3 różnice:

a. inne jest rozumienie pojęcia "kompetencja"

b. treścią aktu jest zmniejszenie albo zniesienie obowiązku

c. materia takich aktów jest ograniczona czasowo i przedmiotowo i adresowana jest do oznaczonej grupy adresatów - trudno to uznać za akt normatywny.

Grupowe zwolnienia podatkowe wywołują spory orzecznicze. Jeżeli ustawa upoważnia do zwolnienia lub obniżenia stawek podatkowych, to powstaje pytanie- jaki jest zakres? To Minister Finansów określa stawki podatkowe. A jeśli kieruje się polityką budżetową i przyznaje zwolnienie na jakiś okres czasu wobec grupy podmiotów? Czy wiąże to sądy? Sędziowie uważają, że takie rozporządzenia ich nie obowiązują, odmawiają wykonania takich rozporządzeń, gdyż dla nich to niezgodna z Konstytucją kompetencja. To jeszcze tradycja prawnicza międzywojnia - sędzia nie podlega rozporządzeniom. Ale spór nie ma dużego znaczenia, przepisy te pomagają podatnikowi, więc nikt ich nie zaskarża.

7. przepisy prawa miejscowego -

a. uchwały wydawane przez organy stanowiące jst, obowiązują na terenie działania organu, upoważnienie do ich wydawania musi być zawarte w ustawie ( Art. 168 K. ).

8. akty szczególne i odrębne

a. założenia polityki pieniężnej ( ← RPP )

b. dokumenty opracowywane przez Ministra Finansów

c. plany i bilanse finansowe

d. absolutorium ( zob. niż. )

f. regulaminy Sejmu i Senatu - określają szczególny tryb postępowania legislacyjnego jeśli chodzi o uchwalenie ustawy budżetowej, własne sprawozdania z jej wykonania, podejmowanie uchwał w sprawie absolutorium.

Odrębności

1. wyższy stopień konstytucjonalizacji źródeł prawa niż w innych dziedzinach prawa publicznego

a. wsparcie ustawy zwykłych - bezpośrednie działanie Konstytucji ( Art. 8 ust. 2 K. )

Np. w poprzedniej ufp za sprzeczne z Konstytucją TK uznał około 20 przepisów.

b. interpretacja w myśl Konstytucji i posługiwanie się pojęciami konstytucyjnymi.

2. wprowadzenie restrykcji finansowych- bezpośrednich nakazów i zakazów, bezwarunkowych i bezwzględnych ( zob. wyż. )

3. zaostrzenie rygorów, jeśli chodzi o hierarchię źródeł prawa

a. prawo daninowe - Art. 217 K. )

Wyjątek: uchwały organów stanowiących jst ( Art. 168 K. )

b. prawo budżetowe - Art. 219 ust. 1 K.

4. ochrona suwerenności finansowej państwa polskiego w stosunki do źródeł prawa wspólnotowego i międzynarodowego ( zob. wyż. )

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NARUSZENIE DYSCYPLINY FINANSÓW PUBLICZNYCH

← ustawa z 2004 o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Przesłanki powstania odpowiedzialności

1. działanie lub zaniechanie

a. działanie- naruszenie zakazu ( najczęściej )

b. zaniechanie - naruszenie nakazu ( najczęściej )

2. umyślne lub nieumyślne

a. umyślne:

- dolus directus - sprawca chce popełnić czyn zabroniony,

- dolus eventualis - sprawca przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego na to się godzi

b. nieumyślne - sprawca, nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego, popełnia go na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo, że możliwość popełnienia czynu zabronionego przewidywał albo mógł przewidzieć.

3. odnoszące się do jednej z postaci zachowań wymienionych w ustawie - zamknięty katalog

a. zaniechanie ustalenia należności Skarbu Państwa, jst lub innej jednostki sektora finansów publicznych, a także pobranie, ustalenie lub dochodzenie jej w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia oraz niezgodne z przepisami jej umorzenie lub dopuszczenie do przedawnienia

b. przekroczenie zakresu upoważnienia do dokonywania wydatków ze środków publicznych

c. przekroczenie uprawnień do dokonywania zmian w budżecie lub planie jednostki budżetowej, zakładu budżetowego, gospodarstwa pomocniczego, jednostki budżetowej lub funduszu celowego.

d. niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie środków publicznych otrzymanych z rezerwy budżetowej oraz dotacji z budżetu lub funduszu celowego i innych środków

e. niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie środków funduszu

f. niedokonanie pełnej i terminowej wpłaty do budżetu przez zakład budżetowy, lub gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej

g. przekroczenie zakresu upoważnienia do zaciągania zobowiązań obciążających budżet

h. wypłacenie wynagrodzeń w jednostce sektora finansów publicznych bez jednoczesnego wykonania wynikającego z ustaw szczególnych, a ciążącego na pracodawcy, obowiązku pobrania, odprowadzenia lub opłacenia świadczeń lub składek

i. naruszenie zasad udzielania dotacji z budżetu

j. przeznaczenie dochodów uzyskanych przez jednostkę budżetową na wydatki ponoszone w tej jednostce

k. dopuszczenie się zwłoki w regulowaniu zobowiązań jednostki sektora finansów publicznych powodującej uszczuplenie środków publicznych, wskutek zapłaty odsetek za opóźnienie w zapłacie

l. naruszenie zasady, formy lub trybu postępowania przy udzieleniu zamówienia publicznego, ustalonych ustawą o zamówieniach publicznych

m. zaniechanie przeprowadzenia i rozliczenia inwentaryzacji lub dokonanie inwentaryzacji w sposób niezgodny ze stanem rzeczywistym

n. wykazanie w sprawozdaniu budżetowym danych niezgodnych z danymi wynikającymi z ewidencji księgowej

o. zaniechanie przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych zawiadomienia rzecznika dyscypliny finansów publicznych o ujawnionym naruszeniu dyscypliny finansów publicznych

p. zawiniona zwłoka w złożeniu przez rzecznika dyscypliny finansów publicznych wniosku o ukaranie oraz zawiniona zwłoka w prowadzeniu przez komisję orzekającą postępowania w sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych

r. przyznanie lub przekazanie określonych środków bez zachowanie procedur.

Podmiot odpowiedzialny

1. pracownicy jednostek sektora finansów publicznych

2. kierownicy i przełożenie pracowników jednostek sektora finansów publicznych

3. osoby odpowiedzialne za gospodarowanie środkami publicznymi spoza sektora finansów publicznych.

Kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

1. upomnienie

2. nagana

3. kara pieniężna

4. zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na okres od roku do 5 lat od uprawomocnienia się orzeczenia

- kierownika/zastępcy kierownika/dyrektora generalnego

- członka zarządu

- skarbnika/głównego księgowego/jego zastępcy,

- kierownika/zastępcy kierownika komórki bezpośrednio odpowiedzialnej za wykonywanie budżetu lub planu finansowego jednostki sektora finansów publicznych.

Podmioty obowiązane do zawiadomienia właściwego rzecznika ( oskarżyciela ) o ujawnionych naruszeniach dyscypliny finansów publicznych

1. kierownicy jednostek sektora finansów publicznych

2. kierownicy jednostek korzystających ze środków publicznych - np. prezes stowarzyszenia, które realizuje zadania zlecone finansowane w formie dotacji celowej

3. kierownicy jednostek nadrzędnych nad jednostką sektora finansów publicznych, w której doszło do naruszenia dyscypliny ( np. starosta- o naruszeniu dyscypliny popełnionym w publicznym gimnazjum )

4. organy kontroli ( NIK, dyrektor urzędu kontroli skarbowej, RIO )

Postępowanie - II - instancyjne

1. Organy I instancji

a. resortowe komisje orzekające - w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych przy ministrach lub przewodniczących komitetów wchodzących w skład RM

b. komisja orzekająca w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych przez szefie Kancelarii Prezesa RM

c. wspólna dla określonych instytucji państwowych komisja orzekająca powoływana przez Prezydenta RP

d. komisje orzekające w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych przy wojewodach

e. komisje orzekające w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych przy RIO.

II. Organ II instancji- Główna Komisja Orzekająca przy Ministrze Finansów

III. na rozstrzygnięcia GKO służy skarga do NSA

- w przedmiocie stwierdzenia nieważności,

- uchylenia prawomocnego rozstrzygnięcia oraz

- na prawomocne rozstrzygnięcie kończące postępowanie w toku instancji.

ZAKRES PODMIOTOWY ufp - JEDNOSTKI SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH ( Art. 4 )

Kryteria wyodrębnienia spośród innych jednostek organizacyjnych:

1. kryterium własności publicznej majątku podmiotu

2. kryterium publicznego rodzaju zasilania finansowego- czy dana jednostka funkcjonuje w oparciu o środki publiczne ( Art. 5 )

3. kryterium statusu ustrojowego danego podmiotu - wskazujący na przynależność tego podmiotu do systemu organów państwa bądź samorządów, bądź do jednostek podporządkowanych

4. kryterium formy prawnej danego podmiotu- mogą być to tylko jednostki organizacyjne ( nie mogą być to osoby fizyczne )

5. kryterium charakteru i celu działalności - te jednostki organizacyjne, które wykonują jakąś działalność w celu realizacji interesów publicznych, nawet jeśli jest to działalność gospodarcza, to nie jest nastawiona na osiąganie zysków ( non profit ).

Klasyfikacja jednostek sektora finansów publicznych

I. kryterium normatywne

A. podsektor rządowy

1. organy władzy publicznej, w tym:

a. organy administracji rządowej

b. organy kontroli państwowej i ochrony prawa

c. sądy i trybunały

2. Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

3. jednostki, dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest organ administracji rządowej albo inna jednostka zaliczana do podsektora rządowego

a. państwowe zakłady budżetowe

b. państwowe jednostki budżetowe

c. gospodarstwa pomocnicze państwowych jednostek budżetowych

d. państwowe fundusze celowe

e. państwowe szkoły wyższe

f. państwowe jednostki badawczo - rozwojowe

g. państwowe samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

h. państwowe instytucje kultury

i. Narodowy Fundusz Zdrowia

j. inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw, w celu wykonywania zadań publicznych

Wyjątek:

- przedsiębiorstwa

- banki

- spółki prawa handlowego

B. podsektor samorządowy

1. jednostki samorządu terytorialnego ( gmina/powiat/województwo ) i ich związki

2. jednostki, dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest jednostka samorządu terytorialnego

a. samorządowe zakłady budżetowe

b. samorządowe jednostki budżetowe

c. gospodarstwa pomocnicze samorządowych jednostek budżetowych

d. samorządowe fundusze celowe

e. samodzielne samorządowe publiczne zakłady opieki zdrowotnej

f. samorządowe instytucji kultury

h. inne podmioty/samorządowe osoby prawne, utworzone na podstawie odrębnych ustaw do wykonywania zadań publicznych ( wyłączenia - jw. )

C. podsektor ubezpieczeń społecznych

1. Zakład Ubezpieczeń Społecznych

2. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

3. zarządzanie przez nie fundusze

II. kryterium regulacji

1. takie, których zasady funkcjonowania określone są w samej ufp ( zob. niż. )

2. imiennie określone osoby prawne ( NFZ, PAN )

3. takie, których zasady funkcjonowania uregulowane są w innych ustawach

III. kryterium metody budżetowania

1. takie, do których stosuje się budżetowanie brutto - dana jednostka organizacyjna pokrywa wszystkie swoje wydatki z zasobów budżetowych, a wszystkie dochody jakie uzyskuje odprowadza na rachunek budżetu,

Umożliwia to dokonywanie wydatków niezależnie od przychodów uzyskiwanych przez jednostkę. Zapewnia realizację zasady powszechności budżetu, bo przecież wg niej budżet powinien obejmować wszystkie dochody i wydatki publiczne.

2. takie, do których stosuje się budżetowanie netto - są to jednostki samofinansujące się , wyjątkowa mogą otrzymywać dotacje

3. takie, do których stosuje się mieszane metody budżetowania.

IV. kryterium: sfera działalności

1. jednostki działające w sferze ochrony zdrowia ( NFZ, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej )

2. jednostki działające w sferze edukacji/kultury ( PAN, państwowe szkoły wyższe, jednostki naukowo- badawcze )

3. jednostki działające w sferze gospodarki i administracji publicznej.

SKARB PAŃSTWA - należy do jednostek sektora finansów publicznych jako państwowa osoba prawna.

1. realizuje zadania gospodarcze państwa

2. w obrocie występuje w roli przede wszystkim prywatno- prawnej:

a. posiada uprawnienia właścicielskie w stosunku do własności publicznej

b. występuje w roli pełnoprawnego właściciela władającego, korygującego rozporządzającego majątkiem państwowym

3. uprawnienia te realizuje jako

a. osoba prawna - poprzez:

- jednostki organizacyjne, które nie mają odrębnej od Skarbu Państwa osobowości prawnej ( jednostki i zakłady budżetowe )

- jednoosobowe spółki prawa handlowego,

- jednoosobowe spółki z udziałem Skarbu Państwa

b. poprzez jednostki wyposażone przez Skarb Państwa w wydzielony majątek ( np. przedsiębiorstwa państwowe lub inne wyposażone w osobowość prawną państwowe jednostki organizacyjne )

c. udziały kapitałowe w funduszach powierniczych i w fundacjach.

4. ponosi samodzielną odpowiedzialność za własne zobowiązania

5. Art. 218 K.- ustawa określi:

a. organizację Skarbu Państwa

b. sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa.

→ ustawa z 1996 reformująca administrację rządową- utworzono Ministerstwo Skarbu Państwa.

FORMY ORGANIZACYJNO - PRAWNE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Rozdział 3, Art. 19 - 30 ):

1. formy określone w ufp w Rozdziale 3

a. JEDNOSTKA BUDŻETOWA ( Art. 20 - 23 )

b. ZAKŁAD BUDŻETOWY ( Art. 24- 25 )

c. GOSPODARSTWO POMOCNICZE ( Art. 26 - 27 )

d. FUNDUSZE CELOWE ( Art. 29 - 30 )

2. na podstawie odrębnych ustaw

a. państwowe lub samorządowe osoby prawne

b. państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

JEDNOSTKA BUDŻETOWA ( Art. 20 ust. 1 )

1. jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych

2. Zasada: która jest BUDŻETOWANA BRUTTO -

a. pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z budżetu

b. pobrane dochody odprowadza na rachunek odpowiednio dochodów

- jeśli jest to państwowa jednostka budżetowa- budżetu państwa,

Wyjątki

- mogą gromadzić na rachunku DOCHODÓW WŁASNYCH dochodu uzyskiwane z wyliczonych w Art. 22 ust. 2 źródeł,

Dochody te:

- nie stwarzają żadnego prawa majątkowego

Oznacza to tylko tyle, że jednostki budżetowe mogą mieć szersze uprawnienie do dysponowania tego rodzaju środkami finansowymi, podczas gdy zasadą jest to, że jednostka budżetowa nie ma żadnych praw podmiotowych do wpływów, które pochodzą z działalności prowadzonej przez tę jednostkę.

- jednostki budżetowe mogą nimi dysponować:

- tylko w trybie określonym w ustawie,

- tylko na określone cele ( wraz z odsetkami ) ( Art. 22 ust. 6 )

- sfinansowanie wydatków bieżących i inwestycyjnych, w przypadku gdy źródłem dochodu są opłaty za udostępnienie dokumentacji przetargowej i inne,

- cele wskazane przez darczyńcę, jeśli źródłem dochodu jest darowizna,

- remont lub odtworzenie mienia w przypadku uzyskiwania dochodów z tytułu odszkodowań i wpłat i innych

- Zasada: nie mogą być przeznaczane na finansowanie wynagrodzeń osobowych ( Art. 22 ust 7 )

Wyjątki:

- dodatkowe wynagrodzenie dla pracowników Policji,

- wynagrodzenie dla pracowników urzędów skarbowych.

- w imieniu państwa i

- na rachunek państwa

- FUNDUSZE MOTYWACYJNE ( Art. 23 )-

a. środki finansowe gromadzone przez państwowe jednostki budżetowe b. na wyodrębnionych rachunkach bankowych

c. z części dochodów budżetu państwa uzyskanych z tytułu:

- przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych

- pochodzących z ujawnienia przestępstw i wykroczeń

- przeciwko mieniu oraz

- skarbowych.

d. przeznaczane są na

- nagrody dla pracowników/żołnierzy/funkcjonariuszy, którzy bezpośrednio przyczynili się do uzyskania tych dochodów.

e. nie są funduszami celowymi !

- jeśli jest to samorządowa jednostka budżetowa- budżetu jst.

Wyjątek : mogą gromadzić na wydzielonym rachunku dochodów własnych dochody uzyskiwane z ( Art. 22 ust. 1 )

- opłat za udostępnianie dokumentacji przetargowej,

- spadków/zapisów/darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki

- odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie będące w zarządzie bądź użytkowaniu jednostki budżetowej.

3. jest to statio fisci ( jednostka Skarbu ) w rozumieniu kc, ale zawężone do pieniężnej, budżetowej części majątku państwa i jst - nie mają osobowości prawnej i w obrocie prawnym ( w tym w postępowaniu cywilnym i administracyjnym ) działają jako jednostki organizacyjne Skarbu Państwa/jst.

Status jednostki budżetowej nadaje się tym jednostkom, które muszą istnieć niezależnie od tego, czy przynoszą jakieś przychody czy nie i niezależnie od wysokości tych przychodów. Najczęściej w ogóle nie mają dochodów, albo stosunkowo niewielkie. Np. urzędy administracji, urzędy wojewódzkie, urząd skarbowy, izba skarbowa.

Tworzenie jednostki budżetowej ( łącznie/przekształcenie w inną formę organizacyjno- prawną/likwidacja )

a. w przypadków państwowych jednostek budżetowych

- ministrowie,

- kierownicy urzędów centralnych,

- wojewodowie,

- inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów.

b. w przypadku samorządowych jednostek budżetowych

- organy stanowiące jst

Likwidacja jednostki budżetowej

a. co do aktywów ( Art. 21 ust. 3 ) - mieniu znajdującym się w użytkowaniu jednostki - decyzję o przeznaczeniu podejmuje organ, który podjął decyzję o likwidacji

- jeśli państwowa jednostka budżetowa- w porozumieniu z ministrem właściwym ds. Skarbu Państwa,

- jeśli samorządowa jednostka budżetowa- bez porozumienia

b. co do pasywów- należności i zobowiązań likwidowanej jednostki budżetowej

Zasada: organ, który podjął decyzję o likwidacji ( Art. 21 ust. 5 )

Wyjątek: ( fakultatywnie ) - jeśli likwidacja nastąpiła w celu przekształcenia- utworzona jednostka budżetowa ( Art. 21 ust. 7 ).

Prowadzenie gospodarki finansowej

1. wg zasad określonych w ustawie i ( Art. 20 ust. 3 )

2. na podstawie planu finansowego jednostki budżetowej - planu dochodów i wydatków ( Art. 20 ust. 4 ).

GOSPODARSTWO POMOCNICZE -

1. wyodrębniona z jednostki budżetowej ( MACIERZYSTEJ ):

a. część jej podstawowej działalności lub

b. działalność uboczna

2. wyodrębnienie to jest pod względem:

a. organizacyjnym i

b. finansowym

3. Zasada: BUDŻETOWANIE NETTO pokrywa koszty swojej działalności z uzyskiwanych przychodów własnych

Wyjątek: dotacji przedmiotowych z budżetu państwa

- nowo utworzonemu gospodarstwu pomocniczemu może być przyznana dotacja z budżetu na pierwsze wyposażenie ( dopłaty do kosztów wytworzenia pewnych towarów i usług ).

4. wpłaca do budżetu 1/2 osiągniętego zysku.

5. nie ma osobowości prawnej, zdolności sądowej.

Jeśli więc gospodarstwo pomocnicze przekroczy swe wydatki poza planowany poziom przychodów własnych i ewentualnych dotacji przedmiotowych, to należy przyjąć, że odpowiedzialność wobec osób trzecich spoczywa na Skarbie Pańswa/jst.

Tworzenie/przekształcenie/likwidacja gospodarstwa pomocniczego ( Art. 27 ust. 1 )

a. Kierownik jednostki budżetowej macierzystej

b. konieczna jest zgoda:

- w przypadku państwowej jednostki budżetowej

- właściwego ministra,

- kierownika urzędu centralnego,

- wojewody,

- w przypadku samorządowej jednostki budżetowej

- zarządu jst.

Likwidacja

Zarówno aktywa jak i pasywa przejmuje jednostka budżetowa, przy której funkcjonowało gospodarstwo ( Art. 27 ust. 3 )

Prowadzenie gospodarki finansowej

1. w oparciu o roczny plan finansowy , obejmujący: ( Art. 26 ust. 3 )

- przychody ( w tym dotacje z budżetu )

- koszty i inne obciążenia,

- rachunek zysków i strat,

- stan środków obrotowych,

- stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu,

- rozliczenia z budżetem

2. plan ten może być zmieniony w ciągu roku, jeśli

- nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu,

- nie spowoduje to zwiększenia dotacji z budżetu

a. bez upoważnienia kierownika macierzystej jednostki budżetowej, jeśli realizowane są wyższe od planowanych przychody i koszty i

b. za upoważnieniem kierownika macierzystej jednostki budżetowej, w pozostałych przypadkach.

3. gospodarstwo to świadczy usługi

a. na rzecz jednostki macierzystej ( Art. 26 ust. 6 )- sprzedaży tych usług dokonuje wg kosztów własnych

Ratio legis - w ten sposób gospodarstwo pomocnicze pomaga jednostce budżetowej w realizacji jej zadań, a jednocześnie jednostka budżetowa kupuje usługi od gospodarstwa pomocniczego.

Jest to jedyny sposób finansowania gospodarstwa pomocniczego przez jednostkę budżetową.

b. na zewnętrz.

ZAKŁAD BUDŻETOWY ( Art. 24 - 25 ).

Ratio legis - państwo jako podmiot sprawuje:

- działalność w sferze władczej ( mperium )

- działalność w sferze gospodarczej ( dominium )

- działalność w sferze gestii ( użyteczności publicznej ) - państwo realizuje funkcje opiekuńcze.

1. jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych

2. świadcząca usługi publiczne

Np. MPK.

USŁUGI PUBLICZNE - usługi świadczone przez państwo lub samorząd, które służą zaspokajaniu potrzeb zbiorowych danej wspólnoty ( ustawa o samorządzie gminnym - Art. 6 ust. - w szczególności )

- infrastruktura techniczna ( gminne drogi, mosty, place, lokalny transport zbiorowy, gminne obiekty i urządzenia użyteczności publicznej ),

- infrastruktura społeczna ( oświata, kultura, kultura fizyczna, ochrona zdrowia, pomoc społeczna

- porządek i bezpieczeństwo publiczne ( ochrona przeciwpożarowa ),

- ład przestrzenny i ekologiczny ( planowanie przestrzenne, gospodarowanie ternami, ochrona środowiska ).

a. nie jest to władcze działanie organów władzy publicznej ( sfera imperium )

b. zwykle są świadczone na podstawie umów cywilnoprawnych ( np. MPK - umowa przewozu do takich świadczeń nie stosuje się przepisów op ( Art. 2 §4 op )

c. albo też na zbliżonej podstawie - stosuje się wówczas przepisy o cenach, a nie przepisy op ( Art. 2 §4 op )

3. wykonująca swoje zadania odpłatnie i

a. odpłatnie w sensie prawnym - następuje przysporzenie po stronie Skarbu Państwa/jst ( a nie zakładu - zob. niż. )

Np. za przejazd komunikacją trzeba zapłacić kupując bilet.

b. natomiast świadczenie usługobiorcy nie ma charakteru ekwiwalentnego ( usługa nie jest odpłatna w sensie ekonomicznym )

Usługa nie jest oparta o bilans kosztów- zysków. Najczęściej koszty są zaniżone. Usługi publiczne nie są oparte o ceny komercyjne. Cena komercyjna jest tu jedynie punktem odniesienia, poniżej którego te opłaty schodzą

Np. autobus PKS jedzie 500 km ( spalanie 30l/100 km ). Czyli koszt kursu - 150 l x 4,50 = 675 zł + wynagrodzenie kierowcy + koszty amortyzacji. No i jeszcze coś powinno zostać dla usługobiorcy. Czyli w przybliżeniu niech będzie 1000 zł. Jeśli np. jedzie 10 pasażerów, a bilet kosztuje 50 zł, to kurs jest stratny.

4. pokrywająca koszty swojej działalności z:

Zasada: przychodów własnych ( BUDŻETOWANIE NETTO )

Wyjątek: . Dotacje z budżetu

- przedmiotowe ( Art. 24 ust. 4 )

Ratio legis - ← brak odpłatności w sensie ekonomicznym Zakłady budżetowe świadczą usługi, które z założenia są deficytowe.. Różna jest wyrównywaną dotacją przedmiotową. Dlatego też zakłady budżetowe nie będą samodzielnymi podmiotami, bo za swoje długi musiałaby same odpowiadać.

- podmiotowe- w zakresie określonych w odrębnych przepisach ( Art. 24 ust. 5 )

- celowe- na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji ( Art. 24 ust. 5 ).

- jednorazowa - na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe- nowo tworzonemu zakładowi

Wysokość dotacji

Zasada: nie mogą przekroczyć 50% kosztów działalności zakładu

Sankcja- jest to przesłanka likwidacji zakładu.

Wyjątek:

- dotacje inwestycyjne

- dotacje otrzymywane w związku z realizacją projektu lub zadania współfinansowanego ze środków pochodzących z funduszy strukturalnych lub Funduszu Spójności UE.

5. wpłaca do budżetu nadwyżki środków obrotowych, ustalone na koniec okresu rozliczeniowego ( Art. 24 ust. 9 )

Środki obrotowe na początek i koniec okresu ustalane są w rocznym planie finansowym ( zob. niż.

6. nigdy nie ma osobowości prawnej - są to struktury wewnątrz szeroko pojmowanej gospodarki majątku Państwa jako osoby prawnej lub samorządu.

Kiedyś zaliczane do "ułomnych osób prawnych" - ale nimi nie są, bo

a. zobowiązania zaciągane przez kierowników są zobowiązaniami Skarbu Państwa.

b. nawet jeśli zakłady budżetowe są podatnikami podatku od osób prawnych, to jest to jedynie organizacyjne i strukturalne przypisanie podmiotowości.

Tworzenie/przekształcanie/likwidacja ( Art. 25 )

Identycznie jak jednostek budżetowych.

Prowadzenie gospodarki finansowej

1. na podstawie rocznego planu finansowego ( Art. 24 ust. 3 )

2. w planie tym mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku.

Przesłanki jak przy gospodarstwach pomocniczych

a. bez upoważnienia - w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i kosztów

b. za upoważnieniem organu uprawnionego do tworzenia zakładu budżetowego - w innych wypadkach.

Podstawowa zasada - im bardziej państwo ma charakter opiekuńcze ( welfare state ), tym większa jest rola zakładów budżetowych. Zakłady te zaspokajają podstawowy potrzeby osób o najmniejszej wydajności finansowej. Jest to bardo ważne zwłaszcza z punktu widzenia zyskiwania poparcia społecznego.

FUNDUSZE CELOWE ( Art. 29 )

Zasada: JEDNOŚĆ FINANSÓW PUBLICZNYCH

Wyjątek: FUNDUSZE CELOWE.

Wynika z tego bardzo ważna konsekwencja- skoro instytucja funduszy celowych jest wyjątkiem od podstawowej zasady rządzącej finansami publicznymi, dlatego nie powinna być nadużywana.

Obecnie jest ok 40 państwowych funduszy celowych- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Emerytalno - Rentowy, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Centralny Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych, Fundusz Prewencji i Rehabilitacji.

Decyduje treść, a nie nazwa. Jest wiele "funduszy celowych", które nie spełniają wymogów ufp.

Przesłanki

1. fundusze powołane ustawowo

Źródłem powstania funduszu może być tylko ustawa.

2. przychody pochodzą ze środków publicznych

3. Zasada: wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań - ścisłe związanie dochodów ze ściśle określonych źródeł na ściśle określone cele.

Chodzi tu o zadania wyodrębnione w stosunku do zadań, które powinny być finansowane z budżetu państwa/jst.

a. nie powinny być to zadania władcze ( sfera imperium ) -

Te zadania powinny być realizowane za środków pochodzących z danin publicznych i majątku. Np. władza sądownicza jest po to, żeby orzekać, a nie po to, by mieć swój fundusz.

b. sfera dominium - kontrowersyjne

c. sfera gestii - tak.

WYODRĘBNIONE ZADANIE - takie, które ze względu na szczególną pilność musi być odseparowane ze względów gwarancyjno - ochronnych, któremu musi być zapewniony priorytet.

Wyjątek: ustawa budżetowa może określać inne niż ustawa tworząca fundusz, przeznaczenie środków fundusz celowego ( Art. 29 ust. 9 )

Jest to osłabienie pozycji funduszy. Decyzja polityczna może zmienić cele, a przecież chodzi tu właśnie o odpolitycznienie.

Istnieje spór - jakie skutki takiego postanowienia w ustawie budżetowej

- działają tylko na dany rok budżetowy a po jego zakończeniu znów wraca ex lege następuje powrót do celów pierwotnych ( Dębowska )

- działają bez ograniczenia czasowego.

Wyjątek: gdy fundusz otrzymuje dotacje z budżetu państwa.

4. muszą być powiązane z budżetem państwa/jst ( ← zasada jawności i zasady przejrzystości publicznej gospodarki finansowej ).

a. proceduralnie ( przez procedurę uchwalania i wykonywania )

b. instytucjonalnie ( przez związki finansowe ).

5. o charakterze czasowym - skoro są tworzone w celu gromadzenia przychodów na realizację określonych zadań , to gdy zadanie to zostanie już zrealizowane, dalsze istnienie funduszu staje się już bezprzedmiotowe i powinien on podlegać likwidacji.

6. przesłanka negatywna nie są funduszami celowymi ( Art. 29 ust. 3 )

a. ustawowo tworzone rachunki bankowe, których ustawa tworząca nie określiła jako fundusz celowy

b. fundusze, których jedynym źródłem przychodów, z wyłączeniem odsetek od rachunku bankowego i darowizn, jest dotacja z budżetu.

Rodzaje

I. kryterium: realizowane cele ( Art. 29 ust. 4 )

1. państwowy fundusz celowy- jeśli realizuje zadania wyodrębnione z budżetu państwa

2. samorządowy fundusz celowy- jeśli realizuje zadania wyodrębnione z budżetu jst.

II. kryterium: sposób działania ( Art. 29 ust. 2 )

1. jako osoba prawna

- jest to wówczas odrębna od Skarbu Państwa/jst osoba prawna,

- jest podmiotem praw i obowiązków

2. jako wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz.

- nie jest wówczas odrębnym tworem od Skarbu Państwa/jst

- jest to struktura organizacyjna wewnątrz Skarbu Państwa/jst.

- stanowi wyjątek od zasady jedności budżetu.

Jest to więc swego rodzaju kieszeń, schowek, w którym gromadzone są określone dochody przeznaczone na określone wydatki

Jeśli fundusz celowy działa tylko jako wyodrębniony rachunek bankowy, to jakie są cechy odróżniające go od zakładu budżetowego?

a. przychody zakładu budżetowego są związane z zakresem jego działalności i służą na pokrywanie kosztów tej działalności ( np. za przedszkole ) - jest związek pomiędzy przychodami a wydatkami

b. fundusz celowy - brak jest takiego związku- przychody funduszu mogą pochodzić ze źródła niezwiązanego z rodzajem jej działalności.

Np. fundusz na budowę autostrad- przychody mogą pochodzić z opłat za przejazd już istniejące autostrady, ale mogą z innego źródła.

III. kryterium: źródło przychodu

1. takie, gdzie przychodami są składki płacone przez podmioty gospodarcze, mające charakter quasi- daninowy (

Fundusz Pracy, Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Narodowy Fundusz Zdrowia

2. takie, gdzie przychodami są dochody z mienia.

Np. Fundusz Kościelny.

Prowadzenie gospodarki finansowej

1. podstawą jest roczny plan finansowy

2. Zasada: wydatki funduszu mogą być dokonywane tylko w ramach posiadanych środków finansowych ( Art. 29 ust. 6 )

a. bieżące przychody, w tym

- dotacje z budżetu państwa/jst

- pozostałości środków z okresów poprzednich ( nie ma zasady roczności )

Ratio legis - zwiększenie pewności realizacji zadania. Jest to namiastka planu wieloletniego.

Wyjątek: także z ( Art. 29 ust. 7 )- jeśli ustawa tworząca fundusz na to zezwala:

- kredyty

- pożyczki

Ocena funduszy celowych

1. Zalety

a. odpolitycznienie - uchwalanie ustawy tworzącej fundusz celowy jest aktem samoograniczenia - wyłącza debatę publiczną.

b. większa pewność realizacji wyodrębnionego zadania ze względu na przełamanie zasady roczności

2. Wady

a. osłabienie zasady suwerenności wydatkowej parlamenty i to także w następnej kadencji ( jeśli fundusz "przeżyje" kadencję parlamentu, za której uchwalono ustawę go tworzącą,

b. pozakonstytucyjne wzmocnienie pozycji podmiotów nadzorujących i zarządzających funduszem ( Art. 29 ust. 8 )

- organem nadzorującym fundusz celowy/dysponentem państwowy fundusz celowy jest minister

- w drodze rozporządzenia, wydanego w porozumieniu z Ministrem Finansów, określa szczegółowe zasady gospodarki finansowej państwowego funduszu celowy.

Organy władzy publicznej, które nadzorują funkcjonowanie takich funduszy, mają większą władzę, niż to wynika z zasad ustrojowych, zawartych w Konstytucji. Uzyskują dodatkową boczną kieszeń, mniej kontrolowaną i bardziej stabilną.

3. postulaty de lege ferenda

a. określenie wyraźnych przesłanek

- dopuszczalności tworzenia funduszy,

- wskazanie, jakie cele wyodrębnione z budżetu mogą pozwalać na utworzenie funduszu

- wskazanie, jakie zadania ogólne mogą być podstawą kreowania funduszy.

- zmiany przeznaczenia środków funduszu

- dofinansowania funduszu z dotacji

- likwidacji ( wraz z trybem )

- zmiany statusu prawnego ( wraz z trybem )

b. problem funduszy, które realizuję pewne cele wzajemne.

Np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Pracy, NFZ- ponoszenie świadczeń publiczno- prawnych rodzi pewne uprawnienia albo po stronie zobowiązanego albo po stornie innego podmiotu (

DOCHODY PARAFISKALNE )

Takie fundusze związane są raczej z ideą ubezpieczenia społecznego i powinny być traktowane odrębnie.

c. wprowadzenia ograniczeń czasowych ( ← fundusz celowy ma z założenia charakter ograniczony w czasie, do czasu zrealizowania zadania ). Nie może trwać w nieskończoność konkurując z budżetem.

d. fundusz celowy nie powinien działać w formie rachunku bankowego, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz ( Art. 29 ust. 2 ).

Rachunek bankowy to nie jest bowiem żaden twór organizacyjny, to tylko zasób środków. Trudno sobie wyobrazić, aby rachunek bankowy zaciągał kredyt, pożyczkę.

e. fundusz celowy działający w formie osoby prawnej - osobowość prawna funduszy powinna być czymś odmiennym niż taka, jaką znamy z systemu prawa prywatnego.

- są powołane bowiem tylko do realizacji określonych działań,

- musi być określony podmiot odpowiedzialny prawnie i polityczne za sposób zarządzania

ZASADY GOSPODARKI FINANSOWEJ JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH ( Rozdział 4, Art. 31 - 47 ).

Powinny być wyrażone w Konstytucji, ponieważ wówczas ich respektowanie obejmowałoby przepisy wszystkich ustaw zwykłych i aktów wykonawczych.

1. FORMALIZACJA PODSTAW PROWADZENIA GOSPODARKI FINANSOWEJ ( ← Art. 216 K., Art. 31 - jeśli nie ma podstaw prawnych, to nie można prowadzić gospodarki finansowej

a. sposoby gromadzenia środków publicznych z poszczególnych tytułów określa ustawa

2. ZASADA JEDNOŚCI

3. ZASADA PRZEJRZYSTOŚCI

4. ZAKAZ PRYMATU PLANOWANIA FINANSOWGO ( ZASADA NIEFUNDUSZOWANIA ) ( Art. 31 ust. 2 )- środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków.

Wydatki określone imiennie - wydatki na określone konkretnie i szczegółowo zadania, cel nie jest sprecyzowane rodzajowo, ale na zadanie dające się określić jako pewna jednostka zdarzeniowa.

- Dębowska- wielkość zgromadzonych środków musi decydować o tym, jakie zadania mają być zrealizowane imiennie- nie zaś na odwrót ( nie imiennie określone zadania decydują jakie mają być zasoby publiczne )

- Friedrich August von Hayek - to odróżnia państwa demokratyczne od autorytarnych.

Konsekwencja → wydatki nie mogą rosnąć w sposób nieograniczony aż do wykonania zadania.

Wyjątki

a. odrębna ustawa stanowi inaczej

b. nie stosuje się do ( Art. 31 ust. 3 )

- wydatków finansowanych z kredytów udzielonych przez międzynarodowe instytucje finansowe,

- wydatków finansowanych ze środków pochodzących z budżetu UE,

- wydatków finansowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi,

- jednostek prowadzących działalność gospodarczą, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych

Ratio legis - te środki są udzielane na z góry skonkretyzowane zadania.

Jednak nawet imienność przeznaczenia w ww. przypadkach nie oznacza krańcowej konkretyzacji, to są np. programy rozwoju autostrad, regulacji rzek- zadania skonkretyzowane, ale nie do końca imiennie określone.

5. ZASADA PROGNOSTYCZNEGO CHARAKTERU DOCHODÓW

6. ZASADA POBIERANIA DOCHODÓW I PONOSZENIA WYDATKÓW OKREŚLOYCH W BUDŻECIE PAŃŚTWA NA PODSTAWIE ODRĘBNYCH USTAW, A NIE NA PODSTAWIE USTAWY BUDŻETOWEJ

7. ZASADA DOKONYWANIA WYDATKÓW PUBLICZNYCH W SPOSÓB CELOWY, OSZCZĘDNY I TERMINOWY, W ZGODNOŚCI Z BUDŻETEM I PLANEM FINANSOWYM JEDNOSTKI SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

8. ZASADA ODRĘBNEGO TRAKTOWANIA BEZZWROTNYCH ŚRODKÓW POCHODZĄCYCH ZE ŹRÓDEŁ ZAGRANICZNYCH.

9. ZASADA CIĄGŁOŚCI ( KONTYNUACJI/NIEPRZERYWALNOŚCI ) PROWADZENIA GOSPODARKI FINANSOWEJ ( ← zob. wyż. ).

PRAWO BUDŻETOWE

ZASADY BUDŻETOWE - postulaty nauki pod adresem ustawodawstwa i praktyki dotyczące prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej, w celu optymalnej realizacji jej zadań.

1. ZASADA POWSZECHNOŚCI ( ZUPELNOŚCI/BUDŻETOWANIA BRUTTO ) - wszystkie jednostki państwowe/st wchodzą do budżetu całością swoich dochodów i wydatków.

Wyjątki:

a. gospodarstwa pomocnicze

b. zakłady budżetowe

c. fundusz celowe

Zasada ma wady- uniemożliwia ustalenie czystych kosztów działalności poszczególnych służb, prowadzi często do absurdalnych sytuacji- np. uniemożliwiając spalanie drewna z lasu należącego do danej jednostki w celu ogrzania jej pomieszczeń, oddzielając wydatki od dochodów zniechęca kierowników służb administracyjnych do poprawiania jakości pracy tych służb.

2. ZASADA JEDNOŚCI FORMALNEJ - budżet państwa ma być ujmowany w jeden, całościowy akt prawny.

Wyjątki:

a. odrębne budżety bieżące i inwestycyjne

b. budżety załącznikowe

c. plany finansowe funduszy celowych

3. ZASADA NIEFUNDUSZOWANIA ( JEDNOŚCI MATERIALNEJ/KASOWEJ- "jedna wspólna kasa" ) - budżet zorganizowany ma być na zasadzie jednej puli ( zbiornika ) środków, której całość dochodów przeznaczona jest na całość wydatków.

Wyjątki:

a. fundusze celowe

4. ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI ( SPECJALIZACJI ) - budżet ma być ustalany ( uchwalany ) i wykonywany ze szczegółowym podziałem dochodów i wydatków , a nie tylko w ujęciu ogólnym ( → klasyfikacja budżetowa ).

Ratio legis- budżet jest ze swej istoty planem dyrektywnym, realizuje różne funkcje polityczne i ekonomiczne, więc nie mógłby spełniać tych zadań, nie będąc dokumentem wystarczająco szczegółowym. Gdyby budżet uchwalać wyłącznie w ogólnym ujęciu dochodów i wydatków, to nie byłoby możliwe realizowanie jego istoty, nie byłoby możliwe precyzyjne wykonywanie, kontrola.

Wyjątki:

a. prowizorium budżetowe

b. układ wykonawczy budżetu- szczegółowy podział kwot dochodów i wydatków budżetowych, sporządzony przez organy wykonawcze, na podstawie ustawy lub uchwały budżetowej, w której kwoty dochodów i wydatków ujęte są w odpowiednio mniejszej szczegółowości,

5. ZASADA RÓWNOWAGI - takie ukształtowanie wydatków, aby nie przekraczały one wysokości dochodów, tzn. aby nie wystąpił deficytu budżetowy.

Ratio legis ( ← finanse prywatne )- człowiek nie może wydawać więcej pieniędzy niż otrzymuje, jeśli nie chce się doprowadzić do ruiny.

Wyjątki

a. teoria systematycznego deficytu ( Keynes )

b. teoria budżetu cyklicznego - w zależności od cykli gospodarczych, naturalne są zarówno deficyty jak i nadwyżki, lecz w dłuższych okresach powinny się one bilansować

c. teoria impasu - deficyt jest dopuszczalny, ale tylko w określonych warunkach i granicach.

6. ZASADA JAWNOŚCI - budżet powinien być ujawniany obywatelom w fazie:

- planowania,

- uchwalania,

- wykonywania

7. ZASADA PRZEJRZYSTOŚCI ( TRANSPARENCJI/JASNOŚCI ) -

a. w aspekcie formalnym - uporządkowanie dochodów i wydatków budżetowych w odpowiednim systemie podziałek

b. w aspekcie materialnym- jasne i jednolite zasady rachunkowości i sprawozdawczości budżetowej i czytelne i jasne zasady konstrukcji budżetu.

Rys historyczny

1. oddzielenie skarbu publicznego od majątku panującego

Początkowo nie istniała instytucja skarbu publicznego. W przypadku działań zbrojnych król zastawiał dobra królewskie, zadłużał się u możnych lub u miast, a przez konieczność uzyskania zgody reprezentacji stanowej na nałożenie podatków popadał w zależność od niej.

Rozdzielnie dało asumpt do rozdzielenia:

a. skarbu publicznego ( pospolitego )

- kwarta

- annaty ( opłaty roczne pobierane od duchownych

b. skarbu panującego

2. walka polityczna parlamentu o decydowania o dochodach budżetowych

a. najpierw - zdobycie prawa do stanowienia o dochodach podatkowych

- w Anglii - Magna Charta Libertatum ( 1215 ), Bill of Rights ( 1689 ).

- Francja- Art. 14 Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela

- w Polsce- przywilej koszycki 1374

b. zdobycie uprawnień o rozmiarze wydatków publicznych- budżet miał być urządzeniem, które miało:

- ujawnić finanse państwa,

- zaspokajać potrzeby publiczne

c. umieszczenie w konstytucjach zasad statuujących tę instytucję.

Nastąpiła JURYDYZACJA FUNKCJOWANIA PAŃSTWA - szeregom czynności zaczęto nadawać znaczenie doniosłe prawnie. To, kto wpłaca, wypłaca jest tak znaczące, że wymaga regulacji prawnej

3. pierwszy polski budżet- 1768- Ostrzeżenie percepty y expensy wszystkich intrat skarbów obojga narodów, podług niżej opisanych tabeli.

4. jedna aż do XIX wieku to panujący decydował o wydatkach. Ograniczono go w sposób następujący:

a. zasada jawności ( zob. wyż. )

b. zasada jedności formalnej

c. zasada jedności materialnej ( kasowej )/niefunduszowania

SYSTEM BUDŻETOWY - całość urządzeń organizacyjnych ( norm prawnych, instytucji, procedur ) dotyczących tej działalności.

1. system budżetowy państwa

2. system budżetowy samorządu terytorialnego

- województwa ( 16 )

- powiatu ( 373 )

- gminy ( 2489 )

Należy odróżnić

1. MATERIA USTAW PRAWNOBUDŻETOWYCH - zasady organizacyjne i tryb gromadzenia dochodów i ich wydatkowania i administrowania.

2. MATERIA USTAWY BUDŻETOWEJ - decyzji politycznej co do obowiązku i wysokości wydatków publicznych na określone zadania w określonym czasie.

BUDŻET PAŃSTWA - ( Art. 95 ufp )

1. plan finansowy państwa - wyrażony w pieniądzu

a. o charakterze podstawowym - takich, który gromadzi, rozdysponowuje wszystkie wydatki państwa na poziomie centralnym, ewentualnie co najmniej te, które przesądzają o jego funkcji ( ← zasada zupełności budżetu )

Inne zaś plany mają charakter fragmentaryczny.

b. jest podstawą prowadzenia gospodarki finansowej w danym roku budżetowym ( Art. 95 ust. 3 ufp )

c. scentralizowanym

d. szczegółowy

e. jawny

f. obligatoryjny

g. wiążący ( zob. niż. )

h. ograniczający władztwo finansowe państwa - zadania rzeczowe są dostosowane do możliwości finansowych państwa w istniejącym i dającym się przewidzieć stanie prawnym ( ile państwo jest w stanie i powinno zgromadzić ) - ogranicza to władztwo finansowe władzy publicznej- można planować inwestycje na podstawie takiego ładu prawnego, który daje możliwość przewidzenia takich, a nie innych dochodów.

2. treścią są:

a. DOCHODY PAŃSTWA ( Art. 5 ust. 2 )

b. WYDATKI PAŃSTWA

c. PRZYCHODY PAŃSTWA

d. ROZCHODY PAŃSTWA

3. określonych podmiotów

a. organów władzy publicznej, w tym:

- organów administracji rządowej,

- organów kontroli i ochrony prawa

b. sądów i trybunałów

4. na okres jednego roku budżetowego ( roku kalendarzowego ) ( Art. 219 ust. 1 K. )

Ratio legis - taki okres planowania budżetowego okazał się optymalny w praktyce. Wydłużeniu horyzontu przewidywań budżetowych służą instytucji

- programów wieloletnich,

- inwestycji wieloletnich.

Forma budżetu państwa

Zasada: USTAWA BUDŻETOWA ( Art. 219 ust. 1 K. ) - a więc jest to plan,

1. który ma moc powszechnie obowiązującą ( ← zasada jedności formalnej ).

Należy odróżnić:

a. BUDŻET PAŃSTWA

b. USTAWĘ BUDŻETOWĄ - zawiera obok budżetu, wiele innych elementów składowych, budżet może być ujmowany w samej ustawie albo jako załącznik do ustawy.

W Polsce- poza pewnymi ogólnymi kwotami dotyczącymi głównie dochodów/wydatków/przychodów/ rozchodów, deficytu/dotacji - jest ujmowana w osobnych zestawieniach, stanowiących załączniki do ustawy. Nie zmienia to w niczym charakteru budżetu- załączniki są immanentną częścią ustawy budżetowej.

Moc obowiązująca ustawy budżetowej

Różnice:

a. w zwykłych ustawach- adresaci są określani za pomocą nazw ogólnych, a wyznaczone im zachowania znajdują zastosowanie w więcej niż jednym wypadku, są to zachowania powtarzalne

b. w przypadku budżetu - wynikają reguły zachowania, które stanowią niepowtarzalne zespoły działań, wskazują jednorazowy sposób zachowania się i są one adresowane do określonej liczby adresatów, znanych z góry.

W związku z tym pojawiły się następujący poglądy na naturę ustawy budżetowej:

a. to akt normatywny - jak każda inna ustawa

b. to zindywidualizowany akt władzy państwa, przybierający jedynie postać ustawy z powodu przepisów konstytucyjnych, które przewidują taką właśnie formę prawną dla budżetu - powinno być "budżet państwa ustala się w formie takiej jak ustawy'" ).

c. to akt planowany

Cechami rozróżniającymi normy ustawy budżetowej od norm innych źródeł prawa powszechnie obowiązującego są:

a. skonkretyzowany, a niekiedy nawet zindywidualizowany charakter-

- konkretne kwoty na konkretne zadania lub konkretne kwoty dochodów z konkretnych tytułów prawnych,

- wykonanie budżetu jest również liczbowe i odpowiada na pytanie- czy adresat ( wykonawca ( wykonał budżet ( zgromadził z tego tytułu tyle i tyle dochodów i wydał tyle i tyle wydatków )

Wykonanie ustawy budżetowej przedstawiane jest w formie sprawozdania z wykonania, które mówi - tyle było zaplanowane, tyle zostało wykonane.

b. adresatami tych skonkretyzowanych liczbowo norm nie są osoby stojące poza władzą publiczną, lecz organy i jednostki władzy publicznej- adresaci norm planistycznych, stojący wewnątrz, a nie na zewnątrz -

- Zasada: Art. 32 ufp - zamieszczenie w budżecie dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone cele nie stanowi podstawy

- roszczeń bądź zobowiązań państwa wobec osób trzecich,

- roszczeń osób trzecich wobec państwa

Wyjątek: wydatki przeznaczone na subwencje dla jst- rodzą roszczenia po stronie jst.

- wykonaniem budżetu kieruje i odpowiada za nie RM.

Czy można więc odpowiadać za to, że planu się nie wykonało?

a. aspekt dochodowy - treścią jest obowiązek wykonawców budżetu polegający na - dołożeniu NAJWYŻSZEJ STARANNOŚCI, aby należne państwu dochody gromadzić jak najpełniej i jak najbardziej terminowo.

- działanie ich musi mieścić się w granicach demokratycznego państwa prawnego

Np. zakaz wprowadzania obciążeń podatkowych z mocą wsteczną w stosunku do okresu podatkowego )

- odpowiedzialność prawna na zasadzie winy ( choć ze zwiększonym wymogiem staranności

Ratio legis- planistyczny charakter budżetu. Budżet to projekcja przyszłości. Obiektywna niemożność wypełnienia wymagań powinnego zachowania przez adresatów zwalnia je od odpowiedzialności, nie ma obiektywnej odpowiedzialności na zasadzie ryzyka.

- odpowiedzialność polityczna - ABSOLUTORIUM.

b. aspekt wydatkowy - wykonawcy są podwójnie związani

- ustawą budżetową treścią jest upoważnienie do dokonywania wydatków, a każde upoważnienie cząstkowe składa się tu z trzech elementów ( ZEZWOLENIA BUDŻETOWE

- kwoty, do jakiej może być poniesiony wydatek,

- przekroczenie limitu wydatków jest działaniem bezprawnym

- odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych,

- odpowiedzialność przed TS

Ratio legis - dochody zależą od naszej woli w mniejszym stopniu niż wydatki. Przy dochodach wystarczy dołożenie najwyższej staranności. Na wydatki może wpływać praktycznie w całości.

- celu ( zadania ), którego realizacji służyć ma dokonanie wydatku,

- - okresu, w którym wydatek może być zrealizowany

- przepisami określającymi sposób i tryb wydatkowania

- odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych,

- natomiast raczej nie wchodzi w grę odpowiedzialność przed TS.

Wyjątek: USTAWA O PROWIZORIUM BUDŻETOWYM ( Art. 219 ust. 3 K. )

a. w wyjątkowych wypadkach

b. dotyczy dochodów i wydatków na okres krótszy niż rok.

2. wchodzi w życie z dniem ogłoszenia

3. skutki wywołuje od rozpoczęcia roku budżetowego ( 1 stycznia )

Czasem jednak ustawa budżetowa zawiera inne norm y niż planistyczne, dlatego dzień wejścia w życie może być dniem wcześniejszym niż pierwszy dzień roku budżetowego.

4. z tym momentem staje się aktem zarządzania finansami państwa , podstawą gospodarki finansowej w danym roku budżetowym ( Art. 95 ust. 3 ufp )

Tworzy się realnie zasób środków finansowych- płyną dochody na jeden rachunek i następnie są rozdysponowywane- pewien scentralizowany fundusz, część mienia Skarbu Państwa, który zaczyna istnieć nie w projekcjach, ale w rzeczywistości, na rachunkach bankowych

5. ZASADA ROCZNOŚCI- ograniczony czasowo zakres działania

-. na skutek wykonania fundusz nieodwracalnie znika ( nieodwracalność skutków )

- to co pozostaje to:

- DEFICYT FAKTYCZNY - Skarb Państwa staje się dłużnikiem ( zwiększają się pasywa ).

- NADWYŻKA FAKTYCZNA - Skarb Państwa nabywa określone prawa majątkowe ( zwiększają się aktywa ), jego beneficjentami mogą być:

- sam Skarb Państwa ( np. budynki, lokale )

- osoby trzecie, będące beneficjentami świadczeń publicznych, utrzymujący się ze sfery budżetowej

Treść ustawy budżetowej

← ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI ( Art. 219 ust. 2 K. )

a. GLOBALNA KWOTA DOCHODÓW I WYDATKÓW - jest ona wiążąca i adresatem tej normy są organy władzy publicznej.

b. KLASYFIKACJA BUDŻETOWA - pozwala dokonywać podziału wydatków budżetowych dla określonych władz i struktur organizacyjnych państwa.

← zasada jawności,

← zasada przejrzystości,

← zasada trójpodziału władz.

Elementy są następujące ( Art. 99 ufp )

I. SEGMENT ZWIĄZANY Z OPERACJAMI BEZZWROTNYMI

1. DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA ( Art. 96 )

a. podatki i opłaty, które zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowią dochodów jst, przychodów funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych

b. cła

c. wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz 1- osobowych spółek Skarbu Państwa

d. wpłaty z tytułu dywidendy

e. wpłaty z zysku NBP

f. wpłaty z nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych/nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych

g. dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej

h. dochodu z najmu i dzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej

i. odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, o ile przepisy odrębne nie stanowią inaczej

j. odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa

k. odsetki od udzielonych z banku państwa pożyczek krajowych i zagranicznych

l. grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile zgodnie z odrębnymi przepisami nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych

m. spadki, zapisy, darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa

n. dochody ze sprzedaży majątku, praw, nie stanowiące przychodów z umów o korzystanie z cudzych rzeczy i kapitałów

o. inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych

p. środki pochodzące z budżetu UE przeznaczone na finansowanie programów realizowanych przez administrację rządową

A, Art. 1 ust 1- dochody państwa ( ustala się dochody państwa na kwotę... ) zgodnie z załącznikiem nr1- a więc

a. ustala się globalną kwotę dochodów państwa

b. klasyfikacja budżetowa - ta sama kwota rozbita wg szczegółowości załączników do ustawy.

Wg ustawy z 2005 struktura dochodów przedstawiała się następująco

- podatki 89,9%, z czego

- PTU i akcyza - 67%

- PIT - 13,5%

- CIT- 8,5%

- dochody niepodatkowe,

- wpłaty z zysku NBP,

- cła,

- wpłaty z UE- 1,5%.

Jeśli chodzi o strukturę dochodów, to możliwe są dwa rozwiązania:

a. kraje anglosaskie ( WB, USA, Australia, Kanada )- dominująca część dochodów z podatków bezpośrednich,

b. kraje, gdzie dominują podatki pośrednie.

W Polsce początkowe największą rolę odgrywały podatki bezpośrednie ( PIT, CIT ). Obecnie rośnie rola podatków pośrednich ( PTU, akcyza ), co jest niepokojącym zjawiskiem.

B. LIMIT WYDATKÓW BUDŻETU PAŃSTWA

Art. 1 ust. 2- wydatki państwa ( ustala się wydatki państwa na kwotę nie większą niż. .. ) zgodnie z załącznikiem nr 2

a. ustala się nieprzekraczalną globalną kwotę dochodów państwa

b. klasyfikacja budżetowa.

Struktura wydatków w 2005:

- transport i łączność- 1,56%

- nauka- 1,04%

- administracja publiczna- 4% ( razem z urzędami naczelnymi i sądownictwem )

- obrona narodowa - 5,8%

- obowiązkowe ubezpieczenia społeczne- ponad 20% !!!

- wymiar sprawiedliwości- 3,4%

- coroczna obsługa długu publicznego - 12,5%

- szkolnictwo wyższe - 4,6%

- pomoc społeczna wraz z innymi zadaniami polityki społecznej- 9%

- subwencje ogólne dla samorządu- 15,4%.

C. USTALENIE KOŃCOWEGO STOSUNKU DOCHODÓW DO WYDAKTÓW

Art. 1 ust 3- deficyt budżetu państwa ( ustala się deficyt budżetu państwa na kwotę nie wyższą niż..., stanowiącą ...% wydatków budżetowych ).

a. DEFICYT BUDŻETOWY - ( Art. 98 ) z góry zaplanowana ujemna różnica między dochodami a wydatkami

a. należy wskazać źródła pokrycia tego deficytu - zaciągnięcie środków zwrotnych

b. następuje więc zwiększenie pasywów Skarbu Państwa.

Deficyt jest dopuszczalne, ale są pewne konstytucyjne granice. Prowadzenie stałej deficytowej gospodarki budżetowej prowadzi do utraty suwerenności finansowej państwa. Musi być zachowana równowaga budżetowa państwa- jest to bardzo istotne dobro, od którego nie można odstępować bez uzasadnienia.

b. NADWYŻKA BUDŻETOWA ( Art. 98 ) - z góry zaplanowana dodatnia różnica między dochodami a wydatkami

Nie jest atrakcyjna politycznie- oznacza to, że rząd uważa, że w tym roku budżetowym jest mniej potrzeb społecznych niż zgromadzonych dochodów. Taka nadwyżka byłaby rezerwą, odłożeniem środków budżetowych w czasie. W takim razie obywatele będą zadawać sobie pytanie "po co takie wysokie podatki"? Ma mniejszą legitymację polityczną - wskazuje, że albo daniny publiczne są zbyt wysokie, albo państwo nie umie wydatkować na cele, o których wszyscy krzyczą.

Najbardziej pożądanym społecznie stanem jest więc równowaga budżetowa , bo to oznacza, że państwo się nie zadłuża, a jednocześnie daniny publiczne są na optymalnym poziomie. Nadwyżka budżetowa jest stanem społecznie niepożądanym , bo obywatel woli mieć te pieniądze we własnej kieszeni.

D. ŹRÓDŁA POKRYCIA DEFICYTU

Źródła pokrywaniu deficytu budżetowego i innych pożyczkowych potrzeb państwa ( Art. 98 ust. 2 ufp )

a. przychody publiczne - pochodzące z:

- sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym,

- kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych,

- pożyczek,

- prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,

- nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych

b. restrykcja konstytucyjna ( Art. 220 ust. 2 K. ) -- nie jest możliwe pokrywanie deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w centralnym banku państwa

Ratio legis - przeciwdziałanie inflacji.

2. WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA ( Art. 97 ) - przeznaczane na

a. utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony prawa

b. zadania wykonywane przez administrację rządową

c. funkcjonowanie sądów i trybunałów

d. subwencje

- ogólne dla jst

- partii politycznych

e. dotacje dla

- jst

- na zadania określone odrębnymi ustawami

f. środki wpłacane do budżetu UE ( środki własne UE )

g. obsługa długu publicznego

h. finansowanie programów i projektów, na realizację których uzyskano środki pochodzące z budżetu UE ( współfinansowanie )

i. realizację Wspólnej Polityki Rolnej

j. zadania określone w :

- odrębnych ustawach i

- umowach międzynarodowych.

II. SEGMENT ZWĄZANY Z OPERACJAMI ZWROTNYMI

3 PRZYCHODY BUDŻETU PAŃSTWA ( definicja z Art. 5 ust. 1 pkt 4 )

4. ROZCHODY BUDŻETU PAŃSTWA ( Art. 6 ust. 2 )

- spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,

Spłata kredytów zagranicznych- 170 mld zł.

- wykup papierów wartościowych,

- udzielone pożyczki,

- płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa.

Ostatnio mają charakter bezzwrotny!

- pożyczki udzielone na finansowanie przejściowe zadań realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE ( przefinansowanie )

- inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością.

Np. oprocentowanie bonów skarbowych- 91 mld.

Art. 2 - ustala się przychody budżetu państwa na kwotę..... oraz rozchody budżetu państwa na kwotę... zgodne z załącznikiem nr 3..

Na ogólną kwotę środków publicznych, które są przedmiotem uchwalania w ustawie budżetowej, dochody budżetowe stanowią tylko 32%, a przychody- 68%.

III DODATKOWE PLANY FINANSOWE - nie są objęte budżetem państwa.

- mogą być one zmieniane w trakcie trwania roku budżetowego, jeśli zachowana jest odpowiednia procedura ( zob. wyż. )

- wiążący charakter ma jedynie wynik finansowy zbiorczy lub indywidualnych,

- wiążący charakter mogą mieć też postanowienia o dotacji dla funduszy celowych lub przejęcia części ich dochodów.

a. zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych oraz jednostek budżetowych

b. plany finansowe państwowych funduszy celowych

c. plany finansowe jednostek podsektora rządowego, o których mowa w Art. 120 ust. 2

d. wykaz programów wieloletnich

c. wykaz inwestycji wieloletnich

f. wykaz wydatków budżetu państwa na współfinansowanie programów i projektów, realizowanych z udziałem środków z budżetu UE

g. wykaz wieloletnich limitów zobowiązań oraz wykaz wieloletnich limitów wydatków w kolejnych latach realizacji Narodowego Planu Rozwoju

h. ( fakultatywnie ) - plany finansowe innych jednostek podsektora rządowego

IV. WYKAZ OBOWIĄZUJĄCYCH UMÓW O PARTNERSTWIE PUBLICZNO- PRAWNYM FINANSOWANYCH Z BUDŻETU PAŃSTWA:

a. przedmiot i cel umowy

b. strony umowy

c. okres wykonywania umowy

d. łączną kwotę wydatków na wykonanie umowy, w tym łączną kwotę wydatków budżetu

e. łączne kwoty wydatków w poszczególnych latach, w tym łączną kwotę wydatków w poszczególnych latach.

V. POSTANOWIENIA O CHARAKTERZE NIEFINANSOWYM

a. limity zatrudnienia osób objętych mnożnikowym systemem wynagrodzenia w państwowych jednostakch budżetowych.

Ocena ustawy budżetowej

1. sposób dochodzenia do skutku jak i treść ustawy budżetowej są bardzo sformalizowane i prawnie zdeterminowane - pozwala to stwierdzić, czy budżet został uchwalony zgodnie z porządkiem prawnym czy ze względu na swoje treści planistyczne odpowiada prawnej istocie budżetu

2. pozwala stwierdzić, czy ten plan finansowy jest w istocie budżetem w znaczeniu konstytucyjnym lub ustawowym

- jeśli chodzi o nadzór nad wykonywaniem budżetu państwa, to nie ma kontroli Sejmu

- możliwy jest nadzór nad uchwałami budżetowymi jst ( ← regionalne izby obrachunkowe ).

3. zagrożenia i słabości polskiej gospodarki finansowej

a. ogromny dług publiczny

b. trwała polityki deficytu budżetowego

c. ogromnie rozbudowana sfera pozabudżetowej publicznej gospodarki finansowej, której granice nie są prawnie wyznaczone.

Takie tendencje występują w polskiej gospodarce finansowej od PRL, a także w III RP ( z wyjątkiem lat 1990 1995.

PROCEDURA UCHWALANIA USTAWY BUDŻETOWEJ

1. inicjatywa ustawodawcza przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów ( Art. 221 K. )

Ratio legis - nie chodzi tutaj o dyskryminowanie innych podmiotów, które wg zasad ogólnych ( Art. 118 K. ) mają inicjatywę ustawodawczą. Przygotowanie projektu budżetu, opartego na realnych przesłankach, wymaga doświadczonego, wyspecjalizowanego aparatu, jakim dysponuje RM ( w postaci Ministerstwa Finansów ), ale także wiedzy o stanie i perspektywach rozwoju gospodarczego kraju, planowanych wpływach do budżetu i innych danych niezbędnych od opracowania realnego zestawu dochodów i wydatków państwa.

a. projekt jest wiążący dla parlamentu w zakresie granicy deficytu budżetowego ( Art. 220 ust. 1 )- restrykcja konstytucyjna - zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez RM nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziane w projekcie ustawy budżetowej.

Rario legis - zagwarantowanie rządowi, że jako projektodawca i wykonawca budżetu nie zostanie zobowiązany przez ustawodawcę do realizacji planu istotnie zmienionego w stosunku do przedłożonego projektu, w szczególności w zakresie przewidzianego deficytu budżetowego.

2. RM przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego tj. do 30 września ) projekt ustawy budżetowej na rok następny ( Art. 222 K. )

Jednocześnie

a. Rada Polityki Pieniężnej przedkłada Sejmowi założenia polityki pieniężnej na rok następny ( Art. 227 ust. 6 K. ).

b. OBLIGATORYJNE ZAŁĄCZNIKI - do projektu ustawy budżetowej dołącza się uzasadnienie zawierające w szczególności ( Art. 124 ufp ) - dzielą się na dwie grupy:

i. uzasadnienie sensu stricto

- główne cele polityki społecznej i gospodarczej

- przewidywane wykonanie budżetu za rok budżetowy poprzedzający rok budżetowy, którego dotyczy projekt ustawy budżetowej ( bo mówi o realności planowanych dochodów )

- omówienie projektowanych:

- przychodów i rozchodów oraz dochodów i wydatków budżetowych,

- przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych,

- zestawień określonych w Art. 99

ii. materiały, które nie rzutują bezpośrednio na kwoty dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów państwa ( informacje o stanie gospodarki )

- założenia makroekonomiczne na rok budżetowy i 2 kolejne lata, dotyczące prognozy:

- PKB i jego składowych w tym:

- wielkości eksportu netto,

- popytu krajowego, w tym konsumpcji prywatnej i zbiorowej

- nakładów brutto na środki trwałe

- poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych,

- kursu walutowego,

- przeciętnego wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej,

- poziomu zatrudnienia i bezrobocia,

- salda obrotów bieżących

- omówienie przewidywanego salda i długu sektora finansów publicznych,

- omówienie wielkości środków własnych UE oraz środków pochodzących z budżetu UE,

- informacje o udzielonych przez Skarb Państwa kwotach poręczeń i gwarancji wg przewidywanego wykonania na koniec roku budżetowego poprzedzającego rok budżetowy, którego dotyczy projekt ustawy budżetowej,

- kierunki prywatyzacji mienia Skarbu Państwa.

Postulat de lege ferenda - powinien być też wykaz inwentaryzacyjny mienia państwa. W wielu państwach taki załącznik obligatoryjny.

Wyjątek: późniejsze przedłużenie projektu- w wyjątkowych wypadkach.

Ratio legis - ranga i znaczenie ustawy budżetowej jest tak wielka, że konieczne jest wprowadzenie określonych terminów związanych z tokiem przygotowania i uchwalania budżetu państwa.

Tak więc Sejm w pracach nad budżetem dysponuje:

a. projektem ustawy budżetowej przedstawionej mu przez RM

b. założeniami polityki pieniężnej przedłożonymi mu przez RPP.

a. albo w miejsce projektu ustawy budżetowej wchodzi USTAWA O PROWIZORIUM BUDŻETOWYM - taka, która ujmuje dochody i wydatki państwa na okres krótszy niż rok budżetowy ( ← wyjątek od zasady roczności ).

- przepisy dotyczące projektu ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium budżetowym ( Art. 219 ust. 3 K., Art. 126 ust. 2 ufp ).

- termin na przedstawienie Sejmowi projektu ustawy budżetowej zostaje odsunięty w czasie - nie później niż na 3 miesiące przez zakończeniem okresu obowiązywania ustawy o prowizorium budżetowym ( Art. 126 ust. 3 ufp ).

b. albo RM później niż do 30 września przedłoży projekt ustawy budżetowej.

Skutki niedotrzymania terminu:

- odpowiedzialność polityczna,

- odpowiedzialność konstytucyjna przez TS.

3. postępowanie przed Sejmem.

- pierwsze czytanie na posiedzeniu plenarnym,

- zwiększona jest rola Komisji Finansów Publicznych w procedurze wewnętrznej - - jej członkowie uczestniczą w posiedzeniach innych komisji, z kolei przedstawiciele innych komisji przychodzą na posiedzenia plenarne Komisji Finansów Publicznych, zgłaszając poprawki, które poszczególne komisje wysuwają względem projektu ustawy budżetowej,

- ma prawo zwracać się z pytaniami o stanowisko oraz o dodatkowe opinie do tych komisji sejmowych

4. Senat może

a. uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi ( Art. 223 K. )

Termin jest więc skrócony ( normalnie 30 dni- Art. 121 ust. 2 K. ). Brak stanowiska Senatu należy interpretować jako brak sprzeciwu u niezgłaszanie poprawek do tekstu uchwalonego przez Sejm.

Problem- jaki może być przedmiot poprawek senackich?

Czy mogą dotyczyć materii nie objętej ustawą ustaloną przez Sejm, czy mogą wychodzić poza nią?

- Wg TK mogą dotyczyć zwiększenia lub zmniejszenia wydatków dochodów przewidzianych wg klasyfikacji budżetowej w ustawie budżetowej uchwalonej przez Sejm.

- Dębowska - Senat może wprowadzić nowe rodzaje i tytuły prawne dochodów i wydatków, gdyż:

- Senat nie ma możliwości odrzucenia ustawy budżetowej, inaczej niż w przypadku innych ustaw,

- Senat ma krótszy termin do pracy nad ustawą budżetową,

- nie przyjmuje sprawozdań,

- nie udziela absolutorium.

Dlatego restryktywne podejście co do zakresu przedmiotowego poprawek senackich oznaczałoby sprowadzenia roli Senatu w zakresie ustawy budżetowej do zera.

- zgłoszone Sejmowi przez Senat poprawki Marszałek Sejmu przekazuje do Komisji Finansów Publicznych, która przedstawia Marszałkowi swoje sprawozdanie.

b. nie może natomiast odrzucić ustawy budżetowej uchwalonej przez Sejm.

5. na przedłożenie Prezydentowi RP ustawy budżetowej do podpisu - 4 miesiące od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej ( Art. 225 K. ).

Sankcja- Prezydent RP może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

6. po przedłożeniu Prezydentowi RP ustawy budżetowej do podpisu ma on wybór

a. podpisanie ustawy w ciągu 7 dni ( Art. 224 ust. 1 K )

A nie 21 dni jak normalnie ( Art. 122 ust. 2 ).

b. zwrócenie się do TK w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej- Trybunał orzeka wówczas nie później niż 2 miesiące od dnia złożenia wniosku w Trybunale ( Art. 224 ust. 2 K. )

c. nie ma natomiast możliwości zgłoszenia veta prezydenckiego.

7. Zasada: ustawa budżetowa powinna wejść w życie przed rozpoczęciem roku budżetowego ( 1 stycznia )( ← zasada roczności )

Wyjątek: mogą zdarzyć się sytuacje, gdy:

a. ustawa budżetowa/ustawa o prowizorium budżetowe nie zostały ogłoszone przed dniem 1 stycznia ( Art. 127 ust. 1 ufp )

b. nowa ustawa budżetowa nie została uchwalona przed upływem terminu obowiązywania ustawy o prowizorium budżetowym, jeśli podstawą gospodarki finansowej państwa jest ustawa/projekt ustawy o prowizorium budżetowym ( Art. 127 ust. 2 ufp ).

Skutki: do czasu ogłoszenia odpowiedniej ustawy.

a. RM prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy ( Art.219 ust. 4 K. )

b. obowiązują stawki należności budżetowych oraz składki na fundusze celowe w wysokości ustalonej dla roku poprzedzającego na rok budżetowy.

Ratio legis- zapobieganie próżni. W tym wypadku poprzednia ustawa budżetowa w pewnym zakresie nie konsumuje się z upływem poprzedniego roku budżetowego, ma jeszcze moc obowiązującą.

Kontrola budżetu

1) UPRZEDNIA( cała powyższa procedura )

2) NASTĘPCZA

a. RM w terminie 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi ( Art. 226 ust. 1 K. )

a. pisemne sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej

b. wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa

b. Sejm ( Art. 226 ust. 2 K. )

a. rozpatruje sprawozdanie

b. zapoznaje się z opinią Najwyższej Izby Kontroli

Poszczególne części sprawozdania trafiają do właściwych komisji sejmowych, wraz z uwagami NIK. Przedstawiciele komisji biorą udział w posiedzeniu Komisji Finansów Publicznych, gdzie przedstawiają stanowisko- opinię i uwagi tych komisji. Wyniki tych prac Komisja Finansów Publicznych przedkłada Sejmowi i referuje na jego posiedzeniu wraz z wnioskami w przedmiocie ich przyjęcia lub odrzucenia sprawozdania w przedmiocie absolutorium.

c. w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia sprawozdania, podejmuje uchwałę w przedmiocie ABSOLUTORIUM

- jeśli udziela RM absolutorium - oznacza uwolnienie rządu z odpowiedzialności z tułu oceny politycznej wykonywania ustawy budżetowej ( REDEMPCJA OD ODPOWIEDZIALNOŚCI POLITYCZNEJ ).

- udzieleniu lub o

- odmowie udzielenia RM ABSOLUTORIUM

Odnośnie ufp był wniosek prewencyjny - w jednostkach sektora finansów publicznych działają audytorzy wewnętrzni, którzy przesyłają sprawozdanie z audytu do Ministra Finansów- czy władzy publicznej wolno wkraczać w kompetencje sądownicze?. Jaki jest charakter prawny uchwały absolutoryjnej? Czy RM jest również odpowiedzialna za gospodarkę finansową sądów i trybunałów jako ich konstytucyjny reprezentant? TK- uchwałą ta oznacza uwolnienie od odpowiedzialności politycznej RM, rozliczenie i akceptację, a co do zagadnienia reprezentacji sądów przez RM - nie wiadomo.

- jeśli nie udzieli RM absolutorium, to RM jest zobowiązana do złożenia dymisji na ręce Prezydenta RP.

BUDŻET JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

I. ustawy samorządowe - jst prowadzą gospodarkę finansową na podstawie budżetu samodzielnie.

SAMODZIELNOŚĆ - swoboda decydowania o wielkości dochodów na podstawie i w granicach ustaw oraz dysponowania wydatkami.

a. samodzielność ta podlega ochronie sądowej ( Art. 165 ust. 2 K. )

b. dotyczy w głównej mierze zadań własnych- organy gminy mogą decydować o sposobie i zakresie wykonywania zadania, wydatki na te cele nie mogą mieć charakteru automatycznego i ściśle określonego. Tak rozumiane kompetencje nie są ściśle realizowane, bo w przepisach są różne ograniczenia.

Np. ulgi na pojazdy mają być sfinansowane przez gminę- więc gdzie tu swoboda?

II. ustawa o finansach publicznych ( Dział IV, Art. 165- 199 )-

BUDŻET JST to

1. plan finansowy

a. stanowiący podstawę gospodarki finansowej jst w roku budżetowym

2. treścią są:

a. dochody

b. wydatki

c. przychody

d. rozchody

3. jst

4. uchwalany na rok budżetowy

Forma budżetu jst

Uchwała

Treść uchwały budżetowej

1. elementy obligatoryjne ( Art. 165 )

a. budżet jst

- DOCHODY- określa je odrębna ustawa ( Art. 167 ust. 1 - ustawa o dochodach jst )

- WYDATKI - przeznaczane na realizację zadań określonych w odrębnych przepisach, w szczególności na:

a. zadania własne jst

b. zadanie z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone jst ustawami

c. zadania przejęte przez jst, do realizacji w drodze umowy lub porozumienia d. zadania realizowane wspólnie z innymi jst

e. pomoc rzeczową lub finansową dla innych jst określoną przez organ stanowiący jst odrębną uchwałą.

Uchwała budżetowa może kończyć się: ( Art. 168 (

a. nadwyżką - należy wówczas wykazać jej przeznaczenie.

Dębowska uważa, że jst, które wykazują nadwyżkę, nie funkcjonują prawidłowo- za duże ciężary, a za małe wydatki.

b. deficytem - wówczas należy wskazać źródła jego pokrycia.

- są takie same jak sposoby pokrywania deficytu budżetu państwa, jest jednak jedno źródło dodatkowe- wolne środki jako nadwyżka środków pieniężnych na rachunku bieżącym jst, w tym wynikającym z rozliczeń kredytów i pożyczek z lat ubiegłych.

- może być też pokrywane z pożyczek z budżetu państwa ( Art. 177 ) - udzielenie jest możliwe, jeśli

- jst realizuje lub przystępuje do realizacji postępowania naprawczego oraz

- z analizy postępowania naprawczego wynika, iż w stopniu wysoce prawdopodobnym,

- nastąpi poprawa sytuacji finansowej tej jednostki oraz skuteczności w wykonywaniu jej ustawowych zadań,

- zachowane zostaną limity deficytowe ( Art. 169, 170 ) na koniec roku, w którym upływa termin spłaty pożyczki,

- zapewniona zostanie spłata pożyczki wraz z odsetkami.

Ograniczenia deficytu budżetowego

a. restrykcja ( Art. 183 ust. 2, odpowiednik Art. 220 ust. 1 K. )- bez zgody zarządu jst organ stanowiący jest nie może wprowadzić zmian w projekcie uchwały budżetowej powodujących zmniejszenie dochodów/zwiększenie wydatków i jednocześnie zwiększenie deficytu budżetu.

b. wynikające z ogólnego zadłużenia stanu finansów państwa

-- jeśli zadłużenie publiczne przekracza 55% PKB, kwota pożyczek i obciążeń samorządu nie może przekroczyć 12% dochodów jst planowanych na dany rok budżetowy( Art. 169 ust. 2 )

Wyjątek: gdy obciążenie te w całości lub części wynikają ze zobowiązań zaciągniętych przed datą ogłoszenia tej relacji.

- jeśli zadłużenie publiczne nie przekracza kwoty 55% PKB , to kwota obciążeń samorządu nie może przekroczyć 15% dochodów jst planowanych na dany rok budżetowy.

Wyjątek nie stosuje się do:

- emitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek, zaciągniętych w związku ze środkami określonymi w umowie zawartej z podmiotem dysponującym funduszami strukturalnymi lub Funduszem Spójności UE,

- poręczeń i gwarancji udzielanych samorządowym osobom prawnym realizującym zadania jst z wykorzystaniem środków pochodzących z funduszy strukturalnych lub Fundusz Spójności UE.

c. łączna kwota długu jst na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% wykonanych dochodów ogółem tej jednostki w tym roku budżetowym ( Art. 170 ust. 1 ).

b. plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych

c. jednostek budżetowych,

d. plany przychodów i wydatków funduszy celowych,

e. dochody własne jst

f. wykaz obowiązujących umów o partnerstwie publiczno- prawnym ( Art. 166a ).

2. elementy fakultatywne ( Art. 166 )

a. limity wydatków na wieloletnie programy inwestycyjne realizowane ze środków zagranicznych

b. zadania wynikające z kontraktów wojewódzkich zawartych między RM a samorządem województwa, ujmowane w wykazie stanowiącym załącznik do uchwały budżetowej

c. wydatki jednostek pomocniczych gminy ( Art. 184 ust. 4 )

Sołectwa, dzielnice, osiedla.

d. uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki finansowej w ramach budżetu gminy ( Art. 184 ust. 4 ).

Procedura budżetowa

1. wyłączna inicjatywa w zakresie przygotowania

a. projektu uchwały służy zarządowi jst ( Art. 179 )

b. opracowuje także prognozę łącznej kwoty długu na koniec roku budżetowego i lata następne, wynikającej z planowanych i zaciągniętych zobowiązań oraz ( Art. 180 )

c. opracowuje informacje o stanie mienia komunalnego, zawierającą ( Art. 180 )

- dane typu inwentaryzacyjnego

- dane dotyczące przysługujących jst praw własności,

- dane dotyczące:

- innych niż własność praw majątkowych, w tym w szczególności o ograniczonych prawach rzeczowych, użytkowaniu wieczystym, wierzytelnościach, udziałach w spółkach, akcjach,

- posiadania,

- zestawienie zmian w stanie mienia komunalnego

- dane o zmianach w stanie mienia komunalnego, w zakresie wyżej określonym, od dnia złożenia poprzedniej informacji,

- inne dane i informacje o zdarzeniach mających wpływ na stan mienia komunalnego,

- dane o wykonywaniu prawa własności i posiadania.

- dane o dochodach uzyskanych z tytułu wykonywania prawa własności i innych prawa majątkowych oraz z wykonywania posiadania,

Jest to istotny element- takiego elementu brak w ustawie budżetowej.

2. projektu uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami, prognozę i informację zarząd do dnia 15.11 roku poprzedzającego rok budżetowy ( a więc o połowę skrócony termin w stosunku do ustawy budżetowej ) ( Art. 181 )

a. regionalnej izbie obrachunkowej- celem zaopiniowania.

Opinię tę zarząd jst obowiązany jest przedstawić przed uchwaleniem budżetu, organowi stanowiącemu jst.

b. organowi stanowiącemu jst.

Skutki przekroczenia terminu

- w zasadzie ufp nie przewiduje,

- w gminie jednak termin jest bezwzględnie obowiązujący,

- w praktyce nie zdarzyło się przekroczenie terminu, gdyby się zdarzyło, to pociągałoby to za sobą odpowiedzialność wójta/burmistrza/prezydenta.

3. uchwałę budżetową uchwala organ stanowiący jst ( Art. 182 )

Zasada: przed rozpoczęciem roku budżetowego

Wyjątek: do 31.03 roku budżetowego- w szczególnie uzasadnionych przypadkach.

Skutki przekroczenia terminu

a. do czasu uchwalenia nowej uchwały budżetowej, nie później niż 31.03- podstawą gospodarki finansowej jest projektu uchwały przedstawiony organowi stanowiącemu jst ( Art. 183 ust. 1 )

b. w przypadku nieuchwalenia uchwały do 31.03, regionalna izba obrachunkowa ( Art. 183 ust. 3 )

- do 30.04 roku budżetowego ustala budżet jst ( USTALENIE ZASTĘPCZE )

- jest to budżet niepełny , obejmuje jedynie:

- zadania własne i

- zadania zlecone

Wg Dębowskiej nie zamyka to drogi do uchwalenia uchwały budżetowej.

- do czasu ustalenia budżetu podstawą prowadzenia gospodarki finansowej jest projektu uchwały przedstawiony organowi stanowiącemu jst.

Dzięki takim restrykcjom praktycznie nie ma sytuacji nieuchwalenia budżetu.

Wykonywanie budżetu

1. należy do kompetencji zarządu jst ( Art. 187 ) - sprawują nadzór nad realizacją określonych uchwałą budżetową dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów budżetu jst.

2. może dokonywać w toku wykonywania budżetu zmian w planie dochodów i wydatków, polegających na

a. bez upoważnienia organu stanowiącego jst

- zmianach planu dochodów i wydatków związanych ze zmianą kwot lub uzyskaniem dotacji celowych przekazywanych z budżetu państwa oraz z budżetów innych jst

- przenoszeniu wydatków z rezerw budżetowych, zgodnie z planowanym przeznaczeniem wydatków,

- zmianach w planie dochodów jst, wynikających ze zmian kwot subwencji w wyniku podziału rezerw

b. za upoważnieniem organu stanowiącego jst ( Art. 188 ust. 2 )

- dokonywanie innych zmian w planie wydatków, z wyłączeniem przeniesień wydatków między działami,

- przekazania niektórych uprawnień do dokonywania przeniesień planowanych wydatków innym jednostkom organizacyjnym samorządu terytorialnego

c. po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej ds. budżetu ( Art. 188 ust. 3 )

- dokonać zmiany przeznaczenia rezerwy celowej.

III. ustawa o regionalnych izbach obrachunkowych

REGIONALNE IZBY OBRACHUNKOWE - organ nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych, z punktu widzenia legalności ( Art. 171 ust. 1 i 2 K. ).

Powstały ustawą z 07.10.1992. Powołanie takiego organu kontroli i nadzoru nad jst było wynikiem bardzo poważnych sporów w doktrynie co do koncepcji, dopuszczalności nadzoru nad prowadzeniem gospodarki finansowej przez samorząd terytorialny. W okresie międzywojennym istniał zarówno:

- nadzór czynnika rządowego ( starosty, wojewody )- związany nawet z zatwierdzaniem uchwał budżetowych,

- kontrola i rewizja organów wyłonionych przez samorządy.

Po odzyskaniu niepodległości i przywróceniu samorządu w 1990 nie chciano już powracać do tych koncepcji i zarysowały się dwa wyjścia:

a. uczynienie z Najwyższej Izby Kontroli instytucji nadzoru budżetowego, niezależnego, o charakterze zbliżonym do sądownictwa finansowego, która to izba obrachunkowa stosowałaby jednolite kryteria oceny gospodarki budżetowej zarówno na poziomie centralnym jak i poszczególnych samorządów

b. koncepcja nadzoru zbliżonego do administracji rządowej- to by oznaczało problemy ustrojowe, bo to by oznaczało, że władza wykonawcza ( RM ), uzyskałaby prawo badania gospodarki finansowej samorządu.

c. koncepcje mieszane, z gwarancjami podobnymi do organów władzy sądowniczej- quasi - sądu finansowego.

Zasada: koncepcja nadzoru zbliżonego do administracji rządowej- regionalne izby obrachunkowe są szczególnymi organami administracji rządowej i

a. podlegają nadzorowi właściwego ministra ( obecnie ministra właściwego ds. wewnętrznych i administracji ).

b. w razie naruszenia prawa przez RIO prezes RM władny jest rozwiązać kolegium RIO.

Skład

a. Kolegium RIO: powoływanie przez Prezesa RM.

- prezes,

- przewodniczący,

- członkowie

- 1/2 wyłoniona przez organy stanowiące jst,

- 1/2 wyłoniona przez czynnik rządowy

Członkom RIO przysługuje ochrona prawna przysługujące funkcjonariuszom publicznym, a więc w zakresie orzekania w żadnej mierze nie korzystają z niezawisłości, jaka przysługiwałaby sędziom. W żadnej mierze nie mogą jednak kierować się poleceniami służbowymi , ale kryterium legalności.

Uchwały kolegium zapadają większością głosów.

b. inspektorzy kontroli.

Kompetencje

1. kontrolą

- sprawy finansowe

- sprawy gospodarki finansowej

- sprawy zamówień publicznych

2. z punktu widzenia LEGALNOŚCI

a. zbadanie, czy trybu uchwalania, wykonywania był zgodny z prawem ( określonym w ufp, ustawach samorządowych i zgodnych z uchwałą budżetową, jeżeli chodzi o zarząd wykonujący tę uchwałę ).

b. zbadaniu, czy projektu uchwały budżetowej zawierał zgodne z wymaganiami ufp elementy- czy zaplanowane wszystkie dochody z zachowaniem najwyższej staranności, podobnie, jeśli chodzi o wszystkie wydatki, które wynikają z obligatoryjnych zadań własnych ciążących na samorządzie.

c. zbadaniu, czy zachowane są wymogi materialne ( np. zasada jedności kasowej ).

d. natomiast nie może być to kontrola co do CELOWOŚCI - nie może być to zastępowanie uprawnień politycznych organów stanowiących/wykonawczych jst. Jeśli działały one w granicach prawa, to miały prawo korzystać z przyznanych im kompetencji. Cele władzy państwowej i samorządowej są często rozbieżne.

3. wydają opinie w sprawach określonych ustawami

4. prowadzą działalność informacyjną i szkoleniową w zakresie objętym nadzorem i kontrolą.

5. mogą:

a. stwierdzić nieważność uchwał w całości lub części

b. w razie nieuchwalenia budżetu w ustawowym terminie ustalić budżet jednostki samorządu w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań z zakresu administracji rządowej ( zob. wyż. )

DOCHODY JST ( Art. 167 ust. 2 )

1. DOCHODY WŁASNE - wszelkie przysporzenia, jakie uzyskują jst.

Jeśli mówimy o źródłach dochodów, to w kliku znaczeniach

a. źródło jako tytuł prawny dochodu - może, ale nie musi skutkować realnym przysporzeniem- dochody ze źródła mogą wpłynąć albo i nie ( albo w wysokości mniejszej niż zaplanowano )

Źródło dochodów własnych - to przekazanie na czas nieokreślonych w drodze ustawowej pewnego tytułu prawnego dochodów o charakterze publiczno- prawnym.

Własne - w gestii jst pozostaje pobieranie a przede wszystkim administrowanie tym dochodem, natomiast st nie może zbyć tytułu prawnego

b. przypisanie tego tytułu prawnego do źródeł dochodów budżetowych danego szczebla samorządu

c. dochody własne to takie, które podlegają własnej decyzji co do ich przeznaczenia - są przedmiotem autonomicznej decyzji woli, jeśli chodzi o ich spożytkowanie. Ale to nie wyróżnia dochodów własnych z grupy innych dochodów.

Źródła dochodów własnych - Art. 4 udjst

1. PODATKI

- od nieruchomości,

- rolny,

- leśny,

- od działalności gospodarczej osób fizycznych, opłacany w formie karty podatkowej,

- od spadków i darowizn,

- od posiadania psów,

- dywidendy publiczno- prawnej od przedsiębiorstw, które stały się przedsiębiorstwami komunalnymi

- samoopodatkowania,

-odsetki od nieterminowo realizowanych należności budżetowych

Mogą być pobierane

- przez organy jst.

- przez naczelnika urzędu skarbowego

- urząd skarbowy nie może ich odraczać bez zgody wójta/ burmistrza/ prezydenta - wydają postanowienie o wyrażeniu zgody lub odmawiają postanowieniem takiej zgody, na które nie przysługuje odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego,

- jeśli zgody odmówią - to urząd skarbowy jest związany

- jeśli zgody udzielą- to urząd skarbowy nie jest związany.

Problem: czy kontrola instancyjna decyzji o odmowie umorzenia zaległości, rozłożenia na raty, może doprowadzić do wyrażenia takiej zgody? Czy dyrektor izby skarbowej może wyrazić zgodę. Wydaje się, że organ II instancji nie ma już możliwości odroczenia czy rozłożenia na raty. Ponieważ jednak decyzja wójta jest czysto materialna, to jeśli brak zgody nie ma żadnego

2. OPŁATY

- skarbowa,

- eksploatacyjna ( prawo geologiczne i górnicze )

- lokalne,

- inne, na podstawie ustaw odrębnych ( np. opłata z tytułu niewywiązania się z obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia )

- odsetki od nieterminowo realizowanych należności z ww. tytułów,

- prolongacyjna

3. DOCHODY PARTYCYPACYJNE - z tytułu udziałów w podatkach, stanowiących dochód budżetu państwa

- podatku dochodowego od osób fizycznych,

- gmina- 39,34%,

- powiat- 10,25%,

- województwo- 1,6%

- podatku dochodowego od osób prawnych

- gmina- 6,71% od podatników posiadających siedzibę na terenie gminy,

- powiat- 1,4%,

- województwo- 15,9%

Jest to szczególny rodzaj dochodów własnych - WPŁYW KASOWY

a. tytuł prawny przysługuje tu władzom centralnym ,jednak samorząd partycypuje. Nie ma miejsca podział tytułu prawnego, podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem państwowym, jest to tylko podział wpływów ze źródła dochodów ( rozdzielczy ).

b. organy jst nie wywierają i nie mogą wywrzeć żadnego wpływu ani na konstrukcję tytułu prawnego ani na ich wysokość ( Art. 168 K. )

- nie mają wpływu na określanie wysokości zobowiązań podatkowych,

- nie określają zaległości podatkowych z tego podatku,

- nie mają możliwości wpływania na ulgi w zapłacie tego podatku, na sposób jego realizacji, na administrowanie.

Jest to forma pośrednia pomiędzy dotacjami a dochodami własnymi ( DOCHÓD PARTYCYPACYJNY )

Czyli - tak jak się powodzi państwu, tak się powodzi jst.

4. DOCHODY MAJĄTKOWE

- z majątku i umów jego dotyczących ( najem, dzierżawa )

- uzyskiwane przez jednostki budżetowe ( także z tytułu kar i odsetek ) oraz wpłaty jednostek gospodarki pozabudżetowej,

- odsetki od środków finansowych jst zgromadzonych na rachunkach bankowych i odsetki od pożyczek udzielonych przez jst,

- spadki/zapisy/darowizny,

- odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek

5. INNE WPŁYWY na podstawie odrębnych przepisów.

II. DOTACJE ( dotare- uposażać - ( Art. 106 ust. 2 ) - nieodpłatne świadczenie pieniężne powodujące przysporzenie po stronie podmioty publicznego w celu realizacji zadań publicznych, które może łączyć się z pewnymi warunkami:

- UDZIELENIA ( swobodna decyzja organu )

- PRZYZNANIA ( w oparciu o przesłanki ustawowe )

a. wydatek przelewowy - bo oznacza przelanie środków budżetowych ze szczebla centralnego na szczebel lokalny

b. nie zobowiązuje do zwrotu uzyskanej w ten sposób kwoty.

Należy odróżnić:

a. dotacje

B. WPŁATY DO BUDŻETU PAŃSTWA O PRZEZNACZENIU CELOWYM ( SYTUACJA ODWROTNA ) - mogą być rozumiane dwojako ( Art. 30 udjst )- obligatoryjne świadczenie publicznoprawne, jakie ponoszą samorządy, których wydajność fiskalna jest większa, w sposób znaczący odbiega od przeciętnego.

W szczególności gminy, których wskaźnik potencjału fiskalnego przekracza 150% wskaźnika krajowego, w przypadku powiatów i województw - te, których wskaźnik przekracza 1105 wskaźnika krajowego.

- mają przeznaczenie celowe - służą na uzupełnienie subwencji dla uboższych jst.

- najpierw jednak stanowią dochód budżetu państwa,

- dopiero potem stają się dochodem jst.

Ratio legis - ZASADA SOLIDARYZMU SPOŁECZNEGO - transferom z budżetu państwa, dotacjom i subwencjom, towarzyszy z drugiej strony obowiązek świadczeń publicznoprawnych bogatszych jst na rzecz budżetu państwa.

Jest to korekta pierwotnie dokonanego podziału, podział wtórny.

Rodzaje dotacji:

1. DOTACJE CELOWE. finansowanie lub dofinansowanie

a. zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jst ustawami ( na sfinansowanie )- muszą być przekazywane w sposób umożliwiający wykonanie tych zadań.

b. ustawowo określonych zadań, w tym zadań z zakresu mecenatu państwa nad kulturą, realizowanych przez jednostki inne niż jst,

c. bieżących zadań własnych jst,

Zasada: zadania własne są finansowe z dochodów własnych.

Wyjątek: dotacje - jest to wyraz dobrej woli państwa, nie ma obowiązku dofinansowania samorządu w zakresie zadań własnych.

d. zadań innej jst wykonywanej przez daną jednostkę jst ( Art. 46 udjst ).

e. zadań zleconych do realizacji organizacjom pozarządowym oraz określonym podmiotom wymienionym w Art. 3 ust. 3 ustawy z 2003 o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie .

2. DOTACJE PODMIOTOWE - dofinansowanie działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu

3. DOTACJE PRZEDMIOTOWE - dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług kalkulowanych według stawek jednostkowych

4. dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych w zakresie określonym w odrębnej ustawie

5. DOTACJE NA PIERWSZE WYPOSAŻENIE - nowo tworzonych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych.

Odpowiedzialność związana z dotacjami

1. państwa wobec jst

a. jst samorządu terytorialnego przysługuje ( jeśli dotacja jest obligatoryjna )

- roszczenie o ich wykonanie wraz z odsetkami naliczanymi jak od zaległości podatkowej

- natomiast nie przysługuje roszczenie odszkodowawcze.

b. kwestia ta została oddana sądownictwu powszechnemu.

2. jst wobec państwa

a. odpowiedzialność za niewykorzystanie dotacji na dany cel- dotacja podlega zwrotowi na zasadach określonych w ufp ( traktowana jest jako nienależnie pobraną ).

b. wykorzystanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem wyklucza prawo do ubiegania się o przyznanie dotacji przez kolejne 3 lata.

III. SUBWENCJE OGÓLNE - bezzwrotna, stała, obligatoryjna pomoc finansowa, zapomoga udzielana przez państwo ze środków budżetowych różnym podmiotom w celu wsparcia ich działalności.

Jest to wyjątek od zasady wewnętrznej mocy obowiązującej budżetu -jst przysługuje roszczenie o wykonanie subwencji ( zob. wyż. )

a. najpierw następuje ustalenie globalnej kwoty subwencji

b. następnie ustala się kwotę subwencji dla poszczególnych jst.

1. gminy

a. część podstawowa -

b. część oświatowa

c. część wyrównawcza

2. powiaty i województwa

a. część oświatowa

b. część drogowa

c. część wyrównawcza

CZĘŚĆ WYRÓWNAWCZA - może przypadać tylko tym jednostkom, wobec których zachodzi potencjał wyrównania, których potencjał finansowy jest mniejszy niż potrzebny.

← REDYSTRYBUCJA POZIOMU - wyrównanie stopnia rozwoju w skali terytorialnej ( ← daniny celowe jst ).

Przesłanki ubiegania się o subwencję

- gmina- jeśli wskaźnik potencjału fiskalnego jest niższy niż 92% w stosunku do potencjału krajowego,

- powiat/województwo- gdy wskaźnik potencjału fiskalnego jest mniejszy niż w innych gminach ( wszystko poniżej 100% )

Sankcje - minister właściwy ds. finansów publicznych może zmniejszyć kwotę należnej subwencji ogólnej, w przypadku, gdy:

a. kontrola prowadzona przez właściwe organy ( RIO, NIK ) wykaże, że:

b. w odpowiednim sprawozdaniu, wniosku lub informacji zostały podane nieprawdzie dane i

c jst otrzymała kwotę wyrównawczą części podstawowej subwencji ogólnej lub

d. otrzymała kwotę rekompensującą dochody utracone w wysokości wyższej niż należna lub

e. dokonała wpłaty wyrównawczej w kwocie niższej niż należna.

PRAWO BANKOWE ( WZMIANKA )

NARODOWY BANK POLSKI

NARODOWY BANK POLSKI to podmiot kreujący system pieniężny w Polsce, odpowiada za wartość polskiego pieniądza, jest bankiem centralnym, jego organy są organami państwa, wykonują funkcje publiczne zbliżone do funkcji organów władzy wykonawczej.

1. przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza,

EMISJA

a. sensu stricto - wprowadzenie pieniądza do obrotu

b. sensu largo - stosownie instrumentów pieniężnych ( ← funkcja stymulacyjna ) - np. obniżanie i podwyższanie stóp procentowych

2. ustala i realizuje politykę pieniężną państwa:

a. ustala stopy oprocentowania,

STOPA PROCENTOWA - stopa oprocentowania kredytu, który NBP udziela bankom komercyjnym.

- polityka łatwego kredytu ( pieniądza )

- polityka trudnego kredytu ( pieniądza )

INSTRUMENTY OTWARTEGO RYNKU - bank ma prawo zakupu i sprzedaży papierów wartościowych po stałym oprocentowaniu- jeśli chce pobudzić, to po cenie wyższej niż rynkowa, jeśli chce przyhamować- to po cenie niższej niż rynkowa.

b. ustala kurs walut zagranicznych,

c. ustala wysokość rezerwy pieniężnej, którą bankom już nie wolno dysponować,

STOPA REZERW OBOWIĄZKOWYCH - kwota, którą bank komercyjny ma obowiązek zdeponować w banku centralnym.

3. jest niezależny od parlamentu i rządu, jednak ma obowiązek współpracy z rządem, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP,

4. podlega fachowej kontroli dokonywanej przez NIK

Organy NBP:

1) PREZES NPB- wybierany przez Sejm na wniosek Prezydenta na 6 lat z możliwością jednokrotnej reelekcji, może być odwołany jedynie w przypadku:

- niewykonywania obowiązków z powodu długotrwałej choroby,

- skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa,

- skazania przez TS na karę zakazu zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością,

Funkcje:

- jest przewodniczącym RPP, Zarządu NBP, Komisji Nadzoru Bankowego,

- przełożony służbowy pracowników NBP,

- kieruje rewizją wewnętrzną w NBP,

- reprezentuje państwo polskie w międzynarodowych instytucjach bankowych, a jeśli rząd nie postanowi inaczej, również w międzynarodowych instytucjach finansowych,

- reprezentuje NBP na zewnątrz, składa oświadczenia majątkowe w imieniu NBP,

2) RADA POLITYKI PIENIĘŻNEJ składa się z Prezesa NBP jako przewodniczącego oraz 9 członków powoływanych po 3 przez Sejm, Senat i Prezydenta, na 6- letnią, jednokrotną kadencję spośród osób wyróżniających się wiedzą z zakresu finansów. Organ, który powołał członka RPP, może go odwołać w wypadku:

- zrzeczenia się funkcji,

- choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji,

- skazania wyrokiem sądowym za przestępstwo,

- jeśli nie zawiesi działalności w partii politycznej lub związku zawodowym,

Funkcje:

a) ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez RM projektu ustawy budżetowej,

b) składa Sejmowi sprawozdania z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,

c) kierując się ustalonymi przez siebie założeniami, RPP w szczególności:

- ustala wysokość stóp procentowych NBP,

- ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,

- określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,

- zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,

- przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,

- ustala zasady operacji otwartego rynku,

d) w razie zagrożenia realizacji polityki pieniężnej Rada może w drodze uchwały wprowadzić:

- ograniczenie wielkości środków pieniężnych, oddawanych przez banki do dyspozycji kredytobiorców i pożyczkobiorców,

- obowiązek utrzymania nieoprocentowanego depozytu w NBP od zagranicznych środków wykorzystanych przez banki i krajowych przedsiębiorców,

RPP podejmuje uchwały większością głosów, w obecności co najmniej 5 członków, w tym przewodniczącego. Powinna obradować przynajmniej raz w miesiącu.

3) ZARZĄD NBP- składa się z Prezesa NBP jako przewodniczącego, 6-8 członków, w tym 2 viceprezesów, powoływanych przez Prezydenta na wniosek Prezesa NBP,

- realizuje uchwały RPP,

- podejmuje uchwały w sprawach niezastrzeżonych dla innych organów NBP,

- podejmowanie uchwał w sprawie udzielenia bankom upoważnień do wykonywani czynności obrotu dewizowego,

- realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej,

- okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego

- nadzorowanie operacji otwartego rynku,

- ocena funkcjonowania systemu bankowego,

- uchwalenie planu działalności i planu finansowego NBP,

- uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie ich wysokości,

- określenie zasad gospodarowania funduszami NBP,

- określenie zasad organizacji i podziału zadań w NBP,

- określenie zasad polityki kadrowej i płacowej w NBP,

- uchwalenie rocznego sprawozdania z działalności w NBP,

- sporządzenie bilansu NBP oraz rachunków zysków i strat,

- opracowywani bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą,

- przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i materiałów kierowanych do Rady.

NADZÓR BANKOWY -

1. sprawowany przez Komisję Nadzoru Bankowego

Wyjątek: dopuszczalne jest powierzenie niektórych czynności nadzoru bankowego podmiotom innym.

2. zakres podmiotowy - podlegają mu:

a. banki

b. oddziały i przedstawicielstwa banków zagranicznych.

Nie wyklucza to ustanowienia nadzoru nad instytucjami parabankowymi, ale nie należy to już do KNB.

3. jego celem jest:

a. bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych

b. zgodność działalności banków z

- prawem bankowym,

- statutem oraz

- decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku.

4. jego przedmiotem jest działalność banków.

A nie tworzenie banków lub zakończenie ich działalności.

Czynności podejmowane w ramach nadzoru bankowego- w szczególności

a. badanie wypłacalności, płynności płatniczej i wyników ekonomicznych osiąganych przez banki,

b. badanie zgodności udzielonych kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń z obowiązującymi w tym zakresie przepisami

c. badanie zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek pieniężnych

d. badanie stosowanego oprocentowania kredytów i pożyczek oraz środków zgromadzonych na rachunkach bankowych jednostek zależnych lub stowarzyszonych z bankami

e. dokonywanie oceny sytuacji finansowej banku.

Komisja Nadzoru Bankowego nie jest organem NBP - skład reprezentowany jest przez różne instytucje, nie zawsze zresztą związane merytorycznie ze sferą budżetowości:

1. Prezes NBP ( z mocy prawa przewodniczący Komisji )

2. Minister Finansów lub delegowany przez niego sekretarz bądź podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów jako zastępca Przewodniczącego Komisji

3. przedstawiciel Prezydenta RP

4. Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego

5. Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd

6. przedstawiciel Ministra Finansów

7. Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego.

8. z głosem doradczym- przedstawiciel Związku Banku Polskich.

Instrumenty nadzoru

1. faktyczne - dzięki nim możliwe jest zbadanie i ocena działalności banków ( tych KNB nie dokonuje )

- należą do pracowników Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego

- biegli rewidenci

2. prawne polegające na podejmowaniu decyzji o zastosowaniu środków nadzoru bankowego

I. prewencyjne

a. zalecenia - pod adresem nadzorowanego banku- mogą dotyczyć:

- podjęcia środków koniecznych do przywrócenia płynności płatniczej lub osiągnięcia i przestrzegania norm ostrożnościowych,

- zwiększenia funduszy własnych,

- zaniechania określonych form reklamy

b. nakazy - wstrzymanie do czasu przywrócenia płynności płatniczej lub osiągnięcia norm ostrożnościowych

- wypłat z zysku lub

- tworzenia nowych jednostek organizacyjnych

II. następcze - wchodzą w grę dopiero po stwierdzeniu, że bank nie realizuje zadań organu nadzoru lub działalność banku jest prowadzona z naruszeniem prawa lub statutu albo stwarza zagrożenie dla interesów posiadaczy rachunków bankowych.

a. ukaranie członków zarządu karami pieniężnymi

b. inne środki nadzorcze

- wystąpienie do właściwego organu banku z wnioskiem o odwołanie prezesa/viceprezesa lub innego członka zarządu banku bezpośrednio odpowiedzialnego za stwierdzone nieprawidłowości,

- zawieszenie w czynnościach członków zarządu do czasu podjęcia uchwały w sprawie wniosku o ich odwołanie przez radę nadzorczą na najbliższym posiedzeniu, a także w przypadku przedstawienia członkowi zarządu zarzutów w postępowaniu karnym lub karnym skarbowym bądź spowodowania przez niego znacznych strat majątkowych banku,

- ograniczenie działalności banku,

- uchylenie zezwolenia na utworzenie banku i podjęcie decyzji o likwidacji banku.

Decyzje o zastosowaniu środków nadzoru mają charakter decyzji administracyjnych

a. podlegają zaskarżeniu do NSA z powodu ich niezgodności z prawem

b. na adresacie decyzji spoczywa obowiązek ich wykonania, natomiast skutki niewykonania określone są w prawie bankowym ( nie ma powodu sięgać do upe )

c. na organie nadzoru spoczywa odpowiedzialność odszkodowawcza ( Art. 417¹ kc ).

PRAWO DANINOWE

ŚRODKI PUBLICZNE ( Art. 5 ust. 1 ufp ) - wszystkie rodzaje przychodów i dochodów gromadzonych w budżetach lub na funduszach celowych i przeznaczonych potem na ( Art. 6 ust. 1 ufp )

a. wydatki publiczne

b. rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego .

1. dochody publiczne ( Art. 5 ust. 2 ufp ) zob. niż. )

2. środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej

a. środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych

b. środki pochodzące z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności

c. środki Europejskiego Funduszy Orientacji i Gwarancji Rolnych "Sekcja Gwarancji"

d. inne środki.

3. środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione ww. ( np. pomoc ze Szwajcarii, Australii )

4. przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

a. ze sprzedaży papierów wartościowych

b. z innych operacji finansowych

c. z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa/jednostek samorządu terytorialnego

d. ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych

e. z otrzymanych pożyczek i kredytów

5. przychody jednostek sektora finansów publicznych, pochodzące z

a. prowadzonej przez nie działalności oraz

b. innych źródeł.

Definicja doktrynalna

1. jest to mienie wyrażone w pieniądzu- finansowa część majątku państwa/jst

2. pochodząca wyłącznie ze źródeł określonych w ustawie ( Art. 21 K. )

3. przeznaczona na realizację funkcji publicznych- nie służy do wzbogacenia państwa jako podmiotu prawa lecz na rozdysponowanie na zadania publiczne.

DOCHODY PUBLICZNE

I. definicja legalna ( Art. 5 ust. 2 ufp ):

1. daniny publiczne:

a. określone świadczenia

- podatki

- składki

- opłaty

Jest to nowość - w poprzedniej ustawie opłaty nie były daninami.

- inne świadczenia

b. świadczenia te mają charakter pieniężny

c. beneficjentem tych świadczeń jest:

- państwo

- jednostki samorządu terytorialnego

- fundusze celowe

- inne jednostki sektora finansów publicznych

d. obowiązek ich ponoszenia wynika z odrębnych ustaw ( innych niż ustawa budżetowa ).

2. inne dochody należne na podstawie odrębnych ustaw:

- budżetowi państwa,

- jednostkom samorządu terytorialnego

- innym jednostkom sektora finansów publicznych

3. wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych

4. dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności:

a. wpływy z umowy

- najmu

- dzierżawy

- innych umów o podobnych charakterze

Np. leasing, franchising.

b. odsetki od środków na rachunkach bankowych

c. odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych

d. dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych

5. spadki/zapisy/darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych

6. odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych

7. kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji

8. dochody ze sprzedaży majątku/rzeczy/praw, o ile nie stanowią przychodów z tytułu umów najmu/dzierżawy/o podobnym charakterze/dywidend.

9. inne dochody należne jednostkom sektora finansów publicznych określone w

- odrębnych przepisach

- umowach międzynarodowych.

II. definicja doktrynalna

a. SENSU LARGO - obowiązek świadczenia pieniężnego na rzecz podmiotu publicznoprawnego, nakładany zgodnie z normą prawa publicznego

b. SENSU STRICTO - obowiązek świadczenia pieniężnego nałożony normą prawa publicznego, który musi służyć funkcjom fiskalnym, przynajmniej w sposób uboczny.

Definicja jest zbyt wąska, bo nie obejmuje takich świadczeń, które nie służą celom fiskalnym, a jedynie mają za zadanie np. ograniczyć dostępność pewnych usług administracyjnych ( np. koszty sądowe ).

PRAWO PODATKOWE

PRAWO PODATKOWE ( Art. 3 ust. 2 -definicja legalna - zbyt wąska )- obejmuje

1. ogólne zasady prawa międzynarodowego ( Art. 9 K. - Art. 35 MTS )

- zwyczaj międzynarodowy

- ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane

2. acquis communaitaire ( ← ETS - Van Genden Loss )

3. Konstytucja RP

- Art. 84

- Art. 217

4. ratyfikowane umowy międzynarodowe ( Art. 91, Art. 35 MTS )

a. o unikaniu podwójnego opodatkowania

Ratio legis - zmierzanie do tego, aby sytuacja podatników jednego państwa, prowadzących działalność handlową, przemysłową albo finansową w innym państwie, była przejrzysta, jednolita i zagwarantowana poprzez stosowanie przez wszystkie państwa wspólnych rozwiązań dla identycznych przypadków w zakresie podwójnego opodatkowania.

Np. A ma miejsce zamieszkania w Polsce, a prowadzi sklep w Niemczech. A płaci podatek w państwie, gdzie znajduje się jego źródło dochodu ( sklep ) w więc w Niemczech, a Polska musi mu przyznać odpowiednie zwolnienie od podatku ( wyłącznie lub zaliczenie ).

ETS- ekstensywne stosowanie przepisów umów o unikaniu podwójnego opodatkowania wobec członków Wspólnoty. Jeśli w umowie przyznano określonemu państwu/jego obywatelom ( np. Francji ) pewne przywileje podatkowe, to takie przywileje powinny być także stosowane wobec ( obywateli ) innych państw członkowskich ( ← zasada niedyskryminacji podatkowej ).

b. inne dotyczące problematyki podatkowej.

5. przepisy ustaw podatkowych- ustawy dotyczące ( definicja legalna - Art. 3 ust. 1 )

a. o następującym zakresie przedmiotowym - dotyczące

- podatków,

- opłat

- niepodatkowych należności budżetowych

b. spełniające określone wymogi materialne ( ← Art. 217 K. ) - określają

- podmiot opodatkowania,

- przedmiot opodatkowania,

- powstanie obowiązku podatkowego,

- podstawę opodatkowania,

- stawki podatkowe

c. lub regulujące prawa i obowiązki:

- organów podatkowych,

- podatników,

- płatników,

- inkasentów,

- ich następców prawnych

- osób trzecich.

Wykładnie celowościowa - "lub" , a nie "oraz" - w innym wypadku op nie byłaby ustawą podatkową, bo przecież nie reguluje podmiotu, przedmiotu opodatkowania itd.

6. przepisy wydanych na ich podstawie aktów wykonawczych ( najczęściej rozporządzenia Ministra Finansów

7. uchwały organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego, w zakresie określonym w ustawie ( ← Art. 168 K. ).

Systematyka prawa podatkowego

A. CZĘŚĆ OGÓLNA - przepisy, które stosuje się do wszystkich lub do większości podatków

I. ogólne zasady prawa międzynarodowego

II. ogólne zasady podatkowe acquis communaitaire

III. Konstytucja RP

IV. ustawa z 29.08.1997- ORDYNACJA PODATKOWA

V. akty wykonawcze wydane na podstawie Ordynacji Podatkowej

- nie jest samoistną podstawą nakładania/powstania/wygaśnięcia jakiejkolwiek daniny publicznej.

Każda decyzja podatkowa o charakterze materialno- prawnym musi mieć za podstawę przepis(y) materialnej ustawy podatkowej + przepis op.

Szeroko rozumiana część ogólna prawa podatkowego obejmuje

1. ZASADY PODATKOWE- postulaty nauki, określające warunki, jakim powinien odpowiadać poprawnie zbudowany system podatkowy i poszczególne podatki ( wyróżnione przez A. Wagnera ):

a. zasady polityki finansowej

- zasada wydajności

- zasada elastyczności

b. zasady gospodarcze

- ochrona majątku i kapitału jako źródeł podatku )

c. zasady sprawiedliwości podatkowej ( ← zasada równości ) ( ostatnio najważniejsza )

- sprawiedliwość pozioma- nakładanie takiego samego obciążenia podatkowego na podmioty znajdującego się w takiej samej sytuacji ( mające taką samą zdolność płatniczą ).

- sprawiedliwość pionowa - różne traktowanie pod względem podatkowych podmiotów znajdujących się w różnych sytuacjach ( mających różną zdolność płatniczą ).

Realizowana jest przez

- powszechność opodatkowania

- sensu largo - ciążący na każdym obowiązek ponoszenia ciężarów publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie ( Art. 84 K. ) - odnosi się do podatków w ogólności.

- sensu stricto - odnosi się do danego podatku i oceniane jest ze względu na:

- rodzaj podatku

- aspekt podmiotowy

- aspekt przedmiotowy

Np. podatek dochodowy od osób fizycznych jest wówczas powszechny, gdy wszystkie osoby fizyczne ( aspekt podmiotowy ) będą uiszczały ten podatek od wszystkich swoich dochodów ( aspekt przedmiotowy ).

- równość opodatkowania ( równomierność ) - obywatele każdego państwa powinni partycypować w utrzymaniu rządu proporcjonalnie do ich możliwości, czyli do zdolności płatniczej. Każdy podatek, który obciąża jeden dochód, a pomija inny, jest rozłożony nierównomiernie

Wyjątek: nierówność podatku ( w podatkach pośrednich ).

d. zasady zarządzania podatkami

- zasada pewności- podatek, jaki obowiązana jest płacić każda jednostka, musi być ściśle określony, a nie dowolny. Termin płatności, sposób zapłaty, suma, powinno być wyraźnie określone, jasne dla podatników, a także dla każdej innej osoby.

- zasada dogodności każdy podatek powinien być ściągany w takim czasie i w taki sposób, aby podatnikowi było jak najdogodniej go zapłacić.

Np. podatki konsumpcyjne są płacone w sposób najbardziej dogodny dla konsumenta- w momencie dokonywania zakupu. Podatek od dochodu- w momencie jego uzyskiwania.

- zasada taniości- uzyskiwanie wpływów podatkowych przy minimalnych kosztach wymiany i poboru podatków. Zarówno dla państwa jak i podatników.

2. ZAGADNIENIA, BĘDĄCE PRZEDMIOTEM REGULCJI op ( Art. 1 ).

a. PRAWO MATERIALNE - ZOBOWIĄZANIA PODATKOWE ( Dział III, Art. 21- 81, 87- 119 )

Poprzednio ← ustawa z 1980 o zobowiązaniach podatkowych.

- POWSTAWANIE ( Rozdział 1- Art. 21 - 25, część rozdziału 8, Art. 68- 69 )

- WYGAŚNIĘCIE ( Rozdział 4 - 7a ( Art. 47 - 67e, część rozdziału 8, Art. 70 - 71 ).

- ZABEZPIECZENIE WYKONANIA

- RZECZOWE ( Rozdział 3, Art. 33- 46 )

- OSOBISTE ( Rozdział 2, Art. 26 - 32, Rozdział 13- 15- Art. 91- 119 )

b. PRAWO PROCEDURALNE - POSTĘPOWANIE PODATKOWE sensu largo

- POSTEPOWANIE PODATKOWE SENSU STRICTO ( Dział IV, Art. 120- 271 ).

Poprzednio ← kpa. Pamiętać należy, że ustawy szczególnego prawa podatkowego zawierają wiele unormowań szczegółowych o charakterze proceduralnym.

Stosuje się przepisy kpa dotyczące:

- udziału prokuratora ( Dział IV )

- skargi i wnioski ( Dział VIII )

- INFORMACJE PODATKOWE ( wewnątrz Działu III, Art. 82 - 86 )

Poprzednio ← ustawa z 1980 o zobowiązaniach podatkowych ( Art. 34 - 36 ).

- KONTROLA PODATKOWA

- WSTĘPNA ( CZYNNOŚCI SPRAWDZAJĄCE - Dział V, Art. 272- 280 )

Jest to nowa instytucja, nie ma odpowiednika we wcześniejszych regulacjach prawnych.

- WŁAŚCIWA ( Dział VI, Art. 281- 292 )

- SZCZEGÓLNA ( SKARBOWA ) - ustawa z 1991 o kontroli skarbowej

-TAJEMNICA SKARBOWA ( Dział VII, Art. 293- 305 ).

Poprzednio ← ustawa o zobowiązaniach podatkowych.

Dokonałem tu próby usystematyzowanie przepisów Ordynacji- ma to znaczenie z punktu widzenia wykładni systemowej. Skąd wynikają takie niedociągnięcia w systematyce, którą nadał op ustawodawca? Prawdopodobnie ze względów historycznych - w takim zakresie, w jakim było to możliwe, postępowanie podatkowe było uregulowane w kpa jako zwykłe postępowanie administracyjne, a specyficzne proceduralne instytucje uregulowano razem z instytucjami prawa materialnego w ustawie o zobowiązaniach podatkowych. Gdy uchwalono op, to podtrzymano stare nawyki.

B. CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA - przepisy, które stosuje się tylko do niektórych, ściśle określonych podatków.

Szczególna, a nie szczegółowa. Obciążenia podatkiem/inną daniną publiczną może nastąpić tylko w drodze ustawy ( ← nullum tributum sine lege )! tak jak jest cześć szczególna kodeksu karnego ( ← nullum crimen sine lege ), a np. część szczegółowa prawa zobowiązań ( bo jest zasada swobody umów i ich katalog jest otwarty ).

- ustawa z 28.07.1983 o podatku od spadków i darowizn,

- ustawa z 15.11.1984 o podatku rolnym,

- ustawa z 12.01.1991 o podatkach i opłatach lokalnych,

- ustawa z 26.07.1991 o podatku dochodowym od osób fizycznych

- ustawa z 28.09.1991 o lasach

- ustawa z 15.02.1992 o podatku dochodowym od osób prawnych

- ustawa z 29.07.1992 o grach losowych, zakładach wzajemnych i grach na automatach

- ustawa z 08.01.1993 o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym

- ustawa z 20.11.1998 o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne

- ustawa z 09.09.2000 o podatku od czynności cywilnoprawnych

ZAKRES STOSOWANIA PRZEPISÓW ORDYNACJI PODATKOWEJ ( Art. 2 )

I. NALEŻNOŚCI BUDŻETOWE, DO KTÓRYCH USTALANIA LUB OKREŚLANIA UPRAWNIONE SĄ ORGNY PODATKOWE

1. PODATKI w rozumieniu Art. 6 ( zob. niż. )

2. OPŁATY - danina publiczno - prawna, posiadająca te same cechy co podatek, różniąca się jednak od tego ostatniego

a. cechą odpłatności, Natomiast użycie pojęcia ekwiwalentności opłaty jest błędne- jeśli opłata bowiem byłaby ustalona zbyt wysoko i przekraczałaby koszt świadczenia publicznego, to w tej części stawałaby się podatkiem.

b. może być związana z:

- czynnościami urzędowymi organów administracji - wniesienie opłaty uruchamia tu działanie organu władzy publicznej.

- korzystaniem z urządzeń utrzymywanych w interesie publicznym ( np. opłata użytkowania ).

Decyduje nie nazwa, lecz treść, ekonomiczne cechy daniny publicznej.

Np. opłata targowa zawiera w sobie typowe cechy podatku. Na szczęście z powodu rozciągnięcia zakresu pojęcia podatku również na opłatę ( Art. 3 pkt 3 ) nie ma to większego znaczenia z punktu widzenia op.

- SKARBOWA ( ← ustawa z 2000 o opłacie skarbowej )

Opłata skarbowa, w takim zakresie, w jakim dotyczyła czynności cywilnoprawnych, została zastąpiona podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

- OPŁATY, O KTÓRYCH MOWA W PRZEPISACH O PODATKACH I OPŁATACH LOKALNYCH ( ← ustawa z 1991 o podatkach i opłatach lokalnych )

- OPŁATA TARGOWA,

- OPŁATA MIEJSCOWA ( kiedyś klimatyzacyjna )

- OPŁATA ADMINISTRACYJNA.

- PROLONGACYJNA

- PASZPORTOWA/KONSULARNA

- ZWIĄZANA Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA

- CERTYFIKACYJNA

- ZA CZYNNOŚCI ORGANÓW W ZAKRESIE MIAR I WAG

- SĄDOWA ? ( ← ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z 2004 )

Koszty sądowe - obejmują: ( Art. 2 uks )

a. opłaty sądowe

b. zwrot wydatków

Istnieją tu dwa poglądy

a. jedni - jest to danina publiczna, a tym samym stosuje się do niej przepisy op.

- do uruchomienia działania organu władzy publicznej ( sądu ) konieczne jest wniesienie opłaty sądowej

- Zasada: Art. 5 uks - do uiszczenia kosztów sądowych obowiązana jest strona, która wnosi do sądu pismo podlegające opłacie.

Wyjątek: gdy ustawa stanowi inaczej.

Sankcja - Art. 16 uks - sąd nie podejmuje żadnych czynności na skutek pisma, od którego nie została uiszczona należna opłata.

- opłata ta stanowi należność Skarbu Państwa - nie stanowią dochodów władzy sądowniczej.

b. drudzy- nie są to daniny publiczne ( choć niewątpliwie są to świadczenia publiczno- prawne ) - a tym samym nie stosuje się do niej przepisów op.

- występuje miarkowanie wysokości opłat ( co jest nieznane przy daninach publicznych ),

- wysokość opłaty wynika nie tylko z aktu normatywnego, ale także z orzeczenia sądu,

- pełnią funkcję zaporową- mają zapobiegać pieniactwu procesowemu, nie mogą pełnić funkcji fiskalnej, bo to wynika z prawa do sądu- uzależniałoby to prawo do sądu od możliwości ekonomicznych strony ).

← zależy od tego, jaką przyjęliśmy definicję daniny publicznej ( zob. wyż. )

- jeśli sensu largo - to opłata sądową jest daniną publiczną

- jeśli sensu stricto - to opłata sądowa nie jest daniną publiczną ( ← bo nie służy funkcjom fiskalnym, tylko zaporowym ).

- EGZEKUCYJNA.

3. NIEPODATKOWE NALEŻNOŚCI BUDŻETOWE ( Art. 3 pkt 8 )

a. należności, których beneficjentem jest

- PAŃSTWO ( stanowią dochód budżetu państwa )

Np. wpłaty z zysku 1- osobowych spółek Skarbu Państwa. Nie są to dochody funduszy celowych.

- JEDNOSTKA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO ( stanowią dochód jednostki samorządu terytorialnego )

b. wynikające ze stosunków publiczno- prawnych - takich stosunków społecznych, w których występuje podmiot publiczny, mający w granicach ściśle określonych przez prawo- z reguły uprzywilejowaną pozycję.

Nie są to kary pieniężne, mandaty, grzywny, bo wynikają z czynów niedozwolonych, a nie ze stosunków publiczno- prawnych.

c. niebedące

- podatkami

- opłatami.

- cłami ( normowane są przepisami Kodeksu Celnego ).

II. NALEŻNOŚCI BUDŻETOWE, DO KTÓRYCH USTALANIA LUB OKREŚLANIA UPRAWNIONE SĄ INNE ORGANY NIŻ ORGANY PODATKOWE

a. odrębne przepisy nie stanowią inaczej

b. są to należności budżetu państwa ( a nie jednostek samorządu terytorialnego )

c. stosuje się tylko przepisy Działu III ( "zobowiązania podatkowe )

- w całości

Np. opłata eksploatacyjna ( w prawie górniczym i geologicznym ),

- w części

Składki na ZUS.

Organom tym przysługują uprawnienia organów podatkowych.

III. INNE SPRAWY Z ZAKRESU PRAWA PODATKOWEGO, o ile należą do właściwości organów podatkowych - wszystkie sprawy, dla których materialno - prawna podstawa rozstrzygnięcia zawarta jest w przepisach prawa podatkowego i to zarówno w Ordynacji, jak i poza nią.

Przesłanki negatywne ( Art. 2 §4 )- nie stosuje się do:

I. ŚWIADCZEŃ PIENIĘŻNYCH WYNIKAJĄCYCH ZE STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH - stosunku uregulowane przepisami kc bądź innych aktów normatywnych, należących do działu prawa cywilnego,

- charakteryzujące się równorzędnością podmiotów w nich uczestniczących.

- tymczasem stosunku prawno- podatkowe oparte są na zasadzie podporządkowania.

II. OPŁAT ZA USŁUGI, DO KTÓRYCH STOSUJE SIĘ PRZEPISY O CENACH ( ← ustawa z 1982 o cenach ).

- opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska naturalnego,

- opłaty za usługi zakładów publicznych.

ZOBOWIĄZANIE PODATKOWE

OBOWIĄZEK PODATKOWY ( Art. 4 )

1. nieskonkretyzowana powinność

2. powinność ta wynika z ustaw podatkowych

3. przedmiotem powinności jest przymusowe świadczenie pieniężne

4. o charakterze obiektywnym - powstaje ex lege w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w ustawach podatkowych, niezależnie od woli adresata ( ZDARZENIA PRAWNO- PODATKOWEGO ).

5. o charakterze osobistym - podatnik nie może się od niego uwolnić poprzez zawarcie umowy z osobą trzecią, umowa taka jest bezskuteczna w stosunku do państwa/jednostki samorządu terytorialnego.

Dwie koncepcje

1. abstrakcyjny obowiązek podatkowy - jest wyrażony w normie podatkowo - prawnej określającej podatkowo- prawny stan faktyczny i jego konsekwencje ( są to więc reguły rządzące opodatkowaniem )

2. zindywidualizowany i skonkretyzowany obowiązek podatkowy - powstaje wówczas, gdy konkretny podmiot spełni przewidziane przez ustawę podatkową warunki ( przesłanki ), od których zależy odpowiedzialność.

Gdy dany podmiot zachowa się w sposób przewidziany w ustawie o danym podatku, to następuje wstąpienie w pole obowiązku podatkowego - powstaje jeszcze nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego.

Np. ktoś otrzymał darowiznę czy też odziedziczył spadek - wstępuje w pole obowiązku podatkowego, ponieważ:

a. zaszło określone zdarzenie ( otrzymanie darowizny, dziedziczenie )

b. zdarzenie to jest dla prawa podatkowego relewantne ( przewidziane jest przez ustawę podatkową ) - jest zdarzeniem prawno - podatkowym.

Skutkiem powstania obowiązku podatkowego może być

a. powstanie zobowiązania podatkowego ( następny etap - zob. niż. )

b. zobowiązanie podatkowe nie musi jednak powstać.

Np. kwota przedmiotu darowizny jest wolna od opodatkowania.

ZOBOWIĄZANIE PODATKOWE ( Art. 5 )- jest to stosunek zobowiązaniowy wynikający z obowiązku podatkowego.

a. może powstać równocześnie z powstaniem obowiązku podatkowego - np. w podatku od towarów i usług ( ZAMKNIĘY STAN FAKTYCZNY )

b. może powstać dopiero po powstaniu obowiązku podatkowego ( OTWARTY STAN FAKTYCZNY )

c. nigdy nie może natomiast powstać przed powstaniem obowiązku podatkowego- obowiązek podatkowy jest normatywnym poprzednikiem zobowiązania podatkwego.

Jak w każdym stosunku zobowiązaniowym wyróżniamy 3 elementy

1. podmioty - jest to:

a. dłużnik podatkowy

b. wierzyciel podatkowy- związek publicznoprawny

- Skarb Państwa

- województwo

- powiat

- gmina

2. przedmiot - świadczenie- zachowanie się dłużnika podatkowego polegające na zapłacie podatku ( w znaczeniu określonym w Art. 3 pkt 3 ) w określonym w przepisach prawa podatkowego

a. wysokości - wynika:

- z obliczenia:

- organu podatkowego,

- podatnika,

- płatnika

- z aktu prawnego ( jeśli stanowi on wprost o kwocie należnego podatku )

b. terminie ( Rozdział 4, Art. 46- 50 )

c. miejscu

- kasa organu podatkowego lub

- jego rachunek bankowy.

Są to elementy obowiązku podatkowego, które podlegają konkretyzacji wobec określonego podmiotu tego obowiązku, który staje się dłużnikiem w zobowiązaniu podatkowym.

3. treść

a. obowiązki dłużnika

b. obowiązku wierzyciela.

Essentialia negotii zobowiązania podatkowego to

1. podmioty

2. wysokość podatku )

3. termin zapłaty podatku

4. miejsce zapłaty podatku

PODMIOTY ZOBOWIĄZANIA PODATKOWEGO

I. WIERZYCIEL PODATKOWY -

a. związek publiczno - prawny

i. państwo ( Skarb Państwa )

W zasadzie państwo - Skarb Państwa to termin na potrzeby prawa prywatnego, a nie publicznego.

ii. województwo ( ← ustawa z 1998 o samorządzie województwa )- jednostka samorządu terytorialnego oraz regionalna wspólnota samorządowa, a jednocześnie największa jednostka zasadniczego podziału terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej/

iii. powiat ( ← ustawa z 1998 o samorządzie powiatowym )- lokalna wspólnota samorządowa oraz odpowiednie terytorium.

iv. gmina ( ustawa z 1990 o samorządzie gminnym )- wspólnota samorządowa, którą tworzą z mocy prawa mieszkańcy określonej jednostki terytorialnej.

W obecnym stanie prawnym powiat i województwo nie pobierają żadnych podatków!

b. reprezentowany przez odpowiedni organ.

Organy podatkowe nie są stroną zobowiązania podatkowego !. Stroną jest związek publiczno - prawny!

ORGANY PODATKOWE

1. działają w imieniu państwa

2. działają na odpowiedzialność państwa

3. działają na rachunek państwa- na zlecenie publiczno- prawne.

Klasyfikacja

1. organy I instancji

a. państwowe

- naczelnik urzędu skarbowego ( Art. 13 §1 pkt 1 )

- naczelnik urzędu celnego ( Art. 13 §1 pkt 1 )

- dyrektor izby skarbowej ( Art. 13 §1 pkt 2 b)- na podstawie odrębnych przepisów

- dyrektor izby celnej ( Art. 13 §1 pkt 2 b )- na podstawie odrębnych przepisów

- minister właściwy ds. finansów publicznych

- z urzędu - w sprawach dotyczących ( Art. 13 §2 pkt 1 )

- stwierdzenia nieważności decyzji,

- wznowienia postępowania,

- zmiany decyzji,

- uchylenia decyzji,

- stwierdzenia jej wygaśnięcia

- w sprawach porozumień dotyczących ustalenia cen transakcyjnych

CENA TRANSAKCYJNA ( Art. 3 pkt 10 ) -

- cena przedmiotu transakcji

- transakcja ta zawierana jest pomiędzy podmiotami powiązanymi w rozumieniu przepisów prawa podatkowego dotyczących:

- podatku dochodowego od osób fizycznych,

- podatku dochodowego od osób prawnych,

- podatku od towarów i usług.

- w sprawach interpretacji postanowień

- umów o unikaniu podwójnego opodatkowania,

- innych ratyfikowanych umów międzynarodowych dotyczących problematyki podatkowej

- w sprawach informacji przekazywanych przez banki i spółdzielcze kasy oszczędnościowo - kredytowe o założonych i zlikwidowanych rachunkach bankowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

b. samorządowe ( Art. 13 §1 pkt 1 )

- wójt

- burmistrz

- prezydent miasta

- starosta,

- marszałek województwa

Nie są organami podatkowymi organy kontroli skarbowej ( ustawa z 1991 o kontroli skarbowej )

- Minister Finansów ( naczelny organ kontroli skarbowej )

- Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej

- inspektorzy kontroli skarbowej.

2. organy II instancji

a. państwowe

- dyrektor izby skarbowej ( od decyzji naczelnika urzędu skarbowego/od decyzji wydanej przez samego siebie )

- dyrektor izby celnej ( od decyzji naczelnika urzędu celnego/od decyzji wydanej przez samego siebie ).

- minister właściwy ds. finansów publicznych od decyzji wydanych przez samego siebie ( w sprawach, o którym mowa w Art. 13 §2 pkt 1 )

b. samorządowe

- samorządowe kolegium odwoławcze ( Art 13 §1 pkt 3 )

Kompetencje Ministra Finansów ( Art. 14 )

1. sprawowanie ogólnego nadzoru w sprawach podatkowych

2. dążenie do zapewnienia jednolitego stosowania prawa podatkowego przez organy podatkowe oraz organy kontroli skarbowej, w szczególności przez:

A. INTERPRETACJE PRAWA PODATKOWEGO ( DUŻE/URZĘDOWE INTERPRETACJE ), przy uwzględnieniu orzecznictwa:

- sądów,

- TK,

- ETS.

Interpretacja - wszelkie wyjaśnienia treści obowiązującego prawa podatkowego, kierowane do organów podatkowych i organów kontroli skarbowej, dotyczące problemów prawa podatkowego.

Skutki prawne

1. nie są wiążące

a. dla podatnika

Zasada: zakaz szkodzenia - zastosowanie się do interpretacji przez podatnika/ płatnika/ inkasenta/ następcę prawnego/ osobę trzecią nie może im szkodzić.

W szczególności w zakresie wynikającym z zastosowania się do interpretacji:

- nie określa się albo nie ustala zobowiązania podatkowego za okres od dnia jej uchylenia albo zmiany.

- nie ustala się dodatkowego zobowiązania w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług

- nie wszczyna się postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe, a postępowanie wszczęte umarza się,

- nie stosuje się innych sankcji wynikających z przepisów prawa podatkowego i przepisów karnych skarbowych

b. dla organów podatkowych

Do niedawna interpretacje były wiążące. Skreślono ten przepis, bo interpretacje nie są źródłem prawa. Zdarzały się sytuacje, że interpretacje były nieprawidłowe- więc jak miał zachować się organ podatkowy, wiedząc, że interpretacja jest nieprawidłowa?

- albo stosowały nieprawidłową interpretację,

- albo narażały się na odpowiedzialność dyscyplinarną.

2. są jawne -ogłaszane są w Dz. U. Ministra Finansów ( ← zasada prawa do informacji ).

3. są ostateczne

b. MAŁE INTERPRETACJE ( Art. 14a )

Organ właściwy - stosownie do swej właściwości

- naczelnik urzędu skarbowego,

- naczelnik urzędu celnego,

- wójt/burmistrz/prezydent,

- starosta,

- marszałek województwa

Tryb

Na wniosek:

- podatnika

- płatnika

- inkasenta

- następca prawny ( Art. 14d )

- osoba trzecia ( Art. 14d )

Zakres

Zakres i sposobu zastosowania prawa podatkowego

i. w sprawach indywidualnych

ii. w sprawach tych nie toczy się:

- postępowanie podatkowe,

- kontrola podatkowa

- postępowanie przed sądem - administracyjnym

Wymogi materialne wniosku

i. wyczerpujące przedstawienie stanu faktycznego i

ii. własne stanowisko w sprawie

Forma

Postanowienie

Zaskarżalność

Tak - zażaleniem.

To przesada- po co zażalenie na coś, co nie jest wiążące

Zakres uznaniowy

Obligatoryjne

Treść interpretacji

a. ocena prawna stanowiska pytającego

b. przytoczenie przepisów prawa.

Termin

3 miesiące od otrzymania wniosku.

Wyjątek: może zostać przedłużony do 4 miesięcy

- przypadki uzasadnione zawiłością sprawy,

- o przedłużeniu terminu organ jest obowiązany zawiadomić wnioskodawcę.

Sankcja: organ jest związany stanowiskiem wnioskodawcy przedstawionym we wniosku.

Skutki prawne

a. nie jest wiążąca dla podatnika/płatnika/inkasenta

- jeśli zastosowali się do tej interpretacji, to organ nie może wydać decyzji określającej/ustalającej ich zobowiązanie podatkowe bez zmiany lub uchylenia postanowienia interpretacyjnego, jeżeli taka decyzja byłaby niezgodna z interpretacją zawartą w tym postanowieniu

- zakaz szkodzenia ( jak przy dużej interpretacji - Art. 14c )

b. jest wiążąca dla organów podatkowych i organów kontroli skarbowej, właściwych dla wnioskodawcy

- może zostać zmieniona

c. są jawne ( Art. 14b §7 ) - ostatecznie postanowienia/decyzje zamieszczane są na stronie internetowej właściwej odpowiednio izby skarbowej/izby celnej bez podania danych identyfikujących wnioskodawcę.

- w tym celu organ wydający interpretację przesyłają je niezwłocznie do właściwego dyrektora izby skarbowej.

d. interpretacja nie jest ostateczna - postanowienie interpretacyjne może być zmienione/uchylone przez organ odwoławczy

i. na wniosek ( fakultatywnie ) - w wyniku uwzględnienia zażalenia wniesionego przez wnioskodawcę

ii. z urzędu ( obligatoryjnie ), jeśli postanowienie rażąco narusza

- prawo,

- także gdy niezgodność z prawem jest wynikiem zmiany przepisów.

- orzecznictwo TK,

- orzecznictwo ETS,

Decyzja taka wywiera skutek

i. od rozliczenia podatku za miesiąc następujący po miesiącu, w którym decyzja została doręczona wnioskodawcy

ii. gdy postanowienie dotyczyło podatków rozliczanych za rok podatkowy- od rozliczenia podatku za rok następujący po roku, w którym decyzja została doręczona wnioskodawcy

iii. wykonanie decyzji podlega wstrzymaniu ( suspensywność )

- do dnia upływu terminu skargi do sądu administracyjnego,

- jeśli skarga została wniesiona- do czasu zakończenia postępowania przed sądem administracyjnym.

i. dla organów podatkowych - jest to przepis ius cogens

ii. dla wnioskodawcy- jest to przepis ius dispositivum - może wykonywać taką decyzję.

c. MAŁE INTERPRETACJE MINISTRA FINANSÓW ( Art. 14e , ← Art. 13 §2 pkt 4 )

Przesłanki

a. sprawa indywidualna

b. w sprawie nie toczy się i nie toczyło

- postępowanie podatkowe

- kontrola skarbowa,

- postępowanie przed sądem administracyjnym

c. ograniczony zakres przedmiotowy:

- postanowienia umów o unikaniu podwójnego opodatkowania

- postanowienia innych ratyfikowanych umów międzynarodowych dotyczących problematyki podatkowej.

Zasada: stosuje się ogólne przepisy o małych interpretacjach.

Wyjątek: termin na wydanie interpretacji wynosi 6 miesięcy od dnia otrzymania wniosku.

II. DŁUŻNIK PODATKOWY ­- zobowiązany do zapłaty podatku w określonym w przepisach prawa podatkowego wysokości, terminie, miejscu

PODATNIK ( Art. 7 )

1. określony podmiot

a. osoba fizyczna - każdy człowiek od chwili urodzenia do chwili śmierci.

Nie ma znaczenia zdolność do czynności prawnych, Art. 135 §1 mówi co prawda o tym, że zdolność do czynności prawnych strony ocenia się wg przepisów prawa cywilnego ale dotyczy to jedynie zdolności do występowania w postępowaniu podatkowym w charakterze strony, a nie sfery prawa materialnego.

b. osoba prawna - jednostka organizacyjna, która może być podmiotem praw i obowiązków wynikających z prawa cywilnego.

c. jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej

Wyjątek: inne podmioty, jeśli ustawa podatkowa tak stanowi.

Zbiorowe podmioty podatkowe - grupa podmiotów, które mogą być samodzielnie podatnikami, jednakże traktowane są na gruncie obowiązujących przepisów prawa - pod pewnymi warunkami - jako jeden podmiot ( podatnik ) - np. podatkowa grupa kapitałowa ( ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych ).

- nie są zbiorowym podmiotem podatkowym małżonkowie składające wspólne zeznania podatkowe.

2. podlegająca obowiązkowi podatkowemu na mocy ustaw podatkowych

OSOBY TRZECIE ODPOWIADAJĄCE ZA ZOBOWIĄZANIA PODATNIKÓW

NASTĘPCY PRAWNI PODATNIKÓW.

III. PODMIOTY POŚREDNICZĄCE

PŁATNIK ( Art. 8 ) - podmiot zobowiązania podatkowego, spełniający funkcje z zakresu administracji zleconej, zobowiązany do wykonywania czynności w interesie beneficjenta świadczenia podatkowego.

Ratio legis - ← zasada taniości - pomniejszenie kosztów poboru podatków.

1. określony podmiot

a. osoba fizyczna

b. osoba prawna

c. jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej

2.. zobowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do:

a. obliczenia podatku należnego od podatnika

b. pobrania od podatnika podatku i

c. wpłacenia pobranego podatku we właściwym terminie organowi podatkowemu.

Płatnik nie jest organem podatkowym, wykonuje jedynie czynności materialno- rachunkowe, nie wszczynające i nie stanowiące elementu postępowania podatkowego. Jest to ogniwo pośrednie między podatnikiem a organem podatkowym.

Przykłady

- notariusz ( podatek od spadków i darowizn, czynności cywilnoprawne )

- pracodawca

- nabywca rzeczy ( od umów sprzedaży, jeżeli nabywca kupuje te rzeczy do przerobu lub sprzedaży ).

- organy rentowe, od wypłacanych bezpośrednio przez nie emerytur i rent oraz zasiłków pieniężnych z ubezpieczenia społecznego,

- organy zatrudnienia od wypłacania zasiłków

- jednostki organizacyjne uczelni, placówki naukowe, od wypłacanych przez nie stypendiów,

- areszty śledcze/zakłady karne od należności wypłacanych za pracę przypadającej tymczasowo aresztowanym oraz skazanym

- osoba sprawująca zarząd kasynem gry lub salonem gry w bingo pieniężne ( ustawa o podatku od gier

INKASENT ( Art. 9 ) - podmiot zobowiązania podatkowego, spełniający funkcje z zakresu administracji zleconej, zobowiązany do wykonywania czynności w interesie beneficjenta świadczenia podatkowego.

1. określony podmiot

a. osoba fizyczna

b. osoba prawna

c. jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej

2. zobowiązana do:

a. pobrania podatku należnego od podatnika

b. wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.

Czynności inkasenta są czynnościami techniczno- rachunkowymi, dokonywane są poza postępowaniem podatkowym, a ich realizacja nie wszczyna takiego postępowania.

Przykłady:

- inkasenci podatków rolnych ( ustawa z 1984 o podatku rolnym ),

- inkasenci podatku od posiadania psów

- inkasenci opłat lokalnych ( ustawa z 1991 o podatkach i opłatach lokalnych )

- inkasenci podatku leśnego ( ustawa z 1991 o lasach )

Ponieważ inkasent nie jest obowiązany do obliczenia podatku, ustanawia się ich tam, gdzie podatki mają prostą konstrukcję prawną, prosty jest podatkowy stan faktyczny- np. opłata targowa, gdzie są stałe stawki.

Skutki bycia płatnikiem lub inkasentem

1. działają we własnym imieniu

2. działają na własną odpowiedzialność

a. odpowiedzialność materialna- Art. 30

b. odpowiedzialność karno- skarbowa

3. działają na własny rachunek, nie na zlecenie publiczno- prawne

4. ich czynności są odpłatne- wynagrodzenie z tytułu terminowego pobierania podatków ( Art. 28 )

a. podatki państwowe- powstaje ex lege

Przesłanka

Terminowe wpłacanie podatków.

Wysokość wynagrodzenia

Zryczałtowane

Realizacja prawa do wynagrodzenia przysługuje przez potrącenie należnej mu kwoty z podatków pobranych od podatników.

Wynagrodzenie nienależne - dwa rodzaje przyczyn

a. albo pobrane wynagrodzenie nie odpowiada temu, jakie powinien pobrać płatnik/inkasent, na skutek błędu w obliczaniu wynagrodzenia-

b. albo w ogóle nie było podstawy do wynagrodzenia - płatnik pobrał podatek niezależnie bądź w kwocie większej od należnej.

Organ podatkowy wydaje decyzję o zwrocie nienależnego wynagrodzenia.

Jest traktowane na równi z zaległością podatkową od dnia, w której podatek w wysokości większej niż należna został pobrany ( Art. 52 §1 pkt 3 ), organ nalicza odsetki za zwłokę

Szczegóły - rozporządzenia ministra właściwego ds. finansów publicznych.

b. podatki samorządowe - może być ustalone przez uchwałę organu stanowiącego właściwej jednostki samorządu terytorialnego.

5. wyznaczanie osób odpowiedzialnych za pobieranie i terminowe wpłacanie podatków ( Art. 31 )

Ratio legis - fizycznie obowiązki należące do płatnika lub inkasenta może wykonywać tylko osoba fizyczna-zakład pracy, uniwersytet nie może takich czynności dokonać.

Podmioty obciążone obowiązkiem

a. płatnicy/inkasenci nie będący osobami fizycznymi.

Zakres przedmiotowy obowiązku

a. wyznaczenie osób, do których obowiązków należy obliczanie/pobierania podatków i terminowe wpłacanie organowi podatkowemu pobranych kwot

Osoby te nie stają się płatnikami/inkasentami- nie ponoszą odpowiedzialności z Art. 30. Płatnikiem/inkasentem pozostają podmioty wyznaczające.

Sankcja za niewyznaczenie- odpowiedzialność karno- skarbowa kierownika jednostki organizacyjnej.

b. zgłoszenie organowi podatkowemu imion, nazwisk i adresów tych osób:

- właściwym miejscowo jest organ, który na podstawie przepisów regulujących właściwość organów podatkowych posiada kompetencję do wymierzania i pobrania podatku, gdyby płatnik/inkasent nieprawidłowo wykonali swoich obowiązków.

- termin na zgłoszenie:

- termin na dokonanie pierwszej wpłaty,

- w razie zmiany osoby wyznaczonej- 14 dni od dnia wyznaczenia innej osoby.

6. przechowywanie dokumentów związanych z poborem podatków ( Art. 32 )

a. do czasu upływu terminu przedawnienia zobowiązania płatnika/inkasenta - ciąży na nich obowiązek przechowywania dokumentów związanych z poborem/inkasem podatku.

Wykazy pobranych/potrąconych należności podatkowych, kopie deklaracji/pokwitowań.

b. po upływie terminu przedawnienia

- jeśli przekazanie podatnikom tych dokumentów jest możliwe - obowiązek przekazania

- jeśli przekazanie podatnikom tych dokumentów jest niemożliwe - zniszczenie.

PRZEDMIOT ZOBOWIĄZANIA PODATKOWEGO

PRZEDMIOTEM ZOBOWIĄZANIA PODATKOWEGO jest zachowanie się dłużnika polegające na ZAPŁACIE PODATKU.

PODATEK

I. w znaczeniu ustrojowym

II. w znaczeniu ekonomicznym

III. w znaczeniu techniczno - prawnym ( Art. 6 )

IV. w znaczeniu zakresowym - rozszerzona definicja na potrzeby stosowania op ( Art. 3 pkt 3

I. Podatek w znaczeniu ustrojowym- dwie koncepcje

1. koncepcja ekwiwalencji- jest to cena za usługi świadczone przez państwo lub inny związek publicznoprawny

Źródła:

→ sofiści- państwo to celowy związek powołany do realizacji wspólnych zadań,

→ umowa społeczna Rousseau

Mamy więc do czynienia ze świadczeniem

- wzajemnym

- odpłatnym,

- ekwiwalentnym

Podmioty:

a. państwo

b. obywatel

Świadczenie

a. państwo:

i. uprawnione- do poboru i ściągania podatku od obywatela

ii. zobowiązane- do świadczenia usług publicznych dla obywateli

b. obywatel

i. uprawniony- do usług publicznych świadczonych przez państwo

ii. zobowiązany- do zapłaty podatku.

Jest to rodzaj wymiany między państwem a obywatelem. Usługi, jakie państwo świadczy, mają charakter odpłatny, korzyści z zapłaty podatku muszą być obopólne, między zindywidualizowanymi świadczeniami podatnika i świadczeniami ze strony państwa musi być równowaga.

Zaleta:

Zwiększenie motywacji do płacenia podatków ( więcej zapłacę= więcej dostanę )

Wada:

a. niemożność wymiaru świadczeń państwa i obywateli

b. obywatelowi służyłoby prawo do kwestionowania długu podatkowego z tego względu, że środki publiczne zostały niewłaściwie wykorzystane lub też służą finansowaniu takiej działalności, której podatnik nie popiera lub nawet jest przeciwny jej finansowaniu.

2. koncepcja zdolności płatniczej - jest to świadczenia na rzecz państwa lub innego związku publiczno- prawnego, któremu nie towarzyszy wzajemne świadczenia państwa/innego związku publicznoprawnego.

Źródła

→ Arystoteles- zadaniem państwa jest urzeczywistnianie w życiu dobra zgodnie ze swoimi możliwościami finansowymi. Obowiązek podatkowy wywodzi się z faktu przynależności do państwa.

Mamy więc do czynienia ze świadczeniem:

- jednostronnym ( ze strony obywatela )

- nieodpłatnym,

- nieekwiwalentnym.

Dochody podatkowe dają państwu możliwości działania w interesie ogółu- podatników i osób, które podatnikami nie są. Płacenie podatków jest obowiązkiem obywatelskim, jest obowiązkiem nieodpłatnym i nieekwiwalentnym. Nie rodzi roszczeń po stronie podatnika.

II. Podatek w znaczeniu ekonomicznym - jest to przewłaszczenie na rzecz państwa lub innego związku publicznoprawnego części przychodów, dochodów lub majątku obywateli.

Podstawowym warunkiem właściwego działania podatków w gospodarce jest ich zgodność z zasadami funkcjonowania rynku- zwłaszcza z zasadą wolności gospodarczej i konkurencji.

Granice opodatkowania powinny być ustalane ze względów ekonomicznych- zbyt wysokie podatki prowadzą do negatywnych konsekwencji:

i. rozwój szarej strefy,

ii. zamieranie działalności gospodarczej,

iii. zmniejszenie się dochodów ( efekt Laffera ).

III. w znaczeniu techniczno- prawnym ( Art. 6 ) - publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.

1. jest to świadczenie:

a. pieniężne ( Geldbetragschuld )- polegające na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej ilości jednostek pieniężnych.

- powinny być to pieniądze polskie ( zasada walutowości )

- w przeszłości ( niekiedy współcześnie ) można było spotkać daniny publiczne, które wyczerpywały elementy definicji podatku z wyjątkiem pieniężnego charakteru- świadczenia w naturze- np. obowiązkowe dostawy produktów rolnych ).

b. publicznoprawne

c. nieodpłatne - w zamian za nie dłużnik nie otrzyma i nie może otrzymać żadnego ekwiwalentu w postaci korzyści majątkowej, przysporzenie występuje tylko po stronie wierzyciela, nie rodzi roszczeń po stronie podatnika ( ← koncepcja zdolności płatniczej ).

d. przymusowe ( obowiązkowe ) - możliwe jest wyegzekwowanie świadczenia przez państwo/jednostki samorządu terytorialnego.

W zasadzie nie jest to cecha wyjątkowa - przymus państwowy zabezpiecza przecież realizację wielu innych świadczeń- także umownych.

e. bezzwrotne - spełnienie go powoduje definitywne przesunięcie majątkowe, dłużnik nie ma ekspektatywy otrzymania ich z powrotem.

Nie podlega zwrotowi podatek uiszczony w należnej wysokości w odróżnieniu np. od kredytu bankowego czy pożyczki.. Jeśli podatek został uiszczony w nadmiernej wysokości ( nadpłata ) to jest to świadczenie nienależne.

f. ustalane jednostronnie przez związek publicznoprawny.

Konstrukcja i wysokość nie są przedmiotem uzgodnień między państwem a podatnikami. Nawet samoopodatkowanie się mieszkańców czy określanie wysokości stawek poprzez głosowanie społeczności lokalnej ( np. property tax w stanie Oregon w USA ) nie eliminuje jednostronności jako cechy podatku.

2. beneficjentem świadczenia jest związek publicznoprawny:

a. państw ( Skarb Państwa )

b. województwo

c. powiat

d. gmina

Jest to podstawowe źródło dochodów budżetowych - ok. 90% w Polsce.

3. wynikające z ustawy podatkowej ( Art. 217 K. )

a. NULLUM TRIBUTUM SINE LEGE

b, ZASADA SUWERENNOŚCI JURYSDYKCYJNEJ PAŃSTWA POLSKIEGO

a. ograniczona została rola aktów podustawowych w powyższej materii,

b. ograniczona została również rola umów międzynarodowych, w tym traktatów unijnych i aktów prawa pierwotnego i wtórnego ( ← zob. wyż. )

c. nałożenie wymagań przyzwoitej legislacji w zakresie określania ciężaru podatkowego - normy prawno- podatkowe powinny być tak skonstruowane, by poznawalna lub chociaż przewidywalna była kwota przyszłego podatku.

d. może być przedmiotem skargi konstytucyjnej, skutkiem czego może nastąpić zniesienie obowiązku podatkowego w przypadku stwierdzenia niekonstytucyjności w całości lub części pro futuro.

Elementy konstrukcyjne podatku - Ustawa ta zgodnie z Art. 217 K. określa

Modelowa norma prawa podatkowego - podmioty P znajdujące się w sytuacji S uiszczają podatek p w wysokości określonej według reguł R.

I. elementy kwalitatywne

A. PODMIOT OPODATKOWANIA - podmiot podatkowy, który podlega opodatkowaniu, ze względu na to, iż znajduje się w określonej w hipotezie normy podatkowo - prawnej sytuacji faktycznej lub prawnej, z której zaistnieniem to norma wiąże powstanie obowiązku podatkowego.

i. sensu strictwo- tylko podatnik ( przyjęte )

ii. sensu largo- podmioty stosunków prawno- podatkowych

a. podmiot czynny ( wierzyciel )- organ podatkowy- uprawniony do otrzymania świadczenia podatkowego

b. podmiot bierny ( dłużnik )- podatnik- na którego został nałożony obowiązek świadczenia podatkowego

c. płatnik

d. inkasent.

B. PRZEDMIOT OPODATKOWANIA- sytuacja faktyczna lub prawna, z którą przepisy ustawy podatkowej wiążą powstanie obowiązku podatkowego.

Może to być jakiś stan, powstanie, ustanie, jakiś proces ( np. posiadanie majątku, sprzedaż towarów ).

Nie należy tego utożsamiać z przedmiotem w znaczeniu materialnym.

Przykład: uzyskanie dochodu, nabycie spadku.

Przedmiot powinien być wymieniony.

II. elementy kwantytatywne

C. PODSTAWA OPODATKOWANIA- pewna wielkość odniesienia związana z przedmiotem opodatkowania, która w rzeczywistości może przybierać rozmaite rozmiary, określona

i. ilościowo- w jednostkach miary, wagi,

ii. wartościowo- w pieniądzu.

Należy odróżnić

i. podstawę opodatkowania

ii. podstawę obliczenia podatku- może być tożsama z podstawą opodatkowania- wartość, do której stosujemy stawkę podatkową celem obliczenia podatku, jest to zmodyfikowana o zniżki ( głównie ulgi ) lub zwyżki podstawa opodatkowania

III. MINIMUM WOLNE OD PODATKU- - podatnik uiszcza podatek dopiero po przekroczeniu pewnej granicy jednostek miary, w których wyrażona jest podstawa opodatkowania. Może przybierać różną postać:

- odliczenie pewnej kwoty od podstawy opodatkowania( np. 500 zł ).

- w przypadku stawek progresywnych może być to stawka 0% stosowana w pierwszym przedziale podstawy opodatkowania ( np. do 800 zł ),

- odliczenie pewnej kwoty od podatku ,

Stany faktyczne mogą być więc:

- złożone- podstawa opodatkowania występuje, proces obliczenia jest wydłużony

- proste- brak jest podstawy opodatkowania, z przedmiotu opodatkowania wynika stawka podatkowa.

Przykład: podatek od środków transportowych, podatnik nie musi prowadzić ksiąg podatkowych.

D. STAWKI PODATKOWE- współczynnik, który zastosowany do wielkości odniesienia umożliwia obliczenie kwoty świadczenia podatkowego.

Podział stawek:

a. kryterium: sposób ujęcia:

i. kwotowe - gdy podstawa opodatkowania jest wyrażona w jednostkach niepieniężnych, oznacza kwotę przypadającą na jednostkę podstawy opodatkowania ( np. 5 zł od 1 m2 )

ii. stosunkowe - gdy podstawa opodatkowania jest wyrażona w jednostkach pieniężnych

- procentowe ( najczęściej )

- ułamkowe,

- wielokrotnościowe.

b. kryterium: zmienność

i. stałe- nie zmienia się, wysokość nie zależy od rozmiarów podstawy opodatkowania

Opodatkowanie proporcjonalne- gdy stawka podatkowa jest stała- bo kwota podatku rośnie tyle razy, ile razy rosną rozmiary podstawy opodatkowania.

ii. zmienne ( ruchome ) - tworzą skalę podatkową, zmieniają się w miarę jak zmienia się podstawa opodatkowania

- progresywna- wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania rośnie stawka opodatkowania,

- progresja całościowa ( globalna ) - odpowiednią stawkę stosuje się do całej podstawy opodatkowania.

Np. gdy 0 < p < 1000, s = 10% gdy 1000 ≤ p < 2000, s = 20%.

Ma tę istotną wadę, iż niewielki wzrost podstawy opodatkowania powodujący przejście od niższej do wyższej stawki podatkowej prowadzi do znacznego wzrostu rozmiarów podatku.

Np. jeśli p = 900 zł, to s = 10% i wysokość podatku = 90 zł, jeśli p = 1100, to s = 20% i wysokość podatku = 220 zł. W rezultacie podatnikowi o wyższym dochodzie może pozostać po odjęciu podatku kwota niższa niż podatnikowi o dochodzie niższym.

STOPA POŚREDNIA - podatek ustala się w taki sposób, by z podstawy opodatkowania po odjęciu kwoty podatku nie pozostało mniej niż po odjęciu podatku od najwyższej podstawy opodatkowania niższego przedziału stopy podatkowej.

Najwyższa kwota jaka może pozostać przy stawce 10%, to 999 - 10% x 999 = 899,1 zł. Jeśli więc p= 1100, s = 20%, to wysokość podatku wynosi 220 zł, ale ponieważ nie może zostać mniej niż 899, 1 zł, więc wynosić będzie 1100 zł - 899, 1 zł = 200,9 zł.

- progresja odcinkowa ( ciągła, składana ) - odpowiednie stawki stosuje się do odpowiednich odcinków podstawy opodatkowania.

Np. gdy 0 < p ≤ 1000, s = 10%, gdy 1000 < p ≤ 2000, to s = 100 + 20% nadwyżki powyżej 1000 zł, gdy 2000 < p ≤ 3000, to s = 300 + 30% nadwyżki powyżej 2000.

Jeśli więc p = 2500, to podatek = 300 + 30% ( 2500 - 2000 ) = 450 zł.

- degresywna- wraz ze zmniejszaniem się podstawy opodatkowania maleje stawka opodatkowania,

- regresywna- wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania maleje stawka opodatkowania.

c. kryterium: samodzielność

i. występujące samodzielnie

ii. występujące niesamodzielnie- ( w formie uporządkowanego rosnąco lub malejąca zbioru stawek )- taryfa.

III. elementy dodatkowe ( nie są to konstytutywne elementy podatku )

E. ZASADY PRZYZNAWANIA:

I. ULG -( Art. 3 pkt 6 )- oznaczają redukcję zakres kwantytatywnych elementów konstrukcji podatku:

a. określona operacja

- zwolnienie,

- odliczenie,

- obniżenie

- zmniejszenie

b. zastosowanie tych operacji powoduje obniżenie

- podstawy opodatkowania,

- stawki podatkowej,

- samej kwoty podatkowej.

Wyjątek: nie są ulgami -w podatku od towarów i usług

- obniżenie kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego,

- inne odliczenia stanowiące element konstrukcji tego podatku.

Ratio legis - redukcja opodatkowania, ale nie definitywne zwolnienie.

Oczywiście może się zdarzyć sytuacja, że kwota, o którą zmniejsza się wysokość podatku w związku z zastosowaniem ulgi, jest równa lub wyższa od kwoty podatku, wówczas podatnik w ogóle nie musi uiścić podatku, ale wówczas to i tak nie jest zwolnienie.

- względy socjalne,

- względy stymulacyjne ( ← funkcja stymulacyjna )

Podział ulg:

- ulgi w zapłacie podatku

- odroczeniu terminu płatności podatku,

- rozłożeniu zapłaty podatku na raty,

- umorzeniu zaległości podatkowej,

- umorzeniu opłaty prolongacyjnej ( ulgowa opłata za odsetki- wynosi 50% odsetek ).

- ulgi konstrukcyjne

- ulgi w spłacie- podstawą jest decyzja organu.

II. UMORZEŃ

F. KATEGORIE PODMIOTÓW ZWOLNIONYCH OD PODATKÓW- oznaczają redukcję zakresu kwalitatywnych elementów konstrukcji podatku

- zakresu podmiotowego ( podmiotu opodatkowania )

Np. osoby duchowne nie płacą podatku.

- zakresu przedmiotowego

Np. z podatku od środków transportu zwolnione byłyby pojazdy o pojemności silnika nieprzekraczającej 1000 cm3

Ratio legis:- całkowita rezygnacja z opodatkowania.

- względy stymulacyjna ( ← stymulacja pozytywna )

- względy ekonomiczne- niewspółmierność kosztów poboru do wpływów z podatków,

- harmonizacja przepisów prawa podatkowego z prawem UE.

Cechy wspólne zwolnień i ulg

i. są zawsze fakultatywne,

ii. realizują funkcje pozafiskalne podatku

iii. nie są samodzielnymi elementami konstrukcji podatku- pozostają w związku z innymi elementami.

IV. Definicja zakresowa - słowniczkowa ( Art. 3 pkt 3 )

Ratio legis - wyłącznie względy techniki legislacyjnej, aby uniknąć zbędnych powtórzeń. Jest to pojęcie zbiorcze, obejmujące rozmaite rodzaje danin publicznych.

1. PODATEK ( w znaczeniu Art. 6 )

2. ZALICZKI NA PODATKI -

a. częściowe świadczenie na poczet podatku ( jest zaliczane na poczet należnego podatku, gdy powstanie już zobowiązanie podatkowe ).

b. płacone w czasie, gdy nie jest jeszcze znana wysokość należnej kwoty podatku, gdyż nie istnieje jeszcze zobowiązanie podatkowe.

Występuje więc w otwartych stanach faktycznych ( np. podatek dochodowy ). Istnieje już obowiązek podatkowy, ale stan ten nie jest jeszcze zamknięty. Założeniem jest bieżący pobór należności podatkowych uzależniony od zjawisk faktycznych i prawnych, jakie występują w trakcie kształtowania się stanu faktycznego w tym okresie.

Zobowiązanie do zapłaty zaliczek na podatek ( ZOBOWIĄZANIE ZALICZKOWE ):

a. nie jest obowiązkiem o charakterze akcesoryjnym w stosunku do obowiązku wynikającego ze zobowiązania podatkowego - ma odrębny byt prawny

b. zapłata zaliczek na podatek jest dokonywana na podstawie odrębnych, szczegółowych regulacji materialno - prawnych.

c. Zasada: obowiązek zapłaty zaliczek niezależnie od tego w jakim stosunku pozostają one do przewidywanej wysokości zobowiązania podatkowego.

Wyjątek:

- OGRANICZENIE POBORU ZALICZEK ( Art. 22 §2a ) nie zaniechanie ich poboru, jedynie ograniczenie - do takiej wysokość, która będzie współmierna do podatku przewidywanego na dany rok podatkowy przy uwzględnieniu uprawdopodobnionych przez podatnika okoliczności.

Przesłanki

i. uprawdopodobnienie przez podatnika, iż zaliczki obliczane wg zasad określonych w ustawach podatkowych byłby niewspółmiernie wysokie w stosunku do podatku zależnego od dochodu przewidywanego na dany rok podatkowy.

Ratio legis - skoro jest bardzo prawdopodobne, że skutkiem uiszczania zaliczek w wysokości określonej wg ustaw podatkowych będzie powstanie nadpłaty, to jest to ewidentne kredytowanie państwa prze obywateli.

Najczęściej niewspółmierna wysokość następuje w sytuacji, gdy ma dojść do wspólnego opodatkowania małżonków, z których jedno nie osiąga dochodu, albo mamy do czynienia ze skorzystaniem z ulgi inwestycyjnej i z poczynionych wydatków wyraźnie wynika, że wysokość zaliczek będzie się kształtowała niewspółmiernie wysoko w stosunku do przyszłego zobowiązania.

Tryb

Na wniosek

Organ właściwy

Organ podatkowy

Zakres uznaniowy

Fakultatywne

Treść

Skutki prawne powstania zobowiązania zaliczkowego

a. zaliczka niezapłacona w terminie płatności stanowi zaległość podatkową ( Art. 51 §2

b. jeśli dłużnik wykonał zobowiązanie zaliczkowe przed upływem okresu rozliczeniowo - podatkowego, to

- zobowiązanie zaliczkowe wygasa ( z chwilą spełnienia świadczenia )

- wysokość, na jaką opiewa zobowiązanie podatkowe ulega zmniejszeniu o kwotę zapłaconą tytułem zaliczki.

Oczywiście, jeśli termin płatności zaliczki minął, a podatnik zapłacił zaliczkę później wraz z odsetkami za zwłokę, to zaliczeniu podlega tylko kwota uiszczonej zaliczki, a nie odsetek za zwłokę.

- jeśli wysokość uiszczonych zaliczek jest wyższa niż wysokość świadczenia podatkowego, to powstaje NADPŁATA ZALICZKOWA.

c. jeśli dłużnik nie wykonał zobowiązania zaliczkowego przed upływem okresu rozliczeniowo- podatkowego, to ( Art. 53a )

- zobowiązanie zaliczkowe wygasa ( powstaje natomiast zobowiązanie podatkowe ).

- natomiast nie wygasa zobowiązanie do zapłaty odsetek od niezapłaconych zaliczek organ podatkowy wydaje decyzję, w której

- określa prawidłową wysokość zaliczek i

- określa wysokość odsetek za zwłokę

- jeśli podatnik złożył zeznanie w terminie - na dzień złożenia zeznania

- jeśli podatnik nie złożył zeznania w terminie- na ostatni dzień terminu złożenia zeznania,

Ratio legis - nawet jeśli podatnik nie płaci podatku, którego obowiązek zapłaty wynika z właśnie powstałego zobowiązania podatkowego i podatek ten staje się zaległością, to odsetki od zaliczek na ten podatek nie powinny nakładać się w czasie z odsetkami od zaległego rocznego podatku.

3. RATY PODATKÓW

a. częściowe świadczenie na poczet podatku - świadczenie nie jest spełniane w całości, ale w częściach ( ratach ), z których każda płatna jest w innym terminie.

Przesłanki możliwości spłaty podatku ratami

1. musi istnieć zobowiązanie podatkowe ( znana jest więc jego wysokość )

2. możliwość ratalnej zapłaty podatku wynikające z:

a. przepisów prawa podatkowego albo

b. decyzji organu podatkowego ( Art. 67 §1 pkt 1 )

Istnieje spór, czy mamy wówczas do czynienia

a. ze świadczeniem jednorazowym, tyle, że rozłożonym na raty- jest jedno zobowiązanie

Wówczas nieuiszczenie raty wywołuje takie skutki jak nieuiszczenie podatku i powstaje zaległość podatkowa.

Art. 49 §2 wskazuje ( choć tylko w przypadku gdy rozłożenie na raty jest wynikiem decyzji organu podatkowego ) na pierwsze rozwiązanie - w razie niezapłacenia w terminie którejkolwiek z rat, na jakie podatek/zaległość zostały rozłożone, terminem płatności podatku/zaległości ( całej ) staje się termin pierwotny!. Tak więc całe świadczenie ( a nie tylko jedna rata ) staje się zaległe.

b. jest to świadczenie okresowe

4. OPŁATA ( zob. wyż. )

5. NIEPODATKOWE NALEŻNOŚCI BUDŻETOWE - ( zob. wyż. ).

SYSTEM PODATKOWY - ogół podatków pobieranych w danym państwie, jeśli tworzą one logiczną, zwartą, jednolitą całość, tak pod względem ekonomicznym jak i prawnym.

a. koncepcja podatku jedynego ( fizjokraci - XVIII w. )- produkt czysty występuje tylko w rolnictwie i tylko ta gałąź gospodarki powinna być obciążona podatkiem.

b. obecnie każdy system prawa finansowego przyjmuje wielość podatków.

Rodzaje podatków

1. kryterium: wierzyciel podatkowy

a. podatki państwowe- te, które w całości lub w części zasilają budżet państwa

Np. podatek dochodowy, VAT, akcyza, podatek od gier.

W państwach o strukturze federacyjnej dodatkowo dzielą się na:

- federalne ( związkowe )

- stanowe ( republikańskie, krajowe )

- PODATEK OD OSÓB FIZYCZNYCH,

- PODATEK OD OSÓB PRAWNYCH,

- PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG,

- PODATEK AKCYZOWY

- PODATEK OD GIER

b. podatki samorządowe ( lokalne )- te, które zasilają budżet jednostek samorządu terytorialnego.

- PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI

- PODATEK OD ŚRODKÓW TRANSPORTOWYCH

- PODATEK OD POSIADANIA PSÓW

- PODATEK ROLNY

- PODATEK LEŚNY

- PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN

- PODATEK OD CZYNNOŚCI CYWILNOPRAWNYCH

2. kryterium podmiotowe

a. podatek od osób fizycznych

b. podatek od osób prawnych

c. podatek od jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnych

d. podatek od innych podmiotów.

Za czasów realnego socjalizmu:

- podatki ciążące na gospodarce uspołecznionej ( państwowe i spółdzielcze )- były głównym źródłem dochodów.

- podatki ciążące na gospodarce nieuspołecznionej,

- podatki ciążące na ludności.

3. kryterium stawek

a. podatki proporcjonalne

b. podatki progresywne

c. podatki regresywne

4. kryterium: źródło poboru

a. dochodowe

- w toku powstawania dochodu,

- w sposób wstępne ( przychodowe ) - nie jest jeszcze znany rezultat prowadzonej przez podatnika działalności, ale sam fakt uzyskiwania przychodów stanowi zdarzenie powodujące obowiązek zapłaty podatku.

- w sposób wstępny i ostateczny ( przychodowo- dochodowe )

- w sposób ostateczny ( dochodowe ) - opodatkowaniu podlega dochód ( przychód - koszty jego uzyskania )

- w toku wydatkowania dochodu ( konsumpcyjne ) ( VAT, akcyza )

b. majątkowe

- nominalne- przedmiot dotyczy majątku, ale źródłem zapłaty jest dochód podatnika

- realne- przedmiot i źródło zapłaty to majątek.

- od posiadania majątku ( w stanie statycznym- dotyczy samego faktu posiadania majątku

- od przyrostu majątku ( stanie dynamicznym )

i. od przyrostu substancji majątku

ii. od przyrostu wartości majątku.

5. kryterium przedmiotowe

a. podatki pośrednie-

b. podatki bezpośrednie-

Kryteriów podziału jest tu kilka:

a. kryterium przerzucalności ciężaru podatkowe

- bezpośrednie- nieprzerzucalne/przerzucalne w niewielkim stopniu

- pośrednie- podatki, których ciężar można przerzucać

b. kryterium: tożsamość podatnika i podmiotu ponoszącego ekonomiczny ciężar podatku

- bezpośrednie- gdy podmiot będący podatnikiem na gruncie przepisów prawa ponosi ekonomiczny ciężar podatku

- pośrednie- gdy podatnik nie ponosi ciężaru ekonomicznego podatku, a podatek ten obciąża bezpośrednio inny podmiot

c. kryterium: nawiązanie do dochodu ( ← celem podatku jest przejmowanie części dochodów uzyskiwanych przez podatników )

- bezpośrednie- przedmiotem opodatkowania jest dochód,

- pośrednie- przedmiotem opodatkowania nie jest dochód.

6.

a, podatek zwyczajny ( procedury zwyczajne )

b. podatek nadzwyczajny ( wprowadzane ze względu na szczególne okoliczności, mają charakter celowy )

7. Kryterium: obowiązek płacenia

a. podatek obligatoryjny

b. podatek fakultatywny

Podatek wprowadzony fakultatywnie w drodze referendum lokalnego w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców staje się od chwili wprowadzenia podatkiem obligatoryjnym.

8. Kryterium: wpływ czynników podmiotowych na ciężar opodatkowania

a. podatek rzeczowy- względy podmiotowe nie mają wpływu na ciężar opodatkowania, opiera się na właściwościach przedmiotu opodatkowania ( np. gospodarstwa rolnego, lasu, środka transportowego )

b. podatek osobowy- względy osobiste mogą mieć wpływ na ciężar podatku. opiera się na właściwościach podmiotu opodatkowanego ( podatek od spadków i darowizn- trzy grupy podatników- różne stawki i ulgi w zależności od związku ze spadkodawcą ).

9. Kryterium: przeznaczenie dochodów z podatku

a. podatek ogólny - przeznaczenie wpływów nie jest z góry określone

b. podatek celowy - przeznaczenie wpływów jest z góry określone.

POWSTAWANIE ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH ( Rozdział I, Art. 21 - 24 )

2 etapy:

1. powstanie obowiązku podatkowego ( Art. 4 ) - zaszło zdarzenie prawne - podatkowe.

Np. ktoś nabył spadek, otrzymał darowiznę, nabył rzecz ruchomą, osiągnął dochód.

Zasada: SWOBODA WYBORU FORMY OPODATKOWANIA- podatnik może wybrać

a. ZRYCZAŁTOWANA FORMA OPODATKOWANIA ( Art. 10 ) - ( jeśli jest dopuszczona )

- klasyczne ryczałty podatkowe ( kwotowe- karta podatkowa )

- uproszczone formy opodatkowania - oparte zazwyczaj na przyjęciu za podstawę opodatkowania przychodu zamiast dochodu.

RYCZAŁT - taka konstrukcja, której celem jest wyliczenie takiej samej kwoty podatkowej przy zastosowaniu stałych, przewidywalnych i uproszczonych metod kształtowania obowiązku podatkowego.

Zryczałtować - ująć w całości, przewidzieć z góry, nie sięgać do rzeczywistego przebiegu zdarzeń, up

. Wyjątek: gdy ustawa podatkowa nie przewiduje możliwości wyboru przez podatnika formy opodatkowania.

b. ŁĄCZNE OPODATKOWANIE MAŁŻONKÓW.

c. możliwość opodatkowania łącznego rodzica samotnie wychowującego dziecko, jeśli osiąga ono dochody.

Ratio legis - zmniejszenie ciężaru podatkowego. Stosowane przy niewspółmierności dochodów.

d. PRAWO SKORZYSTANIA Z ULG ( Art. 3 pkt 6 - zob. niż. )

2. przekształcenie obowiązku podatkowego w zobowiązanie podatkowe.

A. Pogląd pierwszy - wynikający z ustawy

O sposobie decyduje zawsze treść, a nie sformułowanie przepisów. W szczególności nie zawsze, jeśli:

b. organ "określa" - to z mocy prawa ( deklaratywne )

a. organ "ustala" - to poprzez wymiar ( konstytutywne ).

I. Z MOCY PRAWA ( Art. 21 §1 pkt 1)- z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania

A. SAMOOBLICZENIE ( oblicza podatnik )

i. przesądzenie, czy dana abstrakcyjna norma ma zastosowanie w danym przypadku

ii. rejestracja wszystkich zdarzeń ( faktury, rachunki, księgi podatkowe )

iii. podsumowanie kwot - obowiązek składania deklaracji przez podatnika

Zasada: domniemanie prawdziwości deklaracji ( Art. 21 §2 )- podatek wskazany w deklaracji jest podatkiem do zapłaty.

← charakter gwarancyjny- dla podatnika. Deklaracja jest złożeniem oświadczenia przez podatnika, że chce zapłacić podatek i uznaje swój obowiązek wynikające z przepisów ustaw podatkowych w określonej wysokości.

Podatnik jest związany swoją deklaracją, tak jak organ, dopóki nie zostanie skorygowana. Deklaracja ma więc taką samą moc jak decyzja organu. Może być np. podstawą tytułu wykonawczego, zabezpieczenia.

Wyjątek: OKERŚLENIE ZOBOWIĄZANIA PODATKOWEGO PRZEZ ORGAN

1. Z URZĘDU - zakwestionowanie prawdziwości deklaracji przez organ ( Art. 21 §3 )

Ciężar dowodu, iż deklaracja jest nieprawidłowa spoczywa na organie. Kwota wskazana w deklaracji jest wiążąca dopóki organ nie przeprowadzeni postępowania, w którym obali to domniemanie.

Przesłanki:

i. uzasadniona obawa organu podatkowego, iż samoobliczenie nie jest prawidłowe

- podatnik nie zapłacić podatku w całości lub w części albo

- wysokość zobowiązania podatkowego jest inna niż wykazana w deklaracji albo

- albo podatnik zapłacić za dużo ( nadpłata )

- albo podatnik zapłacić za mało ( zaległość )

- podatnik w ogóle nie złożył deklaracji.

- podatnik jest zobowiązany do zapłaty podatku/zaliczki na podatek bez złożenia deklaracji, a obowiązku tego nie wykonał w całości lub w części.

ii. stwierdzenie tego faktu w postępowaniu podatkowym

2. NA WNIOSEK PODATNIKA ( Art. 21a )

Przesłanki

a. zamiar podatnika skorzystania z ulgi podatkowej

b. uwarunkowanie tej ulgi od braku zaległości podatkowych określone w odrębnych przepisach.

Ratio legis: gdyby nie przepis Art. 21a, to podatnik obliczyłby np. za mało, co spowodowałoby powstanie zaległości. Uznał, iż obliczył prawidłowo, skorzystał z ulgi, do której nie był uprawniony, co spowodowało kolejną zaległość i narastanie dalszych odsetek ( narastają kaskadowo ). Dzięki Art. 21a podatnik może sam zwrócić się do organu podatkowego o stwierdzenie zaległości.

Postuluje się również, by np. podatnik mógł żądać przeprowadzenia kontroli podatkowej, ale musiałaby się ona kończyć decyzją ( by uniknąć wielokrotnego przeprowadzania kontroli ).

Skutki kontroli samoobliczania

1. wydanie decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego - ma charakter deklaratywny

Zobowiązanie już powstało z mocy prawa z dniem zaistnienia zdarzenia, organ jedynie określa jej prawidłową wysokość.

2. wydanie decyzji określającej wysokość dochodu - nie powstaje wówczas zobowiązanie podatkowe ( Art. 21 b )

Przesłanki

1. stwierdzenie przez organ podatkowy w postępowaniu podatkowym, iż

2a. wysokość dochodu jest inna niż wykazana w deklaracji i

2b. osiągnięty dochód nie powoduje powstania zobowiązania podatkowego

3a. w deklaracji została wykazana strata a

3b. osiągnięto dochód nie powodujący zobowiązania podatkowego.

B. OBLICZENIE PŁATNICZE ( oblicza płatnik )

2. PRZEZ WYMIAR PODATKU ( Art. 21 §1 pkt 2 )- z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość takiego zobowiązania.

a. decyzja taka ma charakter konstytutywny - jest bowiem źródłem stosunku prawnego.

Postępowanie podatkowe ma charakter postępowania administracyjnego- z normy o charakterze generalnym wyprowadza się normę o charakterze indywidualno- konkretnym. Jest to klasyczne dla postępowania administracyjnego rozstrzygnięcie w drodze decyzji. Żeby zobowiązanie powstało, organ każdorazowo musi wszcząć postępowanie zakończone decyzją, która ma charakter konstytutywny, ustalający, tworzy nowy stosunek prawno- podatkowy określając jego:

i. strony i

ii. treść ( wysokość zobowiązania ).

Obowiązek składania deklaracji ( Art. 21 §5 )

Zasada: domniemanie prawidłowości deklaracji- wysokość zobowiązania podatkowego ustala się zgodnie z danymi zawartymi w deklaracji

Wyjątek:

a. przepisy szczególne przewidują inny sposób ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego albo

b. w toku postępowania podatkowego stwierdzono, że dane zawarte w deklaracji, mogące mieć wpływ na wysokość zobowiązania podatkowego są niezgodne ze stanem faktycznym.

Prawo do wymiaru podatkowego - jest to PRAWO PODMIOTOWE KSZTAŁTUJĄCE - w wyniku jednostronnej czynności prawnej organu podatkowego powstaje określony stosunek prawny ( zobowiązanie podatkowe )

1. wywołuje skutki prawne z chwilą doręczenia decyzji materializującej treść oświadczenia woli organu podatkowego ( o doręczeniach - Art. 144- 154c )

2. jak każde prawo podmiotowe kształtujące podlega prekluzji ( Art. 68 )

Oczywiście ustawowy termin "przedawnienie" jest tu całkowicie błędny:

a. jest to termin prekluzyjny - do dokonania przez organ podatkowy skutecznej czynności, której skutkiem jest powstanie zobowiązania podatkowego.

b. uchybienie terminowi nie powoduje jedynie wygaśnięcie uprawnienia, a nie wygaśnięcie zobowiązania podatkowego na skutek upływu czasu ( zwane w ustawie - też zresztą błędnie "przedawnieniem zobowiązania podatkowego" ), gdyż takie zobowiązanie w ogóle jeszcze nie powstało

Zasada:- 3 lata od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy.

- gdy podatnikowi doręczono decyzję ustalającą wysokość tego zobowiązania po upływie terminu,

- gdy w tym terminie decyzja ustalająca wysokość zobowiązania co prawda została wydana, ale nie została podatnikowi doręczona.,

- gdy w tym terminie decyzja nie została w ogóle wydana.

Wyjątek:

a. 5 lat

a. od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy,

i. każde zobowiązanie wymiarowe - jeśli podatnik

a. nie złożył deklaracji w terminie przewidzianym w przepisach prawa podatkowego

b. w złożonej deklaracji nie ujawnił wszystkich danych niezbędnych do ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego.

ii. dodatkowe zobowiązanie w podatku od towarów i usług

b. od końca roku, którym upłynął termin do złożenia zeznania rocznego dla podatników podatku dochodowego od osób fizycznych, za rok podatkowy, którego dotyczy decyzja.

- zobowiązanie z tytułu opodatkowania dochodu nieznajdującego pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzącego ze źródeł nieujawnionych.

b. Art. 69 - w przypadku utraty ulgi

Przesłanki

a. podatnik uprawniony był do korzystania z ulgi podatkowej, ale nie dopełnił warunków uprawniających do skorzystania z tej ulgi albo

b. podatnik uzyskał prawo korzystania z ulgi podatkowej, ale następnie takie prawo utracił i

c. zobowiązanie podatkowe powstaje poprzez wymiar.

Terminy do wydania decyzji ustalającej zobowiązanie podatkowe w takim wypadku

a. termin a quo - dzień, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące utratę prawa do ulgi

b. termin prekluzyjny ad quem

Zasada: 3 lata od końca roku podatkowego, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące utratę prawa do ulgi podatkowej

Wyjątek: 5 lat, jeśli podatnik nie zgłosił organowi podatkowemu prawa do ulgi na co najmniej 2 miesiące przed upływem 3- letniego terminu.

Ustalenie wysokości zobowiązania następuje

a. na podstawie stanu prawnego obowiązującego w dniu powstania obowiązku podatkowego

Wyjątek: w dniu nabycia prawa do ulgi, jeśli zobowiązanie podatkowe ustalane jest na rok kalendarzowy lub inny okres, zgodnie z odrębnymi przepisami.

b. na podstawie stanu faktycznego obowiązującego w dniu powstania obowiązku podatkowego.

Ratio legis - w wyniku zmiany okoliczności faktycznych:

- albo trzeba wydać pierwszą decyzję ustalającą wysokość zobowiązania podatkowego ( gdyż podatnik w ogóle był zwolniony z obowiązku zapłaty podatku,

- albo trzeba wydać nową decyzję ustalają odmiennie wysokość zobowiązania podatkowego ( gdyż wysokość zobowiązania podatkowego była niższa niż obliczana bez uwzględnienia ulgi ).

Zawieszenie biegu przedawnienia

a. gdy wydanie decyzji jest uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd do:

- dnia, w którym decyzja/orzeczenie innego organu/sądu stała się ostateczna/prawomocne,

- maksymalnie 2 lata.

Zagadnienie wstępne -

- kwestia, od której zależy rozstrzygnięcie sprawy podatkowej, w tym wypadku ustalenie zobowiązania podatkowego,

- rozstrzygane władczym aktem organu administracji publicznej bądź sądu,

- w ramach działań jurysdykcyjnych,

- prowadzonych w ramach procedur właściwych dla rozstrzygnięcia sporów bądź innego ustalania w sposób prawnie wiążących praw i obowiązków określonych podmiotów

b. w przypadku wystąpienia przez organ podatkowy z wnioskiem do organu innego państwa w celu uzyskania żądanej informacji ( Art. 70a - zob. niż. ), w przypadku

- zobowiązań z 3- letnim terminem przedawnienia i

- dodatkowych zobowiązań w podatku od towarów i usług.

c. od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy ( Art. 99 ).

B. pogląd drugi- prof. Dzwonkowskiego

1. zobowiązanie podatkowe i obowiązek podatkowy to tylko dwie fazy tego samego stosunku prawno- podatkowego

a. faza powstawania zobowiązania ( obowiązek podatkowy )

b. faza wymiaru zobowiązania ( zobowiązanie podatkowe )

2. każde zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy prawa.

Podatnikiem jest się z chwilą zaistnienia obowiązku podatkowego- od tego momentu trzeba prowadzić księgi i wystawiać faktury. Należy jednak odróżnić:

a. prawo do wymierzenia zobowiązania podatkowego ( obowiązek zastosowania samoobliczenia )- zobowiązanie naturalne, jest dług, nie ma odpowiedzialności

b. wymagalność zobowiązania podatkowego- zobowiązanie cywilne- jest i dług i odpowiedzialność- następuje z chwilą:

i. złożenia deklaracji o samowymiarze.

ii. doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość zobowiązania ( Art. 21 §1 pkt 2 )

3. każde obliczenie podatku jest deklaratoryjne, bo zobowiązanie powstało już wcześniej z mocy prawa. Możemy więc mówić o

a. wymiarze pierwotnym:

- PRZEZ ORGAN PODATKOWY ( Art. 21 §1 pkt 2 )

- SAMOWYMIARZE ( SAMOOBLICZENIU ) - Art. 21 §2 )

- WYMIARZE PŁATNICZYM ( Art. 21 §2 )

b. wymiarze wtórnym

- DECYZJA WYDANA PRZEZ ORGAN PODATKOWY NA SKUTEK PRZEPROWADZENIA POSTĘPOWANIA PODATKOWEGO ( Art. 21 §1 pkt 3 )

c. wymiarze nadzwyczajnym:

i. gdy ujawnione jest źródło opodatkowania, ale nie znana jest podstawa opodatkowania

- SZACUNKOWE USTALENIE PODSTAWY OPODATKOWANIA ( Art. 23 )

ii. gdy nie ujawnione jest źródło opodatkowania

- WYDANIE DECYZJI W SPRAWIE OPODATKOWANIA

- DOCHODU Z NIEUJWANIONYCH ŹRÓDEŁ LUB

- PRZYCHODÓW NIE ZNAJDUJĄCYCH POKRYCIA W UJAWNIONYCH ŹRÓDŁACH ( 75 % )

a. funkcja represyjna

b. funkcja kumulacyjna

iii. ustalenie dochodu w przypadkach jego przerwania ( transfer- pricing )

iv. wymiarze dodatkowego zobowiązania w podatku od towarów i usług.

OSZACOWANIE- SZACUNKOWE OKREŚLENIE PODSTAWY OPODATKOWANIA ( Art. 23 )

Przesłanki-

1. istnienie zobowiązania podatkowego

2. pozytywna ( Art. 23 §1 )- brak danych niezbędnych do odkrycia rzeczywistej podstawy opodatkowania- może przybierać różne formy:

a. brak ksiąg podatkowych lub innych danych niezbędnych do określenia podstawy opodatkowania

b. dane wynikające z ksiąg podatkowych nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania

c. podatnik naruszył warunki uprawniające do korzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania.

3. przesłanka negatywna ( Art. 23 §2 )- dane wynikające z ksiąg podatkowych, uzupełnione dowodami uzyskanymi w toku postępowania, pozwalają na określenie podstawy opodatkowania.

Rzeczywistość ma pierwszeństwo przed fikcją, a fikcja jest prawie zawsze zawyżeniem wysokości podatku. Podatnik może dostarczyć np. rachunki, faktury, listy płac, delegacje pracownicze.

Treść rozstrzygnięcia

Określenie wysokości podstawy opodatkowania

Charakter:

Konstytutywny

Obowiązek:

Obligatoryjne

Metody szacunkowe

1. nazwane ( Art. 23 §3 )

a. porównawcza wewnętrzna ( Art. 23 §3 pkt 1 )- porównanie wysokości obrotów w tym samym przedsiębiorstwie za poprzednie okresy, w których znana jest wysokość obrotu

b. porównawcza zewnętrzna ( Art. 23 §3 pkt 2 )- porównanie wysokości obrotów w innych przedsiębiorstwach prowadzących działalność o podobnym zakresie i w podobnych warunkach.

Jak pogodzić ten przepis z tajemnicą skarbową? Przecież metodę tę da się wdrożyć tylko, gdy uzyska się dostęp do danych indywidualnych o wysokości obrotów innych podatników.

c. remanentowa ( Art. 23 §3 pkt 3 )- porównanie wartości majątku przedsiębiorstwa na początku i na końcu okresu, z uwzględnieniem wskaźnika szybkości obrotu,

d. produkcyjna ( Art. 23 §3 pkt 4 )- polegająca na ustaleniu zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa

e. kosztowa ( Art. 23 §3 pkt 5 )- polegająca na ustaleniu wysokości obrotu na podstawie wysokości kosztów poniesionych przez przedsiębiorstwo, z uwzględnieniem wskaźnika udziałów tych kosztów w obrocie,

f. udziału dochodu w obrocie ( Art. 23 §3 pkt 6 )- polegająca na ustaleniu wysokości dochodów ze sprzedaży określonych towarów i wykonywaniu określonych usług, z uwzględnieniem wysokości udziału tej sprzedaży ( wykonywanych usług ) w całym obrocie.

2. nienazwane ( Art. 23 §4 )

Przesłanka:

a. szczególnie uzasadnione przypadki i

b. brak możliwości zastosowania metod nazwanych

Obowiązek:

Fakultatywne

Obowiązek organu podatkowego uzasadnienia wyboru metody oszacowania ( Art. 23 §5 )

Dyrektywy określenia ( Art. 23 §5 )

Zasada prawdy obiektywnej ( ← Art. 122 )- wysokość określonej podstawy opodatkowania powinna być zbliżona do rzeczywistej podstawy opodatkowania

Skutku prawne

1. określona zostaje podstawa opodatkowania

2. jeśli zobowiązanie podatkowe, w którym organ podatkowy ustalił szacunkowo podstawę opodatkowania, powstało z mocy prawa, to pozostaje to bez wpływu na termin zapłaty podatku.

3. jeśli podatnik jest zobowiązany do wpłaty zaliczek na podatek, to ( Art. 23a ) organ podatkowy określa wysokość zaliczek

a. za okres, za który podstawa opodatkowania została oszacowana,

b. proporcjonalnie do wysokości zobowiązania podatkowego za

- cały rok podatkowy lub

- inny okres rozliczeniowy

OKREŚLENIE WYSOKOŚCI STRATY ( Art. 24 )

Przesłanki

1. stwierdzenie w postępowaniu podatkowym przez organ, że:

a. podatnik nie złożył deklaracji albo

b. podatnik nie wykazał w deklaracji straty albo

c. wysokość poniesionej straty różni się od wysokości wykazanej w deklaracji

2. poniesienie straty zgodnie z przepisami prawa podatkowego uprawnia do skorzystania z ulg podatkowych.

Organ właściwy

Organ podatkowy

Forma

Decyzja

Zakres uznaniowy

Obligatoryjne.

WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH ( Rozdział 7, 8 - Art. 59- 71 ).

WYGĄSNIĘCIE ZOBOWIĄZANIA PODATKOWEGO -definitywne przerwanie wszelkich więzi prawnych pomiędzy dłużnikiem podatkowym a wierzycielem.

Kryterium: zaspokojenie wierzyciela.

1. SPOSOBY EFEKTYWNE - następuje zaspokojenie wierzyciela podatkowego przez realizację należności

a. pieniężne

- ZAPŁATA ( Art. 47 -58, 60- 63 )

- POBRANIE PODATKU PRZEZ PŁATNIKA

- POBRANIE PODATKU PRZEZ INKASENTA

b. niepieniężne

- ZALICZENIE NADPŁATY

- ZALICZENIE ZWROTU PODATKU

- POTRĄCENIE ( COMPENSATIO ) ( Art. 64 - 65 )

- PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI RZECZY LUB PRAWA MAJĄTKOWEGO- DATIO IN SOLUTUM ( Art. 66 ).

- PRZEJĘCIE WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI LUB PRAWA MAJĄTKOWEGO W POSTĘPOWANIU EGZEKUCYJNYM.

2. SPOSOBY NIEEFEKTYWNE - nie następuje zaspokojenie wierzyciela podatkowego, należność nie zostaje zrealizowana.

a. na skutek rezygnacji wierzyciela

- ZANIECHANIE POBORU ( Art. 22 §1 )

- UMORZENIE ZALEGŁOŚCI ( Art. 67 §1 pkt 3 )

b. przez upływ czasu

- PRZEDAWNIENIE ZOBOWIĄZANIA PODATKOWEGO ( Art. 70- 71 )

c. przez KONFUZJĘ

Zobowiązania płatnika/inkasenta- sposoby wygaśnięcia

1. WPŁATA KWOTY POBRANEJ OD PODATNIKA NA RACHUNEK ORGANU PODATKOWEGO.

2. ZALICZENIE NADPŁATY/ZALICZENIE ZWROTU PODATKU

3. UMORZENIE Z URZĘDU ( Art. 67d §3 )

4. PRZEJĘCIE WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI/PRZEJĘCIE PRAWA MAJĄTKOWEGO W POSTĘPOWANIU EGZEKUCYJNYM

5. PRZEDAWNIENIE ZOBOWIĄZANIA

ZAPŁATA - jest to najbardziej naturalny sposób wygaśnięcia zobowiązania podatkowego.- polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej ilości jednostek pieniężnych, na które opiewa świadczenie.

Istnieją wątpliwości, czy:

a. zapłata musi zostać dokonana przez podatnika

b. czy też może być dokonana przez osobę trzecią.

Przekonujący wydaje się raczej pogląd pierwszy- stosunek zobowiązanie podatkowe ma charakter publiczno - prawny, a tytuł prywatno- prawny w stosunkach między podatnikiem a osobą trzecią, nie powinien mieć znaczenia w stosunkach prawno- podatkowych, dopóki znaczenia nie przyda mu przepis prawa podatkowego.

Zapłata podatku przez osobę trzecią jest więc świadczeniem nienależnym i podlega zwrotowi ( condictio indebiti - Art. 410 ).

Forma zapłaty

1. podstawowe

a. gotówkowa

b. bezgotówkowa

Zasada: jest to jedyna forma rozliczeń dla

a. podatników prowadzących działalność gospodarczą i

Działalność gospodarcza ( Art. 3 pkt 9 ) - pojęcie bardzo szerokie

- każda działalność zarobkowa w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej,

- każda inna działalność wykonywana we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek, nawet gdy inne ustawy nie zaliczają tej działalności do działalności gospodarczej lub osoby wykonującej taką działalność- do przedsiębiorców.

Jest to przejaw autonomii prawa podatkowego - pojęcie to jest szersze niż w innych gałęziach prawa.

b. zobowiązany do ewidencjowania tej działalności przez

- prowadzenie ksiąg rachunkowych ( ← ustawa z 1994 o rachunkowości ) lub

- prowadzenie podatkowej księgi przychodów i rozchodów ( ← rozporządzenie Ministra Finansów z 1995 w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów )

- płatników spełniających ww. wymogi

Wyjątek: nie stosuje się do: ( Art. 61 §3 ).

- zapłaty podatków nie związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą,

- gdy zapłata podatku dokonywana jest w formie pomocniczej

- do pobierania podatków przez płatników/inkasentów.

2. pomocnicze ( Art. 61 §3 )

a. zapłata znakami opłaty skarbowej ( ← rozporządzenie Ministra Finansów z 2000 )

b. zapłata przez użycie urzędowego blankietu wekslowego ( ← rozporządzenie Ministra Finansów z 2000 )

c. zapłata znakami akcyzy ( ← ustawa z 1993 o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy )

d. zapłata papierami wartościowymi ( co do zapłaty w ten sposób - delegacja do wydania rozporządzenia - Art. 61 §4 )

Zarachowanie zapłaty ( Art. 62 )

Przesłanki

a. na podatniku ciążą zobowiązania z różnych tytułów

b. wpłacona przez podatnika kwota nie pokrywa wszystkich należności.

Skutki

a. pierwszeństwo przysługuje podatnikowi- wskazuje, na poczet którego zobowiązania dokonuje wpłaty

Wyjątek: jeśli na podatniku ciążą zobowiązania z tytułu zaliczek na podatek- na poczet zaliczki, począwszy od zobowiązania o najwcześniejszym terminie płatności

b. jeśli podatnik nie skorzysta, to dokonaną wpłatę zalicza się na poczet podatku, począwszy od zobowiązania o najwcześniejszym terminie płatności.

Termin zapłaty -

Terminy - ( Art. 12 ) -

Zasada: reguły są identyczne jak w każdym innym postępowaniu

Wyjątek: jeśli ostatni dzień terminu przypada na sobotę lub dzień ustawowo wolny od pracy za ostatni dzień terminu uważa się następny dzień po dniu lub dniach wolnych od pracy.

1. dzień, do którego podatek powinien być zapłacony ( Art. 47 )

A. dla podatnika- zależy od

a. sposobu powstania zobowiązania

i. jeśli powstaje poprzez wymiar- 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania ( Art. 47 §1 )

a. zarówno gdy termin płatności podatku/zaliczki na podatek/raty podatku nie jest określony kalendarzowo przez przepisy prawa podatkowego,

b. jak i wtedy, gdy termin płatności jest określony kalendarzowo przez przepisy prawa podatkowego, ale ( Art. 47 §2 )

- decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego nie została doręczona co najmniej na 14 dni przed terminem płatności podatku/pierwszej zaliczki na podatek/pierwszej raty podatku.

Ratio legis - eliminacje negatywnych skutków upływu terminu ustawowego zapłaty podatku w sytuacji, gdy decyzja została doręczona na krótko przed upływem terminu, a nawet już po jego upływie.

ii. jeśli powstaje z mocy prawa - ostatni dzień, w którym zgodnie z przepisami prawa podatkowego wpłata powinna nastąpić ( Art. 47 §3 ).

B. dla płatnika - ostatni dzień, w którym zgodnie z przepisami prawa podatkowego, powinna nastąpić wpłata należności z tytułu podatku ( Art. 47 §4 )

C. dla inkasenta ( Art. 47 §4a )

Zasada: dzień następujący po ostatnim dniu, w którym zgodnie z przepisami prawa podatkowego wpłata podatku powinna nastąpić

Wyjątek: organ stanowiący właściwej jednostki samorządu terytorialnego wyznaczył termin późniejszy.

2. moment, w którym - przy określonej technice rozliczeń pieniężnych- zapłata uznana jest za prawnie skuteczną ( Art. 60 )

Ratio legis - zwłaszcza przy obrocie bezgotówkowym na operację zapłaty składa się szereg czynności dłużnika, wierzyciela oraz banku. Trzeba dokładnie określić, kiedy zapłata uznana jest za skuteczną, a tym samym następuje wygaśnięcie zobowiązania.

a. W OBROCIE GOTÓWKOWYM

- wpłata gotówki w kasie organu podatkowego - dzień, w którym wpłata miała miejsce

- wpłata gotówki przekazem bankowym w kasie banku na rachunek organu podatkowego- dzień wpłaty gotówki w banku

- wpłata gotówki przekazem bankowym w kasie poczty na rachunek organu podatkowego- dzień wpłaty gotówki w placówce pocztowej,

- wpłata gotówki przekazem bankowym w kasie spółdzielczej kasy oszczędnościowo- kredytowej- dzień wpłaty w spółdzielczej kasie oszczędnościowo - kredytowej.

- pobranie podatku przez płatnika/inkasenta- dzień pobrania.

b. W OBROCIE GOTÓWKOWYM

- polecenie przelewu - dzień obciążanie rachunku bankowego/rachunku w spółdzielczej kasie oszczędnościowo- kredytowej podatnika

Ratio legis - podatnik nie odpowiada za opieszałość instytucji finansowej.

- przez zapłatę czekiem bezgotówkowym ( rozrachunkowym )- dzień otrzymania przez organ podatkowy czeku.

Wyjątki:

1. OKREŚLENIE TERMINÓW PŁATNOŚCI PODATKÓW/ZALICZEK NA PODATKI/RAT PODATKU - WSKAZUJĄC DZIEŃ/MIESIĄC/ROK - Minister Finansów w drodze rozporządzenia- delegacja ( Art. 47 §5 ).

2. PRZEDŁUŻENIE TERMINÓW - przesunięcie terminu na datę późniejszą niż ta, która wynikałaby z przepisów prawa podatkowego lub ich zastosowania przez organ podatkowy skierowane do nieoznaczonej grupy adresatów ( określonej kategorii ) ( Art. 50

Organ właściwy

Minister właściwy ds. finansów publicznych

Forma

Rozporządzenie -

a. jest to akt normatywny- dotyczyć może:

- określonej grupy podatników,

- określonych czynności

b. nie może dotyczy konkretnego podatnika i przedłużać obowiązujących go terminów ( → temu służy instytucja odroczenia ).

c. określony zostaje jednocześnie dzień upływu przedłużonego terminu.

Rodzaje terminów, które mogą być przedłużane

Zasada: wszystkie terminy przewidziane w przepisach prawa podatkowego

a. materialnego ( wykładnia systemowa - przepis jest w części poświęconej zobowiązaniom podatkowym)

b. wyłącznie:

- terminy przedawnienia ( Art. 68 - 71, 118 )

- termin zwrotu nadpłaty ( Art. 77 §1 )

- termin do złożenia wniosku o stwierdzenie nadpłaty ( Art. 79 §2 )

- termin prawa do żądania zwrotu nadpłaty ( Art. 80 §1 )

- termin wystawiania rachunków ( Art. 87 §3 )

- termin ustania obowiązku wystawiania rachunku ( Art. 87 §4 )

- termin przechowywania kopii wystawionych rachunków ( Art. 88 §1 )

3. ODROCZENIE TERMINÓW - przesunięcie terminu na datę późniejszą niż ta, która wynikałaby z przepisów prawa podatkowego lub ich zastosowania przez organ podatkowy skierowane do konkretnego, zindywidualizowanego adresata ( Art. 48, Art. 67a §1 pkt 1 i 2 ).

a. odroczenie

- terminu płatności podatku

- terminu zapłaty zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę

- terminu zapłaty odsetek od niezapłaconych zaliczek

b. rozłożenie na raty - jest to szczególny rodzaj odroczenia terminu płatności, gdyż przesunięcie terminu na datę późniejszą łączy się z podziałem kwoty podatku na części i każda taka część ma ustalony inny termin płatności

- zapłaty podatku,

- zapłaty zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę,

- zapłaty odsetek od niezapłaconych zaliczek

Przesłanki

1. sprawa dotyczy indywidualnego podatnika ( bo jeśli określonej kategorii → przedłużenie - Art. 50 )

2. ważny interes podatnika / innego podmiotu -

a. należy dokonywać oceny w oparciu o zobiektywizowane kryteria, a nie w oparciu o subiektywne odczucia podatnika,

b. kryteria te muszą być zgodne z aprobowaną powszechnie hierarchią wartości, w której wysoką rangę mają m. in. życie i zdrowie ludzkie, a także możliwość zarobkowania w celu zdobycia środków na utrzymanie własne i swojej rodziny.

Nie są to trudności w prowadzeniu działalności gospodarczej, niepowodzenia w interesach- każdy obywatel podejmując działalność gospodarczą i dbając o swój interes winien podejmować decyzję w sposób przemyślany, zgodny z prawem.

3. lub interes publiczny

Tryb

Na żądanie

- podatnika

- płatnika

- inkasenta

- spadkobierców podatnika/płatnika

- osoby trzeciej

Jeśli podatnik złożył żądanie umorzenia zaległości podatkowej, a organ podatkowy rozłożył termin płatności na raty lub odroczył termin płatności, to decyzja taka jest nieważna jako wydana bez podstawy prawnej.

Zakres uznaniowy

Fakultatywne

Organ właściwy

Organ podatkowy - właściwość rzeczową określi Minister ds. finansów publicznych w drodze rozporządzenia.

Forma

Decyzja

Skutki prawne

1. ustalenie nowego terminu płatności w decyzji ( Art. 49 §1 )

- odroczonego podatku/zaległości

- poszczególnych rat na jakie został rozłożony podatek/zaległość

2. odroczenie terminu następuje pod warunkiem zawieszającym ( Art. 49 §2 )- gdy podatnik nie dokona zapłaty do dnia odroczonego terminu płatności podatku/zaległości podatkowej wraz z odsetkami/którejkolwiek z rat terminem płatności podatku/zaległości staje się termin pierwotny ( przywrócenie status quo ante ).

→ naliczanie odsetek za zwłokę.

Nawet jeśli podatek/zaległość została rozłożona na raty, a podatnik nie zapłacił którejkolwiek z rat, to status quo ante dotyczy całego podatku/zaległości a nie tylko części objętej ratą!.

Nie ma natomiast możliwości wydania decyzji pod warunkiem.

Np. odroczenie terminu płatności części podatku pod warunkiem, że podatnik zapłaci pozostałą część w terminie.

3. ustalenie w decyzji OPŁATY PROLONGACYJNEJ ( Art. 57 ) - jest to forma odpowiedzialności podatnika/innego podmiotu związana z faktem, że wierzyciel otrzyma należne mu świadczenie w terminie późniejszym, niż wynikałoby to z obowiązujących przepisów ustaw podatkowych, gdyż ze środków tych korzysta dłużnik.

→ funkcja kompensacyjna.

Przesłanki

i. wydanie decyzji odraczającej termin płatności/rozkładającej płatność na raty

ii. podatek, którego termin płatności odroczono/rozłożono na raty stanowi

- jeśli podatek państwowy- to zawsze

- jeśli podatek samorządowy - to

- mogą ją wprowadzić rada gminy/powiatu/sejmik województwa,

- tylko w stosunku do podatników.

iii. przesłanka negatywna- ( tylko do podatnika ):

i. obligatoryjne - przyczyną wydania decyzji były:

- klęska żywiołowa - zdarzenie losowe spowodowane działaniem sił przyrody, powodujące znaczne szkody na określonym obszarze.

Np. powódź, pożar, huragan.

- wypadek losowy - zdarzenie nagłe, spowodowane czynnikiem zewnętrznym, powodujące negatywne skutki dla jednostki w nim dotkniętej.

ii. fakultatywne- gdy wydanie decyzji następuje

- w związku z postępowaniem układowym lub

- na podstawie odrębnych ustaw

Stawka opłaty prolongacyjnej

50% stawki odsetek za zwłokę ( obecnie 6,25% ) obowiązującej w dniu wydania decyzji.

Termin płatności opłaty prolongacyjnej

Taki jak nowy termin płatności, stosuje się odpowiednio przepisy

- przekroczeniu terminów ( termin pierwotny ) ( Art. 49 §2 ).

- zarachowaniu zapłaty ( Art. 55 §2 )

Szczegółowe zasady naliczenia opłaty prolongacyjnej określa Rozporządzenie Ministra właściwego ds. finansów publicznych ( delegacja-Art. 58 ).

4. "UKRYTE ODROCZENIE" ( Art. 22 ) - ZWOLNIENIE PŁATNIKA Z OBOWIĄZKU POBORU PODATKÓW

Ratio legis - płatnik nie może sam odroczyć terminu płatności podatku , bo narazi się wówczas na odpowiedzialność. Dlatego organ podatkowy, jeśli sytuacja podatnika jest trudna, musi najpierw zwolnić płatnika z obowiązku poboru podatku, aby wygasło jego zobowiązanie, a potem dopiero rozstrzygnąć, co ze zobowiązaniem podatnika.

a. o charakterze generalnym ( Art. 22 §1 pkt 2 )

Przesłanki

a. ważny interes podatników lub

b. interes publiczny

Organ właściwy

Minister właściwy ds. finansów publicznych.

Forma

Rozporządzenie

Zakres uznaniowy

Fakultatywne

Przedmiot

Zwolnienie niektórych grup płatników z obowiązku pobierania

- podatków lub

- zaliczek na podatki

Skutki prawne

a. wygaśnięcie zobowiązania płatnika

b. nie wygasa natomiast zobowiązanie podatnika

- określony zostaje nowy termin wpłacenia podatku

- określone zostają wynikające z tego zwolnienia obowiązki informacyjne podatników.

Wyjątek:

b. o charakterze indywidualnym ( Art. 22 §2 )

Przesłanki

a. sprawa ma charakter indywidualny - dotyczy konkretnego podatnika.

b. pobranie podatku zagraża ważnym interesom podatnika, w szczególności jego egzystencji lub

c. uprawdopodobnienie przez podatnika, że pobrany podatek byłby niewspółmiernie wysoki w stosunku do podatku należnego za rok podatkowy lub inny okres rozliczeniowy.

Tryb

Na wniosek podatnika.

Organ właściwy

Organ podatkowy- właściwość rzeczową określa rozporządzenie ministra właściwego ds. finansów publicznych

Zakres uznaniowy

Fakultatywne

Przedmiot

Zwolnienie płatnika z obowiązku pobrania podatku.

Skutki prawne

a. wygaśnięcie zobowiązania płatnika

b. nie wygasa natomiast zobowiązanie podatnika

- następuje przeniesienie obowiązku zapłaty podatku z płatnika na podatnika

- organ podatkowy określa nowy termin wpłacenia przez podatnika podatku

Wyjątek: gdy podatnik jest obowiązany do dokonania rocznego lub innego okresowego rozliczenia tego podatku.

ZALEGŁOŚĆ PODATKOWA

1. nie zapłacony w terminie płatności ( Art. 51 (

a. podatek

b. zaliczka na podatek ( również zaliczka oszacowana przez organ podatkowy - Art. 23a )

c. rata podatku

d. należność z tytułu podatku/zaliczki na podatek/raty podatku ( nie wpłaconą - w przypadku płatnika/inkasenta.

Zaległość podatkowa powstaje ex lege, jest niezależne od:

- winy podatnika,

- natomiast NSA uznaje, że błąd organu podatkowego i związana z tym wypłata określonych kwot dłużnikowi nie stanowi podstawy do uznania, że powstała w związku z tym zaległość podatkowa.

II. na równi z zaległością podatkową traktuje się ( Art. 52 )

Ratio legis - są to sytuacje, w których na skutek nieprawidłowych działań dłużnika wierzyciel nie dysponuje przez określony czas należnymi środkami, gdyż:

a. albo bezpodstawnie je wypłacił albo

b. bezpodstawnie ich nie otrzymał.

1. nadpłatę - jeśli

a. w zeznaniu lub deklaracji ( Art. 73 §2 ) została wykazana nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej, a

b. organ podatkowy

- dokonał jej zwrotu lub

- zaliczył na poczet

- zaległości podatkowych,

- bieżących zobowiązań podatkowych,

- przyszłych zobowiązań podatkowych

c. przesłanka negatywna- gdy zwrot podatku nastąpił w trybie korekty deklaracji ( Art. 274 )

2. zwrot podatku

a. podatnik otrzymał go nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej lub

b. został on zaliczony na poczet

- zaległości podatkowej,

- bieżących zobowiązań podatkowych

- przyszłych zobowiązań podatkowych

c. przesłanka negatywna- gdy zwrot podatku nastąpił w trybie korekty deklaracji ( Art. 274 )

Wyjątek: ekskulpacja podatnika - gdy podatnik wykaże że nie nastąpiło to z jego winy.

3. wynagrodzenie płatników lub inkasentów, pobrane nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej ( ← Art. 28 §2 ).

4. oprocentowanie nienależnej nadpłaty/zwrotu podatku zwrócone lub zaliczone na poczet:

- zaległych zobowiązań podatkowych,

- bieżących zobowiązań podatkowych,

- przyszłych zobowiązań podatkowych.

Skutki prawne:

I. powstanie obowiązku zapłaty ODSETEK ZA ZWŁOKĘ - ( Art. 53 )

a. charakter kompensacyjny - są formą odpowiedzialności dłużnika związanej z faktem, że wierzyciel nie otrzymał w terminie należnego mu świadczenia.

b. charakter represyjno- dyscyplinujący- są wyższe od odsetek bankowych czy stosowanych w obrocie gospodarczym- mają umotywować do spełnienia świadczenia w terminie.

Odsetki za zwłokę naliczane są od

1. zaległości podatkowych-

- od dnia następującego po dniu upływu terminu płatności

- od dnia, w którym płatnik/inkasent był zobowiązany dokonać wpłaty podatku na rachunek organu podatkowego

2. należności zrównanych z zaległościami podatkowymi

- od dnia zwrotu nadpłaty/zwrotu podatku/zwrotu oprocentowania lub

- od dnia zaliczenia ich na poczet zaległości, bieżących lub przyszłych zobowiązań podatkowych

- od dnia pobrania wynagrodzenia

3. nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek w części przekraczającej wysokość podatku należnego za rok podatkowy

4. przesłanki negatywne- nie nalicza się odsetek za zwłokę ( Art. 54 ).

Ratio legis -

- albo niepłacenie podatku jest spowodowane przyczynami leżącymi po stronie organów podatkowych,

- albo organ podatkowy w czasie, kiedy powstała zaległość podatkowa, dysponował już ( na skutek dokonanego zajęcia ) środkami pieniężnymi, których kwota odpowiada- po części przynajmniej- kwocie zaległości podatkowej.

a. za okres zabezpieczenia, od zabezpieczonej kwoty zobowiązania, jeśli

- objęte zabezpieczeniem środki pieniężne, w tym kwoty uzyskane ze sprzedaży objętych zabezpieczeniem rzeczy lub praw, zostały zaliczone na poczet zaległości podatkowych lub

- zajęte uprzednio rzeczy lub prawa majątkowego zostały przeniesione na poczet zobowiązań podatkowych

b. za okres od następnego dnia po upływie 14- dniowego terminu na przekazanie sprawy organowi odwoławczemu/gdy nastąpiło uchylenie decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia/stwierdzenie nieważności decyzji do dnia otrzymania odwołania przez organ odwoławczy

c. za okres od dnia następnego po upływie 2- miesięcznego terminu na załatwienie sprawy w postępowaniu odwoławczym/gdy nastąpiło uchylenie decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia/stwierdzenie nieważności decyzji, do dnia doręczenia decyzji organu odwoławczego, jeżeli decyzja organu odwoławczego nie została wydana w tym terminie.

Wyjątek:

i. gdy opóźnienie w wydaniu decyzji:

- wynikło z przyczynienia się:

- strony lub

- jej przedstawiciela,

- nie powstało z przyczyn niezależnych od organu.

d. w przypadku zawieszenia postępowaniu z urzędu - od dnia wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania do dnia doręczenia postanowienia o podjęciu zawieszonego postępowania

e. jeżeli wysokość odsetek nie przekraczałaby 3- krotności wartości opłaty dodatkowej pobieranej przez "Pocztę Polską" za polecenie przesyłki listowej

f. za okres od dnia wszczęcia kontroli podatkowej, do dnia doręczenia decyzji w sprawie, która była przedmiotem kontroli podatkowej, jeżeli postępowanie podatkowe nie zostało wszczęte w terminie 3 miesięcy od dnia zakończenia kontroli/gdy decyzja została uchylona i sprawę przekazano do ponownego rozpatrzenia/gdy stwierdzono nieważność decyzji.

Wyjątek:

i. w razie skorygowanie deklaracji po zakończeniu kontroli podatkowej - w zakresie odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych wynikających z tej korekty.

g. za okres od dnia wszczęcia postępowania podatkowego do dnia doręczenia decyzji organu I instancji, jeżeli decyzja nie została doręczona w terminie 3 miesięcy od dnia wszczęcia postępowania/gdy decyzja została uchylona i sprawę przekazano do ponownego rozpatrzenia/gdy stwierdzono nieważność decyzji.

Wyjątek:

i. gdy opóźnienie w wydaniu decyzji:

- wynikło z przyczynienia się:

- strony lub

- jej przedstawiciela,

- nie powstało z przyczyn niezależnych od organu.

h. za okres od dnia następnego po upływie 2 lat od dnia złożenia deklaracji, od zaległości związanych z popełnionymi w deklaracji błędami rachunkowymi lub oczywistymi omyłkami, jeżeli w tym okresie nie zostały one ujawnione przez organ podatkowy.

i. w zakresie przewidzianym w odrębnym ustawach.

Obowiązek naliczania odsetek za zwłokę

Zasada: spoczywa na dłużniku.

Odsetki powinny być obliczone przez dłużnika i wpłacone na rachunek właściwego organu podatkowego bez odrębnego wezwania.

Wyjątek: spoczywa na organie podatkowym - w określonych w ustawie przypadkach.

Charakter

1. odsetki te należą się ex lege - nie ma znaczenia przyczyna, która spowodowała powstanie zaległości

2. są płacone bez wezwania organu podatkowego ( Art. 55 §1 ) - dies interpellat pro homine.

3. nie są świadczeniem ubocznym w stosunku do świadczenia głównego

a. nie można dokonać spłaty odsetek uchylając się od uiszczenia zaległości podatkowej

b. nie można uiścić samej zaległości nie dokonując spłaty odsetek

c. zarachowanie zapłaty - jeśli dokonana wpłata nie pokrywa kwoty zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę, to ( Art. 55 §2 )

- wpłatę tę zalicza się proporcjonalnie na poczet kwoty zaległości podatkowej oraz kwoty odsetek w takim stosunku, w jakim w dniu wpłaty pozostaje kwota zaległości podatkowej do kwoty odsetek za zwłokę

← jest to konsekwencja dwóch zasad powyższych. W przypadku istnienia zaległości podatkowej jedynie wpłata przez podatnika kwoty odpowiadającej sumie zaległości podatkowej i przypadających do dnia zapłaty odsetek od tej zaległości uwalania podatnika od zobowiązania podatkowego, powodując jego wygaśnięcie.

Wysokość odsetek za zwłokę ( Art. 56 )- zależy od trzech czynników:

a. wysokości zaległości podatkowej

b. czasu, w jakim zaległość istniała

c. przyjętej stawki ( stopy ) odsetek za zwłokę

- 200% podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego, ustalanej zgodnie z przepisami o NBP ( obecnie 12,5% )

- ulega obniżeniu lub podwyższeniu w stopniu odpowiadającym obniżeniu/podwyższeniu podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego, poczynając od dnia, w którym stopa ta uległa zmianie

- Minister właściwy ds. finansów publicznych, ogłasza w drodze obwieszczenia, stawkę odsetek za zwłokę w MP.

II. możliwość wszczęcia i prowadzenia postępowania egzekucyjnego

III. możliwość wydania decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej ( Art. 107 ).

POBRANIE PODATKU PRZEZ PŁATNIKA/INKASENTA

1. jeśli płatnik/inkasent pobrał podatek

a. zobowiązanie podatkowe wygasa

b. bez względu na to czy płatnik bądź inkasent następnie pobrany podatek wpłacił na rachunek organu podatkowe czy też go nie wpłacił

- jeśli nie wpłacił podatku- to odpowiedzialność z Art. 30.

2. jeśli podatek nie został pobrany przez płatnika/inkasenta

a. zobowiązanie podatkowe nie wygasa

b. płatnik, który nie wykonał swych obowiązków, odpowiada za podatek niepobrany ( Art. 30

c. natomiast za podatek niepobrany nie odpowiada inkasent.

ZALICZENIE NADPŁATY/ZWROTU PODATKU

Zob. nadpłata/zwrot podatku.

POTRĄCENIE ( COMPENSATIO ) ( Art. 64 - 65 )- polega na tym, że w sytuacji, gdy dwa podmioty są względem siebie jednocześnie wierzycielami i dłużnikami, ich wierzytelności znoszą się, w zakresie, w jakim ich ciężar wzajemnie się równoważy.

Przesłanki

1. istnieją dwie osoby, które są nawzajem wobec siebie wierzycielami i dłużnikami

Nie podlega potrąceniu zobowiązanie podatkowe/zaległość podatkowa w podatku stanowiącym dochód budżetu państwa- z wierzytelnością podatnika wobec jednostki samorządu terytorialnego.

2. wierzytelność Skarbu Państwa/jednostki samorządu terytorialnego

a. nie ma przesłanki bezsporności

b. nie musi być wymagalna

- może być to wierzytelność przyszła ( na wniosek podatnika można zaliczyć wierzytelności na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych )

- może być to wierzytelność istniejąca, jeszcze nie wymagalna ( bieżące zobowiązania podatkowe )

- może być to wierzytelność istniejąca, już wymagalna ( zaległości podatkowe wraz z odsetkami za zwłokę )

c. wierzytelność ta przysługuje wobec

- podatnika

- następcy prawnego

3. wierzytelność

- podatnika

- następcy prawnego

a. bezsporna ( tzw. wymóg płynności wierzytelności- nie ma go w prawie cywilnym ) - strony stosunku prawnego są zgodne co do tego, że wierzytelność istnieje, co do jej wysokości i terminu wykonania zobowiązania podatkowego.

b. wymagalna

c. wobec Skarbu Państwa/jednostki samorządu terytorialnego z tytułu

i. ze względu na ciężar gatunkowy - bezprawne postępowanie władzy publicznej

- prawomocnego wyroku sądowego wydanego na podstawie Art. 417 - 417² kc

- prawomocnej ugody sądowej zawartej w związku z zaistnieniem okoliczności przewidzianych w Art. 417- 417² kc

- nabycia przez Skarb Państwa/jednostkę samorządu terytorialnego nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie ( ← ustawa z 1997 o gospodarce nieruchomościami )

- wywłaszczenia nieruchomości na podstawie przepisów o gospodarce nieruchomościami, ( ←ugn )

- odszkodowania orzeczonego w decyzji organu administracji rządowej/wójta/burmistrza/prezydenta/starostę/marszałka województwa.

ii. ze względu na ochronę interesu kontrahenta -

- wierzytelność przysługuje podatnikowi wobec państwowej/samorządowej jednostki budżetowej

- wierzytelność ta przysługuje z tytułu

- robót budowlanych,

- dostaw

- usług

- roboty/dostawy/usługi były wykonywane w trybie przepisów o zamówieniach publicznych,

- potrącający jest wierzycielem pierwotnym ( nie może być to cesjonariusz )

- zachowana jest tożsamość wierzytelności - potrącenie dokonywane jest z tej wierzytelności ( jeśli nastąpiło odnowienie, to stan potrącalności jest wyłączony )

d. tylko wobec Skarbu Państwa

- odszkodowania za niesłuszne skazanie, niewątpliwie niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymane, uzyskanego na podstawie przepisów kpk ( Art. 552 i n. )

- odszkodowania uzyskanego na podstawie przepisów o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz bytu Państwa Polskiego ( ← ustawa z 1991 o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego ).

Tryb

1. z urzędu

2. na żądanie podatnika

Forma

1. postanowienie ( zaskarżalne zażaleniem )

2. odmowa - decyzja ( zaskarżalne odwołaniem )

Skutki

1. wygaśnięcie zobowiązania podatkowego

a. jeśli z urzędu- z dniem wydania ( doręczenia ) postanowienia ( ex nunc )

b. jeśli na wniosek - z dniem złożenia wniosku ( ex tunc )

Analogia do potrącenia cywilno - prawnego.

2. jeśli z wierzytelności podatnika zostało potrącone zobowiązanie jednostki budżetowej, to jest ona obowiązana wpłacić równowartość wygasłego podatku do organu podatkowego w terminie 7 dni od dnia dokonania potrącenia pod rygorem naliczania odsetek za zwłokę.

Ratio legis - charakter dyscyplinujący. Może stać się podstawą odpowiedzialności kierownika jednostki budżetowej.

3. zaliczenie proporcjonalne na poczet kwoty zaległości podatkowej oraz kwoty odsetek za zwłokę ( Art. 55 §2 )

PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI RZECZY/PRAW MAJĄTKOWYCH ( Art. 66 )

Charakter prawny

1. jest to czynność administracyjno - prawna

2. jest to czynność cywilnoprawna ( DATIO IN SOLUTUM ).

Przesłanki

1. istnienie ważnego zobowiązania podatkowego

a. dłużnik

- podatnik

- następca prawny

b. wierzyciel

- Skarb Państwa

- jednostka samorządu terytorialnego

2. wymagalność tego zobowiązania- powstała już zaległość podatkowa

3. spełnienie przez podatnika innego świadczenia niż świadczenie pierwotne ( podatku ) - przeniesienie na wierzyciela własności:

a. rzeczy ( stosujemy przepisy kc )

b. praw majątkowych , o ile są zbywalne.

4. zgoda wierzyciela ( reprezentanta wierzyciela )

Charakter prawny

1. jest to umowa - potrzebna jest zgodna wola obu stron stosunku prawnego

Jest to instytucja wyjątkowa - jedyna umowa w części ogólnej op.

2. stronami umowy są:

a. podatnik/następca prawny

b. wierzyciel

a. jeśli wierzycielem podatkowym jest Skarb państwa- to reprezentuje go starosta wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej

b. jeśli wierzycielem podatkowym jest jednostka samorządu terytorialnego - to reprezentuje go wójt/burmistrz/prezydent/starosta/marszałek województwa.

3. z inicjatywą zawarcia umowy może wystąpić tylko podatnik ( następca prawny ) - jego oświadczenie woli stanowi ofertę.

4. forma-

Zasada: pisemna ad probationem

Wyjątek: gdy przepisy prawa wymagają formy szczególnej ( np. przeniesienie własności nieruchomości/zbycie przedsiębiorstwa/spadku ).

5. jeśli wierzycielem jest Skarb Państwa

- wymaga zgody właściwego naczelnika urzędu skarbowego/celnego - jej wyrażenie następuje w formie postanowienia

- jednocześnie starosta powiadamia właściwego naczelnika urzędu skarbowego/celnego o zawarciu umowy i przesyła jej kopię.

Skutki prawne

1. wygaśnięcie zobowiązania podatkowego z dniem przeniesienia własności rzeczy/praw majątkowych

a. jeśli na rzecz Skarbu Państwa- niej jest potrzebne wydanie decyzji.

b. jeśli na rzecz jednostki samorządu terytorialnego- organ podatkowy I instancji wydaje deklaratywną decyzję stwierdzającą wygaśnięcie zobowiązania podatkowego

2. zaliczenie proporcjonalne na poczet kwoty zaległości podatkowej oraz kwoty odsetek za zwłokę ( Art. 55 §2 ).

ZANIECHANIE POBORU PODATKU ( Art. 22 §1 ) -

Odróżnić należy.

1. zaniechanie ustalania zobowiązań podatkowych - znajdowało zastosowanie do zobowiązań podatkowych powstających poprzez wymiar i polegało na rezygnacji z uprawnienia do wydania i doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego. Zobowiązanie podatkowe w ogóle nie powstawało.

Obecnie ta instytucja nie występuje.

2. zaniechanie poboru podatków - organ podatkowy w sposób dobrowolny rezygnuje z przysługującej mu wierzytelności z tytułu

a. powstałego już zobowiązania podatkowego ( niezależnie od tego w jaki sposób ono powstało ),

b. jeszcze nie wymagalnego - gdy termin jego płatności - w całości lub części jeszcze nie nadszedł.

3. umorzenie zobowiązania podatkowego- organ podatkowy w sposób dobrowolny rezygnuje z przysługującej mu wierzytelności z tytułu

a. powstałego już zobowiązania podatkowego ( niezależnie od tego w jaki sposób ono powstało )

b. już wymagalnego

Przesłanki

1. powstało już zobowiązanie podatkowe

2. zobowiązanie to nie jest jeszcze wymagalne- nie nadszedł jeszcze termin płatności

Ratio legis - dlaczego nie wystarczy instytucja umorzenia? Wielu podatników ze względów etycznych albo pragmatycznych boją się ryzyka powstania zaległości i odsetek. Często zaciągają kredyt, prywatne pożyczki, byle tylko wykonać ciążące na nich zobowiązanie podatkowe. Instytucja umorzenia zaległości staje się bezprzedmiotowa- bo nie ma zaległości, a okoliczności, które towarzyszyły zapłacie podatku, choćby zapłata podatku zagrażała egzystencji podatnika, powodują niemożność uwzględnienia tej sytuacji przez organ podatkowy.

3. określona podstawa materialna

a. interes publiczny lub ( nie musi być ważny.

b. ważny interes podatników-

c. co do przedsiębiorców -tylko w granicach określonych ustawą z 2004 o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej.

Ratio legis - ← Art. 87 TWE - niedopuszczalna jest taka pomoc publiczna, która zniekształca lub grozi zniekształceniem konkurencji przez faworyzowanie niektórych przedsiębiorstw lub produkcji niektórych towarów.

Organ właściwy

Minister właściwy ds. finansów publicznych

Od 2001 organy podatkowe w indywidualnych przypadkach nie mogą już zaniechać w całości lub w części ustalanie zobowiązania podatkowego lub w poboru podatków.

Ratio legis - organy podatkowe nie powinny interweniować w stosunku do obowiązku podatkowe na etapie kiedy kształtuje się zobowiązanie, bo to oznacza przejęcie kompetencji władzy ustawodawczej.

Forma

Rozporządzenie.

Ma charakter abstrakcyjny, określa

- rodzaj podatku

- okres, w którym następuje zaniechanie

- grupy podatników, których dotyczy zaniechanie.

Zakres uznaniowy

Fakultatywne

UMORZENIE ZALEGŁOŚCI PODATKOWYCH ( Art. 67a §1 pkt 3 ) - odstąpienie przez uprawnionego od poboru podatku, którego termin płatności już minął, a więc podatku stanowiącego już zaległość podatkową.

Przesłanki

1. zobowiązanie podatkowe już powstało

2. wymagalność zobowiązania- istnieje zaległość podatkowa

3. dłużnikiem jest:

- podatnik

- następcy prawni podatnika/płatnika

- osoby trzecie

- płatnik/inkasent-

- tylko jeśli prowadzą działalność gospodarczą ( Art. 67b ) lub

- z urzędu, tylko w przypadku niemożliwości faktycznej ściągnięcia zaległości podatkowej.

4 określona podstawa materialna

a. interes publiczny lub - zapłata zaległości podatkowej spowoduje konieczność sięgania przez podatnika do środków pomocy państwa, gdyż nie będzie w stanie zaspokoić swoich potrzeb materialnych.

Ratio legis - w efekcie państwo wyjdzie na zero- ściągnie wierzytelności od podatnika, po czym będzie musiało kwotę świadczenia zwrócić, tyle, że w formie pomocy społecznej.

b. waży interes dłużnika - z powodu nadzwyczajnych, losowych przypadków, podatnik nie jest w stanie uregulować zaległości podatkowych.

Np. utrata możliwości zarobkowania, utrata majątku.

NSA- skoro umorzenie jest instytucją nadzwyczajną, zasadą bowiem jest pobieranie podatku, to tym samym przypadki, o których mowa w Art. 67, powinny posiadać tę samą cechę.

c. co do podatników prowadzących działalność gospodarczą - na specjalnych zasadach ( Art. 67b ).

Tryb

a. na wniosek

b. z urzędu ( Art. 67d )

Przesłanki -

a. niemożliwość gospodarcza ściągnięcia zaległości podatkowej

i. nieopłacalność zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne

ii. zaległość bagatelna - kwota zaległości podatkowej nie przekracza pięciokrotnej wartości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym

b. niemożliwość faktyczna ściągnięcia zaległości podatkowej

iii. niewypłacalność - kwota zaległości podatkowej nie została zaspokojona w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym lub upadłościowym

iv. śmierć dłużnika

- dłużnik zmarł

- niska wartość spadku:

- nie pozostawił żadnego majątku albo

- pozostawił ruchomości nie podlegające egzekucji albo

- pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza 5000 zł

- brak jest spadkobierców innych niż spadkobiercy konieczni

- nie ma możliwości orzeczenia odpowiedzialności podatkowej osób trzecich.

Organ właściwy

Organ podatkowy

Właściwość rzeczową określa rozporządzenie Ministra właściwego ds. finansów publicznych ( delegacja - Art. 67e ).

Zasadą jest to, że organy podatkowe, które na podstawie odrębnych przepisów są właściwe do ustalania/określenia zobowiązań z tytułu danych podatków, są również właściwe do umarzania w całości lub w części zaległości podatkowych/odsetek za zwłokę - niezależnie od ich kwoty.

Zakres uznaniowy

Fakultatywne

Forma

Decyzja- o charakterze konstytutywnym

Wydanie decyzji odmownej nie nadaje sprawie waloru res iudicatae , jeśli od czasu rozpatrywanie poprzedniego wniosku o umorzenie zmieniły się okoliczności faktyczne sprawy.

Przedmiot umorzenia

1. zaległości podatkowe

2. odsetki za zwłokę

3. opłata prolongacyjna

Skutki prawne

1. wygaśnięcie zobowiązania podatkowego

- w całości lub

- w części

2. umorzenie zaległości podatkowej powoduje również umorzenie odsetek za zwłokę w całości lub w takiej części, w jakiej została umorzona zaległość podatkowa.

- dopuszczalne jest umorzenie wyłącznie odsetek za zwłokę bez umarzania zaległości podatkowej,

- niedopuszczalne jest umorzenie wyłącznie zaległości podatkowej bez umarzania odsetek za zwłokę.

PRZEDAWNIENIE ZOBOWIĄZANIA PODATKOWEGO ( Art. 70 - 71 ) - wygaśnięcie zobowiązania podatkowego na skutek tego, iż ze przez określony czas od momentu powstania zobowiązania podatkowego organy podatkowe nie podjęły czynności w celu jego wyegzekwowania lub też podjęły, ale okazały się one nieskuteczne.

Ratio legis -

a. ochrona pewności i stabilności obrotu prawnego oraz

b. wykluczenie roszczeń, które wobec znacznego upływu czasu od daty ich powstania - w momencie spełnienia byłyby oderwane od faktycznej sytuacji zobowiązanego.

Nie należy utożsamiać pojęcia przedawnienia z op z przedawnieniem w prawie cywilnym!

a. przedawnieniu wg kc ulegają roszczenia a nie zobowiązania

b. przedawnienie w kc nigdy nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania, tylko uchylenie odpowiedzialności dłużnika.

c. przedawnienie w kc uwzględnienie jest na zarzut strony, a w op następuje ex lege.

Zasada: 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności ( w przypadku płatników/inkasentów- wpłaty - Art. 71 ) podatku.

Wyjątek: zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką przymusową lub zastawem skarbowym nie ulegają przedawnieniu

Zawieszenie biegu przedawnienia

1. od dnia wydania decyzji o odroczeniu do dnia terminu płatności odroczonego

- podatku lub

- zaległości podatkowej,

- ostatniej raty podatku lub

- ostatniej raty zaległości podatkowej

2. od dnia wejścia w życie rozporządzenia w sprawie przedłużenia terminu płatności podatku, wydanego przez ministra właściwego ds. finansów publicznych, do dnia upływu przedłużonego terminu.

3. od dnia wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa/wykroczenia wiążę się z niewykonaniem tego zobowiązania do prawomocnego zakończenia tego postępowania

4. od dnia wniesienia skargi do sądu administracyjnego na decyzję dotyczącą zobowiązania podatkowego do dnia doręczenia organowi podatkowemu odpisu orzeczenia sądu administracyjnego, ze stwierdzeniem jego prawomocności,

5. od dnia wniesienia żądania ustalenia przez sąd powszechny istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa do uprawomocnienia się orzeczenia sądu powszechnego.

6. Art. 70a od dnia wystąpienia przez organ podatkowy z wnioskiem do organu innego państwa, jeśli możliwość ustalenia lub określenia zobowiązania podatkowego wynika z umów o unikaniu podwójnego opodatkowania lub innych ratyfikowanych umów międzynarodowych, których stroną jest RP, a ustalenie lub określenie przez organ podatkowy wysokości tego zobowiązania uzależnione jest od uzyskania odpowiednich informacji organów innego państwa

- do dnia uzyskania przez organ podatkowy żądanej informacji

- nie dłużej niż przez okres 3 lata ( niezależnie od tego, czy zawieszenie następowało jednokrotnie czy wielokrotnie ).

7. od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy ( Art. 99 ).

Przerwanie biegu przedawnienia

1. ogłoszenie upadłości- biegnie na nowo od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego

2. zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym podatnik został zawiadomiony- biegnie na nowo od dnia następującego po dniu, w którym zastosowano środek egzekucyjny.

Skutki

1. wygaśnięcie zobowiązania podatkowego

2. jeśli następuje w trakcie toczącego się postępowania podatkowego, postępowanie to umarza się w drodze postanowienia ( niezaskarżalne ).

3. zobowiązanie podatkowe nie może być już skutecznie dochodzone przez organy podatkowe

4. dobrowolne spełnienie takiego zobowiązania przez dłużnika powoduje powstanie nadpłaty.

5. w przypadku zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipoteką przymusową/zastawem skarbowym - odpowiedzialność podatnika staje się wyłącznie odpowiedzialnością rzeczową - mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki/zastawu.

KONFUZJA ( ZJEDNOCZENIE ) - zlanie się w jednej osobie dłużnika i wierzyciela podatkowego.

a. gdy spadkobiercą jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy- a spadkodawca był dłużnikiem podatkowym tej gminy

b. gdy spadkobiercą jest Skarb Państwa - a spadkodawca był dłużnikiem podatkowym Skarbu Państwa.

ZABEZPIECZENIE WYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH ( Rozdział 3, Art. 33 - 46 )

ZABEZPIECZENIE - instytucja, której celem jest ochrona przyszłych interesów wierzyciela, mająca zapewnić wykonanie przez dłużnika ciążącego na nim obowiązku.

Cechy zabezpieczeń

1. mają charakter przymusowy - do zabezpieczenia nie dochodzi wskutek zgodnej woli wierzyciela i dłużnika, ale w następstwie decyzji odpowiednich organów, a więc wyłącznie z woli wierzyciela podatkowego.

2. są "antycypacją egzekucji" - postępowanie zabezpieczające ma charakter pomocniczy w stosunku do postępowanie egzekucyjnego.

3. przepisy Rozdziału 3 mają charakter przepisów szczególnych w stosunku do Działu IV upe ( postępowanie zabezpieczające - Art ).

Rodzaje zabezpieczeń

I. HIPOTEKA PRZYMUSOWA ( Art. 34- 40 ) - ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości, służące zabezpieczeniu wierzytelności z tym skutkiem, że wierzyciel hipoteczny może zaspokoić się z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi każdoczesnego właściciela nieruchomości.

1. jest to ograniczone prawo rzeczowe

a. WIERZYCIEL HIPOTECZNY

- Skarb Państwa - jeśli należności stanowią jego dochód

- jednostka samorządu terytorialnego- jeśli należności stanowią jej dochód.

A także ( odpowiednie stosowanie przepisów op )

- Zakład Ubezpieczeń Społecznych ( ustawa z 1998 o systemie ubezpieczeń społecznych )

b. DŁUŻNIK HIPOTECZNY- właściciel przedmiotu hipoteki przymusowej

- podatnik,

- płatnik,

- inkasent,

- następca prawny

- osoba trzecia odpowiedzialna za zobowiązania podatkowe

- nabywcy przedmiotu hipoteki

2. przedmiotem hipoteki przymusowej są

a. wszystkie nieruchomości dłużnika

b. użytkowanie wieczyste

c spółdzielcze własności własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego

d spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego

e. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

f. wierzytelność zabezpieczona hipoteką

Może to być

a. część ułamkowa, jeśli stanowi udział dłużnika

b. nieruchomość/prawo stanowiące przedmiot współwłasności łącznej dłużnika i jego małżonka

c. nieruchomość/część ułamkowa nieruchomości ( prawa ) stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej wspólników spółki cywilnej- z tytułu zaległości podatkowych spółki

3. jest prawem akcesoryjnym - służy zabezpieczeniu wierzytelności

a. jeśli zobowiązanie podatkowe nie jest jeszcze wymagalne- to tylko, jeśli powstało przez wymiar

b. jeśli zobowiązanie podatkowe jest już wymagalne ( jest zaległością podatkową ) - to każde

c. odsetki za zwłokę z tytułu zaległości podatkowych

Skutki prawne ( Art. 36 )

1. wierzyciel hipoteczny może zaspokoić się z przedmiotu hipoteki niezależnie od tego, czyją stał się własnością

2. przysługuje mu pierwszeństwo przed zaspokojenia przed:

a. wierzycielami osobistymi

b. innymi wierzycielami hipotecznymi - gdy przedmiot hipoteki przymusowej jest również obciążony hipoteką zabezpieczają inną należność.

Wyjątek: rozstrzyga kolejność dokonania wpisów, gdy:

a. przedmiot hipoteki przymusowej jest obciążony hipoteką ustanowią dla zabezpieczenia należności z tytułu kredytu bankowego albo

b. wierzytelność z takiego kredytu została zbyta na rzecz funduszu sekurytyzacyjnego w rozumieniu przepisów o funduszach inwestycyjnych.

Kolejność zaspokojenia- Art. 1025 kpc

3. zaspokojenie wierzyciela hipotecznego następuje wg przepisów kpc

4. zobowiązanie podatkowe zabezpieczone hipoteką przymusową nie ulega przedawnieniu ( Art. 70 §8 )

Powstanie

1. najpierw dokonywane jest wyjawienie ( Art. 39 )

Przesłanki

a. toczy się:

- postępowanie podatkowe lub

- kontrola podatkowa

b. zachodzą przesłanki do dokonania zabezpieczenia

c. żądanie organu podatkowego

Dłużnicy obowiązani są do wyjawienia nieruchomości/przysługujących im praw majątkowych, które mogą być przedmiotem hipoteki.

Forma

a. oświadczenie składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania

b. przed odebraniem oświadczenia organ podatkowy jest obowiązany uprzedzić składającego zeznanie o odpowiedzialności za fałszywe zeznania ( brak pouczenia wyklucza odpowiedzialność karną ).

Wzór formularza - rozporządzenie Ministra właściwego ds. finansów publicznych.

2. następnie powstaje hipoteka przymusowa przez:

a. jeśli przedmiot hipoteki ma księgę wieczystą- przez wpis do takiej księgi

i. ma charakter konstytutywny

ii. jego podstawą jest:

- doręczona decyzja

- ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego

- określająca wysokość zobowiązania podatkowego

- określająca wysokość odsetek za zwłokę

- o odpowiedzialności podatkowej płatnika/inkasenta/spadkobiercy/osoby trzeciej,

- określająca wysokość zwrotu podatku,

Skutki zależą od tego czy decyzja ta jest ostateczna:

- jeśli jest ostateczna- to hipoteka przymusowa zwykła

- jeśli nie jest ostateczna- to HIPOTEKA KAUCYJNA- zabezpiecza wierzytelność, której ostateczna wysokość, a nawet istnienie, ustalone będą dopiero po zakończeniu postępowania.

- odpowiedzialność rzeczowa jest ograniczona pro viribus patrimonium

- brak jest domniemania istnienia zabezpieczonej na niej wierzytelności.

- tytuł wykonawczy/zarządzenie zabezpieczenia, jeżeli może być wystawione, na podstawie przepisów upe bez wydawania ww. decyzji.

iii. wpisu dokonuje właściwy sąd rejonowy na wniosek organu podatkowego.

b. jeśli przedmiot hipoteki nie ma księgi wieczystej ( Art. 38 )

- przez złożenie wniosku i dokumentów będących podstawą jej wpisu do zbioru dokumentów ( surogatu- do którego stosuje się przepisy regulujące ustrój ksiąg wieczystych,

Jeśli nieruchomość nie ma ani księgi wieczystej ani zbioru dokumentów, to wniosek o złożenie dokumentu do zbioru dokumentów traktowany jest jako wniosek o założenie księgi wieczystej.

-organ podatkowy może też występować z wnioskiem o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości dłużnika.

II. ZASTAW SKARBOWY ( Art. 41- 46 )- ograniczone prawo rzeczowe na rzeczy ruchomej, służące zabezpieczeniu wierzytelności z tym skutkiem, że wierzyciel zastawny może zaspokoić się z rzeczy, niezależnie od tego czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi każdoczesnego właściciela rzeczy ( z wyjątkiem tych, którym przysługuje pierwszeństwo szczególne ).

1. jest to ograniczone prawo rzeczowe

a. WIERZYCIEL ZASTAWNY ( ZASTAWNIK )

a. Skarb Państwa -

b. jednostka samorządu terytorialnego

c. ( odpowiednie stosowanie )- Zakład Ubezpieczeń Społecznych ( ustawa z 1998 o systemie ubezpieczeń społecznych ).

b. DŁUŻNIK ZASTAWNY ( ZASTAWCA )

a. podatnik

b. płatnik

c. inkasent

d. następca prawny

e. osoba trzecia

f. nabywca przedmiotu zastawu

2. przedmiotem są

a. rzeczy ruchome

b. prawa majątkowe zbywalne

- wierzytelności

- prawa na dobrach niematerialnych - do patentu, wzoru użytkowego

- nie może to być niemajątkowe prawo autorskie,

- nie mogą być to roszczenia o przeniesienie własności/windykacyjne

c. będące

- własnością dłużnika

- przedmiotem współwłasności łącznej dłużnika i jego małżonka

d. wartość poszczególnych rzeczy lub praw wynosi w dniu ustanowienia zastawu co najmniej 10 000 zł

e. przesłanka negatywna- nie mogą być objęte:

- rzeczy lub prawa nie podlegające egzekucji

- rzeczy lub prawa mogące być przedmiotem hipoteki.

3. służy zabezpieczeniu wierzytelności - jak przy hipotece przymusowej.

Skutki prawne

1. wierzyciel zastawny może zaspokoić się z przedmiotu zastawu niezależnie od tego, czyją stał się własnością

2. przysługuje mu pierwszeństwo przed zaspokojenia przed:

a. wierzycielami osobistymi

b. innymi wierzycielami zastawnymi - gdy przedmiot zastawu jest również obciążony zastawem zabezpieczającym inną należność.

Wyjątki: rozstrzyga kolejność dokonania wpisów, jeśli

a. jeśli rzecz lub prawo majątkowe zostały obciążone zastawem ujawnionym w innym rejestrze prowadzonym na podstawie odrębnych ustaw

Np. ustawa z 1996 o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów.

b. jeśli rzecz lub prawo majątkowe jest obciążona kilkoma zastawami skarbowymi.

3. zaspokojenie z przedmiotu zastawu skarbowego następuje wg przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

4. zobowiązanie podatkowe zabezpieczone zastawem skarbowym nie ulega przedawnieniu (

Art. 70 §8 ).

Powstanie zastawu skarbowego

1. wyjawienie - jw. ( Art. 45, 45a )

2. powstaje z dniem wpisu do rejestru zastawów skarbowych

a. rejestry zastawów skarbowych ( Art. 43 )

- zwykłe rejestry zastawów skarbowych - prowadzone są przez naczelników urzędów skarbowych

- Centralny Rejestr Zastawów Skarbowych prowadzi minister właściwy ds. finansów publicznych

- są jawne ( Art. 46 )

i. prowadzący rejestr, na wniosek zainteresowanego, wydaje wypis z rejestru zastawów skarbowych, zawierający informację o:

- obciążeniu rzeczy/prawa zastawem skarbowym oraz o

- wysokości zabezpieczonego zastawem skarbowym zobowiązania podatkowego/zaległości podatkowej

Ratio legis - wzmocnienie pozycji prawnej wierzyciela zastawnego. W razie przeniesienia własności rzeczy ruchomej, która jest obciążona prawem osoby trzeciej, prawo to wygasa z chwilą wydania rzeczy nabywcy, chyba że ten działał w złej wierze ( Art. 170 kc ). Jeśli więc nabywca po uzyskaniu informacji z rejestru zastawów nabyłby rzecz obciążoną zastawem skarbowym, zastaw ten nadal by ją obciążał.

ii. za wydanie wypisu pobiera się opłatę stanowiącą dochód budżetu państwa,

iii. wydanie wypisu nie narusza przepisów o tajemnicy skarbowej

iv. szczególe określa Rozporządzenie ministra właściwego ds. finansów publicznych z 24.02.2002 w sprawie rejestru zastawów skarbowych oraz Centralnego Rejestru Zastawów Skarbowych

b. podstawą wpisu jest

a. doręczona decyzja podatkowa ( wymogi jw. )

b. deklaracja podatkowa, jeśli

- zobowiązanie podatkowe powstało z mocy prawa i

- nie zostało jeszcze wykonane

- upływ 14 dni od dnia terminu płatności zobowiązania podatkowego

c. o dokonaniu wpisu naczelnik urzędu skarbowego zawiadamia dłużnika.

Wygaśnięcie zastawu skarbowego

1. ex lege - z dniem wygaśnięcia zobowiązania podatkowego

2. z dniem wykreślenia wpisu z rejestru zastawów skarbowych ( Art. 42a )

- gdy rzecz lub prawo obciążone zastawem skarbowym nie stanowiły własności dłużnika,

- w dniu ustanowienia zastawu skarbowego

- wniosek o wykreślenie wpisu złoży w terminie 7 dni od dnia, w którym osoba powołująca się na swoje prawo własności powzięła wiadomość o ustanowienia zastawu,

- konieczne jest wydanie decyzji.

3. z dniem egzekucyjnej sprzedaży przedmiotu zastawu.

III. SZCZEGÓLNE FORMY ZABEZPIECZEŃ ( PRZEDWYMIAROWE ) - zabezpieczenie jest ustanawiane przed terminem płatności - w sytuacjach, gdy nie ma jeszcze podstaw do wszczęcie egzekucji

Zakres podmiotowy

1. podatnik

2. płatnik

3. inkasent

4. wspólnicy spółki cywilnej, osobowych oraz członkowie zarządu spółek kapitałowych i innych osób prawnych

a. po doręczeniu im decyzji orzekającej o odpowiedzialności podatkowej za zaległości podatkowe spółki/osoby prawnej

b. negatywny rezultat dokonanej przez organ podatkowy oceny prawdopodobieństwa spełnienia świadczenia podatkowego.

Przedmiot zabezpieczenia

1. majątek dłużnika

2. majątek wspólny, jeśli dłużnik pozostaje w związku małżeńskim ( stosuje się odpowiednio przepis Art. 29 §2 - zniesienie/wyłącznie/ustanie wspólności majątkowej )

I. po wydaniu i doręczeniu decyzji podatkowej, a przed wymagalnością zobowiązania

Przesłanki

1. istnienie zobowiązania podatkowego

2. brak wymagalności zobowiązania- termin płatności jeszcze nie nadszedł

3. negatywny rezultat dokonanej przez organ podatkowy oceny prawdopodobieństwa spełnienia świadczenia podatkowego - zachodzi uzasadniona obawa, że zobowiązanie podatnika nie będzie wykonane - wyliczenie przykładowe

- zachowanie dłużnika w sferze prawo publicznego - podatnik trwale nie uiszcza wymagalnych zobowiązań o charakterze publiczno - prawnym

- zachowanie dłużnika w sferze prawa prywatnego- podatnik dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku, które mogą utrudnić lub udaremnić egzekucję.

Wystarczającym powodem nie jest jedynie znaczna kwota zobowiązania- musi być odniesienie tej kwoty do sytuacji finansowej podatnika, uprawdopodabniające nieściągalność zobowiązań w przyszłości.

II. przed wydaniem decyzji ( Art. 33 §2 )

Przesłanki

1. toczy się:

a. postępowanie podatkowe

b. kontrola skarbowa

2. nie nastąpiło jeszcze wydanie decyzji:

a. ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego

b. określającej wysokość zobowiązania podatkowego

Zasada: zabezpieczeniu podlega również kwota odsetek za zwłokę należnych od zobowiązania na dzień wydania decyzji o zabezpieczeniu

Wyjątek: gdy nie nalicza się odsetek za zwłokę za okres zabezpieczenia ( Art. 54 §1 pkt 1 )

c. określającej wysokość zwrotu podatku.

3. negatywny rezultat dokonanej przez organ podatkowy oceny prawdopodobieństwa spełnienia świadczenia podatkowego.

Przepis jest krytykowany - ma tu miejsce znacznie większe zagrożenie interesu dłużnika- w pierwszym przypadku zobowiązanie podatkowe już powstało, jest bezsporne, ale nie wymagalne, w drugim wypadku nie wiadomo, czy w ogóle zobowiązanie podatkowe powstało, a już ustanawia się zabezpieczenia.

Forma

Decyzja - organ podatkowy na podstawie posiadanych danych co do wysokości podstawy opodatkowania określa:

a. jeśli zabezpieczenie następuje przed wydaniem decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego

- przybliżoną kwotę zobowiązania podatkowego,

b. jeśli zabezpieczenie następuje przed wydaniem decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego-

- przybliżoną kwotę zobowiązania podatkowego oraz

- kwotę odsetek za zwłokę należnych od tego zobowiązania na dzień wydania decyzji o zabezpieczeniu

Skutki prawne

1. zabezpieczenie następuje

a. w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji albo

b. na wniosek strony w jednej z następujących form

i. gwarancji bankowej ( prawo bankowe )

- bank krajowy

- oddział banku zagranicznego

- oddział instytucji kredytowej

ii. gwarancji ubezpieczeniowej ( ustawa z 2003 o działalności ubezpieczeniowej )

- krajowy zakład ubezpieczeń

- główny oddział zakładu ubezpieczeń,

- oddział zakładu ubezpieczeń

iii. poręczenia banku ( prawo bankowe )

- bank krajowy

- oddział banku zagranicznego

- oddział instytucji kredytowej.

Wykaz gwarantów i poręczycieli -określa minister właściwy ds. finansów publicznych, w drodze rozporządzenia, uwzględniając możliwość wywiązywania się przez nich z przyjętych zobowiązań.

Ratio legis - szczególny wzgląd na zabezpieczenie interesów wierzyciela podatkowego.

iv. weksla z poręczeniem wekslowym banku

v. czeku potwierdzonego przez krajowy bank wystawcy czeku

vi. zastawu rejestrowego na prawach z papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub NPB- wg ich wartości nominalnej

vii. depozytu w gotówce.

Procedura jest następująca

a. strona składa wniosek o zabezpieczenie w dowolnie wybranej z ww. formie(ach )- Art. 33f )

b. organ podatkowy może taką formę zabezpieczenia w formie postanowienia ( zaskarżalne ) ( Art. 33g )

- przyjąć

- odmówić- dopiero po wydaniu takiego postanowienia może nastąpić zabezpieczenie w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Wygaśnięcie zabezpieczenia ( Art. 33a )

1. jeśli decyzja ma charakter konstytutywny:

a. ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego - 14 dni od dnia doręczenia

2. jeśli decyzja ma charakter deklaratywny- z dniem doręczenia

b. określająca wysokość zobowiązania podatkowego

c. określająca wysokość zwrotu podatku

3. w przypadku płatnika/inkasenta- z dniem doręczenia decyzji o odpowiedzialności podatkowej

4. w przypadku wspólników/członków zarządu- gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się w całości lub w części bezskuteczna.

Wygaśnięcie nie narusza zarządzenia zabezpieczenia wydanego na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji ( przy spełnieniu odpowiednich przesłanek nastąpi przekształcenie zajęcia zabezpieczającego w zajęcie egzekucyjne ).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PODATKOWA

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PODATKOWA - dopuszczalność żądania przez wierzyciela podatkowego spełnienia świadczenia od określonych podmiotów i jednocześnie dopuszczalność stosowania wobec nich przewidzianych prawem środków, zmierzających do przymusowej egzekucji należnego świadczenia z majątku tych podmiotów.

Odpowiedzialność w stosunkach prawno- podatkowych ponoszą

1. podatnik ( Art. 26, Art. 29 )

2. płatnik ( Art. 30 )

3. inkasent ( Art.30 )

4. następcy prawni pod tytułem ogólnym ( Art. 93- 105 )

5. zapisobierca ( Art. 106 )

6. osoby trzecie ( Art. 107- 119 )

7. wierzyciel podatkowy ( Art. 260 - 261, Art. 417 - 417² kc ).

8. natomiast w przypadku odpowiedzialności solidarnej ( np. małżonkowie wspólnie opodatkowani )- każdy z nich odpowiada za własny dług - jako podatnik, więc nie jest to odrębna kategoria podmiotu odpowiedzialnego ).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PODATNIKA ( Art. 26 ).

1. jest to odpowiedzialność majątkowa - obejmuje rzeczy, do których danemu podmiotowi służy prawo własności, a także inne niż własność prawa majątkowe

2. o charakterze osobistym - wierzyciel może kierować egzekucję do wszystkich rzeczy będących własnością podatnika/innych praw majątkowych.

Wyjątki:

a. ograniczające

- wyłączenie pewnych przedmiotów spod egzekucji

- gdy na podatniku ciążą zobowiązania z innego tytułu niż podatkowy, jeśli zaspokajane są one w pierwszej kolejności.

b. rozszerzające - w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim ( Art. 29 )- obejmuje

i. majątek osobisty podatnika

ii. majątek wspólny podatnika i jego małżonka -

Przesłankami są zatem

a. istnienie ważnego małżeństwa w chwili dokonywania egzekucji i

Jeśli małżeństwo nie istnieje, to odpowiedzialność z Art. 110.

b. istnienie majątku wspólnego - majątek objęty wspólnością małżeńską ( ustawową lub umowną ).

Jeśli współwłasność w częściach ułamkowych - to egzekucja na zasadach ogólnych- tylko z udziału podatnika.

Zasada: w chwili dokonywania egzekucji

Wyjątek w chwili powstania zobowiązania podatkowego, w przypadku

Jeśli zobowiązanie powstało po niżej wymienionych zdarzeniach, to odpowiedzialność z Art. 111 ( członek rodziny podatnika ).

a. zawarcie umowy o ograniczeniu/wyłączeniu ustawowego ustroju majątkowego

b. zniesienia ustawowego ustroju majątkowego prawomocnym orzeczeniem sądu -

c. ustania ustawowego ustroju majątkowego w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka-

d. uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.

Czynności te są względem wierzyciela podatkowego bezskuteczne - może się zaspokoić ze wszystkiego, co wskutek ww. zdarzenia

a. z majątku wspólnego wyszło lub

b. do majątku wspólnego nie weszło.

Ratio legis - małżonkowie mogliby ograniczyć/wyłączyć/spowodować ustanie wspólności majątkowej, byleby tylko zmniejszyć masę majątkową obciążoną odpowiedzialnością podatkową. Dzięki temu przepisowi, ilekroć w trakcie trwania ustawowego ustroju majątkowego powstanie zobowiązanie podatkowe, tylekroć przywiązuje się do majątku wspólnego.

3. powstaje ex lege- - z chwilą powstania zobowiązania podatkowego

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PŁATNIKA ( Art. 30 ).

Ratio legis - podatnik nie ma wpływu na wybór przez ustawodawcę określonych podmiotów jako płatników i nie może odpowiadać za nienależyte wypełnienie obowiązków proceduralnych przez te podmioty, chyba że sam własnymi działaniami do tego się przyczynił.

1. jest to odpowiedzialność majątkowym

2. o charakterze osobistym

Wyjątki: jw.

3. nie powstaje z mocy prawa - konieczne jest

a. zajście przesłanek powstania odpowiedzialności

Przesłanki powstania odpowiedzialności

1. niewypełnienie obowiązków płatnika

a. niepobranie podatku od podatnika

Wyjątek. gdy podatek nie został pobrany z winy podatnika

- stosujemy pojęcie winy z kc

- nie musi być to wina wyłączna

b. pobranie podatku w kwocie niższej niż należna

c. niewpłacenie w terminie pobranego podatku

d. wpłacenie w terminie pobranego podatku, ale w kwocie niższej niż należna.

2. odrębne przepisy nie stanowią inaczej

b. wydanie przez organ podatkowy decyzji o odpowiedzialności podatkowej płatnika.

a. ma charakter konstytutywny

b. organ określa w niej należność z tytułu niepobranego lub pobranego a niewpłaconego podatku.

4. jest niezależna od odpowiedzialności podatnika - nie przewiduje się odpowiedzialności solidarnej.

a. albo odpowiada płatnik

b. albo odpowiada podatnik -

- gdy podatek nie został pobrany z jego winy

- organ podatkowy wydaje wówczas decyzję o odpowiedzialności podatnika.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ INKASENTA ( Art. 30 )

1. jest to odpowiedzialność majątkowa

2. o charakterze osobistym

Wyjątki: jw.

3. nie powstaje z mocy prawa- konieczne jest

a. zajście przesłanek powstania odpowiedzialności

1. niewypełnienie obowiązków inkasenta

a. niewpłącenie w terminie pobranego podatku

b. wpłacenie w terminie pobranego podatku, ale w kwocie niższej niż należna

2. odrębne przepisy nie stanowią inaczej.

b. wydanie przez organ podatkowy decyzji o odpowiedzialności podatkowej inkasenta.

4. jest niezależna od odpowiedzialności podatnika

ODPOWIEDZIALNOŚĆ NASTĘPCÓW PRAWNYCH ( Rozdział 14, Art. 93 - 106 ).

SUKCESJA PODATKOWA - przejęcie przez następcę prawnego wszelkich praw i obowiązków poprzednika w prawa ( uniwersalna, pod tytułem ogólnym )

Wyjątek: gdy przepis szczególny stanowi inaczej.

Ratio legis

a. ochrona wierzyciela podatkowego- zapewnienie mu możliwości egzekwowania należności od podmiotów będących następcami prawnymi dłużnika

b. stworzenie pewnej ciągłości podmiotowej pozwalającej na płynne przejście na następców niektórych choćby uprawnień ich poprzedników ( np. prawa do korzystania z ulg podatkowych, prawa do uzyskania zwrotu nadpłaty w podatkach uiszczanych przez poprzednika ).

I. PRZEKSZTAŁCENIE ( Art. 93a , 93b ) - taka zmiana formy prawno ustrojowej osoby prawnej połączona z zachowaniem jej bytu prawnego.

1. przekształcenie się w komunalny zakład budżetowy innego komunalnego zakład budżetowy ( Art. 93b )

2. przekształcenie się w osobę prawną

a. innej osoby prawnej

b. spółki niemającej osobowości prawnej

3. przekształcenie się w osobową spółkę handlowej

a. innej spółki niemającej osobowości prawnej

- cywilna,

- jawna,

- partnerska,

- komandytowa

- komandytowo - akcyjna

b. spółki kapitałowej.

- z ograniczoną odpowiedzialnością

- akcyjna

Przedmiot sukcesji

a. prawa i obowiązki każdego z poprzedników w prawie wynikające z przepisów prawa podatkowego.

Obowiązek zapłaty należności podatkowych, które ciążyły na poprzedniku, a nie zostały uiszczone, prawo do zwrotu nadpłat, obowiązek złożenia deklaracji, prowadzenia ksiąg podatkowych, prawo złożenia odwołania od decyzji podatkowej, prawo do zapłacenia zaliczki.

b. prawa i obowiązki każdego z poprzedników w prawie wynikające z decyzji wydanych na podstawie przepisów prawa podatkowego ( Art. 93d ).

II. ŁĄCZENIE ( Art. 93 )

1. powstanie komunalnego zakładu budżetowego w wyniku łączenia się innych komunalnych zakładów budżetowych ( Art. 93b )

2. fuzja - powstanie osoby prawnej w wyniku łączenia się:

a. osobowych spółek handlowych

b. osobowych i kapitałowych spółek handlowych

Następuje tu zawiązanie nowej spółki, na którą przechodzi majątek wszystkich łączących się spółek.

3. inkorporacja powstanie osoby prawnej w wyniku przejęcia (

a. innej osoby prawnej ( osób prawnych )

b. osobowej spółki handlowej ( spółek handlowych )

Następuje tu przeniesienie całego majątku przejmowanej spółki na spółkę przejmującą.

Przedmiot sukcesji

Jw.

III. PODZIAŁ ( Art. 93c )

1. podział osoby prawnej

- majątek przejmowany na skutek podziału stanowi zorganizowaną część przedsiębiorstwa

2. przejęcie przez wydzielenie osoby prawnej

- majątek osoby prawnej dzielonej stanowi zorganizowaną część przedsiębiorstwa.

Zakres odpowiedzialności

a. wszystkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki poprzednika w prawie pozostające w związku z przydzielonymi im, w planie podziału, składnikami majątku.

b. prawa i obowiązki wynikające z decyzji wydanych na podstawie przepisów prawa podatkowego ( Art. 93d ).

IV. PRYWATYZACJA PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH ( Art. 94 )

1. nabycie przedsiębiorstwa państwowego

Przedsiębiorstwo państwowe - ustawa z 1981 o przedsiębiorstwach państwowych- samodzielne, samorządne, samofinansujące się przedsiębiorstwo posiadające osobowość prawną

2. nabycie lub przejęcie przedsiębiorstwa państwowego przez spółkę przez ( ← ustawa z 1996 o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych )

a. komercjalizację - przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę

b. prywatyzacja

- zbywanie należących do Skarbi Państwa akcji lub udziałów spółek powstałych w wyniku komercjalizacji,

- rozporządzanie wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa państwowego lub spółki powstałej w wyniku komercjalizacji przez"

- sprzedaż przedsiębiorstwa,

- wniesienie przedsiębiorstwa do spółki

- oddanie przedsiębiorstw do odpłatnego korzystania.

Zakres odpowiedzialności

Jw.

Wyjątki:

a. ograniczenie obowiązków następcy prawnego -

- odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych zlikwidowanego przedsiębiorstwa,

- oprocentowania przypadających do zwrotu zaliczek naliczonego podatku od towarów i usług

Zasada: odpowiedzialność ogranicza się tylko do odsetek/oprocentowania naliczonych do dnia wykreślenia przedsiębiorstwa z KRS.

Wyjątek: - po upływie 14 dni od

- dnia doręczenia spółce decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego lub

- dnia wydania decyzji w sprawie zwrotu zaliczek naliczonego podatku od towarów i usług.

b. ograniczenie uprawnień następcy prawnego

- odsetki od nadpłat

- odsetki zwrotu różnicy podatku od towarów i usługi.

Zasada: uprawnienie ogranicza się tylko do odsetek/oprocentowania naliczonych do dnia wykreślenia przedsiębiorstwa z KRS.

Wyjątek: od dnia otrzymania przez organ podatkowy

- wniosku o zwrot nadpłaty lub

- wniosku o zwrot różnicy podatku od towarów i usług.

Wyjątki: przepisy o łączeniu/przekształceniu/podziale/prywatyzacji przedsiębiorstw stosuje się w takim zakresie, w jakim nie stanowi inaczej ( Art. 93e)

a. ustawa

b. umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania, której stroną jest RP.

c. inna ratyfikowana umowa międzynarodowa, których stroną jest RP

V. PRZEJŚCIE PRAW I OBOWIĄZKÓW NA SPADKOBIERCÓW ( Art. 97- 105 )

Wg ustawy o zobowiązaniach podatkowych spadkobiercy odpowiadali jak osoby trzecie.

Następca prawny

Spadkobierca

- ustawowy

- testamentowy

- jeśli spadkobiercą jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy/Skarb Państwa, to może dojść do ← wygaśnięcia zobowiązania podatkowego przez konfuzję ( zob. wyż. ).

Poprzednik w prawie

Spadkodawca

a. podatnik.

b. płatnik

Przedmiot sukcesji

Zobowiązania podatkowe nie należą do spadku! ( nie są to prawa i obowiązki cywilnoprawne ). Należą do tych praw i obowiązków, które przechodzą na określone podmioty na podstawie odrębnych przepisów ( tj. właśnie Art. 97 op,- Art. 922 §2 kc ).

1. prawa i obowiązki spadkodawcy przewidziane w przepisach prawa podatkowego

a. majątkowe ( Art. 97 §1 ) - wszystkie

Np. obowiązek zapłaty podatku, odsetek za zwłokę, uprawnienie wynikające z odroczenia terminu płatności, rozłożenia na raty, uprawnienie do zwrotu nadpłaty.

b. niemajątkowe ( Art. 97 §2 )- tylko jeśli

- związane były z prowadzoną przez spadkodawcę działalnością gospodarczą i

Np. podatek od nieruchomości, na terenie której spadkodawca prowadził działalność gospodarczą.

- spadkobiercy dalej prowadzą tę działalność na własny rachunek.

Np. prawo do złożenia odwołania od decyzji podatkowej, prawo do złożenia zeznania podatkowego w terminie odroczonym na mocy decyzji organu podatkowego.

2. prawa i obowiązki spadkodawcy wynikające z decyzji wydanych na podstawie przepisów prawa podatkowego ( Art. 97 §4 ) - jw.

Zakres odpowiedzialności ( Art. 98 )

1. zobowiązania podatkowe spadkodawcy

2. odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy

3. pobrane, a niewpłacone podatki z tytułu sprawowanej przez spadkodawcę funkcji płatnika ( inkasenta ).

W przypadku następców prawnych inkasenta jest to odpowiedzialność osób trzecich - nie ma tu sukcesji podatkowej!. Przepis ten powinien znaleźć się w innym miejscu

4 niezwrócone przez spadkobiercę zaliczki na naliczone podatek od towarów i usług oraz ich oprocentowanie

5. opłatę prolongacyjną

6. koszty postępowania podatkowego

7. koszty upomnienia i koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy powstałe do dnia otwarcia spadku ( Art. 64 upe ).

Zasada: stosuje się przepisy kc o ( następcy prawni odpowiadają JAK spadkobiercy ).

a. przyjęciu i odrzuceniu spadku

b. odpowiedzialności za długi spadkowe

- przed przyjęciem/odrzuceniem spadku - cum viribus hereditatis ( Art. 1030 kc )

- po przyjęciu spadku

- jeśli przyjęcie proste- nieograniczona ( Art. 1031 kc )

- jeśli przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza- pro viribus hereditatis. ( Art.1031 kc )

Jeśli jest wielość spadkobierców ( Art. 1034 (

- do chwili działa spadku - odpowiedzialność solidarna ( stosuje się odpowiednio przepisy kc o odpowiedzialności solidarnej- Art. 91 op )

- od chwili działu spadku- pro rata parte.

Skutki prawne śmierci poprzednika w prawie

1. zawieszenie biegu terminów ( Art. 99 )

- prekluzji do wymiaru zobowiązań podatkowych ( Art. 68 )

- przedawnienia zobowiązań podatkowych ( Art. 70 )

- zwrotu nadpłaty ( Art. 77 §1 )

- prekluzji prawa do zwrotu nadpłaty ( Art. 80 §1 )

Do dnia:

- uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku

- nie dłużej niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci poprzednika w prawie.

2. dalsze skutki zależą od tego, w jakim momencie w stosunku do postępowania nastąpiła śmierć ( Art. 102 )

a. jeśli śmierć spadkodawcy nastąpiła w toku postępowania podatkowego -

i. jeśli dotyczyło praw i obowiązków, które nie podlegają sukcesji

- organ umarza postępowanie jako bezprzedmiotowe

ii. jeśli dotyczyło prawa i obowiązków, które podlegają sukcesji

- organ zawiesza postępowanie ( Art. 201 §1 )

- w miejsce spadkodawcy jako strony postępowania wstępują jego spadkobiercy

- na nalicza się odsetek za zwłokę od dnia wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania do dnia doręczenia postanowienia o podjęciu zawieszonego postępowania ( Art. 54 §1 pkt 4 )

- podjęcie zawieszonego postępowania może nastąpić jedynie po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku ( Art. 1026 kc - skutek legitymujący !)

b. jeśli śmierć spadkodawcy nastąpiła

- przed wszczęciem w stosunku do niego postępowania podatkowego

- po zakończeniu w stosunku do niego postępowania podatkowego decyzją ostateczną.

Wówczas

a. organy podatkowe właściwe ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy orzekają w odrębnych decyzjach o ( Art. 100 §1 )

- zakresie odpowiedzialności poszczególnych spadkobierców lub

- określają wysokość nadpłaty/zwrotu podatku.

b. termin płatności przez spadkobiercę zobowiązań wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji ( Art. 100 §3 ).

c. co do odsetek za zwłokę/oprocentowania nie zwróconych zaliczek naliczonego podatku od towarów i usług ( Art. 101 )

- w momencie otwarcia spadku przestają być naliczane,

- w przypadku niedotrzymania terminu płatności naliczane są nadal.

3. obowiązek organu podatkowego zawiadomienia spadkobierców o stanie spraw podatkowych spadkodawcy ( Art. 103 ), zawsze wtedy, gdy ma to znaczenie dla spadkobierców

a. złożonych przez spadkodawcę odwołaniach, zażaleniach, skargach do sądu administracyjnego

→ terminy do złożenia środków odwoławczych/skargi biegną na nowo od dnia doręczenia zawiadomienia

b. decyzjach i postanowieniach, które zostały doręczone spadkodawcy, a w dniu jego śmierci nie upłynął jeszcze termin do złożenia odwołania/zażalenia/skargi do sądu administracyjnego

→ terminy do złożenia środków odwoławczych/skargi biegną na nowo od dnia doręczenia zawiadomienia

Ratio legis - umożliwienie spadkobiercom skorzystania ze środków prawnych, które przysługiwały spadkodawcy.

c. decyzjach o odroczeniu terminu płatności/rozłożeniu na raty, jeśli nie upłynął termin płatności

d. wszczętej kontroli podatkowej

e. złożonych przez spadkodawcę wnioskach o wszczęcie postępowania

f. postępowaniach wszczętych z urzędu wobec spadkodawcy.

4. uprawnienie spadkobierców do otrzymania zwrotu nadpłaty/zwrotu podatków ( Art. 105 )

a. oprocentowanie w momencie otwarcia spadku być naliczane ( ← Art. 102 - tak jak odsetki za zwłokę )

b. spadkobiercy mają swobodę określania sposobu podziału pomiędzy nich należnej kwoty nadpłat/zaliczek + oprocentowania

c. prawo do zwrotu należności uzależnione jest od:

- złożenia w organie podatkowym prawomocnego postanowienia sadu o stwierdzeniu nabycia spadku ( skutek legitymujący- Art. 1026 kc ! )

- złożenia w organie podatkowym zgodnego oświadczenia woli wszystkich spadkobierców o podziale należności

- jeśli takie oświadczenie złożą w terminie 30 dni od dnia złożenia prawomocnego postanowienia to

- organ podatkowy ma obowiązek zwrotu należności,

- jeśli nie uczyni tego w terminie 15 dni od dnia złożenia oświadczenia, oprocentowanie naliczane jest nadal

- jeśli takiego oświadczenia nie złożą w terminie 30 dni od dnia złożenia prawomocnego postanowienia, to:

- należności składane są do depozytu organu podatkowego

- należności są pomniejszane o koszty przechowywania w depozycie.

- oprocentowanie nie jest naliczane.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZAPISOBIORCY ( Art. 106 ).

Raczej przypomina to odpowiedzialność osób trzecich - zapisobiorca jest następca prawnym pod tytułem szczególnym!.

Następca prawny

a. zapisobiorca

Przyjmuje się, że tylko zapisobiorca bliższy!

b. jeśli otrzymał należny mu zapis

Poprzednik w prawie

Spadkodawca

Zakres odpowiedzialności

a. obowiązki majątkowe spadkodawcy wynikające z przepisów prawa podatkowego

b. obowiązki majątkowe spadkodawcy wynikające z decyzji wydanych na podstawie przepisów prawa podatkowego

Zapisobiorca nie wstępuje w prawa spadkodawcy - przepis Art. 97 §1 stosuje się odpowiednio, a więc z uwzględnieniem tego, że ponosi on odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe spadkodawcy, a nie wstępuje w jego prawa.

Ograniczenie odpowiedzialności

a. pro viribus legatus - do wartości otrzymanego zapisu.

Stosuje się odpowiednio przepisy o odpowiedzialności spadkobierców ( a więc również przepisy o odpowiedzialności zapisobiorcy z kc ).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PODATKOWA OSÓB TRZECICH ( Rozdział 15, Art. 107- 119 ).

Cechy i konstrukcja

1. wyjątek od zasady łączenia odpowiedzialności z podmiotem, którego zobowiązanie bezpośrednio obciążą

2. jest to odpowiedzialność majątkowa

3. jest to odpowiedzialność osobista ( Art. 107 §1 ) - całym majątkiem, jest jednak najczęściej ograniczona:

a. cum viribus patrimonium - tylko z określonej masy majątkowej

b. pro viribus patrimonium - tylko do określonej kwotowo wysokości.

c. w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim - tylko majątkiem osobistym.

Majątek wspólnym jest bowiem objęty odpowiedzialnością z mocy Art. 29.

d. nie jest natomiast jasne, czy odpowiedzialność osoby trzeciej pozostającej w związku małżeńskim obejmuje również majątek wspólny.

4. ma charakter akcesoryjny - warunkiem istnienia tej odpowiedzialności jest istnienie zobowiązania podatkowego podatnika ( jego następcy prawnego )

5. osoby te nie są podmiotami zobowiązanymi, tylko podmiotami odpowiedzialnymi ( oddzielenie odpowiedzialności od zobowiązania )- jest to odpowiedzialność za cudzy dług.

NSA- decyzje o odpowiedzialności osoby trzeciej nie kreują nowego zobowiązania podatkowego- stanowią jedynie formę, w jakiej organy podatkowe żądają spełnienia świadczenia podatkowego prze osoby trzecie za określonego podatnika.

6. osoby takie odpowiadają JAK dłużnicy solidarni ( Art. 107 §1 )- z podatnikiem za jedno zobowiązanie- bo jest to odpowiedzialność za cudzy dług ( zob. wyż. ).

W ustawie błędnie - "solidarnie".

Wyjątki:

a. subsydiarny charakter egzekucji- egzekucja zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej może być wszczęta dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku zobowiązanego okazała się w bezskuteczna w całości lub w części ( Art. 108 §4 ) ( EXCEPTIO ORDINIS ).

Znane jest to w prawie francuskim, przy odpowiedzialności poręczyciela, tyle, że wg op następuje to z urzędu, a nie na zarzut ( exceptio ) osoby trzeciej.

b. subrogacja ustawowa - jeśli osoba trzecia spłaci wierzyciela podatkowego, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty ( Art. 517 §1 pkt 1 kc ).

7. źródłem odpowiedzialności może być tylko ustawa ( Art. 107 §1 )- są to normy ius cogens.

Przesłanki powstania odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej

1. uprzednie istnienie ważnego zobowiązania podatkowego między podatnikiem ( następcą prawnym ) a wierzycielem podatkowym

Ma charakter akcesoryjny- warunkiem istnienia odpowiedzialności jest istnienie zobowiązania podatkowego podatnika ( jego następcy prawnego ).

2. wymagalność zobowiązania - nadszedł już termin płatności ( powstała zaległość podatkowa )

Zasada: zobowiązanie stało się wymagalne o najmniej w dniu wejścia w życie op ( Art. 322 )- przepis intertemporalny

Dzień wejścia w życie ( Art. 344 ) - 01.01.1998, poza wyliczonymi przepisami - te wchodzą w życie z dniem ogłoszenia.

- jeśli zaległość podatkowa powstała przed dniem wejścia w życia op, to odpowiedzialność wg ustawy o zobowiązaniach podatkowych,

- w zakresie prawa materialnego - organy podatkowe na podstawy przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych,

- w zakresie prawa procesowego - organy podatkowe orzekają na podstawie procedury uregulowanej w op ( stosowanie przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych nie pociąga za sobą automatycznie stosowania przepisów kpa )

Wyjątek: - zobowiązanie stało się wymagalne przed dniem wejścia w życie op ( Art. 333

- w przypadku osób prawnych powstałych w wyniku podziału ( Art. 117 ).

3. przepis ustawy przewidujący możliwość obciążenia odpowiedzialnością osoby trzeciej ( Art. 107 §1 )

Źródłem takiej odpowiedzialności może być tylko przepis ustawy ( Art. 107 §1 mówi o "przypadkach i zakresie przewidzianych w niniejszym rozdziale" ( Rozdziale 15 Działu III op ).

4. decyzja organu podatkowego o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej ( Art. 108 §1 )

Organ właściwy

Organ podatkowy ( Art. 108 §1 )

Forma

Decyzja ( Art. 108 §1 )

Termin

a. a quo- na wszczęcie postępowania:

i. wymagalność zobowiązania -upływ terminu płatności ustalonego zobowiązania ( Art. 108 §2 pkt 1 )

ii. dzień doręczenia decyzji pierwotnemu dłużnikowi

- określającej wysokość zobowiązania podatkowego ( Art. 108 §2 pkt 2 a )

- o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta ( Art. 108 §2 pkt 2 b

- w sprawie zwrotu zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług ( Art. 108 §2 pkt 2c )

- określającej wysokość należnych odsetek za zwłokę ( Art. 108 §2 pkt 2d )

Jednak postępowanie w sprawie odpowiedzialności osoby trzeciej ulega co do zasady zawieszeniu, dopóki powyższa decyzja nie stanie się ostateczna ( Art. 201 §1 pkt 5 ).

iii. dzień wszczęcia postępowania egzekucyjnego ( Art. 108 §2 pkt 3 ), jeśli

- wystawiono już tytuł wykonawczy na podstawie deklaracji

- na zasadach i trybie przewidzianych w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

- nie jest tu wymagane wydanie decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego ).

Dzień wszczęcia egzekucji

a. dzień doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego ( Art. 26 §5 pkt 1 )

b. dzień doręczenia dłużnikowi zajętej wierzytelności zawiadomienia o zajęciu wierzytelności lub innego prawa majątkowego, jeżeli doręczenie nastąpiło przed doręczeniem zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego ( Art. 26 §5 pkt 2 )

b. ad quem- prekluzja prawa do wymiaru podatkowego - 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa pierwotnego dłużnika podatkowego ( Art. 118 §1 )

Zakres uznaniowy

Fakultatywne

Jest to uprawnienie organy podatkowego wykorzystywane w celu zwiększenie efektywności poboru podatków ( NSA 1986 ). Można orzec odpowiedzialność tylko niektórych potencjalnych osób trzecich, można też orzecz odpowiedzialność kolejnych osób trzecich.

Charakter

Konstytutywny- odpowiedzialność podatkowa osoby trzeciej powstaje z chwilą doręczenia jej decyzji.

Zakres odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej

1. za dług cudzy ( jako osoba trzecia )

a. w każdym przypadku

- zaległości podatkowe podatnika ( Art. 107 §1 )

- zaległości podatkowe podatnika przejęte przez następcę prawnego ( Art. 93 - 106 - Art. 107 §1a ).

b. o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej ( Art. 107 §2 _

- odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych ( Art. 51 i n. )

- podatki nie pobrane przez płatników/inkasentów,

- podatki pobrane a nie wpłacone przez płatników/inkasentów

- nie zwrócone w terminie zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług i oprocentowanie tych zaliczek ( ← ustawa z 1993 o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym )

- koszty postępowania egzekucyjnego ( ← Art. 64 upe ).

2. za dług własny ( jako dłużnik podatkowy ) ( Art. 109 §2 )- w razie niedotrzymania terminu płatności.

a. odsetki za zwłokę naliczone od dnia wydania decyzji o odpowiedzialności podatkowej tej osoby od

- zaległości podatkowych,

- podatków nie pobranych przez płatników/inkasentów,

- podatków pobranych, a nie wpłaconych przez płatników/inkasentów

- niezwróconych w terminie zaliczek na naliczony podatek od towarów i usług.

Przedawnienie zobowiązania podatkowego osoby trzeciej

Zasada: obowiązek osoby trzeciej wygasa wraz z obowiązkiem dłużnika pierwotnego ( ← akcesoryjność ).

Wyjątek: w terminie wcześniejszym - 3 lata od końca roku kalendarzowego, w którym została doręczona decyzja o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej ( Art. 118 §2 ).

Bieg ten może być przerwany, po jego przerwaniu rozpoczyna się od nowa i wynosi także 3 lata.

Odpowiednie stosowanae przpisów op do odpowiedzialności osób trzecich ( Art. 109 §1 )

a. odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe osób pozostających w związku małżeńskim ( Art. 29 )

b. 14 dniowy- termin płatności podatku od dnia doręczenia osobie trzeciej decyzji o jej odpowiedzialności ( Art. 47 §1 ).

c. termin, w którym zapłata uważana jest za skuteczną ( Art. 60 )

d. zaległość podatkowa ( Art. 51 §1 )

e. obowiązek naliczania odsetek za zwłokę ( Art. 53 §3 )

f. obowiązek wpłacania odsetek za zwłokę bez wezwania ( dies interpellat pro homine ) ( Art. 55 §1

g. zarachowanie zapłaty ( Art. 55 §2 )

h. opłata prolongacyjna ( Art. 57 )

i. wygaśnięcie zobowiązań podatkowych ( Art. 59 ), w szczególności.

- potrącenie ( Art. 64- 65 )

- przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych ( Art. 66 )

Podmioty odpowiedzialne

Stosujemy schemat:

1. kto jest podmiotem odpowiedzialnym pierwotnie

2. kto jest podmiotem odpowiedzialnym posiłkowo ( osoba trzecia )

3. jaki jest zakres przedmiotowy odpowiedzialności? ( za co osoba trzecia odpowiada )

4. jaki jest odpowiedzialność osoby trzeciej ograniczona?

ODPOWIEDZIALNOŚĆ BYŁEGO MAŁŻONKA ( Art. 110 )

Podmiot odpowiedzialny pierwotnie

Podatnik

Podmiot odpowiedzialny posiłkowo

a. rozwiedziony małżonek podatnika

b. osoba pozostająca z podatnikiem w związku z małżeńskim, jeśli małżeństwo zostało unieważnione

c. małżonek pozostający z podatnikiem w separacji

Zakres odpowiedzialności

Zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej.

Wyjątek:

a. podatki nie pobrane przez płatników/inkasentów

b. podatki pobrane ale nie wpłacone przez płatników/inkasentów

c. odsetki za zwłokę powstałych po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie/unieważnieniu/separacji

d. koszty egzekucyjne powstałe po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie/unieważnieniu/separacji.

Ograniczenie odpowiedzialności

a. pro viribus patrimonium- do wysokości wartości udziału w majątku wspólnym, który przypadł małżonkowi po rozwiązaniu/unieważnieniu małżeństwa/separacji.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKA RODZINY ( Art. 111 )

Podmiot odpowiedzialny pierwotnie

Podatnik prowadzący działalność gospodarczą

Podmiot odpowiedzialny posiłkowo

a. członek rodziny podatnika:

- zstępny,

- wstępny

- rodzeństwo,

- małżonek zstępnego,

- osoba pozostająca z podatnikiem w stosunku przysposobienia

- osoba pozostająca z podatnikiem w faktycznym pożyciu

b. małżonek podatnika, jeżeli

- zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej,

- wspólność majątkowa została zniesiona przez sąd,

- pozostaje w separacji

Jeśli więc małżonek zawarł umowę o ograniczeniu wspólności majątkowej przed powstaniem zobowiązania podatkowego, to:

- będzie odpowiadał z majątku osobistego za zobowiązania podatnika jako osoba trzecia ( Art. 111 )

- natomiast majątek wspólny ( ten, który pozostał ) będzie objęty odpowiedzialnością z Art. 29.

c osoba ta stale współdziałała podatnikiem przy wykonywaniu tej działalności i

d osoba ta osiągała korzyści z prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej.

Zakres odpowiedzialności-

Należności:

a. wynikające z działalności gospodarczej podatnika )

b. jeżeli powstały w okresie, w którym osoba trzecia stale współdziałała z podatnikiem w jej wykonywaniu

Jeśli zobowiązanie podatkowe powstało w okresie współdziałania z podatnikiem, ale stało się wymagalne już po zakończeniu działalności, nie jest ono objęte odpowiedzialnością.

Wyjątek:

a. podatki nie pobrane przez płatników/inkasentów

b. podatki pobrane ale nie wpłacone przez płatników/inkasentów

Wyjątek: należności, które nie zostały pobrane od członków rodziny/małżonka ( jeśli spełnia ww. kryteria ).

Ograniczenie odpowiedzialności

a. pro viribus patrimonium- do wysokości uzyskanych korzyści

Ratio legis - eius damnum cuius commodum - kto czerpie korzyści z prowadzonej przez podatnika działalności, powinien ponosić także ryzyko niewykonania przez niego zobowiązań publiczno- prawnych.

Korzyści- mogą być uzyskiwane w formie pieniężnej, może być to mieszkanie, otrzymywaniu usług, darowizny.

b. tylko w takim zakresie w jakim korzyści osiągane przez podmiot odpowiedzialny wtórnie nie mieściły się w zakresie obowiązku alimentacyjnego, jeśli

- na członku rodziny ciążył wobec podatnika obowiązek alimentacyjny

- obowiązek ten ciążył na podatniku w okresie, kiedy członek rodziny stale z nim współdziałał w wykonywaniu działalności gospodarczej.

Ratio legis - ochrona wierzycieli alimentacyjnych, w innych wypadku takie osoby mogłyby utracić środki utrzymania.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ NABYWCY PRZEDSIĘBIORSTWA ( Art. 112 )

Podmiot odpowiedzialny pierwotnie

Podatnik - zbywca

2. podmiot odpowiedzialny posiłkowo

a. nabywca przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo- ( Art. 55¹ kc) - zorganizowany zespół składników majątkowych i niemajątkowych służących do prowadzenia działalności gospodarczej.

b. nabywca zorganizowanej części przedsiębiorstwa

c. nabywca składników majątku związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą, jeśli ich wartość jednostkowa w dniu zbycia wynosi co najmniej 15 000 zł.

Składniki majątku związane z prowadzoną działalnością gospodarczą- aktywa trwałe w rozumieniu przepisów o rachunkowości

Wyjątek:

- należności długoterminowe,

- udzielone pożyczki,

- długoterminowe rozliczenia międzyokresowe

Zakres odpowiedzialności

Należności

a. związane z prowadzoną działalnością gospodarczą i

b. powstałe do dnia nabycia

Wyjątek:

a. podatki nie pobrane przez płatnika/inkasenta

b. podatnik pobrane, ale nie wpłacone przez płatnika/inkasenta

c. odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych, powstałe po dniu nabycia

d. oprocentowanie nie zwróconych w terminie zaliczek naliczonego podatku od towarów i usług, powstałe po dniu nabycia

Wyjątek: nie stosuje się, jeśli nabywca jest:

- małżonkiem podatnika,

- członkiem rodziny podatnika

e. jeśli zostało wydane przez organ podatkowy zaświadczenie dla nabywcy o wysokości należności podatkowych na dzień wydania zaświadczenia ( Art. 306g ), to

- za należności podatkowe powstałe do dnia wydania zaświadczenia, a tam nie wykazane - nie odpowiada

Ratio legis - gwarancyjny charakter zaświadczenia - skoro organ podatkowy sam wprowadził w błąd nabywcę, co do istnienia należności obciążających zbywcę, to nie może teraz sam żądać od nabywcy ich pokrycia.

- za należności podatkowe powstałe po dniu wydania zaświadczenia, a przed nabyciem -

- jeśli od dnia wydania zaświadczenia do dnia nabycia nie upłynęło 30 dni ( 3 dni w przypadku gdy przedmiotem zbycia są składniki majątku ) - nie odpowiada

- jeśli od dnia wydania zaświadczenia do dnia nabycia nie upłynęło 30 dni ( 3 dni w przypadku gdy przedmiotem zbycia są składniki majątku )- odpowiada.

Ratio legis - gwarancyjny charakter zaświadczenia nie może trwać w nieskończoność. W przeciwnym wypadku nabywca mógłby celowo zwlekać z nabyciem przedsiębiorstwa, wiedząc, że i tak nie będą go obciążać należności podatkowe zbywcy.

- za należności podatkowe powstałe po dniu wydania zaświadczenia, a po dniu nabycia - nie odpowiada

Ograniczenie odpowiedzialnośći

a. pro viribus patrimonium - do wartości nabytego przedsiębiorstwa/zorganizowanej części/składników majątku.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ FIRMANTA ( Art. 113 )

FIRMANCTWO - taka sytuacja, gdy jedna osoba faktycznie prowadząca działalność gospodarczą podlegającą opodatkowaniu ( FIRMOWANY ) część lub całość tej działalności prowadzi posługując się cudzą firmą, nazwą lub nazwiskiem ( FIRMANTA ).

Podmiot odpowiedzialny pierwotnie

Osoba firmowana- podatnik prowadzący działalność gospodarczą.

Podmiot odpowiedzialny posiłkowo

Osoba firmująca ( firmant )-

a. podatnik ( osoba firmowana ) posługiwał się lub posługuje imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą tej osoby

b. posłużenie to nastąpiło za zgodą tej osoby

c. posłużenie to nastąpiło w celu zatajenia

- prowadzenia działalności gospodarczej lub

- rzeczywistych rozmiarów tej działalności

Zakres odpowiedzialności

Należności powstałe podczas prowadzenia tej działalności

Ograniczenie odpowiedzialności

Brak.

Tak więc firmujący, który nie jest podatnikiem, lecz tylko fasadą prowadzącą do ukrycia rzeczywistego podatnika, ponosi:

a. odpowiedzialność karną skarbową ( Art. 55 kks )

b. odpowiedzialność podatkową nieograniczoną.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA UŻYTKOWNIKA ( Art. 114 )

Podmiot odpowiedzialny pierwotnie

a. osoba, której przysługuje określone prawo w stosunku do rzeczy lub prawa majątkowego

- użytkownik,

- najemca,

- dzierżawca,

- leasingobiorca

- zawierający umowę o innym charakterze

b. prowadzący działalność gospodarczą

c. rzecz lub prawo majątkowe są:

- związane z działalnością gospodarczą lub

- służą do jej prowadzenia.

Np. najemca lokalu fryzjerskiego, dzierżawca przedsiębiorstwa.

Podmiot odpowiedzialny posiłkowo

a. osoba, której przysługuje określone prawo w stosunku do rzeczy lub prawa majątkowego

i. właściciel- ( za użytkownika )

ii. posiadacz samoistny ( za użytkownika )

iii. użytkownik wieczysty ( za użytkownika )

iv. wynajmujący ( za najemcę )

v. wydzierżawiający ( za dzierżawcę )

vi. leasingodawca ( za leasingobiorcę )

vii. zawierający inną umowę o podobnym charakterze ( za kontrahenta ).

b. osoba ta pozostaje z kontrahentem w powiązaniu o charakterze:

- rodzinnym,

- kapitałowym

- majątkowym,

- w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym,

- wynikającym ze stosunku pracy.

c. powiązanie to istnieje w trakcie trwania stosunku prawnego

Zakres odpowiedzialności

Należności, jeśli:

a. powstały w związku z prowadzoną przez kontrahenta działalnością gospodarczą i

Ograniczenie odpowiedzialności

a. pro viribus patrimonium- do równowartości rzeczy lub praw majątkowych będących przedmiotem stosunku prawnego.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ DZIERŻAWCY/UŻYTKOWNIKA NIERUCHOMOŚCI ( Art. 114a )

Podmiot odpowiedzialny pierwotnie

a. właściciel nieruchomości

b. użytkownik wieczysty nieruchomości ( Art. 232 - 243 kc, ugn ).

c. posiadacz samoistny nieruchomości - ten, kto faktycznie włada nieruchomością jak właściciel ( Art. 336 kc ).

Podmiot odpowiedzialny posiłkowo

a. dzierżawca nieruchomości - ten, kto na podstawie umowy dzierżawy uprawniony jest do otrzymania rzeczy do używania i pobierania z niej pożytków, a obowiązany do płacenia wydzierżawiającemu umówionego czynszu ( Art. 693 §1 kc )

b. użytkownik nieruchomości- ten, komu przysługuje ograniczone prawo rzeczowe do używania rzeczy i pobierania z niej pożytków ( Art. 252 kc ).

Zakres odpowiedzialności

Należności

a. jeśli powstały z tytułu zobowiązań podatkowych wynikających z opodatkowania nieruchomości

Podatek od nieruchomości/podatek rolny. Nie jest to natomiast podatek dochodowy od dochodu osiąganego z tytułu wydzierżawienia nieruchomości.

b. należności te powstały podczas trwania dzierżawy lub użytkowania

Wyjątek:

a. wszystkie inne należności poza zaległościami podatkowymi.

Ograniczenie odpowiedzialności

Brak

Ratio legis - zakres odpowiedzialności jest i tak już ograniczony, a podatki rolne/od nieruchomości nie są bardzo wysokie. Tak więc ograniczenie np. do wartości korzyści osiąganych z użytkowania czy dzierżawy byłoby bezprzedmiotowe.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SPÓŁKI NIE MAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ ( Art. 115 )

Podmiot odpowiedzialny pierwotnie

a. spółka

b. pozostali wspólnicy

Podmiot odpowiedzialny posiłkowo

a. wspólnik spółki

- cywilnej,

- jawnej,

- partnerskiej

b. komplementariusz spółki

- komandytowej

- komandytowo- akcyjnej, nie będący akcjonariuszem

Może to być:

a. wspólnik aktualny

b. wspólnik były

Zakres odpowiedzialności

a. wspólnik aktualny - wszystkie należności spółki i wspólników, wynikające z działalności spółki

b. wspólnik były

- jeśli zobowiązania powstały, na podstawie odrębnych przepisów, po rozwiązaniu spółki- odpowiada, jeśli był wspólnikiem w momencie rozwiązania spółki.

- jeśli zobowiązania powstały przed rozwiązaniem spółki - to odpowiada za należności z tytułu zobowiązań powstałych w okresie, gdy był on wspólnikiem.

Chodzi o moment powstania, a nie wymagalności.

Ratio legis - w innym wypadku wspólnik mógłby wycofać się ze spółki, w sytuacji, gdy powstały wysokie zobowiązania podatkowe, a nie stały się jeszcze wymagalne.

Ograniczenie odpowiedzialności

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA OSOBY PRAWNE ( Art. 116, Art. 116a )

Podmiot odpowiedzialny pierwotnie

a. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

b. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji

c. spółka akcyjna

d. spółka akcyjna w organizacji

e. inna osoba prawna

Podmiot odpowiedzialny posiłkowo

a. jeżeli spółka ( osoba prawna ) posiada zarząd ( organ zarządzający )

- członkowie jej zarządu ( organu zarządzającego

b. jeżeli spółka w organizacji ( osoba prawna ) nie posiada zarządu ( organu zarządzającego ), to

- pełnomocnik

- wspólnicy, jeżeli pełnomocnik nie został powołany

c. byli:

- członkowie zarządu ( organu zarządzającego )

- pełnomocnik spółki w organizacji ( osoby prawnej )

- wspólnicy spółki w organizacji ( członkowie osoby prawnej )

Dodatkowe przesłanki odpowiedzialności

a. po stronie podmiotu odpowiedzialnego pierwotnie bezskuteczność egzekucji z jego majątku w całości lub części

Jest to modyfikacja zasad ogólnych, bo wg bezskuteczność egzekucji z majątku podmiotu odpowiedzialnego pierwotnie nie jest przesłanką powstania odpowiedzialności osoby trzeciej, a jedynie jej realizacji Tutaj natomiast bezskuteczność egzekucji stanowi przesłankę konieczną powstania odpowiedzialności

b. po stronie podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo

i. bierność:

- nie zgłoszenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości

- nie wszczęcie we właściwym czasie postępowania układowego ( zapobiegające ogłoszeniu upadłości )

- wina podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo.

Ciężar dowodu spoczywa na podmiocie odpowiedzialnym posiłkowo!

ii. nie wskazanie mienia spółki z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki ( osoby prawnej ) w znacznej części.

Ratio legis - zapobieganie ukrywaniu mienia spółki przed egzekucją.

Zakres odpowiedzialności

Należności spółki ( osoby prawnej )

a. z tytułu zobowiązań, które powstały w czasie pełnienia przez podmioty odpowiedzialne posiłkowe swych obowiązków.

Ograniczenie odpowiedzialności

ODPOWIEDZIALNOŚĆ W WYNIKU PODZIAŁU OSOBY PRAWNEJ ( Art. 117 )

Podmiot odpowiedzialny pierwotnie

a. osoba prawna dzielona

Podmiot odpowiedzialny posiłkowo

a. osoby prawne przejmujące

b. osoby prawne nowozawiązane- osoby prawne powstałe w wyniku podziału

Zakres odpowiedzialności

a jeśli osoba prawna dzielona nie utraciła w jego wyniku bytu prawnego - tylko należności z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych do dnia wydzielenia

a. jeśli osoba prawna dzielona utraciła w jego wyniku byt prawny - to również tylko należności z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych do dnia podziału, gdyż żadne zobowiązania nie mogą powstać po utracie bytu prawnego przez podmiot odpowiedzialny pierwotnie

Pamiętać o Art. 333! ( reguła intertemporalna ).

Ratio legis - podmioty wymienione w Art. 117 to nowa kategoria osób trzecich, nieznana ustawie o zobowiązaniach podatkowych. Gdyby więc stosować Art. 332, a podział nastąpiłby przed wejściem w życie op, to zobowiązania poprzednika w prawie podlegałyby wygaśnięciu.

Ograniczenie odpowiedzialności

a. pro viribus patrimonium - do wartości aktywów netto nabytych, wynikających z planu podziału.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ GWARANTA/PORĘCZYCIELA ( Art. 117a )

Podmiot odpowiedzialny pierwotnie

Beneficjent gwarancji/poręczenia-

a. podatnik

b. płatnik

c. inkasent

d. następca prawny

e. osoba trzecia

Podmiot odpowiedzialny posiłkowo

a.

- gwarant

- poręczyciel

b. ich zabezpieczenie zostało przyjęte przez organ podatkowy

Zakres odpowiedzialności

a. zobowiązanie wynikające z decyzji, która jest przedmiotem zabezpieczenia

b. odsetki za zwłokę

c. koszty postępowania egzekucyjnego powstałe w związku z wykonaniem tej decyzji

Ograniczenie odpowiedzialności

a. pro viribus patrimonium- do wysokości kwoty gwarancji lub poręczenia

b. w terminie wskazany w gwarancji lub poręczeniu ( wyjątek od Art. 109 §1 )

ZOBOWIĄZANIA SOLIDARNE ( Rozdział 13, Art. 91 - 92 ).

I. SOLIDARNOŚĆ BIERNA ( DŁUŻNIKÓW )

Na gruncie prawa podatkowego należy odróżnić sytuacje, gdy:

1. ZOBOWIĄZANIE JEST SOLIDARNE - dłużnicy odpowiadają solidarnie

a. odpowiedzialność spadkobierców za należności spadkodawcy do chwili działu spadku ( Art. 98 §1 op w zw. z Art. 1034 kc ).

2. ZOBOWIĄZANIE NIE JEST SOLIDARNE , A "SOLIDARNA" JEST JEDYNIE ODPOWIEDZIALNOŚĆ - dłużnik odpowiada wówczas JAK dłużnik solidarny.

a. odpowiedzialność osób trzecich ( odpowiadają za cudzy dług ) - Art. 107 - 119 )

Zasada: do ODPOWIEDZIALNOŚCI SOLIDARNEJ stosuje się przepisy kc dla zobowiązań cywilnoprawnych ( Art. 91 ).

Modyfikacje - przepisy te stosuje się odpowiednio ( nie ma w op, ale jest to oczywiste )- a więc przy uwzględnieniu cech stosunku prawno - podatkowego.

1. źródłem solidarności może być jedynie przepis ustawy podatkowej ( a nie czynność prawna- Art. 369 kc ).

a. podatek od spadków i darowizn ( obdarowany i darczyńca )

b. podatek od czynności cywilnoprawnych ( strony czynności )

c. podatek dochodowy od osób fizycznych - małżonkowie wspólnie opodatkowani ( Art. 92 §3 op )

Nie ma możliwości zawarcia umowy pomiędzy dłużnikami podatkowymi a wierzycielem podatkowym, na mocy której nastąpi przekształcenie każdego ze zobowiązań dłużników w jedno zobowiązanie solidarne.

2. skutki zależą od sposobu powstania zobowiązania podatkowego

a. jeśli zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy prawa

- solidarność powstaje w momencie powstania zobowiązania

- jednakże do egzekwowania należnego podatku konieczne jest wystawienie tytułu wykonawczego na podstawie:

- decyzji podatkowej lub,

Organ musi jednak w decyzji określić pełną kwotę zaległości podatkowej, nie może wydać decyzji dotyczącej jedynie części zaległości. Nie będzie przysługiwało mu prawo dochodzenia jedynie części świadczenia podatkowego.

- złożonej przez podatnika deklaracji lub

- zeznania podatkowego zawierającego pouczenie, że stanowią podstawę do wystawienia tytułu wykonawczego.

b. jeśli zobowiązanie podatkowe powstaje poprzez wymiar ( Art. 92 §1 )

- solidarność powstanie w momencie, kiedy co najmniej dwóm podatnikom doręczono decyzję ustalającą wysokość zobowiązania podatkowego

Wyjątek: ŁĄCZNE ZOBOWIĄZANIE PIENIĘŻNE ( Art. 92 §2 , rozporządzenie Ministra Finansów z 1999 ) -

- solidarność powstaje w momencie doręczenia decyzji ( NAKAZU PŁATNICZEGO ) osobie, na którą zgodnie z odrębnymi przepisami wystawia się tę decyzję.

3. wzajemna reprezentacji między dłużnikami solidarnymi

Zasada: brak

- działania i zaniechania dłużników solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom ( Art. 371 kc )- tak więc, jeśli jeden z dłużników opóźnia się ze spełnieniem świadczenia podatkowego, a drugiemu nie nadszedł jeszcze termin płatności, zaległość podatkowa powstaje tylko w stosunku do tego pierwszego.

- zwolnienie z długu przez wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem pozostałych ( Art. 373 kc )- tak więc decyzja o umorzeniu ( Art. 67 §1 pkt 3 ) będzie miała skutek tylko wobec adresata, a nie pozostałych dłużników.

- przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem pozostałych ( Art. 372 )

Wyjątek: gdy chodzi o ich korzyść

- decyzje podatkowe i wyroki sądu administracyjnego zapadłe na korzyść jednego z dłużników solidarnych będą zwalniały współdłużników, jeżeli będą uwzględniały zarzuty, które będą im wszystkim wspólne.

II. SOLIDARNOŚĆ CZYNNA ( WIERZYCIELI )

Zasada: stosuje się przepisy kc o wierzytelnościach cywilnoprawnych.

1. może wynikać tylko z ustawy podatkowej

a. małżonkowie wspólnie opodatkowani- co do zobowiązania, w którym przysługuje im wierzytelność o zwrot nadpłaty podatku ( Art. 92 §4 )

Jest to jedyny przypadek solidarności czynnej w prawie podatkowym. W szczególności nie ma solidarności czynnej po stronie wierzycieli podatkowych.

NADPŁATA ( Rozdział 9, Art. 72 - 80 )

NADPŁATA ( Art. 72 )- nienależne świadczenie publiczno- prawne spełnione w związku z realizacją zobowiązaniowego stosunku prawnego, którego w rzeczywistości nie było.

Ratio legis - ochrona podatników.

Jest to kwota

1. nienależnie zapłaconego lub nadpłaconego przez podatnika podatku

2. podatku pobranego przez płatnika nienależnie lub w wysokości większej od należnej

3. zobowiązania zapłaconego przez płatnika lub inkasenta, jeśli w decyzji o odpowiedzialności podatkowej tych podmiotów określone je nienależnie lub w wysokości większej od należnej

4. zobowiązania zapłaconego przez osobę trzecią lub spadkobiercę, jeżeli w decyzji o odpowiedzialności podatkowej lub decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego spadkodawcy określona je nienależnie lub w wysokości większej od należnej.

5. na równi z nadpłatą traktuje się część wpłata, która została zaliczona na poczet odsetek za zwłokę.

← świadczenie odsetek za zwłokę jest świadczeniem akcesoryjnym ( ubocznym ) i powinno dzielić los świadczenia głównego- zaległości podatkowej.

Dotyczy to oczywiście sytuacji, gdy sama zaległość podatkowa nie istniała, a dokonywano wpłat na poczet odsetek za zwłokę od tej należności.

Przesłanki powstania nadpłaty

I. spełnienie świadczenia podatkowego

a. zapłata podatku przez podatnika

b. pobranie podatku przez płatnika

c. wpłata podatku przez płatnika/inkasenta

d. zapłata przez płatnika/inkasenta należności wynikającej z decyzji o odpowiedzialności podatkowej

e. zapłata przez osobę trzecią/spadkobiercę należności wynikającej z decyzji o odpowiedzialności podatkowej/określającej wysokość zobowiązania podatkowego spadkodawcy.

2. świadczenie to jest

a. nienależne w całości ( ŚWIADCZENIE NIENALEŻNE ) - świadczenie podatkowe w świetle obowiązującego prawa w ogóle nie powstało

b. nienależne w części ( ŚWIADCZENIE NADPŁACONE ) świadczenie podatkowe dłużnika jest wyższe niż powinno to wynikać z obowiązującego prawa.

3. określona przyczyna nienależności

a. CONDICTIO INDEBITI - podstawa prawne świadczenia w ogóle nie powstała- wskazanie w deklaracjach podatkowych zobowiązań podatkowych nienależnych lub w kwotach wyższych niż należne

a. błąd w deklaracji w podatku od towarów i usług polegający na zawyżeniu wysokości zobowiązania podatkowego ( Art, 73 §1 pkt 6 )

b. błąd w zeznaniu rocznym ( dla podatników podatku dochodowego ) ( Art. 73 §2 )

c. błąd w deklaracji podatku akcyzowego ( dla podatników podatku akcyzowego- Art. 73 §2 )

d. błąd w deklaracji o wpłatach z zysku na rok obrotowy ( dla jednoosobowych spółek Skarbu Państwa i przedsiębiorstw państwowych - Art. 73 §2 )

b. CONDICTIO CAUSA FINITA - podstawa prawne świadczenia co prawda istniała w chwili jego spełnienia, ale następnie odpadła

i. orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego ( Art. 74 )

- zobowiązanie podatkowe powstało z mocy prawa ( aktu normatywnego )

- odpadnięcie podstawy prawnej - utrata mocy obowiązującej całości lub części aktu normatywnego albo jego uchylenie lub zmiana, na podstawie którego powstało zobowiązanie podatkowe

- odpadnięcie nastąpiło w wyniku orzeczenia TK.

ii. zmiana decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego/określającej wysokość zaległości podatkowej/o odpowiedzialności podatkowej

iii. uchylenie lub stwierdzenie nieważności decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego/określającej wysokość zaległości podatkowej/o odpowiedzialności podatkowej

4. spełnienie świadczenia nastąpiło z zamiarem wykonania zobowiązania podatkowego.

Moment powstania nadpłaty ( Art. 73 )

Zasada: z dniem spełnienia świadczenia

Wyjątki:

a. w przypadku błędu w deklaracji w podatku od towarów i usług- z dniem złożenia korekty deklaracji obniżającej wysokość zobowiązania podatkowego

b. w przypadku błędu w zeznaniu rocznym- z dniem złożenia zeznania

c. w przypadku błędu w deklaracji podatku akcyzowego- z dniem złożenia deklaracji

d. w przypadku błędu w deklaracji o wpłatach z zysku na rok obrotowy- z dniem złożenia deklaracji.

Określenie wysokości nadpłaty

Zasada: organ podatkowy ( Art. 74a )

a. z urzędu ( ← decyzja wydawana na podstawie Art. 21 §3 )

Wyjątki : podatnik

a. gdy składa zeznanie roczne ( Art. 73 §2 )

b. gdy składa deklarację podatku akcyzowego ( Art. 73 §2 )

c. gdy składa deklarację o wpłatach z zysku na rok obrotowego ( Art. 73 §2 )

d. gdy nadpłata powstałą w wyniku orzeczenia TK , a zobowiązanie powstało z mocy prawa ( Art. 74 )

- jeśli podatnik deklarację, z której wynika wysokość zobowiązania podatkowego - we wniosku o jej zwrot, składając jednocześnie skorygowaną deklarację

- jeśli podatnik został rozliczony przez płatnika - we wniosku o jej zwrot, składając równocześnie zeznanie roczne

← domniemanie prawidłowości deklaracji ( Art. 21 §2 )- organ, jeśli ma wątpliwości co do prawidłowości deklaracji, musi to domniemanie obalić.

- jeśli podatnik nie był zobowiązany do złożenia deklaracji- we wniosku o jej zwrot.

Skutki prawne

1. nadpłata wraz z oprocentowaniem podlega zaliczeniu z urzędu na poczet

a. zaległości podatkowych

b. wraz z odsetkami za zwłokę

c. odsetek od niezapłaconych zaliczek

d. bieżących zobowiązań podatkowych.

2. zaliczenie nadpłaty wraz z oprocentowaniem na poczet należności przyszłych,

a. na wniosek podatnika

b. z urzędu- gdy wysokość nadpłaty nie przekracza wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym.

3. zwrot nadpłaty wraz z oprocentowaniem z urzędu, jeśli

a. zaległości/bieżące zobowiązania nie występują i

b. dłużnik nie złożył wniosku o zaliczenie nadpłaty w całości lub w części na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych

c. wysokość nadpłaty jest równa co najmniej kosztom upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym.

Termin, w jakim powinien nastąpić zwrot nadpłaty ( Art. 77 )

a. 30 dni od wydania decyzji o zmianie/uchyleniu lub stwierdzeniu nieważności decyzji

- ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego,

- określającej wysokość zobowiązania podatkowego,

- o odpowiedzialności podatkowej płatnika/inkasenta

- o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej/spadkobiercy

Wyjątek:

a. gdy w terminie 3 miesięcy od

- dnia uchylenia/stwierdzenia nieważności decyzji

- doręczenia organowi podatkowemu odpisu orzeczenia sądu administracyjnego ze stwierdzeniem jego prawomocności, uchylającego decyzję/stwierdzającego jej nieważność

b. jeśli wydana została nowa decyzja w tej samej sprawie- 30 dni od dnia wydania nowej decyzji

c. jeśli nie wydana została nowa decyzja - bez zbędnej zwłoki.

b. 30 dni od dnia wydania decyzji stwierdzającej nadpłatę/określającej wysokość nadpłaty

c. 14 dni od dni doręczenia organowi podatkowemu odpisu orzeczenia sądu administracyjnego, ze stwierdzeniem jego prawomocności, uchylającego decyzję organu podatkowego I instancji lub stwierdzającego jej nieważność

d. 30 dni od dnia złożenia wniosku o zwrot nadpłaty, gdy powstała wskutek orzeczenia TK

e. 3 miesiące od dnia złożenia zeznania rocznego/deklaracji podatku akcyzowego/deklaracji o wpłatach z zysku za rok obrotowy

Wyjątki: w przypadku korekty deklaracji

i. przez organ- 3 miesiące od dnia upływu terminu do wniesienia sprzeciwu

ii. przez podatnika - 3 miesiące od dnia skorygowania.

f. 2 miesiące od dnia złożenia wniosku o stwierdzenie nadpłaty wraz ze skorygowanym zeznaniem ( deklaracją ), lecz nie wcześniej niż w terminie3 miesięcy od dnia złożenia zeznania lub deklaracji.

Sposób zwrotu nadpłaty ( Art. 77b )

a. w formie bezgotówkowej - na wskazany rachunek bankowy, jeśli

- z urzędu - gdy dłużnik jest zobowiązany do posiadania rachunku bankowego albo

- na żądanie dłużnika

Dniem zwrotu nadpłaty jest wówczas dzień obciążenia rachunku bankowego organu podatkowego na podstawie polecenia przelewu.

b. w formie gotówkowej- jeśli

- dłużnik nie jest zobowiązany do posiadania rachunku bankowego i

- nie zażądał zwrotu nadpłaty na rachunek bankowy.

Następuje:

- przekazem pocztowym ( pomniejsza się kwotę nadpłaty o koszty jej zwrotu )

Dniem zwrotu nadpłaty jest dzień złożenia przekazu pocztowego.

- w kasie organu podatkowego ( wyłączny sposób, jeśli kwota nadpłaty nie przekracza kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym ).

Dniem zwrotu nadpłaty jest wówczas dzień wypłacania kwoty lub pozostawienia nadpłaty do dyspozycji w kasie organu podatkowego.

Oprocentowanie nadpłaty

Ratio legis - występowanie nadpłaty oznacza dla dłużnika utratę potencjalnych korzyści płynących z faktu posiadania środków finansowych.

Zasada: oprocentowanie nadpłaty -

a. powstaje ex lege - nie jest konieczne wydanie decyzji.

Stawka oprocentowania nadpłat

W wysokości równej wysokości odsetek za zwłokę pobieranych od zaległości podatkowych.

a. w przypadku wydania decyzji o zmianie/uchyleniu stwierdzeniu nieważności decyzji/doręczenia orzeczenia sądu administracyjnego

Zasada: od dnia powstania nadpłaty

Wyjątek: od dnia wydania decyzji o zmianie/uchyleniu decyzji

- jeśli organ podatkowy przyczynił się do powstania przesłanki zmiany/uchylenia decyzji,

- dotyczy tylko uchylenia/zmiany decyzji ( a nie stwierdzenia nieważności ).

- nadpłata nie została zwrócona w terminie

b. w przypadku doręczenia orzeczenia sądu administracyjnego - od dnia powstania nadpłaty

c. w przypadku gdy nadpłata powstała wskutek orzeczenia TK

- od dnia powstania nadpłaty do dnia jej zwrotu- jeśli dłużnik złoży wniosek o zwrot nadpłaty w terminie 30 dni od

- od dnia powstania nadpłaty do 30 dnia od wejścia w życie orzeczenia TK lub od dnia, w którym uchylono lub zmieniono w całości lub części akt normatywny - jeśli dłużnik złożył wniosek o zwrot nadpłaty po upływie 30 dni od

- dnia wejścia w życie orzeczenia TK,

- dnia, w którym uchylono/zmieniono w całości/ części akt normatywny

Wyjątek

a. nie podlegają oprocentowaniu nadpłaty, których wysokość nie przekracza wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym.

b. w przypadku wydania decyzji stwierdzającej nadpłatę/określającej wysokość nadpłaty/złożenia wniosku o stwierdzenie nadpłaty wraz ze skorygowanym zeznaniem-

Wyjątki:

- gdy nadpłata nie została zwrócona w terminie 30 dni od dnia wydania decyzji stwierdzającej nadpłatę

- gdy decyzja stwierdzająca nadpłatę nie została wydana w terminie 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku o stwierdzenie nadpłaty

Wyjątek: do opóźnienia w wydaniu decyzji przyczynił się dłużnik

- gdy nadpłata nie została zwrócona w terminie 2 miesięcznym

Wyjątek: do opóźnienia w zwrocie przyczynił się dłużnik.

W takim wypadku odsetki przysługują od dnia złożenia wniosku o stwierdzenie nadpłaty wraz ze skorygowanym zeznaniem/deklaracją.

c. w przypadku złożenia zeznania rocznego/deklaracji podatku akcyzowego/deklaracji o wpłatach z zysku za rok obrotowy

Wyjątek: gdy nadpłata nie została zwrócona w terminie 3 miesięcy od

- dnia złożenia deklaracji/zeznań lub

- dnia skorygowania zeznania lub deklaracji.

W takim wypadku odsetki przysługują od dnia powstania nadpłaty.

Wniosek o stwierdzenie nadpłaty

Uprawnieni ( Art. 75 )

a. podatnik, który:

- kwestionuje zasadność pobrania przez płatnika podatku albo

- kwestionuje wysokość pobranego podatku

b. podatnik, którego zobowiązanie podatkowego powstaje z mocy prawa, jeśli

- w zeznaniu rocznym/deklaracji podatku akcyzowego/deklaracji o wpłatach z zysku za rok obrotowy -

- wykazali zobowiązanie podatkowe nienależne lub w wysokości większej od należnej i

- wpłacili zadeklarowany podatek albo

- wykazali nadpłatę w wysokości mniejsze od należnej

- w innych deklaracjach ( z wyjątkiem deklaracji dotyczącej zaliczek na podatek dochodowy )

- wykazali zobowiązanie podatkowe nienależne lub w wysokości większej od należnej i

- wpłacili zadeklarowany podatek.

- nie będą obowiązanymi do składania zeznań/deklaracji dokonali wpłaty podatku nienależnego lub w wysokości większej od należnej

c. płatnikom/inkasentom, jeśli

- w złożonej deklaracji wykazali oraz wpłacili podatek w wysokości większej od wysokości pobranego podatku,

- w złożonej deklaracji wykazali oraz wpłacili podatek w wysokości większej od należnej,

- nie będąc obowiązanymi do składania deklaracji wpłacili podatek w wysokości większej od należnej.

Prekluzja prawa do złożenia wniosku o stwierdzenie nadpłaty ( Art.79 )

Zasada: 5 lat od

a. jeśli podatnik kwestionuje zasadność pobrania podatku przez płatnika/wysokość pobranego podatku

- pobranie przez płatnika podatku nienależnie lub w wysokości większej od należnej

- uprawomocnienia się decyzji o uchyleniu lub zmianie decyzji, na podstawie której płatnik dokonał obliczenia podatku

b. jeśli podatnik/płatnik/inkasent byli zobowiązani do składania deklaracji/zeznania

- dnia złożenia zeznania/deklaracji

c. jeśli podatnik/płatnik/inkasent nie byli zobowiązani do składania deklaracji/zeznania-

- dnia w którym dokonano wpłaty podatku.

Wyjątek: gdy ustawy podatkowe przewidują inny tryb zwrotu podatku.

Prekluzja ( Art. 80 )

1. prawo do zwrotu nadpłaty

Przerwanie biegu terminu ( tylko do zwrotu nadpłaty )

a. złożenie wniosku o stwierdzenie nadpłaty

b. złożenie wniosku o zaliczenie nadpłaty na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych

c. złożenie wniosku o zwrot nadpłaty

2. prawo do złożenia wniosku o zaliczenie nadpłaty na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych

3. możliwość zaliczenia nadpłaty na poczet zaległych oraz bieżących/ zobowiązań podatkowych.

5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin do jej zwrotu.

ŹRÓDŁA INFORMACJI ORGANU PODATKWEGO O PODATKOWYCH STANACH FAKTYCZNYCH

Ratio legis - uczestnicy obrotu dokonują s każdym momencie najrozmaitszych czynności. Część z nich jest czynnościami relewantnymi z punktu widzenia prawa podatkowego - czynności te są zdarzeniami prawno- podatkowymi , wywołują określone skutki w sferze prawa podatkowego w postaci powstania obowiązku podatkowego..

Np. A dokonał na darowizny na rzecz B. Jest to zdarzenie relewantne z punktu widzenia prawa podatkowego ( ustawa o podatku od spadków i darowizn )- powoduje powstanie obowiązku podatkowego po stronie A jak i B. Od wartości przedmiotu darowizny zależy teraz, czy obowiązek ten przekształci się w zobowiązanie podatkowe czy też nie.

Czy np. A zawarł umowę sprzedaży pojazdu z B. Jest to czynność cywilnoprawna - jej dokonanie powoduje powstanie obowiązku podatkowego po obu stronach tej czynności ( ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych ).

Organy podatkowe muszą zatem:

I. po pierwsze - ustalić stan prawny - jakieś określone znamionowo zdarzenie x zgodnie z normą N powoduje powstanie po stronie podmiotu p powstanie obowiązku podatkowego.

Np. obowiązuje ustawa o podatku od czynności cywilno - prawnych- kto zawiera czynność cywilnoprawną, powinien uiścić podatek od określonej wartości przedmiotu tej czynności.

2. po drugie - ustalić stan faktyczny - czy w obrocie wystąpiło takie zdarzenie Z, które daje się zakwalifikować jako zdarzenie x i skutkiem tego powstanie konkretny obowiązek podatkowy.

Np. stwierdzono, że pan A tego i tego dnia zawarł umowę sprzedaży samochodu Renault Clio z panem B ( sprzedawcą ). Wobec tego pan A i pan B, zgodnie z normą ww. ustawy wejdą w pole obowiązku podatkowego.

Wiedza organu podatkowego

I. jeśli chodzi o stan prawny - IURA NOVIT CURIA - sąd ( w tym wypadku organ podatkowy ) zna prawo - w tym wypadku należy domniemywać, że stan prawny jest organowi podatkowemu znany.

II. jeśli chodzi o stan faktyczny, to organ może czerpać tą wiedzę z następujących źródeł.

Przepisy są porozrzucane po całej op, tutaj podjęta została próba ich systematyzacji.

1. od samych podatników

a. DEKLARACJE PODATKOWE - Art. 3 pkt 5, Art. 3a - 3c, Art. 81- 81b )

b. KSIĘGI PODATKOWE ( Art. 3 pkt 4 , Art. 86, Art. 193 )

c. RACHUNKI ( Art. 87 - 88 )

2. w drodze własnych działań ( KONTROLA PODATKOWA - Art. 281- 292 )

3. od innych osób, pozostających w rozmaitych związkach z podatnikami

- INFORMACJE PODATKOWE - Art. 82 - 86, Art. 182- 185 ).

DEKLARACJE PODATKOWE ( Art. 3 pkt 5, Art. 3a - 3c, Art. 81- 81b )- -oświadczenie wiedzy podatnika/płatnika/inkasenta dotyczące faktów mających znaczenie dla powstania i wysokości zobowiązania podatkowego.

Nie jest jasne, czy jest to jednocześnie oświadczenie woli podatnika.

Ratio legis - Obowiązek składania deklaracji spotykany jest w podatkach płaconych na zasadzie samoobliczania, a dane w nich zawarte ułatwiają kontrolę prawidłowości płacenia podatku przez podatnika. Zazwyczaj dotyczy stanów faktycznych jeszcze nie do końca ukształtowanych ( np. dochód osiągnięty od początku roku podatkowego do określonego momentu ).

1. DEKLARACJE SENSU STRICTO

2. ZEZNANIA PODATKOWE - oświadczenie wiedzy podatnika dotyczące zamkniętych w czasie stanów faktycznych, mających znaczenie dla powstania i wysokości zobowiązania podatkowego.

Np. dochód osiągnięty w roku podatkowym, wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych.

3. WYKAZY - sformalizowane oświadczenie wiedzy podatnika, dotyczące istotnych dla ustalenia wysokość zobowiązania podatkowego parametrów nieruchomości oraz innych obiektów znajdujących się we władaniu podatnika, sposób ich wykorzystania.

Obowiązek prowadzenia wykazów zawierają przepisy dotyczące podatku od nieruchomości.

4. INNE INFORMACJE

Podmioty zobowiązane do składania deklaracji podatkowych

1. podatnik

2. płatnik

3. inkasent

Forma deklaracji

1. pisemna

2. elektroniczna

Wyjątek: gdy przepisy odrębne stanowią inaczej

a. w przypadku podatków państwowych - Art. 3a - 3b

Podmioty

- podmiot pozostające we właściwości naczelników urzędów skarbowych ds. obsługi niektórych kategorii podatników,

- organy administracji publicznej,

- sądy,

- komornicy sądowi,

- notariusze

Wymogi formalne

- dane ustalone w formacie elektronicznym, zawarte we wzorcze deklaracji określonym w odrębnych przepisach,

- podpis elektroniczny ( ← ustawa o podpisie elektronicznym )

Szczegóły - rozporządzenie ministra właściwego ds. finansów publicznych w porozumieniu z ministrem właściwym ds. informatyzacji.

b. w przypadków podatków samorządowych ( Art. 3c ) - regulują odrębne przepisy

Skutki prawne deklaracji podatkowej

I. Zasada: domniemanie prawidłowości deklaracji

a. jeśli zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy prawa - to podatek wykazany w deklaracji jest podatkiem do zapłaty ( Art. 21 §2 )

Jest to akt stosowania prawa ( przez podatnika )-

- wynika z niego powinność zapłaty

- jest podstawą egzekucji,

- jest podstawą zabezpieczenia,

- stanowi podstawę do wszczęcia postępowania w sprawie odpowiedzialności osoby trzeciej

b. jeśli zobowiązanie podatkowe powstaje poprzez wymiar- to wysokość zobowiązania podatkowego ustala się zgodnie z danymi zawartymi w deklaracji ( Art. 21 §5 ).

Podatek rolny, leśny, od nieruchomości od osób fizycznych, od spadków i darowizn. Samo złożenie deklaracji nie skutkuje obowiązkiem zapłaty podatku, bo zobowiązanie podatkowe może powstać tu dopiero z chwilą doręczenia decyzji.

Wyjątki: obalenie domniemania prawidłowości deklaracji - zob. powstawania zobowiązań podatkowych.

II. możliwość skorygowania treści korekty deklaracji

1. AUTOKOREKTA z inicjatywy samego podatnika/płatnika/inkasenta ( Art. 81, 81b )

Wyjątki

a. gdy przepisy odrębne stanowią inaczej

b. przez czas trwania postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej - w zakresie objętym tym postępowaniem - złożona korekta nie wywołuje skutków prawnych

c. po zakończeniu postępowania podatkowego - w zakresie objętym decyzją określającą wysokość zobowiązania podatkowego.

d. po zakończeniu kontroli skarbowej- w zakresie podatku od towarów i usług.

Podmioty uprawnione

- podatnik,

- płatnik,

- inkasent

Forma

- złożenie korygującej deklaracji

- dołączone pisemna uzasadnienie przyczyn korekty.

2. Z INICJATYWY ORGANU PODATKOWEGO w toku czynności sprawdzających ( Art. 274 )

Przesłanki stwierdzenie przez organ, że

a. deklaracja zawiera

- błędy rachunkowe lub

- inne oczywiste omyłki

Muszą w sposób oczywisty wynikać z danych zawartych w deklaracji. Nie chodzi tu np. o podanie wadliwej wielkości dochodu, jeżeli było to skutkiem nieprawidłowego zaliczenia wydatków do kosztów uzyskania przychodu.

b. deklarację wypełniono niezgodnie z ustalonymi wymaganiami.

Np. złożenie deklaracji na druku sporządzonym przez podatnika, gdy przepisy wymagają złożenia jej na blankiecie o ustalonym wzorze urzędowym czy też złożenie deklaracji nie zawierającej wszystkich wymaganych danych.

Skutki

a. KOREKTA POD NADZOREM- zwrócenie się do składającego deklarację o:

- skorygowanie deklaracji

- złożenie niezbędnych wyjaśnień ze wskazaniem przyczyny z powodu których informacje zawarte w deklaracji poddaje się w wątpliwość

Wówczas

i. organ podatkowy uwierzytelnia kopię skorygowanej deklaracji i

ii. doręcza ją podatnikowi wraz z informacją o skutkach korekty

iii. na korektę podatnik może wnieść sprzeciw w terminie 14 od dnia doręczenia uwierzytelnionej kopii skorygowanej deklaracji

- jeśli podatnik wniesie sprzeciw w terminie- to anuluje to korektę

- jeśli podatnik nie wniesie sprzeciwu w terminie- to korekta wywołuje takie skutki jak korekta złożona przez podatnika.

b. KOREKTA ORGANU - sam koryguje deklarację dokonując w niej stosowanych poprawek lub uzupełnień, jeśli w wyniku tej korekty nie przekracza kwoty 1000 zł kwota:

- zmiany wysokości zobowiązania podatkowego,

- kwoty nadpłaty,

- kwoty zwrotu podatku,

- kwoty wysokości straty.

KSIĘGI PODATKOWE ( Art. 3 pkt 4, Art. 86, Art. 193 )

1.

a. księgi rachunkowe ( ustawa z 1994 o rachunkowości ).

Obejmują dziennik, konta księgi głównej, w której obowiązuje ujęcie każdej operacji zgodnie z zasadą podwójnego zapisu ( ewidencja syntetyczna ), konta ksiąg pomocniczych ( ewidencja analityczna ), wykaz składników aktywów i pasywów ( inwentarz ), zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej i ksiąg pomocniczych.

b. podatkowa księga przychodów i rozchodów - ( rozporządzenie Ministra Finansów z 1995 ).

Do jej prowadzenia obowiązane są osoby fizyczne/spółki cywilne osób fizycznych, prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą.

c. ewidencje

Np.

- ewidencja sprzedaży towarów i usług ( ustawa z 1993 o podatku od towarów i usług ).

- ewidencja przychodów ( ustawa z 1998 o zryczałtowanym podatku dochodowym od przychodów ewidencjonowanych oraz niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne ).

- ewidencja przebiegu pojazdu.

d. rejestry

Np.

- rejestr opłaty skarbowej,

- rejestr podatku od gier,

- rejestr podatku od spadków i daroiwzn

2. obowiązek ich prowadzenia obciąża podatników/płatników/inkasentów

3. obowiązek ten wynika z odrębnych przepisów

4. prowadzenie tych ksiąg następuje dla celów podatkowych.

Skutki prawne obowiązku prowadzenia ksiąg podatkowych

I. obowiązek przechowywania ksiąg podatkowych oraz związanych z ich prowadzeniem dokumentów ( Art. 86 §1 )

a. termin ad quem - do czasu upływu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego ( Art. 70 - 71 )

Ratio legis - skoro po tym czasie zobowiązanie podatkowe już wygaśnie, to księgi, które służyć mają właśnie do określenia przez organ takiego zobowiązania, staną się bezprzedmiotowe.

II. w przypadku likwidacji lub rozwiązania osoby prawnej/jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej ( Art. 86 §2 )

- podmiot dokonujący jej likwidacji/rozwiązania zawiadamia pisemnie właściwy organ podatkowy o miejscu przechowywania ksiąg podatkowych oraz dokumentów związanych z ich prowadzeniem,

- termin ad quem - ostatni dzień istnienia tej osoby prawnej/jednostki organizacyjnej.

III. mają one szczególną moc dowodową Art. 193 )

1. Zasada: mają taką samą mocą dowodową jak dokumenty publiczne ( szczególna moc dowodowa )- stanowią dowód tego, co wynika z zawartych w niej zapisów.

a. domniemanie prawdziwości

b. domniemanie zgodności z prawem

Zatem we wszystkich tych podatkach, w których istnieje obowiązek prowadzenia ksiąg w celu rejestrowania zdarzeń mających wpływ na ustalenie podstawy opodatkowania, podatnik zaś prowadzi księgi w sposób prawidłowy, podstawa ich wymiaru nie może zostać ustalona w innej wysokości, niż wynika to z ksiąg podatkowych. Możliwość przyjęcia za podstawę rozstrzygnięcia podatkowego innego stanu niż wynikający z księgi podatkowej zachodzi dopiero wówczas, gdy wskazane wyżej domniemanie zostaną obalone w sposób prawem przewidziany.

Aby posiadać tę moc muszą być prowadzone

a. RZETELNIE - dokonywane w nich zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty ( Art. 193 §2 )

STAN RZECZYWISTY - tzn.

- dane zdarzenie obiektywnie ( rzeczywiście ) miało miejsce,

- dane zdarzenie miało taką treść jaka określona jest w księdze.

PRZECIWDZIAŁANIE OBEJĆIU PRAWA PODATKWEGO ( Art. 199a

Ratio legis - czasem mogą się pojawić wątpliwości, jak zakwalifikować dane zdarzenie.

W toku nowelizacji z 2005 zrezygnowano z ogólnej klauzuli obejścia prawa podatkowego- skreślono Art. 24b§1. W miejsce tego wprowadzono przepis Art. 199a.

1. ustalenie treści czynności prawnej - uwzględniać należy:

a. zgodny zamiar stron i

b. cel czynności

c. a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony czynności

Jeśli zachodzi rozbieżność pomiędzy dosłownym brzmieniem oświadczeń woli a zgodnym zamiarem stron a celem czynności- jest to czynność pozorna

- skutki podatkowej wywodzi się z ukrytej czynności prawnej.

2. przyznanie organowi podatkowemu legitymacji procesowej do wystąpienia do sądu powszechnego z PYTANIEM PREJUDYCJALNYM istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego prawa

Nie powinno to być traktowane jako powództwo o ustalenie.

Przesłanki:

a. wątpliwości co od istnienia:

- stosunku prawnego lub

- prawa

b. wątpliwości te wynikają

- z dowodów zgromadzonych w toku postępowania, w szczególności zeznań strony

- lub z tego, że strona w ogóle odmawia składania zeznań.

d. z istnieniem tego stosunku prawnego/prawa związane są skutki podatkowe.

b. I W SPOSÓB NIEWADLIWY - zgodnie z zasadami wynikającymi z odrębnych przepisów ( Art. 193 §3 )

2. Wyjątek: pozbawienie szczególnej mocy dowodowej - w takim zakresie, w jakim stwierdzona została nierzetelność lub wadliwość

Nie znaczny to, że księgi podatkowe w ogóle nie są już dowodem, tracą tylko szczególną moc dowodową, natomiast traktowane są teraz jak dokumenty prywatne i podlegają swobodnej ocenie dowodów.

Ciężar dowodu spoczywa na organie podatkowym!

a. jeśli prowadzone są nierzetelnie i w sposób wadliwy - to pozbawienie szczególnej mocy dowodowej

b. jeśli prowadzone są nierzetelnie i w sposób niewadliwy - to pozbawienie szczególnej mocy dowodowej

c. jeśli prowadzone są rzetelnie i w sposób wadliwy - to

- jeśli wady nie mają istotnego znaczenia dla sprawy - zachowują szczególną moc dowodową

- jeśli wady mają istotne znaczenie dla sprawy - pozbawienie szczególnej mocy dowodowej.

Tryb obalenia domniemania

1. organ w protokole badania ksiąg określa

- w jakiej części nie uznaje mocy dowodowej ksiąg,

- za jaki okres nie uznaje mocy dowodowej ksiąg

2. odpis protokołu organ doręcza stroni

3. strona, w terminie 14 dni od doręczenia protokołu, może

a. wnieść zastrzeżenia do zawartych w nim ustaleń

b. przedstawić jednocześnie dowody, które umożliwią organowi podatkowemu prawidłowe określenie podstawy opodatkowania.

- jeśli te dowody na tyle uzupełnią dane pochodzące z ksiąg, że będzie możliwe prawidłowe określenie podstawy opodatkowania - to organ odstąpi od określenia podstawy opodatkowania w drodze oszacowania ( Art. 23 §2 )

- jeśli te dowody nie pozwalają na prawidłowe określenie podstawy opodatkowania- to organ określi podstawę opodatkowania w drodze oszacowania ( Art. 23 §1 ).

Ratio legis - ochrona podatnika. Nawet jeśli księgi podatkowe nie mają mocy dowodowej, może on uniknąć niekorzystnego dla niego oszacowania.

RACHUNKI ( Art. 87- 88 ) - pisemne dokumenty potwierdzające dokonanie sprzedaży lub wykonanie usługi

Ratio legis -

i. w interesie organów podatkowych - kontrola rzetelności prowadzonej dokumentacji

ii. w interesie podatników, którzy są uprawnieni do żądania wystawienia rachunku - szereg przepisów prawa podatkowego uzależnia możliwość skorzystania z ulg czy zwolnień związanych z zakupami towarów lub usług od wykazania faktu ich poniesienia rachunkami wystawionymi przez kontrahenta.

iii. w interesie podatników, którzy są obowiązani do wystawienia rachunku - gdy księgi podatkowe okazują się mieć braki, podatnik może - aby uniknąć niekorzystnego dlań oszacowania- przedstawić organowi podatkowemu rachunki w celu prawidłowego określenia podstawy opodatkowania ( Art. 193 §8 ).

Przesłanki powstania obowiązku wystawienia rachunku

1. wykonanie zobowiązania cywilnoprawnego- dokonanie sprzedaży lub wykonanie usługi

2. sprzedawcą lub usługodawcą jest podatnik prowadzący działalność gospodarczą

3. żądanie kupującego/usługobiorcy

Jest to prawo podmiotowe kształtujące - kupującego/usługobiorcy

- skutkiem jest powstanie stosunku prawnego pomiędzy kupującym/usługobiorcą a jego kontrahentem, gdzie świadczenie polega na wystawieniu rachunku

- jest opatrzone terminem prekluzyjnym - 3 miesiące od dnia wydania towaru lub wykonania usługi ( Art. 87 §4 ).

- skutkiem upływu terminu jest przejście uprawnienia do decydowania o tym, czy rachunek zostanie wystawiony czy też nie, na sprzedawcę/usługodawcę ( "podatnik nie ma obowiązku wystawienia rachunku )

4. odrębne przepisy nie stanowią inaczej

5. przesłanka negatywna- ( Art. 87 §2 )- rolnicy, jeśli:

a. sprzedają produkty roślinne i zwierzęce pochodzące z własnej uprawy lub hodowli i

b. produkty te są nieprzerobione sposobem przemysłowym.

Np. mleko od krowy.

Wyjątek: jeśli sprzedaż jest dokonywana przez rolnika w miejscu:

- odrębnym i,

- stałym i

- miejsce to znajduje się poza obrębem uprawy lub hodowli.

Ciężar dowodu spoczywa na kupującym.

Skutki prawne żądania wystawienia rachunku

1. obowiązek wystawienia rachunku w terminie:

Skutki zależą od tego, kiedy zostało zgłoszone żądanie

a. jeśli przed wykonaniem usługi/wydaniem towaru- 7 dni od dnia wykonania usługi/wydania towaru

b. jeśli po wykonaniu usługi/wydaniu towaru- 7 dni od dnia zgłoszenia żądania.

2. co do wymogów formalnych rachunku- rozporządzenie Ministra Finansów z 2001 ( delegacja- Art. 87 §5 )

3. obowiązek ( Art. 88 )

a. numerowania rachunków

b. przechowywania tych rachunków, w kolejności po ich wystawieniu

- jeśli obowiązek ciąży na podatnika wystawiającym rachunek- kopie tych rachunków

- jeśli obowiązek ciąży na podatniku obowiązanym do żądania rachunków- oryginały rachunków.

Termin ad quem - do upływu okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

4. są dowodami w postępowaniu podatkowym - dokumentami prywatnymi, podlegające swobodnej ocenie dowodów.

Ich moc dowodowa jest zatem słabsza niż prowadzonych rzetelnie i w sposób niewadliwy ksiąg podatkowych.

INFORMACJE PODATKOWE ( Rozdział 11, Art. 82 - 85 )

INFORMACJE PODATKOWE - dostarczają materiałów faktycznych służących do ustalenia istnienia obowiązku podatkowego oraz przekształcenia go w zobowiązanie podatkowe.

Ratio legis - informacje odgrywają dużą rolę w postępowaniu podatkowym, dostarczają zarówno danych o określonych podatnikach, danych świadczących o rozmiarach źródeł opodatkowania i o ogólnych przejawach życia gospodarczego na danym terenie.

Podmioty obciążone obowiązkiem sporządzania i przekazywania informacji

1. osoby prawne

2. jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej

3. osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.

Jest to więc ujawnienie TAJEMNICY HANDLOWEJ.

Te kategorie podmiotów, które zwykle określane są w szczególnym prawie podatkowym jako podmioty podlegające obowiązkowi podatkowemu. Wchodzą w stosunku cywilnoprawne skutkujące obciążeniami i mogą być wezwane do ujawnienia okoliczności, co skutkuje następnie możliwością wszczęcia postępowania podatkowego, gdyby się okazało, że kontrahent nie zgłosił obowiązku podatkwego.

Tryb

1. na pisemne żądanie organu podatkowego -

Organ podatkowy w takim wypadku określa:

- zakres żądanych informacji i

- termin ich przekazania.

2. bez wezwania przez organ podatkowy

3. w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach

Zakres przedmiotowy informacji

1. na żądanie organu podatkowego -

a. zdarzenia wynikające ze stosunków cywilnoprawnych/prawa pracy, jeśli

- mogą mieć wpływ na powstanie obowiązku podatkowego lub

- wysokość zobowiązania podatkowego

- osób lub jednostek z którymi zawarto umowę.

2. bez wezwania prze organ podatkowy -

a. umowy zawarte z nierezydentami w rozumieniu prawa dewizowego.

b. Art. 82a - informacje składane przez rezydentów.

Przesłanki

i. określony układ podmiotowy

a. nierezydent A- podmiot zagraniczny wypłacający wynagrodzenie

b. nierezydent B - osoba fizyczna otrzymująca wynagrodzenie od pierwszego nierezydenta

c. rezydent podmiot polski,

- na którego rzecz są świadczone usługi ( praca ) nierezydenta B,

- i na którym ciąży obowiązek udzielania informacji podatkowych.

Czyli ktoś przyjeżdża do Polski w celu świadczenia usług ( wykonywania pracy ) na rzecz podmiotów krajowych ( polskich ) i otrzymuje za to wynagrodzenie od podmiotu zagranicznego. Np. staże zagraniczne.

ii. udzielenie informacji podatkowej może mieć wpływ na powstanie obowiązku podatkowego/wysokość zobowiązania podatkowego osób utrzymujących wynagrodzenie w związku z:

- umowami o unikaniu podwójnego opodatkowania oraz

- innymi ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których stroną jest RP

iii. podmiot będący nierezydentem

- bezpośrednio lub pośrednio bierze udział w zarządzaniu lub kontroli podmiotu, którego dotyczy obowiązek informacyjny, albo

- posiada udział w kapitale tego podmiotu uprawniający do co najmniej 5% wszystkich prawo głosu.

Szczegóły - → Rozporządzenie ministra właściwego ds. finansów publicznych.

3. szczególne obciążenia informacjami podatkowymi

a. banki/spółdzielcze kasy oszczędnościowo- kredytowe - automatycznie

- przekazywanie ministrowi właściwemu ds. finansów publicznych, w formie dokumentu elektronicznego, comiesięcznych informacji o założonych i zlikwidowanych rachunkach bankowych, związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, w terminie do 7 dnia następnego miesiąca.

b. jednostki organizacyjne Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - na pisemne żądanie naczelnika urzędu skarbowego/celnego -

- sporządzenia i przekazania informacji o składkach płatnika i ubezpieczonego

c. banki/spółdzielcze kasy oszczędnościowo- kredytowe/inne instytucje finansowe - i. na pisemne żądanie ministra właściwego ds. finansów publicznych/jego upoważnionego przedstawiciela i

ii. w razie wystąpienia władz państw obcych

- w zakresie i na zasadach określonych w rozdziale o wymianie informacji podatkowych z innymi państwami,

- wynikających z ratyfikowanych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania i innych ratyfikowanych umów, których stroną jest RP.

Ratio legis - unikanie podwójnego opodatkowania.

Szczegółowy zakres informacji podatkowych/zasady/tryb ich sporządzania →

a. Rozporządzenie Ministra Finansów z 2002 w sprawie informacji podatkowych.

b. szczególny tryb - Rozporządzenie Ministra Finansów z 2003 w sprawie informacji podatkowych przekazywanych przez organy lub jednostki podległe:

i. Ministrowi Obrony Narodowej

ii. ministrowi właściwemu ds. wewnętrznych

iii. ministrowi właściwemu ds. administracji publicznej.

Przekazywanie informacji odbywa się tu w trybie przewidzianych dla dokumentów zawierających tajemnicę służbową.

Ratio legis - informacje składane przez te podmioty wymagają specjalnej ochrony ze względu na charakter działalności przez nie prowadzonej.

d1. sądy

d2. komornicy sądowi

d3. notariusze

- sporządzenie i przekazywanie właściwym organom podatkowym informacji wynikających ze zdarzeń prawnych, które mogą spowodować powstanie zobowiązania podatkowego .

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2004 ( Art. 84 ).

Np. podział majątku wspólnego, stwierdzenie nabycia spadku, sprzedaż egzekucyjna, przeniesienie własności nieruchomości.

e. inne podmioty - na podstawie rozporządzeń ministra właściwego ds. finansów publicznych ( At. 85- fakultatywne ).

Np. Rozporządzenie z 2001 w sprawie składania zeznań podatkowych przez podatników podatku od spadków i darowizn.

f. UCHYLENIE TAJEMNICY BANKOWEJ ( Art. 182 - 183 )

a. sporządzenie określonych informacji

b. przekazanie tych informacji organowi podatkowemu

Podmioty obciążone - instytucje finansowe

Ratio legis - te podmioty mają na co dzień do czynienia z czynnościami obrotu, które powodować mogą powstanie obowiązku podatkowego.

1. banki

2. zakłady ubezpieczeniowe

3. fundusze inwestycyjne

4. banki prowadzące działalność maklerską w zakresie działalności prowadzonych indywidualnych kont emerytalnych

5. domy maklerskie

6. spółdzielcze kasy oszczędnościowo - kredytowe.

7. towarzystwa funduszy inwestycyjnych

- tylko punkt f,

- tylko sporządzanie

Przesłanki

a. z dowodów zgromadzonych w toku postępowania podatkowego wynika potrzeba uzupełnienia tych dowodów lub

b. zgromadzone dowody w postępowaniu podatkowym wymagają porównania z informacjami pochodzącymi od instytucji finansowych ( czyli budzą wątpliwości co do wiarygodności ) i

c. uprzednie wezwanie do udzielania informacji z tego zakresu albo do upoważnienia do wystąpienia do instytucji finansowych o przekazanie tych informacji i

d. bierność strony- w wyznaczonym terminie:

- nie udzieliła informacji

- nie upoważniła do wystąpienia do instytucji finansowych o przekazanie informacji

Jest to forma dobrowolnego udostępnienia przez stronę organowi podatkowemu informacji finansowej. W takim przypadku naczelnik urzędu skarbowego/celnego nie kieruje do instytucji finansowych żądania sporządzenia informacji i ich przekazania, lecz występuje do tych instytucji na podstawie udzielonego mu przez stronę upoważnienia. Działając w granicach upoważnienia naczelnik korzysta z takich uprawnień, jakie przysługują klientowi banku.

- udzieliła informacji, które wymagają uzupełnienia lub porównania z informacjami pochodzącymi od instytucji finansowej.

Tryb

Na żądanie naczelnika urzędu skarbowego/celnego ( Art. 184 )

a. żądający powinien zwracać szczególną uwagę na zasadę szczególnego zaufania pomiędzy instytucjami finansowymi a ich klientami

Ratio legis - przekazanie organom podatkowym informacji finansowych może doprowadzić do podważenia zaufania klientów do instytucji finansowych. Znaczenie przepisu jest następujące - - wystąpienie z żądaniem udzielenia informacji finansowej powinno ograniczać się do przypadków, w których jest to rzeczywiście niezbędne i

- zakres żądanych informacji powinien być ograniczony do niezbędnego minimum

b. wymogi formalne

- zakres informacji

- termin ich przekazania

- wskazanie przesłanek uzasadniających konieczność uzyskania informacji

- dowody na zajście tych przesłanek

Zakres przedmiotowy

1. określone informacje- dotyczące

a. posiadanych rachunków bankowych/ oszczędnościowych/ liczby tych rachunków / obrotów i stanów tych rachunków

b. posiadanych rachunków pieniężnych/ rachunków papierów wartościowych/ liczby tych rachunków/ obrotów i stanów tych rachunków

c. zawartych umów kredytowych / umów pożyczek pieniężnych/ umów depozytowych

d. nabytych za pośrednictwem banków akcji Skarbu Państwa/ obligacji Skarbu Państwa/ obrotu tymi papierami wartościowymi

e. obrotu wydawanymi przez banki certyfikatami depozytowymi/ innymi papierami wartościowymi.

f. umorzone jednostki uczestnictwa ( tylko w przypadku towarzystw funduszy inwestycyjnych

2. informacje te dotyczą strony postępowania.

Nie jest zatem dopuszczalne żądanie informacji o operacjach bankowych dokonywanych np. przez kontrahentów.

Zakres swobody instytucji finansowych - mają tylko dwie możliwości

a. jeśli żądanie ma braki formalne- obligatoryjnie odmawiają udzielenia informacji ( Art. 185 )

b. jeśli żądanie nie ma braków formalnych - obligatoryjnie udzielają informacji ( sankcja - odpowiedzialność karno - skarbowa - Art. 80 kks ).

Instytucje finansowe nie są więc uprawnione do merytorycznej oceny zasadności żądania.

TAJEMNICA SKARBOWA ( Dział VII, Art. 293 - 305 )

TAJEMNICA SKARBOWA - zakaz ujawniania informacji zawartych w dokumentach składanych organom podatkowym przez podatników/płatników/inkasentów, a także informacji uzyskanych przez organy podatkowe z innych źródeł, a odnoszących się do konkretnych osób.

Ratio legis - dwa przeciwstawne interesy:

a. interes publiczny - konieczne staje się ujawnienie wszelkich danych kształtujących obowiązek lub mogących pośrednio na ten obowiązek wpływać.

b. interes prywatny - ochrona prywatności, odnoszących się do sytuacji indywidualnej, mienia, źródeł dochodów.

Remedium na ten konflikt jest instytucja tajemnicy skarbowej - nakłada na organy podatkowe obowiązek zachowania w tajemnicy wszystkich tych danych, które podatnik lub inne osoby powierzają organom podatkowym.

Zakres przedmiotowy ochrony ( Art. 293 )

1. dane indywidualne

2. zawarte w:

a. deklaracji podatkowej

b. innych dokumentach składanych przez podatników/płatników/inkasentów ( księgi podatkowe, rachunki )

c. informacje podatkowe przekazywane organom podatkowym przez inne podmioty

d. aktach dokumentujących czynności sprawdzająca

e. akta postępowania podatkowego/kontroli podatkowej/postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe/wykroczenia skarbowe

f. dokumentacji rachunkowej organu podatkowego

g. informacje uzyskane przez organy podatkowe z banków oraz innych źródeł

h. informacje uzyskane w toku postępowania w sprawie zawarcia porozumień w sprawie cen transakcyjnych.

i. natomiast a contrario nie są objęte tajemnicą skarbową dane podatnika w małych interpretacjach ( Art. 14a ) - aczkolwiek interpretacje te są publikowane na stronie internetowej bez podania danych identyfikujących podatnika.

Podmioty zobowiązane do przestrzegania tajemnicy skarbowej ( Art. 294 )

a. pracownicy urzędów skarbowych oraz izb skarbowych

b. funkcjonariusze celni/pracownicy urzędów celnych oraz izb celnych

c. wójt/burmistrz/prezydent/starosta/marszałek województwa , pracownicy samorządowych finansowych

d. członkowie samorządowych kolegiów odwoławczych/pracownicy biur tych kolegiów

e. minister właściwy d. finansów publicznych oraz pracownicy urzędu obsługującego ministra

f. osoby, które na podstawie odrębnych przepisów odbywają praktykę zawodową w urzędzie obsługującego ministra/organach podatkowych

g. przedstawiciele obcej władzy obecni w toku czynności kontrolnych w związku z prowadzeniem równoczesnych kontroli.

Zachowanie tajemnicy obowiązuje również po ustaniu zatrudnienia lub zakończeniu praktyki zawodowej.

h. inne osoby, którym udostępniono informacje objęte tajemnicą skarbową

Wyjątek:

- na ich ujawnienie zezwala przepis prawa

- nie dotyczy osób, których dotyczą informacje objęte tajemnicą skarbową.

Podmioty, które posiadają dostęp do informacji objętych tajemnicą skarbową

1. tajemnica bankowa objęta tajemnicą skarbową ( Art. 295 )

- funkcjonariuszowi celnemu

- pracownikowi załatwiającemu sprawę

- ich bezpośrednim przełożonym,

- naczelnikowi urzędu skarbowego/celnego

- organom i pracownikom organów kontroli skarbowej ( Art. 305c )- właściwym w zakresie dzielenia i występowania o udzielenie informacji

2. tajemnica dotycząca cen transakcyjnych ( Art. 295a )

- pracownik załatwiający sprawę

- jego bezpośredni przełożony

- minister właściwy ds. finansów publicznych

Podmioty, którym informacje objęte tajemnicą skarbową mogą być udostępnione

1. jeśli są jednocześnie objęte tajemnicą bankową ( Art. 297 )

- minister właściwy ds. finansów publicznych/dyrektor izby skarbowej/izby celnej - w toku postępowania podatkowego/ o przestępstwa skarbowe/ o wykroczenia skarbowe/ kontrolnego prowadzonego w urzędzie skarbowym/ celnym,

- inni naczelnicy urzędów skarbowych/ celnych/ organy kontroli skarbowej- w związku ze wszczętym postępowaniem podatkowym/ w sprawach o przestępstwa skarbowe/ wykroczenia skarbowe/ kontrolą podatkową

- Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej- zgodnie z przepisami ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu o 2002,

- sąd/ prokurator- w związku z toczącym się postępowaniem

- Minister Sprawiedliwości/ I Prezes SN/ Prezes NSA- w związku z badaniem sprawy w celu złożenia rewizjii nadzwyczajnej

- RPO-

- jeśli strona wniesienie podania o złożenie rewizji nadzwyczajnej albo

- w związku z jego udziałem w postępowaniu administracyjnym

- Prokurator Generalny

-w związku z badaniem sprawy w celu złożenia rewizji nadzwyczajnej

- na wniosek właściwego prokuratora

- w związku z udziałem prokuratora w postępowaniu przed NSA,

- w przypadku udziału prokuratora w postępowaniu administracyjnym

- służby ochrony państwa/ AW/ Policja/ Żandarmeria Wojskowa/ Straż Graniczna/ Służba Więzienna/ ich funkcjonariusze/żołnierze, jeśli posiadają pisemne upoważnienie - w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia postępowania sprawdzającego na podstawie przepisów o ochronie informacji niejawnych.

2. jeśli nie są jednocześnie objęte tajemnicą bankową ( Art. 298 - 299 )

- minister właściwy ds. finansów publicznych

- inne organy podatkowe

- organy kontroli skarbowej

- pracownicy wywiadu skarbowego

- NIK- w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o NIK

- sąd/prokurator/ upoważnienie pisemnie przez prokuratora funkcjonariusze Policji/ABW- w związku z toczącym się postępowaniem

- służby ochrony państwa/ AW/ Policji/ Żandarmerii Wojskowej/ Straży Granicznej/ Służby Więziennej- jw.

- biegli powołani w toku postępowania podatkowego/kontroli podatkowej- w zakresie określonym przez organ podatkowy

- wojewoda/ Prezes Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców- w zakresie prowadzonych postępowań dotyczących legalizacji pobytu cudzoziemców na terytorium RP

- inne organy- w przypadkach i na zasadach określonych w

- odrębnych ustawach,

- ratyfikowanych umowach międzynarodowych, których stroną jest RP.

114

---