Główne orientacje polityki społecznej
1. Zaspokajanie potrzeb głównie społecznych, materialnych i kulturowych.
Żeby mówić o potrzebach trzeba wyznaczyć pewne standardy:
a) podstawowe
b) bezpieczeństwa
c) uznania
d) społeczne
e) samorealizacji -jako szczyt piramidy potrzeb wg Maslowa
2. Kreowanie rozwoju społecznego
Zespoły kryteriów rozwoju społecznego
a) jakie decydujące potrzeby potrzebne są do rozwoju życia (osiągnięcie dobrobytu społecznego)
b) kto ma formułować cele i metody rozwoju (na ile obywatele mają wpływ na zaspokajanie potrzeb)
c) dotyczy treści współżycia społecznego (brany jest pod uwagę stopień zgodności bądź
konfliktowości dążeń ludzkich)
3. Dokonywanie zmian w strukturze społeczeństwa.
Teraz polityka społeczna dąży do 3 orientacji - powstaje grupa społeczna (grupa biznesu), która byłaby zadowolona z takiej polityki.
Problem zabezpieczenia społecznego - Państwo mówi, że będzie zabezpieczało tylko I filar (20%), II filar - fundusze emerytalne (9%). Dlatego dobrze jest się ubezpieczyć indywidualnie w III filarze.
Polityka społeczna - jest to działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludności oraz stosunków społecznych mające na celu m. in. zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu i zapewnienie ładu społecznego. Jako państwowa - polityka społeczna jest realizowana przez wiele polityk szczegółowych np. polityka emerytalno-rentowa, pomocy społecznej, ochrony zdrowia, zatrudnienia, rodziny, mieszkaniowa i socjalizacyjna.
Cele polityki społecznej
- bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie)
- inwestycje w człowieka - tworzenie równych szans rozwoju ludzi, kształcenie młodego pokolenia (są czynnikiem rozwoju ekonomicznego sprawiając, że wartości socjalne uzależnione są od polityki gospodarczej)
- pokój społeczny - jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej
- życie rodzinne - akcentowanie życia rodzinnego oznacza powrót do wartości związków między ludźmi i poczucia bezpieczeństwa na podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnego ze strony osób i instytucji.
Polityka Społeczna - pojęcia.
Polityka społeczna - działania państwa oraz innych ciał publicznych i sił społecznych, które zajmują się kształtowaniem warunków życia ludności oraz stosunków międzyludzkich (zwłaszcza w środowisku zamieszkania i pracy).
Polityka socjalna - obejmuje węższy zasięg działań, ograniczający się do udzielania bezekwiwalentnych świadczeń
Postęp społeczny - ciąg zmian społecznych, któremu przypisujemy pozytywne cechy, dzięki któremu przybywa zrealizowanych wartości, społeczeństwo staje się podobniejsze do „dobrego społeczeństwa”
Wzrost - może oznaczać ilościowy rozrost jednakowych - i jednakowy negatywnych składników
Rozwój - może oznaczać wzrost i dojrzewanie np. dziecka wyrastającego na przestępcę
Postęp - przebudowa społeczeństwa w społeczeństwo sprawiedliwe i sprawne
ILO - Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP)
ECOSOC - Rada Gospodarczo-Społeczna ONZ
UNICEF - Fundusz ONZ Pomocy Dzieciom
UNESCO - Organizacja ONZ ds. Oświaty, Nauki i Kultury
WHO - Światowa Organizacja Zdrowia
FAO - Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa
UNHCR - Urząd Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców
UNDP - Program Rozwoju ONZ
UNRISD - Instytut Badawczy ONZ ds. Rozwoju Społecznego
UNEP - Program ONZ ds. Ochrony Środowiska
UNFPA - Fundusz ONZ dla Działalności Ludnościowej
IOM - Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji
PHARE - Polska i Węgry : Pomoc w Restrukturyzacji Gospodarek
OECD - Organizacja Współpracy Ekonomicznej i Rozwoju, zrzeszająca najbogatsze państwa świata
Kwestia społeczna - niedogodności, które odznaczają się szczególną dotkliwością dla potencjału osobowego społeczeństwa, są następstwem niedostosowania sposobu, w jaki funkcjonuje społeczeństwo do podstawowych potrzeb indywidualnych i zbiorowych, nie są możliwe do rozwiązania siłami pojedynczych grup ludzkich.
Kwestie społeczne - charakteryzują się występowaniem na masową skalę skrajnie trudnych sytuacji w życiu jednostek i rodzin; utrwalającym się upośledzeniem poszczególnych środowisk i kategorii ludności ; piętrzącymi się konfliktami zakłócającymi funkcjonowanie społeczeństwa.
Problem społeczny - wszelkiego rodzaju dolegliwości, zakłócenia, niedogodności występujące w życiu zbiorowym
Skuteczność polityki społecznej- świadczy o niej przede wszystkim to, że coraz mniej ludzi w społeczeństwie potrzebuje doraźnego ratunku, zbliżanie się do takiego celu wymaga aktywizacji wszystkich sfer polityki społecznej w szerokim sensie
Ruch naturalny - obejmuje urodzenia, zgony i zmiany stanu cywilnego.
Przyrost naturalny - różnica między urodzeniami a liczbą zgonów
Ruch przestrzenny - oznacza migrację, czyli przemieszczenia ludności zarówno w obrębie państwa (migracje wewnętrzne), jak i związane przekraczaniem jego granic (migracje zewnętrzne).
Przyrost rzeczywisty - saldo migracji zewnętrznych (dodatnie lub ujemne) zsumowane z przyrostem naturalnym, jest ot faktyczna zmiana liczby ludności kraju w przyjętej jednostce czasu.
Polityka pronatalistyczna - zmierza do zachowania lub podniesienia istniejącego poziomu dzietności i w konsekwencji do odmłodzenia struktury wiekowej społeczeństwa oraz zwiększenia liczby urodzeń (świadczenia socjalne związane z macierzyństwem i wychowaniem dzieci)
Polityka antynatalistyczna (depopulacyjna) - zmierza do ograniczenia liczby urodzeń i zmniejszenia tempa przyrostu naturalnego.
Neutralna polityka ludnościowa - pozostawia sprawę prokreacji swobodnemu uznaniu ludności.
Zahamowanie migracji wewnętrznych - w związku z trudnościami znalezienia pracy i spadkiem rozmiarów budownictwa mieszkaniowego
Polityka prorodzinna - trafia do rodzin najbardziej potrzebujących pomocy oraz poprawiająca sytuację społeczną i warunki startu życiowego już narodzonych dzieci
Ubóstwo - stan, w którym jednostce czy grupie społecznej brakuje środków na zaspokajanie podstawowych potrzeb uznawanych w danej społeczności za niezbędne (jest pojęciem relatywnym ; uznaje się je za skutki wad strukturalnych danej społeczności)
Wskaźniki rozwoju społecznego (trzy wymiary dobrobytu) - zdrowie, edukacja oraz rozwój gospodarczy
Stopa skolaryzacji - jest to odsetek uczących się obliczany dla trzech grup wiekowych, w Polsce : 7-14; 15-18; 19-24 lat.
Analfabeta - wg UNESCO, to osoba, która nie potrafi ze zrozumieniem zarówno przeczytać jak i napisać krótkiej wypowiedzi na temat własnego życia.
Analfabeta funkcjonalny - osoba, która nie potrafi posłużyć się umiejętnością czytania, pisania i liczenia dla swojego rozwoju i rozwoju społeczności, do której należy
Kwestia pracownicza - to kształtowanie położenia materialnego pracowników, społecznej sytuacji w sferze pracy, humanizacji pracy, wreszcie określaniu miejsca pracowników (ustawodawstwo pracy)
Rynek pracy - miejsce zetknięcia się podaży i popytu na pracę, a jego podstawowa funkcja polega na dążeniu do równoważenia obu tych elementów (podaż = pracownicy; popyt = pracodawca; podaż>popyt=bezrobocie)
Stan pełnego zatrudnienia - każdy człowiek zdolny i chętny do pracy znajduje pracę w stosunkowo krótkim czasie
Bezrobocie - większa lub mniejsza liczba osób zdolnych do pracy i jej poszukujących nie znajduje zatrudnienia
Bezrobocie (kwestia społeczna) - dotyczy dużych grup społecznych, polega na kumulowaniu negatywnych cech położenia materialnego, społecznego i politycznego ; jest odbierane przez tę grupę jako nieprawidłowe, zakłóca jej prawidłowy rozwój, wywołuje społeczny niepokój i jest źródłem napięć społecznych, a nawet konfliktów, nie może być w pełni rozwiązane w ramach grupy, którą dotknęło zagrożenie, przy wykorzystaniu dostępnych jej metod i możliwości ; może być rozwiązane tylko drogą podjęcia szerokich działań przez państwo.
Rodzaje bezrobocia - koniunkturalne - wiąże się z wahaniami koniunktury
- strukturalne - wynika z niedopasowania rozmiarów struktury popytu gospodarki na siłę roboczą z jej podażą
- frykcyjne - w związku z normalnym przepływem pracowników między zakładami
- technologiczne - ze względu na rozwój postępu technicznego i organizacyjnego
- jawne - osoby zarejestrowane jako bezrobotni poszukujący pracy
- ukryte -
- krótkotrwałe - do 12 miesięcy
- długotrwałe - ponad 12 miesięcy
- powszechne -
- regionalne -
Bezrobotny - to osoba nie zatrudniona, zdolna i gotowa do pracy, nie ucząca się w szkole dziennej, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania rejonowym Urzędzie Pracy, jeżeli ukończyła 18 lat (wyjątek młodociani absolwenci), a nie ukończyła 60 lub 65 lat (kobiety i mężczyźni), nie ma prawa do emerytury, renty inwalidzkiej, świadczeń rehabilitacyjnych, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, wychowawczego, nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej powyżej 2 ha przeliczeniowych.
Programy pasywne - zasiłki dla bezrobotnych ; świadczenia przedemerytalne ; wcześniejsze emerytury finansowane przez ZUS
Programy aktywne - szkolenie i przekwalifikowywanie bezrobotnych i zasiłki szkoleniowe; prace interwencyjne i aktywizacja zawodowa absolwentów ; roboty publiczne ; pożyczki na tworzenie małych przedsiębiorstw; przygotowywanie zawodowe młodocianych
Prace interwencyjne - zatrudnienie bezrobotnego przez pracodawcę w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy, w wyniku umowy zawartej z rejonowym Urzędem Pracy, który kompensuje pracodawcy część wynagrodzenia. Mają one na celu utrzymanie zatrudnienia po upływie okresu wspierania finansowego przez Urząd Pracy.
Roboty publiczne - zatrudnienie bezrobotnego w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy, przy pracach organizowanych i finansowanych przez organy samorządu terytorialnego lub administracji rządowej
Programy specjalne - działania w celu promocji zatrudnienia, inicjowanie przez organy zatrudnienia na rzecz osób zakwalifikowanych do grup ryzyka na lokalnych rynkach pracy
Wzrost i rozwój gospodarczy
1. Rozwój gospodarczy
2. Wzrost gospodarczy
Są to dwa różne terminy, oznaczają różne pojęcia.
Wzrost jest tożsamy ze wzrostem PKB. Jest to kategoria ilościowa.
Wzrost gospodarczy = wzrost PKB
Rozwój to wzrost + zmiany strukturalne sprzyjające rozwojowi. Jest trudny do policzenia.
Zmianą strukturalną sprzyjającą rozwojowi jest:
- zmiana charakteru zatrudnienia (zmiana z sektora rolniczego do pozarolniczego);
- wzrost udziału pracowników z wyższym wykształceniem w ogólnej liczbie zatrudnionych;
- wzrost zatrudnienia w nowoczesnych gałęziach gospodarki, a spadek w tradycyjnych;
- spadek zanieczyszczenia środowiska naturalnego;
- obniżka wskaźnika śmiertelności niemowląt.
Te wskaźniki, ich pogorszenie, oznaczają pogorszenie rozwoju gospodarczego.
Miary wzrostu.
Miarą wzrostu jest tempo wzrostu PKB oraz inne miary, charakteryzująca osiągnięty poziom wzrostu. Jest to PKB na mieszkańca liczony w $. Im więcej wynosi PKB, tym większy poziom wzrostu gospodarczego. Kraje najbogatsze - 20-30 tys. $ na mieszkańca; niezamożne (Polska) 5-8 tys. $ na mieszkańca; najbiedniejsze 100$ na mieszkańca.
Kraje takie jak Polska (do 5 tys. $) nie płacą skłądek na ONZ oraz mogą liczyć na pomoc finansową.
Rozwój mierzymy przez indeksy dobrobytu czyli wskaźnik wzrostu + zmiany struktury.
Doktrynalne ujęcie wzrostu gospodarczego.
O potrzebie osiągania wzrostu gospodarczego mierzonego w PKB mówiono, że załatwi wszystko - „Wzrost jest Bogiem”.
Rekordowe tempo wzrostu PKB - w Polsce w latach 1971-1975 PKB wynosił 10%, tymczasem zaś w krajach kapitalistycznych - 3%.
„Gospodarka rowerowa” - oznacza szybki wzrost gospodarczy (poddana została ostrej krytyce). Odchodzono od doktrynalnego ujęcia wzrostu gospodarczego.
„Gasnąca krzywa wzrostu gospodarczego” - połączenie osiągniętego wzrostu gospodarczego z możliwym do osiągnięcia tempem wzrostu gospodarczego.
Im wyższy poziom wzrostu, tym niższe tempo wzrostu. Przy wysokim poziomie nie może być wysokiego tempa.
„Wzrost zerowy” - gospodarka z roku na rok osiąga ten sam wolumen PKB. Brak wzrostu nie oznacza zmiany struktury tworzenia i podziału PKB.
Do kryzysu przyczyniły się raporty Klubu Rzymskiego (nieformalne zrzeszenie najbardziej wpływowych ludzi świata). Raporty - oceniające rozwój cywilizacji - z dziedziny ekonomii.
„Granice wzrostu gospodarczego” - raport Klubu Rzymskiego 1972r. - ukazał się kiedy jeszcze powszechnie panowała doktryna, że wzrost jest Bogiem, skrytykował wzrost gospodarczy i uznał go za szkodliwy.
Przedstawiono w nim kilka barier wzrostu gospodarczego, które jeśli nie zostaną zmniejszone, mogą zagrozić cywilizacji np.:
- wyczerpywanie się zasobów naturalnych - groźba, że tych bogactw zabraknie dla przyszłych pokoleń m. in. rudy, węgla, ropy, złota itp. oznaczać to będzie początkowo wzrost cen, a następnie całkowity brak;
- skażenie środowiska - lata `60 i '70 największe skażenie środowiska (wód i powietrza), rozmiary skażenia były katastrofalne i zagrażały życiu ludzi.
Rafineria Płocka - lata '60 - wzrost liczby poronień - najbardziej trujące wyziewy, których nie widać.
Następny raport dopuszczał wzrost gospodarczy - „teoria wzrostu ograniczonego” - dopuszczał wzrost gospodarczy w krajach słabo rozwiniętych i tam gdzie nie ma gospodarki krajowej, kraje bogate powinny czuć się w obowiązku pomagać krajom biednym.
Gospodarkę dzielimy na 3 sektory:
1. rolnictwo, rybołówstwo, myśliwstwo
2. przemysł, górnictwo, budownictwo
3. usługi produkcyjne, materialne (zw. Z produktem, naprawa obuwia, samochodu) i niematerialne (jeden człowiek świadczy usługi drugiemu, adwokat, lekarz, nauczyciel)
Materialne i niematerialne były ważne dla gospodarki planowej, ponieważ w ówczesnej gospodarce materialne tworzyły dochody narodowe, a niematerialne nie tworzyły dochodu narodowego.
Jeżeli następuje wzrost gospodarczy mierzony wzrostem PKB, to w pierwszej kolejności rozwija się rolnictwo, później przemysł i usługi.
Prawo Clarka i Fishera
Wraz ze wzrostem gospodarczym następuje względne zmniejszenie zatrudnienia w sektorze 1, połączone ze wzrostem zatrudnienia w sektorze 2, a następnie w wyniku dalszych procesów wzrostu gospodarczego ze względnym spadkiem zatrudnienia w sektorze 2 i ze zwiększeniem zasobów pracy absorbowany przez sektor 3.
Opracowanie: Dariusz Opioła
Zakres polityki społecznej można ujmować bardzo szeroko, traktując ją jako aktywność państwa i innych podmiotów publicznych czy prywatnych, która kształtuje jakość życia ludzi, ale można ją także zawęzić do tych aspektów ludzkiego życia, kiedy wymagana jest pewna interwencja w sytuacji niezaspokojenia potrzeb uznawanych za podstawowe. Można również aktywność polityki społecznej uznać za działania zmierzające do rozwiązywania problemów społecznych, z tym jednak zastrzeżeniem, że obecnie istnieje wiele sporów interpretacyjnych wokół tego, co jest, a co nie jest problemem społecznym. Od przyjętego zakresu polityki społecznej zależy nie tylko to, kto zostanie objęty opiekuńczą działalnością państwa, lub innych podmiotów polityki społecznej, ale również to, jakie formy ta działalność przybierze.
W literaturze przedmiotu, polityki społecznej, najczęściej przyjmuje się, że wszystkie współczesne państwa w mniejszym czy w większym stopniu zasługują na miano państwa opiekuńczego, tzw. welfare state, co sprawia, że samo pojęcie państwa opiekuńczego traci na swojej ostrości i staje się nieprzydatne dla rozważań nad problematyką polityki społecznej.
Procesy dostosowawcze do wymogów Unii Europejskiej stanowią wyzwanie dla krajowej polityki społecznej, która z jednej strony powinna sprostać zobowiązaniom przyjętym wobec zewnętrznych partnerów, a z drugiej, nie może nie uwzględniać wewnętrznych uwarunkowań społeczno-gospodarczych. Te wewnętrzne uwarunkowania to między innymi masowe bezrobocie, duże obszary ubóstwa, znaczące zróżnicowanie wynagrodzeń i dochodów czy postępująca marginalizacja pewnych grup społecznych.
W kontekście problemu bezrobocia warto zwrócić uwagę, że ono samo w sobie wydaje się być odporne na wszelkie działania interwencyjne z zewnątrz chociaż można dopatrywać się pewnych rezerw w lokalnych rynkach pracy oraz reorientacji polityki przeciwdziałania bezrobociu.
Analizując okoliczności warunkujące politykę społeczną w Polsce należy wziąć pod uwagę dwa aspekty. Pierwszy z nich, wynika ze swoistości polskiej sytuacji, która wiąże się z historycznymi uwarunkowaniami obecnego stanu polityki społecznej. Drugi, odnosi się do ekspansji polityki społecznej wraz ze wzrostem gospodarczym i umacnianiem się demokracji w państwie.
Coraz częściej, w opinii polityków społecznych, pojawia się nowe podejście do polityki społecznej, które widzi umocnienie rozwiązań ubezpieczeniowych i kredytowych. Podejście to zakłada, że są lepsze rozwiązania od typu zaopatrzeniowego i opiekuńczego państwa, wskazując na rozwiązania typu ubezpieczeniowego. Rozwiązanie to odbywać się może przy racjonalności mechanizmów rynkowych alokacji dóbr i usług.
Należy przede wszystkim odejść od spychania polityki społecznej na margines działań interwencyjnych i doraźnych, nastawionych głównie na łagodzenie skutków, a przygotować programy koordynujące jej funkcjonowanie w skali całego kraju, jak i na poziomie lokalnym.
Próbując przedstawić krótką analizę dziedzin polityki społecznej w Polsce i ich uwarunkowań pragnę zwrócić uwagę, na przedmiot zainteresowań polityki społecznej. Przedmiotem jej zainteresowań są potrzeby, ich rodzaje, stan i sposób ich zaspokajania z punktu widzenia celu generalnego, jakim jest postęp społeczny. Postęp ten, to ciąg zmian społecznych, którym przypisujemy pozytywne cechy, odzwierciedlających się poprzez realizację programów służących pewnym wartościom, połączonych z pragmatycznym podejściem do sposobów i tempa ich osiągania.
Dziedziny polityki społecznej, takie jak szeroko rozumiane świadczenia społeczne, zabezpieczenie społeczne czy obciążenia podatkowe społeczeństwa można rozpatrywać pod względem proponowanych działań, a także ich realizacji w praktyce.
Można także zauważyć, że większość przepisów uchwalanych w formie Kart, Deklaracji czy innych uzupełnień w postaci Protokołów do umów międzynarodowych, mają na celu głównie ustanowienie podstawowych zasad społecznych i sposobów ich realizacji, którymi powinny kierować się państwa-strony postanowień.
Dziedziny polityki społecznej można rozważać w szerokim zakresie, o czym wspomniałam na początku, a jej poszczególne elementy mają ogromny wpływ na stanowienie przepisów międzynarodowych, a co najważniejsze, doprowadza do zmian przepisów wewnątrz naszego kraju. Postarałam się przedstawić ostatnio wprowadzone zmiany dotyczące polityki społecznej. Zmiany te, są następstwem nie tylko wspomnianych umów międzynarodowych, ale najczęściej zmian w gospodarce państwa.
Niestety, wprowadzane zmiany wynikające ze zmian w sytuacji gospodarczej powodują zaostrzenie kryteriów dostępu do świadczeń zagwarantowanych przez państwo w dziedzinie polityki społecznej. Celem tych zmian nie jest jednak zubożenie społeczeństwa, a poprawa budżetu państwa, z jednej strony, a niejako zmuszeniem społeczeństwa do większej aktywności zarówno na rynku pracy, jak i na innych płaszczyznach polityki społecznej, z drugiej strony.
Biorąc pod uwagę sposób korzystania naszego społeczeństwa ze świadczeń społecznych i często roszczeniowe podejście do praw im przysługujących dostosowanie przepisów staje się niełatwym zadaniem. W efekcie dochodzi do napięć społecznych, wymuszania zmian korzystnych dla niektórych grup społecznych i ogólnego niezadowolenia z ekipy rządzącej, aktualnie sprawującej władzę.
Działalność instytucji państwowych, np. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, czy międzynarodowych, np. Rada Europy, Zgromadzenie Ogólne ONZ sprowadza się do przygotowania odpowiednich zasad korzystania z praw społecznych i dążyć do jak najefektywniejszego sposobu ich realizacji, starając się nie łamać podstawowych praw człowieka, tzn. do życia i wolności, do pracy, ochrony zdrowia i do nauki.
Swoiste dziedziny polityki społecznej, to dziedziny, których nie da się pominąć każdego dnia, przez każdego człowieka biorącego udział w życiu społecznym. Nie ważne jest, czy będzie to osoba bogata, polityk, ludzie żyjący na średnim poziomie czy ludzie z marginesu społecznego, każdy z nich korzysta ze świadczeń społecznych w mniejszym lub większym stopniu.
Elżbieta Zdanowicz ; współpraca: Dariusz Opioła
Pomoc społeczna
Skierowana jest do osób i rodzin niezdolnych samodzielnie zaspokoić niezbędnych potrzeb życiowych. Środki na ten cel gromadzone są przez instytucje państwowe. Pomoc społeczną reguluje ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. uchwalona przez Sejm, odpowiada ona aktualnym potrzebom i określa miejsce pomocy społecznej w systemie zabezpieczenia społecznego.
Należy zwrócić uwagę, na nowelizacje tej ustawy, które pomimo iż odpowiadają aktualnym potrzebom, to jednak określane w nich warunki uzyskania pomocy są dla wielu rodzin często absurdalne, np. wysokość świadczeń dla rodzin wielodzietnych.
Intencją ustawodawcy było nie tyle ograniczanie świadczeniobiorców pomocy społecznej, co umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia. Jednym słowem, celem pomocy społecznej jest zapobieganie powstawaniu trudnych sytuacji życiowych i zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych jednostek, grup i rodzin.
Od osób korzystających z tej pomocy wymaga się współudziału w rozwiązywaniu tych trudnych sytuacji życiowych. Pomoc ta powinna doprowadzić w miarę możliwości do życiowego usamodzielnienia się korzystających z pomocy społecznej,
Zmusza to klientów pomocy społecznej do aktywnego rozwiązywania własnych problemów, a nie do postawy biernej i często roszczeniowej.
Prawo do świadczeń z pomocy społecznej przysługuje w szczególności z powodu: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, ochrony macierzyństwa, bezrobocia, niepełnosprawności, alkoholizmu i narkomanii, trudności w przystosowaniu się do życia po opuszczeniu zakładu karnego, czy na skutek klęsk żywiołowych lub ekologicznych.
Oprócz podziału na przyczyny uprawniające do korzystania z pomocy społecznej przewidziano także rodzaje świadczeń, np.: udzielanie schronienia, posiłku i niezbędnego ubrania, usługi opiekuńcze, renty socjalne i zasiłki (stałe, wyrównawcze, okresowe i celowe), pomoc finansowa na pokrycie wydatków na świadczenia lecznicze, czy sprawienie pogrzebu zgodnie z wyznaniem zmarłego. Ustawa preferuje świadczenia pieniężne przyjmując za podstawę ich przyznawania nie sytuację majątkową, lecz ich bieżące dochody.
W 1999 roku wprowadzono w życie reformę administracyjną, a wraz z nią podział zadań związanych z pomocą społeczną między gminę, powiat, województwo. Głównym organem w strukturze organizacyjnej pomocy społecznej są utworzone powiatowe centra pomocy rodzinie (PCPR).
Świadczenia społeczne
Świadczenia społeczne stanowią bardzo ważną część polityki społecznej nie tylko ze względu na swoją masowość i skalę wydatków, ale tytułu funkcji jakie spełniają, zasad ich przekazu oraz struktury odbiorców.
Bezekwiwalentny przepływ pieniędzy i usług z różnego rodzaju instytucji do uprawnionych do ich odbioru osób określa się jako świadczenia społeczne. Do tych bezpłatnych lub częściowo odpłatnych usług socjalnych mają dostęp liczne grupy ludności, a niekiedy całe społeczeństwo. Rodzi to problem w jaki sposób je organizować pod względem źródła finansowania i dystrybucji, a także zagwarantowania grupom społecznym ich otrzymania.
Jak już wcześniej wspomniałem, od przyjętego zakresu polityki społecznej zależy, kto zostanie nimi objęty, to jednak coraz częściej są one uznawane za prawa obywatelskie.
Zakres świadczeń społecznych ujmowany jest wielorako. Najczęściej zawęża się je do wypłacania rent i emerytur, różnego rodzaju zasiłków, a także do przekazu świadczeń lub usług związanych z chorobą, niesprawnością czy też niezaradnością.
Biorąc pod uwagę katalog świadczeń społecznych z podziałem na dziedziny polityki społecznej i formy ich świadczeń możemy powiedzieć, że do podstawowych dziedzin polityki społecznej należą: zabezpieczenia społeczne, pomoc społeczna, rynek pracy i bezrobocie, ochrona zdrowia, rehabilitacja osób niepełnosprawnych, edukację, kulturę, rekreację i kulturę fizyczną, mieszkalnictwo, a także penalizację. Formy świadczeń społecznych, to nie tylko świadczenia pieniężne, ale także świadczenia rzeczowe i zakładowe, usługi na rzecz uprawnionych oraz inne rodzaje świadczeń w postaci np.: pożyczek na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, kredyty dla studentów, świadczenia alimentacyjne, bilety ulgowe (dopłata państwa do biletów), pomoc w spłacie kredytów mieszkaniowych itp.
Świadczeniobiorca korzystający z pomocy państwa jest głównie odbiorcą indywidualnym świadczeń w finalnej fazie jego przekazu, ale jednocześnie jest określany jako odbiorca świadczeń socjalnych lub społecznych. Wynikają z tego powodu rozbieżności między skalą i strukturą potrzeb, oczekiwaniami uprawnionych a możliwościami ich zaspokajania w sferze socjalnej i kulturalnej.
Gromadzenie środków na świadczenia społeczne ma wymiar publiczny i odbywa się z udziałem instytucji państwowych, samorządowych lub pod ich nadzorem.
Jednak wydatkowanie tych środków nie jest w całości na świadczenia indywidualne. Część tych wydatków przeznaczana jest na utrzymanie i rozwój tzw. infrastruktury społecznej, a więc urządzeń, które stanowią materialną podstawę przekazu usług socjalnych i kulturalnych jak, np.: szpitale, sanatoria, domy pomocy społecznej, szkoły, obiekty kulturalne itp.
Warto zwrócić uwagę na funkcjonowanie świadczeń społecznych w warunkach gospodarki nakazowo-rozdzielczej i rynkowej.
Gospodarka nakazowo-rozdzielcza nie obliczała wielkości wydatków, nie dokonywała też szczególnych pomiarów efektywności funkcjonowania infrastruktury społecznej. Znaczna część tej infrastruktury należała do przedsiębiorstw państwowych, które obciążały ją w ogólnym rachunku ich działalności.
W warunkach gospodarki rynkowej i prywatyzacji to rachunek ekonomiczny wpływa nie tylko na zmiany własnościowe, ale także wymusza wyższą efektywność oraz inny podział pracy. Negatywnym tego efektem jest likwidacja przyzakładowych obiektów socjalnych i kulturalnych, oferując w zamian usługi odpłatne. Transformacja ustrojowa, a zwłaszcza jej niekorzystne skutki w postaci masowego bezrobocia, pauperyzacji czy zagrożeń społecznych, wywołują potrzebę zwiększenia świadczeń pieniężnych.
Państwo nie jest w stanie ponosić wszystkie koszty związane ze świadczeniami społecznymi, dlatego też podejmuje daleko idące reformy związane z wydatkami świadczeń. Nie da się ukryć, że głównym celem podejmowanych reform jest zmniejszenie wydatków z budżetu państwa, przy zwiększaniu obciążeń innych podmiotów, np. samorządów terytorialnych czy samych obywateli.
Wachlarz świadczeń społecznych w Polsce jest szeroki i obejmuje wiele dziedzin polityki społecznej, a także formy tych świadczeń (pieniężnych rzeczowych i innych).
W roku 1995 struktura wydatków na świadczenia społeczne wyglądała następująco: ubezpieczenia społeczne (emerytury, renty, zasiłki) - 50%, edukacja - 16,2%, ochrona zdrowia - 14,6%, pomoc dla bezrobotnych z Funduszu Pracy - 6%, pomoc społeczna - 7,2%, pozostałe - 6%. Całość wydatków stanowiła 32% produktu krajowego brutto.[1]
Pokrótce przedstawię funkcje, jakie spełniają świadczenia społeczne.
Obecnie w Polsce podstawową funkcją świadczeń społecznych jest funkcja zabezpieczająca, która ma zapewnić podstawy egzystencji. Związana jest z rosnącą liczbą emerytów i rencistów, bezrobotnych uprawnionych do pobierania zasiłków oraz osób korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej.
Funkcja egalitarna, która w poprzednich warunkach ustrojowych była eksponowana, sprzyjała wyrównywaniu szans przede wszystkim osobom młodym oraz osobom wywodzącym się ze środowisk plebejskich. Podstawy egzystencji miał zapewnić stan pełnego zatrudnienia.
We współczesnej Polsce funkcja ta jest znacznie ograniczona, ale działa głównie w sferze oświaty na szczeblu podstawowym i średnim oraz ochrony zdrowia.
Świadczenia społeczne spełniały również takie funkcje, jak bodźcową i integracyjną - związane z działalnością socjalną zakładów pracy.
Obecna sytuacja gospodarcza nie pozwala nie pozwala na eliminację świadczeń społecznych, ale zmusza do zmiany sposobu gromadzenia tych środków i ich wydatkowania. Dąży się do zwiększenia udziału własnego obywateli w świadczenia społeczne w postaci składek lub tzw. „współpłacenia” za niektóre usługi społeczne, przy jednoczesnym ograniczeniu wydatków budżetu państwa.
Dariusz Opioła
Zmiany gospodarcze i polityczne jakie dokonały się w Polsce w latach `89 i `90 doprowadziły do tego, że Polska dołączyła do grupy krajów o gospodarce rynkowej, co z kolei spowodowało ujawnienie się problemu bezrobocia na szeroką skalę. Trwające przemiany ustroju gospodarczego wywołały wiele procesów społecznych mających różnorodny wpływ na polski rynek pracy. Jednym ze zjawisk o negatywnych skutkach stało się bezrobocie. Jest ono definiowane w różnorodny sposób, ale podstawą każdej definicji jest założenie, że zjawisko to charakteryzuje się pewną liczbą osób bez pracy. Jak podaje słownik terminów ekonomiczno prawnych bezrobocie, to zjawisko, które polega na tym, że pewna liczba pracowników zdolnych do pracy oraz gotowych do jej podjęcia nie znajduje zatrudnienia[1]. Jest to wynik braku równowagi pomiędzy podażą pracy a popytem na pracę. Ponadto, w literaturze naukowej wyróżnia się następujące rodzaje bezrobocia:
- bezrobocie strukturalne - mówimy o nim wtedy gdy występuje niedopasowanie struktury podaży pracy i popytu na pracę ze względu na posiadane kwalifikacje, wykształcenie, zawód czy miejsce zamieszkania. Wynika ono z niedopasowania kwalifikacji pracowników do nowej technologii i braku kompetencji, trudności w dostosowaniu się do zmian systemu produkcyjnego. Ten rodzaj bezrobocia może mięć charakter dosyć trwały, ponieważ jego likwidacja wymaga zazwyczaj zmiany zawodu, kwalifikacji czy tez miejsca zamieszkania.
- bezrobocie frykcyjne - związane z naturalną płynnością siły roboczej, możliwą dzięki pełnej swobodzie zmiany miejsca pracy i wyboru stanowiska pracy. W dynamicznie rozwijającej się gospodarce często pojawiają się niedopasowania między wolnymi miejscami pracy, napływem i odpływem siły roboczej z rynku pracy oraz zmianie miejsc pracy przez pracowników. Rezultatem tych procesów jest to, że występuje pewna liczba wolnych miejsc pracy i osób bezrobotnych. Jest to spowodowane niedostatecznie szybkim przepływem informacji między pracodawcami a pracownikami, zatem musi upłynąć czas zanim bezrobotni znajdą czekające na nich miejsca pracy. Decyzje o zwolnieniu z pracy w celu znalezienia innego zajęcia podejmują sami pracownicy, a czas poszukiwania nowej pracy jest stosunkowo krótki bowiem wynosi mniej niż 3 miesiące.
- bezrobocie długookresowe - dotyczy osób. które pozostają bez pracy od 6 do 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, bowiem czym dłuższa przerwa w pracy, tym maleją szanse na ponowne jej uzyskanie. Rosnące wymagania pracodawców, zmiany technik i organizacji pracy, konieczność uzupełniania kwalifikacji lub w ogóle zmiany zawodu nie sprzyjają skracaniu okresu pozostawania bez pracy. Dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje, że ewentualni kandydaci stają się, ze względu na dezaktualizację swoich wiadomości i doświadczeń, mało interesujący dla pracodawców.
- bezrobocie długotrwałe (chroniczne) - trwa znacznie dłużej niż 12 miesięcy. Spowodowane jest podobnymi przyczynami co bezrobocie długookresowe.
- bezrobocie ukryte - rozumiane jako bezrobocie wśród zatrudnionych. Dotyczy ludzi nie ujętych w statystykach bezrobocia, ponieważ nie rejestrują się w urzędach pracy. Osoby te posiadają dochód, ale nie mają zawartego stosunku ubezpieczeniowego.
Trafną z punktu socjologicznego definicję bezrobocia podał Mieczysław Kabaj.[2] Autor określa bezrobocie jako przesunięcie zasobów pracy ze sfery pracy do sfery bierności zawodowej, w której nie uczestniczy się w procesach pracy. Bierze się udział natomiast w podziale produktu wytworzonego przez innych pracowników.
Osoby bezrobotne to osoby nie pobierające nauki w szkole dziennej, zdrowe i gotowe do podjęcia pracy w danym zawodzie, ale z powodu braku zatrudnienia zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy właściwym dla miejsca zameldowania. Należy pamiętać, ze osoby te powinny także oprócz powyższych, spełniać warunek ukończenia osiemnastu lat oraz warunek pozostawania w wieku aktywności zawodowej.
Podane wyjaśnienie „bezrobotni” zasięgnięto z ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobocia z późn. zm.[3] Obecnie w ustawie nastąpiły znaczne zmiany dotyczące również tego pojęcia jednak ze względu na okres, który brany jest pod uwagę (patrz tytuł) nie zostały one uwzględnione.[4]
Kwestia społeczna bezrobocia
Rynek pracy to miejsce zetknięcia się podaży i popytu na pracę, a jego podstawowa funkcja polega na dążeniu do równoważenia tych elementów.
Bezrobocie - większa lub mniejsza liczba osób zdolnych do pracy i jej poszukujących nie znajduje zatrudnienia. O tym, że bezrobocie stało się kwestią społeczną świadczyła dynamika, skala i struktura tego zjawiska, jak i jego negatywne konsekwencje odczuwane coraz silniej.
Brak pracy jest czynnikiem, który mam wpływ na zaspokajanie ważnych potrzeb społecznych w różnych sferach życia. Prowadzi też do narastania kwestii społecznych jak: kwestia ubóstwa, edukacyjna, zdrowotna itd.
Bezrobocie jako kwestia społeczna - dotyczy dużych grup społecznych, jest odbierana przez tę grupę jako nieprawidłowe, zakłóca jej prawidłowy rozwój, wywołuje społeczny niepokój, jest źródłem napięć społecznych. Nie może być w pełni rozwiązane w ramach grupy przy wykorzystaniu dostępnych jej metod i możliwości, może być rozwiązane tylko drogą podjęcia szerokich działań przez państwo.
Charakterystyka bezrobocia w Polsce:
- wysoki odsetek młodzieży wśród bezrobotnych (1/3)
- wysoki odsetek długotrwale bezrobotnych
- duża skala zróżnicowania regionalnego
- bardzo duży odsetek osób pozbawionych prawa do zasiłku
- znaczny odsetek osób pochodzących ze wsi
Problemem związanym z bezrobociem jest kwestia niedostosowania poziomu i struktury kwalifikacji zasobów pracy do potrzeb rynku pracy (bezrobocie strukturalne).
Walka z bezrobociem - jest możliwa przez kompleksowe działania w sferze ekonomicznej mające na celu wzrost gospodarczy i tworzenie nowych, trwałych miejsc pracy. Zadania polityki społecznej w sferze walki z bezrobociem koncentrują się wokół:
a) problem ochrony pracowników przed utratą zatrudnienia m. in. przez ochronę prawną, przed zwolnieniami indywidualnymi i grupowymi
b) ochronę egzystencji jednostki i rodziny dotkniętej brakiem pracy
c) kreowanie zatrudnienia i pomoc w znalezieniu pracy.
Aktywne instrumenty polityki rynku pracy - wspierają politykę gospodarczą w obszarze rynku pracy przy bezrobociu koniunkturalnym; skłaniają do pobudzenia aktywizacji zawodowej; prace interwencyjne i roboty publiczne nie są stałą pracą.
Aktywne instrumenty polityki rynku pracy: pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, szkolenie i przekwalifikowanie zawodowe, prace interwencyjne, roboty publiczne, pożyczki dla bezrobotnych lub dla pracodawców, dopłaty dla pracodawców zatrudniających bezrobotnych.
Pasywne instrumenty polityki rynku pracy - nie zachęcają bezrobotnych do poszukiwania pracy; łączą się z tym funkcje: rekompensaty za brak pracy i motywacyjna za poszukiwanie pracy. Niestety, obie te funkcje wykluczają się wzajemnie.
Pasywne instrumenty polityki rynku pracy: zasiłki dla bezrobotnych, świadczenia socjalne, wcześniejsze emerytury.
Przyczyny bezrobocia w Polsce
Lata 1990-1991 - ujawnianie się kryzysu gospodarczego, wzrost bezrobocia (pojawiło się). Wcześniej nie występowało pojęcie rynku pracy. Kryzys - skutek przekształceń ustroju społeczno-gospodarczego. Bezrobocie narastało, a wraz z nim degradacja. Przyczyną (bezrobocia) był też spadek popytu konsumpcyjnego w wyniku urynkowienia cen.
Plan Balcerowicza - obniżenie dochodów realnych ludności - przyśpieszył występowanie i rozwój bezrobocia.
Załamanie się inwestycji - kolejna przyczyna.
Załamanie eksportu - głównie powiązań eksportowych z Radą Wzajemnej Pomocy Gospodarczej RWPG.
Polityka fiskalna programu związanego z planem Blacerowicza - walka z inflacją prowadzona zbyt radykalnie. Polegało to na:
- zaostrzeniu rygorów kredytowych wobec przedsiębiorstw;
- urealnienie (urynkowienie) cen nośników energii;
- ograniczaniu wzrostu płac (tzw. popiwek), przez to ograniczenie siły nabywczej ludności;
- wzrost cen towarów, wyrobów i usług;
- spadek popytu konsumpcyjnego (spadek poziomu życia).
Likwidacja bezrobocia ukrytego do roku 1990. Rynek pracy poszukiwał pracowników. Następną przyczyną bezrobocia był niedorozwój gospodarczy niektórych z regionów kraju lub też likwidacja jedynego zakładu pracy w danej części kraju.
Restrukturyzacja gospodarki - zmiany w strukturze zatrudnienia zarówno w przemyśle, jak i w branży własnościowej.
Sektory zatrudnienia.
I sektor - rolnictwo i leśnictwo - 25% zatrudnienia
II sektor - przemysł i budownictwo - 35% zatrudnienia
III sektor - usługi, banki, ubezpieczenia - 40% zatrudnienia
Zmiany zatrudnienia w sektorze II i III następują wraz z popytem na pracę np. sezonową.
Rodzaje bezrobocia:
Bezrobocie frykcyjne - krótkotrwałe (do 3 m-cy), nie dolegliwe;
Bezrobocie strukturalne - niedostosowanie pod względem kwalifikacji;
Bezrobocie koniunkturalne - kryzys gospodarczy, zbyt mały popyt na dobra, usługi, spadek
zatrudnienia;
Bezrobocie technologiczne - powstaje przez uprzemysłowienie, rozwój technologii,
informatyki;
Bezrobocie jawne - zarejestrowane (da się określić);
Bezrobocie ukryte - głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej - przerost administracji);
Bezrobocie sezonowe - uzależnione od pór roku (np. budownictwo);
Bezrobocie krótkookresowe - do 3 m-cy bez zatrudnienia;
Bezrobocie średniookresowe - od 3 do 12 m-cy bez zatrudnienia;
Bezrobocie długookresowe - powyżej 12 m-cy bez zatrudnienia.
Skutki społeczne bezrobocia ujawniają się średnio po 18 miesiącach pozostawania bez pracy.
Opracowanie: Olga Dąbrowska, Dariusz Opioła
Wszelkie problemy ludnościowe związane są ze zjawiskami zachodzącymi w zbiorowościach ludzkich. Zjawiska te związane są z ruchem naturalnym i ruchem przestrzennym.
Ruch naturalny - obejmuje urodzenia, zgony i zmiany stanu urodzenia.
Przyrost naturalny - jest to różnica między urodzeniami a zgonami.
Ruch przestrzenny - oznacza migrację, czyli przemieszczenia ludności zarówno w obrębie państwa (migracje wewnętrzne) jak i związane z przekraczaniem jego granic (migracje zewnętrzne).
Przyrost rzeczywisty, pokazuje jakie jest saldo migracji zewnętrznych (dla różnych państw może być dodatnie lub ujemne) zsumowane z przyrostem naturalnym. Oznacza on faktyczną zmianę liczby ludności kraju, w przyjętej jednostce czasu, najczęściej w ciągu roku.
Zadania rządów w dziedzinie polityki ludnościowej opierają się na dwóch podstawowych formach kreowania tej polityki.
Polityka pronatalistyczna - zmierza do zachowania lub podniesienia istniejącego poziomu dzietności, co w konsekwencji powoduje odmłodzenie struktury wiekowej społeczeństwa i zwiększenie liczby urodzeń. Polityka ta realizowana jest przez rozbudowane świadczenia socjalne związane z macierzyństwem i wychowywaniem dzieci (np. wysokie zasiłki porodowe, progresywny system zasiłków wychowawczych, płatne urlopy wychowawcze), a także systemy podatkowe korzystne dla rodzin wielodzietnych.
Polityka antynatalistyczna (zwana też depopulacyjną) - zmierza do ograniczenia liczby urodzeń i zmniejszenia tempa przyrostu naturalnego. Nie stosuje się świadczeń socjalnych, wykorzystywanych w polityce pronatalistycznej, a czasami stosuje się progresję podatkową w związku z większą liczbą dzieci, wspiera się aborcję i sterylizację.
Istniej także neutralna polityka ludnościowa - zgodnie z jej założeniami państwo pozostawia sprawę prokreacji swobodnemu uznaniu ludności. Oprócz tego, niektóre kraje kładą nacisk na poziom zdrowia, edukacji i kulturalny społeczeństwa. Taka polityka nie zakłada ograniczania ani zwiększania liczby urodzeń, a stara się zapewnić możliwie najlepszą sytuację społeczną dzieci.
Realizację polityki antynatalistycznej widać wyraźnie w większości krajów słabo rozwiniętych, o wysokim przyroście naturalnym. Państwa bogate realizują najczęściej neutralną lub pronatalistyczną politykę ludnościową.
W rozwoju demograficznym najistotniejszym elementem jest współczynnik umieralności niemowląt liczony na 1000 urodzeń żywych (im niższy współczynnik tym lepiej).
Zgony niemowląt wywierają wpływ na statystykę lat przeciętnego trwania życia.
Do pozostałych składników ruchu naturalnego należą też: wskaźnik liczby małżeństw (wzrost/spadek), rozwodów, dzieci pozamałżeńskich, rodzin niepełnych.
Jeśli chodzi o ruch przestrzenny ludności należy odnotować spadek salda migracji zagranicznych, a wzrost czasowych wyjazdów zagranicznych (wycieczki), ze względu na zniesienie obowiązków wizowych do większości państw Europy Zachodniej.
Jedna niekorzystnym zjawiskiem jest zahamowanie migracji wewnętrznych w związku z trudnościami w znalezieniu pracy i spadkiem budownictwa mieszkaniowego.
Istotną rolę odgrywa zróżnicowanie przestrzenne między miastem i wsią - populację wiejską cechuje większe natężenie ruchu naturalnego i przestrzennego oraz odmienna struktura demograficzna, z większym niż w miastach udziałem ludności w wieku przed i poprodukcyjnym, a także mężczyzn.
Polityka prorodzinna - trafia do rodzin najbardziej potrzebujących pomocy oraz poprawiająca sytuację społeczną i warunki startu życiowego już narodzonych dzieci.
Kodeks Pracy określa co do zasady głównie, ale nie wyłącznie, prawa i obowiązki pracowników i pracodawców[1]. Przepisy Kodeksu Pracy regulują również inne instytucje: np. układy zbiorowe pracy w Dziale XI, roszczenia ze stosunków pracy w Dziale XII, także w wielu przepisach Kodeks ten określa prawa i obowiązki związków zawodowych, inspekcji pracy, Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, organów sądownictwa pracy, organizacji pracodawców, rodziny pracownika oraz emerytów i zakładów opieki zdrowotnej związanych ze stosunkiem pracy.
W potocznym znaczeniu „podpisanie umowy o pracę” jest nawiązaniem stosunku pracy, poprzez który pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy na rzecz pracodawcy, przez niego określonej i pod jego kierownictwem. Co za tym idzie, pracodawca zobowiązuje się do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.
Niezależnie od nazwy zawartej umowy pomiędzy pracodawcą a pracownikiem zatrudnienie to jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy.
Kodeks daje wolną rękę, co do zatrudniania osób, a jednocześnie ustala, że pracownikiem może być osoba, która ukończyła 18 lat oraz osoba nieletnia na warunkach Kodeksu jako pracownik młodociany.
W imię Konstytucyjnej równości, pracownikiem może być także osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych, która może nawiązać stosunek pracy. W przypadku, gdy stosunek ten sprzeciwia się dobru tej osoby, przedstawiciel ustawowy może ten stosunek rozwiązać, za zgodą sądu opiekuńczego.
Aby stosunek pracy został spełniony, umowa o pracę musi zostać zawarta na okres czasu nie określony, w tym przypadku „na czas nie określony”, lub na czas określony pewnym terminem, w tym przypadku „na czas określony” lub „na czas wykonania określonej pracy”. Kodeks dopuszcza jeszcze jedną formę umowy na czas określony, czyli umowę na okres próbny, nie przekraczający 3 miesięcy.
Stosunek pracy nawiązuje się w terminie określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy, a jeżeli tego terminu nie określono, to w dniu zawarcia umowy.
Każdy rodzaj umowy, zawarty na okres próbny, czas określony, na czas wykonania określonej pracy, czy na czas nie określony powinna być zawarta na piśmie z wyraźnym określeniem rodzaju i warunków umowy.
Powinna ona zatem zawierać oprócz oznaczenia czasu, na który została zawarta, określenie rodzaju pracy - zajmowanego stanowiska, terminu jej rozpoczęcia, miejsca wykonywania pracy, a także wynagrodzenia odpowiadającego rodzajowi wykonywanej pracy.
Jeśli strony zawarły uprzednio dwukrotnie umowę o pracę na czas określony, to zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony jest równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy na czas nie określony. Jedynym warunkiem takiego stosunku pracy jest nie przekroczenie jednego miesiąca przerwy w zawarciu kolejnych umów na następujące po sobie okresy[2].
Przepis ten nie ma zastosowania do umowy o pracę zawartej na okres próbny oraz do umowy o pracę zawartej na czas wykonania określonej pracy, ponieważ oba te rodzaje terminowych umów o pracę nie zostały wymienione w tym artykule[3].
Mankamentem tego jest to, że w praktyce pracodawcom zainteresowanym w utrzymaniu zatrudnienia przy niskich kosztach pracy, bez względu na jego podstawę prawną, zależy na obchodzeniu tego przepisu, bądź poprzez najczęstsze stosowanie dłuższych niż 1 miesiąc przerw między kolejnymi zatrudnieniami lub przez podejmowanie mieszczących się w przepisach prawa pracy działań zmierzających do wydłużania czasu obowiązywania zwłaszcza drugiej terminowej umowy o pracę. W praktyce wygląda to tak, że pracownik pracuje przez np. dwa-trzy miesiące na umowę o pracę na czas określony, poczym umowa nie zostaje przedłużona. Po przerwie powyżej 31 dni kalendarzowych (1 miesiąc) może dojść do ponownego zatrudnienia tegoż pracownika na kolejną umowę na czas określony, np. na dwa-trzy miesiące lub okres dłuższy. I tak w kółko. Kwestia wynagrodzenia pracownika przy następnych umowach jest negocjowana przez obie strony.
Jeżeli umowa o pracę nie została zawarta na piśmie, pracodawca powinien niezwłocznie potwierdzić pracownikowi na piśmie rodzaj umowy i jej warunki. Niezachowanie formy pisemnej dla terminowej umowy o pracę zawartej w sposób dorozumiany, czyli np. poprzez dopuszczenie do pracy, nie czyni jednak nieważną samej umowy o pracę. Jednakże ze względu na znaczenie dokumentu, jakim jest pisemna umowa o pracę, w ewentualnym sporze na tle uprawnień pracowniczych, a także w sporze co do charakteru prawnego podstawy świadczenia pracy, nie potwierdzenie przez pracodawcę na piśmie, w terminie 7 dni, zawartej z pracownikiem umowy o pracę uznaje się za wykroczenie przeciwko prawom pracownika, co zagrożone jest karą grzywny[4].
Pracownik wykonujący pracę na podstawie umowy o pracę może podlegać przejęciu przez innego pracodawcę na zasadach przyjętych w Art. 23¹ Kodeksu Pracy.
Przepis ten stanowi, że w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa strona w dotychczasowych stosunkach pracy z przejmowanymi pracownikami. Dotyczy to także pracowników zatrudnionych na czas określony.
Powołany przepis gwarantuje takiemu pracownikowi kontynuowanie zatrudnienia u nowego pracodawcy na poprzednich warunkach, a więc na podstawie terminowej umowy o pracę.
Pracodawca taki wstępuje w prawa i obowiązki dotychczasowego pracodawcy, który był związany z pracownikiem terminową umową o pracę.
Przepis ten nie może poprawić sytuacji prawnej pracownika w tym sensie, że u nowego pracodawcy miałby on być zatrudniony na czas nie określony. Jedynie w razie zawarcia bezterminowej umowy po zakończeniu terminowego zatrudnienia będzie możliwe kontynuowanie pracy u nowego pracodawcy, ale już na warunkach z nim uzgodnionych.
Umowa o pracę rozwiązuje się przez :
- porozumienie stron,
- oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę
za wypowiedzeniem),
- oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę
bez wypowiedzenia),
- z upływem czasu, na który była zawarta,
- z dniem ukończenia pracy, dla której wykonania była zawarta.
Każda ze stron może rozwiązać za wypowiedzeniem umowę o pracę zawartą na okres próbny i czas określony, a rozwiązanie umowy następuje z upływem okresu wypowiedzenia.
Podstawową zasadą jest to, że okres wypowiedzenia umowy o pracę obejmujący tydzień lub miesiąc albo ich wielokrotność kończy się odpowiednio w sobotę lub w ostatnim dniu miesiąca.
Przepisy o wypowiedzeniu umowy o pracę stosuje się odpowiednio do wypowiedzenia wynikających z umowy warunków pracy i płacy, a wypowiedzenie takie uważa się za dokonane, jeżeli pracownikowi zaproponowano na piśmie nowe warunki.
Jeżeli wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nie określony następuje z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy, określonych w odrębnych przepisach, pracodawca może, w celu wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę, skrócić okres trzymiesięcznego wypowiedzenia, najwyżej jednak do jednego miesiąca, wówczas pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia.
Okres, za który przysługuje odszkodowanie, wlicza się pracownikowi pozostającemu w tym okresie bez pracy do okresu zatrudnienia.
Zawarcie stosunku pracy na czas nie określony rodzi na pracodawcy obowiązek wcześniejszego wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązanie je bez wypowiedzenia.
W takim przypadku pracodawca musi zawiadomić na piśmie reprezentująca pracownika zakładową organizacją związkową o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę, podając przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy.
W oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas nie określony lub o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia pracodawca powinien wskazać przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy.
Samo uzasadnienie przyczyny rozwiązania umowy o pracę lub jej wypowiedzenie podane przez pracodawcę nie jest jednoznaczne z ostateczną i nie odwołalną decyzją o ustaniu stosunku pracy pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. W oświadczeniu tym powinno być zawarte pouczenie o przysługującym pracownikowi prawie odwołania do sądu pracy.
Pracodawcę obowiązują terminy składania pracownikowi wypowiedzenia zależne od okresu zatrudnienia danego pracownika u pracodawcy, tj. :
a) 2 tygodnie, jeśli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy;
b) 1 miesiąc, jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy;
c) 3 miesiące, jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata.
Do kresu zatrudnienia wlicza się pracownikowi okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeżeli zmiana pracodawcy nastąpiła z powodu przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę, a także w innych przypadkach, kiedy to nowy pracodawca jest następcą prawnym w stosunkach pracy nawiązanych przez poprzedniego pracodawcę.
Kodeks Pracy w Art. 39 nie dopuszcza rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem, któremu brakuje nie więcej niż 2 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia pozwoli uzyskać prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Nie ma on jednak zastosowania w przypadku osób korzystających już ze świadczeń emerytalnych i nie ma mowy o uzyskaniu prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku, bo prawo to już zostało uzyskane i jest wykorzystywane. Drugim wyjątkiem, gdy nie stosuje się Art. 39 jest uzyskanie przez pracownika prawa do renty z tytułu zaliczenia do I lub II grupy inwalidzkiej.
Pracodawca może wypowiedzieć pracownikowi chronionemu przez Art. 39 warunki pracy lub płacy, jeżeli wypowiedzenie stało się konieczne ze względu na wprowadzenie nowych zasad wynagradzania dotyczących ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub tej ich grupy, do której pracownik należy, a także z powodu niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy stwierdzonej orzeczeniem lekarskim albo niezawinioną przez pracownika utratą uprawnień koniecznych do jej wykonywania, np. odebranie prawa jazdy kierowcy przez Policję.
Umowa o pracę zawarta na czas określony z istoty swej rozwiązuje się z upływem czasu, na który została zawarta. Do wcześniejszego rozwiązania takiej umowy może dojść zwłaszcza w drodze jej rozwiązania na mocy porozumienia stron, za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia.
Rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron zakłada zgodną wolę obu stron stosunku pracy w kwestii wcześniejszego zakończenia łączącego ich stosunku prawnego.
Do rozwiązania umowy w takim trybie może dojść w każdym czasie i z każdym pracownikiem, także z takim, którego stosunek pracy podlega szczególnej ochronie.
Z inicjatywą rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron może wystąpić zarówno pracownik jak i pracodawca, wskazując drugiej stronie termin, w którym umowa miałaby się rozwiązać.
Pracownicy, którzy zawarli umowę o pracę na czas określony, dłuższy niż 6 miesięcy, mogą przewidzieć z pracodawcą możliwość wcześniejszego rozwiązania tej umowy za dwutygodniowym wypowiedzeniem.
Dla umowy zawartej na okres próbny okres wypowiedzenia wynosi :
a) 3 dni robocze, jeśli okres próbny nie przekracza 2 tygodni;
b) 1 tydzień, jeśli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie;
c) 2 tygodnie, jeśli okres próbny wynosi 3 miesiące.
W okresie wypowiedzenia nie przekraczającym 1 miesiąca, terminowej umowy o pracę, pracownikowi przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy w wymiarze dwóch dni roboczych, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia od pracodawcy. W przypadku trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, a także jego skróceniu na podstawie Art. 36¹ §1, pracownikowi przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy w wymiarze 3 dni roboczych.
Pracodawca nie może jednak wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.
W razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o prace zawartej na czas nie określony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę pracownik może wnieść odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę do sądu pracy, który na żądanie pracownika orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu - o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu.
Pracodawca może odmówić ponownego zatrudnienia pracownika, jeżeli w ciągu 7 dni od przywrócenia do pracy nie zgłosił on gotowości niezwłocznego podjęcia pracy, chyba że przekroczenie tego terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od pracownika.
Sąd pracy może orzec odszkodowanie w przypadku, kiedy nie uwzględnił żądań pracownika o uznaniu wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe.
Odszkodowanie to przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie niższej jednak niż od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.
W razie odmowy przyjęcia przez pracownika zaproponowanych warunków pracy lub płacy, umowa o pracę rozwiązuje się z upływem okresu dokonanego wypowiedzenia.
Pracodawca powinien pouczyć pracownika w piśmie wypowiadającym warunki pracy lub płacy, że jeżeli przed upływem połowy okresu wypowiedzenia nie złoży oświadczenia o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków, uważa się, że wyraził zgodę na te warunki.
Brak takiego pouczenia powoduje możliwość złożenia przez pracownika odmowy przyjęcia zaproponowanych warunków do końca okresu wypowiedzenia.
Pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie więcej jednak niż za 2 miesiące, a gdy okres wypowiedzenia wynosił 3 miesiące - nie więcej niż za 1 miesiąc.
W przypadku, gdy umowę o pracę rozwiązano z pracownicą w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego oraz pracownikami, o których mowa w Art. 39, wynagrodzenie przysługuje za cały czas pozostawania bez pracy, dotyczy to także przypadku, gdy rozwiązanie umowy o pracę podlega ograniczeniu z mocy przepisu szczególnego, np. ustalanie ekwiwalentu pieniężnego za urlop.
Pracownikom przysługuje wyłącznie odszkodowanie w przypadku naruszenia przepisów o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy oraz umowy o pracę zawartej na okres próbny.
Odszkodowanie to przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas, do upływu którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za 3 miesiące.
Pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, wlicza się do okresu zatrudnienia czas pozostawania bez pracy, za który przyznano wynagrodzenie.
Okresu pozostawania bez pracy, za który nie przyznano wynagrodzenia, nie uważa się za przerwę w zatrudnieniu. Pociąga to za sobą utratę uprawnień, uzależnionych od nieprzerwanego zatrudnienia.
Pracodawca może, ale nie musi, rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie:
- ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych;
- popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia
dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku;
- zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na
zajmowanym stanowisku, np. utrata prawa jazdy.
Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika nie może nastąpić po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy. W przypadku ponownej odmowy przez pracownika wykonania tego samego polecenia termin przewidziany w Art. 52 §2 liczy się od daty tej odmowy.
Pracodawca może także rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia w przypadku:
- niezdolności pracownika do pracy na wskutek choroby
a) dłuższej niż 3 miesiące - gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej
niż 6 miesięcy;
b) dłuższej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku - gdy
pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub
niezdolność ta została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową
- w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż choroba,
trwającej dłużej niż 1 miesiąc.
Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia nie może nastąpić po stawieniu się pracownika do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności, a także w razie nieobecności pracownika w pracy z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem lub odosobnienia z powodu choroby zakaźnej, jeżeli z tego tytułu pobiera on wynagrodzenie i zasiłek.
Pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli zostanie wydane orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie pracownika, a pracodawca nie przeniesie go w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan zdrowia i kwalifikacje zawodowe, a także w przypadku ciężkiego naruszenia przez pracodawcę podstawowych obowiązków pracownika.
Pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia, z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie. O przywróceniu do pracy lub odszkodowaniu orzeka sąd pracy. Pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie więcej jednak niż za 3 miesiące i nie mniej niż za 1 miesiąc.
Odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia pracownikom zatrudnionym na czas określony albo, na czas wykonania określonej pracy, przysługuje za okres wypowiedzenia[5].
W przypadku, gdy pracownik rozwiązuje umowę o pracę bez wypowiedzenia, pracodawcy przysługuje roszczenie o odszkodowanie, do wysokości wyrządzonej szkody, nie przewyższającej wynagrodzenia pracownika za okres wypowiedzenia[6], które orzeka sąd pracy.
Umowa o pracę wygasa w przypadkach określonych w kodeksie pracy oraz w przepisach szczególnych. Zgodnie z Art. 63¹ i 63² stosunek pracy wygasa z dniem śmierci pracownika oraz z dniem śmierci pracodawcy, który zawarł umowę o pracę z pracownikiem. Przepisy te regulują przejście praw majątkowych ze stosunku pracy po śmierci pracownika i roszczenia o odszkodowanie przysługujące pracownikowi w przypadku śmierci pracodawcy.
Kodeks Pracy reguluje także stosunki pracy na podstawie powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę.
Stosunek pracy na podstawie powołania nawiązuje się na czas nie określony, a jeżeli na podstawie przepisów szczególnych pracownik został powołany na czas określony, to stosunek pracy nawiązuje się na okres objęty powołaniem. Stosunek pracy w tym trybie nawiązuje się w terminie określonym w powołaniu lub w dniu doręczenia powołania.
Powołanie, jak i odwołanie pracownika ze stosunku pracy na podstawie powołania powinno być dokonane na piśmie.
Pracownik zatrudniony na podstawie powołania może być w każdym czasie - niezwłocznie lub w określonym terminie - odwołany ze stanowiska przez organ, który go powołał. Dotyczy to również pracownika , który na podstawie przepisów szczególnych został powołany na stanowisko na czas określony.
Zgodnie z Art. 69 kodeksu pracy, jeżeli przepisy dotyczące pracowników powołanych nie stanowią inaczej, stosuje się do nich postanowienia dotyczące umowy o pracę zawartą na czas nie określony.
Nawiązanie stosunku pracy następuje na podstawie wyboru, jeżeli z wyboru wynika obowiązek wykonywania pracy w charakterze pracownika. Stosunek pracy z wyboru rozwiązuje się z wygaśnięciem mandatu.
Stosunek pracy nawiązuje się na podstawie mianowania w przypadkach uzasadnionych szczególnym charakterem pracy, np. nauczycieli.
Stosunek pracy między spółdzielnią pracy a jej członkiem nawiązuje się przez Spółdzielczą umowę o pracę. Stosunek ten reguluje Ustawa - Prawo Spółdzielcze, a w zakresie nie uregulowanym odmiennie tą ustawą stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu Pracy.
Zabezpieczenie społeczne
Mimo iż termin zabezpieczenie społeczne jest obecnie powszechnie używany, nie istnieje jedna, przez wszystkich akceptowana, definicja tego pojęcia.
Przykładowo, Jerzy Piotrowski definiuje zabezpieczenie społeczne, jako „całokształt środków i działania instytucji publicznych, za pomocą których społeczeństwo stara się zabezpieczyć swych obywateli przed niezawinionym przez nich niedostatkiem, przed groźbą niemożności zaspokojenia podstawowych społecznie uznanych za ważne, potrzeb”[1].
Antoni Rajkiewicz, rozumie pod tym pojęciem „system świadczeń, do których obywatele mają prawo lub z których mają możliwość korzystania w wypadkach i na warunkach określonych odpowiednimi przepisami”[2].
Tradycyjnie za główny cel systemów zabezpieczenia społecznego uznaje się zagwarantowanie bezpieczeństwa w jego wąskim socjalno-ekonomicznym rozumieniu, a więc bezpieczeństwa socjalnego. Podejmowane dla realizacji tego celu działanie będą więc przede wszystkim skierowane na zmniejszanie i kompensowanie następstw zaistnienia różnych zagrożeń, zaliczanych do grona ryzyk socjalnych, np.: choroba, wypadek przy pracy i choroba zawodowa, inwalidztwo, macierzyństwo, utrata pracy, zgon żywiciela rodziny czy starość.
Ryzyko socjalne wiąże się bezpośrednio z pojęciem „bezpieczeństwo socjalne”, które oznacza stan wolności od tych zagrożeń, których głównym skutkiem jest brak lub niedostatek środków utrzymania. Samo pojęcie „niedostatek środków utrzymania” oznacza zarówno niedostateczny poziom środków pieniężnych lub rzeczowych, jak i brak odpowiedniej opieki w sytuacji, gdy stan zdrowia lub sytuacja, w jakiej znalazła się dana osoba, wymagają udzielenia jej pomocy w odpowiedniej formie.
Możemy wyróżnić trzy rodzaje technik, lub zasad zabezpieczenia społecznego - ubezpieczeniowej, opiekuńczej i zaopatrzeniowej. Różnią się one między sobą metodami finansowania oraz prawami i obowiązkami podmiotów uprawnionych, a także zobowiązanych do świadczeń.
Technika ubezpieczeniowa - świadczenia udzielane na jej podstawie mają charakter obligatoryjny, a do nabycia uprawnień wymagane jest opłacanie składek dostosowanych do rozmiarów ryzyka i wysokości dochodów. Środki zgromadzone na ten cel tworzą fundusz, z którego wypłacane są świadczenia. Wysokość i warunki ich przyznania określa ustawa.
Technika opiekuńcza - udzielane świadczenia mają charakter uznaniowy (fakultatywny), tzn. są one przyznawane indywidualnie, po uprzednim zbadaniu warunków życiowy osoby ubiegającej się o to świadczenie i stosownie do jej potrzeb. Źródłem finansowania tych świadczeń są fundusze publiczne, centralne i lokalne.
Technika zaopatrzeniowa - ma podobnie jak ubezpieczeniowa charakter roszczeniowy, z tym jednak, że prawo do świadczeń wynika wyłącznie z woli ustawodawcy, nie jest związane z uprzednim opłacaniem składek. Świadczenia finansowane są z funduszy publicznych (podatków), a wysokość i warunki ich otrzymania określa ustawa.
Podstawowym warunkiem otrzymania świadczeń w technice zaopatrzeniowej i ubezpieczeniowej jest spełnienie się warunków ustawowych, niezależnie od rzeczywistej potrzeby.
Reforma systemu emerytalnego
Zasadniczym celem reformy emerytalnej w Polsce było ścisłe powiązanie wysokości przyszłego świadczenia z sumą składek wpłacanych przez całe życie przez danego pracownika, a także z wiekiem, w jakim przejdzie on na emeryturę. Przyjęcie takiego mechanizmu było zgodne z wyrażanym powszechnie społecznym poczuciem sprawiedliwości.
Docelowo wszyscy przyszli emeryci będą otrzymywać świadczenia z dwóch obowiązkowych źródeł (I i II filar), oraz ewentualnie z ubezpieczeń dobrowolnych (III filar).
I filar - oparty jest na zasadzie umowy pokoleniowej, inaczej mówiąc na systemie repartycyjnym - czyli przepływ środków od pracujących do emerytów. W wyniku reformy wysokość emerytury z I filaru została ściśle związana z odnotowywaną na indywidualnym koncie waloryzowaną corocznie sumą odprowadzonych składek. Nabyte wcześniej uprawnienia emerytalne zostaną przeliczone na tzw. kapitał początkowy. Przy przejściu na emeryturę suma zwaloryzowanych składek oraz kapitału początkowego zapisana na koncie każdego pracownika zostanie podzielona przez wyliczone prze Główny Urząd Statystyczny średnie dalsze trwanie życia dla osoby w danym wieku wyrażone w miesiącach (średnia lat liczona będzie łącznie dla obydwu płci). Tak określona miesięczna emerytura będzie wypłacana dożywotnio. Kapitał zgromadzony w I filarze nie podlega dziedziczeniu. Emerytura z I filaru będzie waloryzowana i będzie miała pełną gwarancję państwa.
II filar - tzw. kapitałowy, zakłada, że część składki trafiająca do II filaru będzie inwestowana w ramach otwartych funduszy emerytalnych, które są prywatnymi firmami konkurującymi ze sobą na zasadach rynkowych, a zarządzanymi przez ściśle z nimi powiązane Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE). Przy przejściu na emeryturę, uzbierany przez ubezpieczonego kapitał zostanie przekazany do zakładu emerytalnego, który będzie wypłacał dożywotnio emeryturę. Warto zwrócić uwagę, na to, że zakład emerytalny będzie miał możliwość wypłacania kilku rodzajów emerytury.
Środki zgromadzone na koncie funduszu emerytalnego podlegają dziedziczeniu.
III filar - obejmuje wszelkie formy dobrowolnej zapobiegliwości, w tym wspierane przez państwo Pracownicze Programy Emerytalne (PPE).
Choć reforma systemu emerytalnego weszła w życie 1 stycznia 1999 roku, to składki od ubezpieczonych fundusze zaczęły przyjmować dopiero od kwietnia 1999 roku.
Wiek emerytalny został utrzymany na poziomie - 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.
Wprowadzenie systemu emerytalnego wymagało podziału ubezpieczonych na trzy grupy wiekowe.
Osoby urodzone po 31 grudnia 1968 roku - obligatoryjnie weszły do systemu, a ich składka dzielona jest między I i II filar.
Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 rokiem, a przed 1 stycznia 1969 rokiem - zostały objęte systemem, ale dano im możliwość wyboru, czy ulokować całość swojej składki w I filarze nowego systemu, czy też zainwestować jej część w otwartym funduszu emerytalnym o charakterze kapitałowym (II filar).
Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 rokiem - pozostały w I systemie na zasadach obowiązujących przed 1 stycznia 1999 roku, a ich nabyte prawa emerytalne zostały zagwarantowane.
Tak przedstawiają się założenia wprowadzające do reformy systemu emerytalnego, zaś praktyka, jak obecnie widać odbiega od tych założeń.
Brakuje indywidualnych kont dla każdego ubezpieczonego w I filarze i pełnych kwot składek przekazanych do funduszy, a wyniki finansowe niektórych funduszy emerytalnych nie są zadowalające dla ubezpieczonych.
Dariusz Opioła
Reformowanie opieki zdrowotnej może być postrzegane jako samodzielny element procesu politycznego, ale może być także umieszczane w polityce społecznej. Konsekwencją takiej polityki był stan, w którym służba zdrowia nie spełniała podstawowych zadań polityki zdrowotnej. Sytuacja taka znalazła odbicie w niezadowoleniu społecznym.
Zmiany społeczno-ekonomiczne oraz zmieniające się potrzeby zdrowotne ludzi spowodowały konieczność wprowadzenia nowych form i metod organizacji zarządzania, a przede wszystkim finansowania w reformującym się systemie ochrony zdrowia.[1]
Podstawowym założeniem budowanego systemu jest funkcjonowanie wielu podmiotów na rynku usług medycznych. Istotnym elementem reformy służby zdrowia była zmiana starego systemu podstawowej opieki zdrowotnej, na model oparty o instytucję lekarza rodzinnego.
Reforma systemu zdrowia była przedsięwzięciem bardzo istotnym. Dotyczyła wszystkich obywateli naszego państwa oraz instytucji funkcjonujących w systemie ochrony zdrowia.
Do głównych celów reformy można zaliczyć:
1. Powszechność i obowiązkowość ubezpieczenia zdrowotnego.
Opłata za ubezpieczenie zdrowotne nie wiąże się z żadnymi dodatkowymi kosztami. Składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 7,75% naszego przychodu. Jest ona odliczana co miesiąc od zaliczki na poczet podatku dochodowego. Dzięki temu jesteśmy objęci ubezpieczeniem zdrowotnym. Objęte są nimi też osoby będące na utrzymaniu ubezpieczonego - jego dzieci, a także współmałżonek.
Składka każdego podatnika trafia do Kasy Chorych, która gromadzi i zarządza naszymi pieniędzmi ze składek. Kasa zawiera umowy na świadczenia zdrowotne z lekarzami i pielęgniarkami, przychodniami i szpitalami.
Budżet państwa opłaca składkę za bezrobotnych bez zasiłku i za osoby na zasiłkach wychowawczych. Za pracownika składkę odlicza i opłaca pracodawca. Za zatrudnionych na podstawie umowy-zlecenia lub umowy agencyjnej - zleceniodawca. Za bezrobotnego pobierającego zasiłek i osoby na zasiłku przedemerytalnym - Urząd Pracy. Za emeryta i rencistę - ZUS. Za rolnika składkę oblicza i pobiera z budżetu państwa KRUS (Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego). Pozostali obywatele mający nieregularne dochody, opłacają sami składkę powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego.[2]
2. Składka stanowi postawę ubezpieczenia zdrowotnego.
Z powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego pokrywane są koszty całościowej opieki medycznej.
3. Każdy pacjent ma zapewnioną opiekę medyczną.
Bezpośrednią opiekę nad pacjentem sprawuje lekarz podstawowej opieki zdrowotnej lub lekarz rodzinny. Od tego lekarza otrzymuje się skierowanie do specjalisty, szpitala lub sanatorium.
4. Każdy może wybrać, u kogo i gdzie chce się leczyć.
Od 1-go stycznia 1999 roku nie obowiązuje rejonizacja. Każdy może wybrać swojego lekarza podstawowej opieki zdrowotnej lub rodzinnego. Teoretycznie możemy wybrać lekarza specjalistę, pielęgniarkę lub położną.
5. Za nasze leczenie płaci Kasa Chorych
W całym kraju powstało 16 Regionalnych Kas Chorych. Każda Kasa działa na terenie własnego województwa. Jest także Kasa Branżowa, do której może należeć każdy z nas. Kasa, którą wybraliśmy, zapłaci za usługę medyczną, o ile lekarz będzie miał podpisany z Kasą kontrakt.
6. Obowiązuje samorządność Kas Chorych.
Kasy są niezależne, autonomiczne w stosunku do zewnętrznych podmiotów i samodzielnie podejmują decyzje oraz ponoszą za nią odpowiedzialność. Kasa ma osobowość prawną.
7. Kasy Chorych są samofinansującymi się podmiotami gospodarczymi.
Przychody Kasy Chorych, które w zdecydowanej większości pochodzą ze składki na ubezpieczenie zdrowotne, są w zdecydowanej większości przeznaczone na finansowanie kosztów i inwestycji służących potrzebom Kas Chorych.[3]
W ulotkach dotyczących reformy służby zdrowia pisano: „Od 1 stycznia 1999 r. przestanie obowiązywać rejonizacja. Każdy może wybrać lekarza. Od nas będzie zależało, w jakiej przychodni lub szpitalu chcemy się leczyć.”
Polacy wiązali ogromne nadzieje z nowo wprowadzaną reformą służby zdrowia. Zdawali jednak sobie sprawę, że oczekiwane zmiany nie nastąpią bardzo szybko. Wiadomo było, że w ciągu kilkunastu miesięcy nie da się stworzyć sprawnego i nowoczesnego systemu ochrony zdrowia.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl