UŻYTKOWANIE ZIEMI

Zasady ziemi użytkowanej rolniczo możemy rozpatrywać zarówno w skali makro jak i też mikro.

Ocenia się je z punktu widzenia jej ilości i jakości.

W ocenie ilościowej operuje się powierzchnią gruntów, i w statystyce rolniczej wyróżnia się następujące kategorie zasobów ziemi: powierzchnia ogólna w skład której wchodzą użytki rolne, lasy, wody, inne grunty i nieużytki oraz użytki rolnicze które obejmują ziemię.

Powierzchnia ogólna gospodarstwa: użytki rolne, lasy, wody, inne grunty, nieużytki

Użytki rolne: grunty orne, plantacje trwałe wieloletnie, łątki naturalne, pastwiska trwałe.

Do podstawowych użytków rolniczych zaliczamy wszystkie ziemie obsiane lub zasadzone w uprawie polowej, ziemie przejściowo w danym roku nie obsiane tzw. ugory (zwykłe i czarne) oraz odłogi tzn. ziemie które uprzednio były obsiewane.

Pojęcie sady owocowe obejmuje użytki rolne na których znajdują się drzewa i krzewy owocowe oraz szkółki drzew owocowych. W statystyce najmniejszy obiekt uważany za sad przyjmuje się powierzchnię 0,50 ha i więcej.

Jako łąki naturalne rozumie się powierzchnię znajdującą się poza płodozmianem, pokryte roślinnością trawiastą przeznaczoną na zbiór siana.

Lasy - wszystkie powierzchnie zalesione oraz grunty nie leśne, ale znajdujące się w obrębie lasów.

Jako wody rozumie się jeziora, rzeki i stawy rybne.

Do pozycji innych gruntów zaliczane są grunty pod zabudowaniami, podwórza, plantacje, ogrody ozdobne, drogi, rowy, torfowiska, żwirownie, kamieniołomy.

Przez nieużytki rozumiemy bagna, piaski, grunty które nie dają korzyści.

Struktura użytkowania ziemi jest pojęciem szerszym. Jest to stosunek gruntów ornych, sadów, łąk, pastwisk, lasów, wód, innych gruntów i nieużytków wyrażony w hektarach lub procentach w stosunku do ogólnej powierzchni rozpatrywanej na różnym terytorium.

Struktura użytków rolniczych jest to udział GO, pow. TUZ.

Powierzchnia użytków rolnych, ukształtowanie terenu, jakość gleb i warunki klimatyczne są to warunki obiektywne które w dużej mierze decydują o kierunku produkcji i jej organizacji.

Proporcje użytków są pierwszym uproszczonym składnikiem mówiącym o kierunku i w pewnym stopniu o intensywności gospodarstwa. Np. wyższy udział TUZ pozwala oczekiwać w strukturze użytków większego niż gdzie indziej nastawienia na hodowlę zwierząt.

Analiza powierzchni, proporcji i przemian w rolniczym użytkowaniu ziemi pozwala na wysuwanie wielu podstawowych wniosków: o kierunku gospodarstwa, warunkach przyrodniczych i możliwościach rozwojowych rolnictwa.

Z kolei przeliczanie na użytki rolne efektów gospodarstwa (produkcja, nakłady, dochody) umożliwia prostą syntezę służącą do porównania w czasie i przestrzeni wyników gospodarowania różnych gospodarstw i terytoriów.

STRUKTURA ORGANIZACYJNA GOSPODARSTWA ROLNICZEGO.

Gospodarstwo jest to celowo zorganizowany mający własne kierownictwo zespół ludzi wraz z ziemią i pozostałymi niezbędnymi do procesu produkcyjnego środkami produkcji który zajmuje się produkcja roślinną lub zwierzęcą, a niekiedy z przetwórstwem rolno - spożywczym i usługami. Cechą gospodarstwa jest jego wyodrębnienie organizacyjne i produkcyjne. Posiada więc określony obszar ziemi, załogę (rodzinę i pracowników najemnych) i za gospodarstwo uważa się jednostkę o powierzchni przekraczającej 1 ha.

Pojęcie gospodarstwa jest związane z procesem produkcyjnym bez względu na sposób wykorzystania produkcji. Znaczeniowo podobne jest do pojęcia przedsiębiorstwa czyli takiej jednostki która jest wyodrębnioną nie tylko organizacyjnie ale także ekonomicznie (ustala wynik finansowy i prawny).

O ile jednak gospodarstwo nie jest nastawione głównie na pokrycie własnych potrzeb to przedsiębiorstwo swoją aktywność w całości kieruje na rynek, a podstawowym celem działalności jest uzyskanie maksymalnego zysku.

Jako przedsiębiorcę możemy określić osobę która prowadzi przedsiębiorstwo dla przysporzenia mu korzyści oraz potrafi dostrzegać szansę ze strony działalności gospodarczej.

Zarówno gospodarstwo jak i przedsiębiorstwo stanowi tzw. jednostkę zrównoważoną czyli inaczej zbilansowaną co oznacza że zasoby zwane siłami wytwórczymi winny być w pełni wykorzystanie, a zapotrzebowanie zasobów w pełni pokryte przez kontakt gospodarstwa z otoczeniem.

JAKOŚĆ ZIEMI.

Jakość gleb (wartość użytkowa gleb) dla celów rolniczych określana jest na podstawie bonitacji gleb i kompleksów glebowo rolniczych.

Bonitacja określa jakość gruntów na podstawie wyników badań terenowych.

W Polsce jakość gleb oceniana jest wg urzędowej klasyfikacji gdzie wydzielono 6 klas bonitacyjnych gruntów ornych przy czym w klasie III i IV występują dwie podklasy a w klasie VI podaje się podklasę „z” czyli glebie na zalesienie. TUZ dzieli się na VI podstawowych klas.

I. - gleby najlepsze

II - bardzo dobre

IIIa - gleby dobre

IIIb - gleby średnio dobre

IVa - gleby średniej jakości

IV b - gleby średniej jakości (gorsze)

V - gleby słabe

VI - gleby najsłabsze

VIz - gleby pod zalesienie.

Kompleksy rolnicze gleb są to typy siedliskowe rolniczo - produkcyjne z którymi związany jest odpowiedni dobór roślin uprawnych.

Podział gleb na klasy bonitacyjne oraz kompleksy glebowe umożliwia ocenę gleb w gospodarstwie, nie pozwala natomiast na porównanie pod względem jakości gleb należących do różnych gospodarstw. W tym celu stosuje się inne syntetyczne miary oceny jakości gleb do których zalicza się:

1. powierzchnia przeliczeniowa Pp

2. wskaźnik bonitacji gleb WBG

3. wskaźnik udziału gleb dobrych WUGD

4. wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej. WWRPP

n

1. Pp = ∑ Pi * Ki

n=1

Pi - liczba ha fizycznych w danej klasie bonitacyjnej

Ki - współczynnik przeliczeniowy danej klasy bonitacyjnej i danego okręgu podatkowego (strefy ekonomicznej)

Przyjęcia ha przeliczeniowego jako miary jakości gleb wykorzystano również dla celów podatkowych i opodatkowaniu podatkiem rolnym podlegają grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów jako użytki rolne zajęte na prowadzenie działalności rolniczych. Za podstawę opodatkowania gruntów do gospodarstw rolnych przyjmuje się liczbę ha przeliczeniowych ustalonych na podstawie powierzchni, rodzajów i klas użytków rolnych oraz zaliczania do jednego z 4 okręgów podatkowych.

Powierzchnie sadów przelicza się na ha przeliczeniowe wg przeliczników dla gruntów ornych stosując przeliczniki klasy IIIa dla sadów na gruntach kl III i IVa dla sadów na gruntach klasy IV.

1 ha przeliczeniowy = 2,5 decytony Zyta

Podatek rolny = powierzchnia przeliczeniowa * 2,5 dct żyta * cena 1 dct żyta

Cena 1 dct żyta ustalana jest na podstawie średniej ceny skupu za pierwsze 3 kwartały roku poprzedzającego rok podstawowy ogłoszonej przez GUS w Dzienniku Ustawowym RP tzw „Monitorze polskim”.

2. WBG = ∑ Pp / ∑ Pi

Wskaźnik bonitacji gleb można obliczać dla użytków należących do jednego gospodarstwa, regionu lub kraju i interpretacja wskaźnika jest następująca: gleby uznaje się za słabe jeśli WBG jest poniżej 0,8; gleby uznaje się za średnie jeśli WBG zawiera się w przedziale 0,81-1,1; gleby uznaje się za dobre jeśli WBG zawiera się w przedziale 1,11-1,6; gleby uznaje się za bardzo dobre jeśli WBG jest wyższy do 1,6.

3. WUGD = ( ∑ PI + PII + PIII + 1/3 PIV / ∑ PI - VI) * 100

4. WWRPP

Do łącznej oceny stopnia warunku ………………………………… oblicza się wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Wskaźnik ten charakteryzuje jedną wartością cyfrową przyrodnicze warunki siedliska. Ta metoda waloryzacji została pomyślana jako sposób oceny jakości wszystkich obszarów. Ze względów praktycznych za podstawową jednostkę terytorialną przyjmuje się powiat lub gminę. Ta metoda polega na punktowej ocenie poszczególnych elementów środowiska i sumowaniu punktów. W waloryzacji tej na podstawie ścisłych doświadczeń polowych przyjęto że o wartości rolniczej przestrzeni produkcyjnej w 75% decyduje jakość gleby a udział pozostałych elementów środowiska wynosi: agroklimat 15%, rzeźba terenu 5%, stosunki wodne 5%. Teoretyczna maksymalna suma punktów wynosi 123, lecz praktycznie sięga ona powyżej 100. ogólny WWRPP w skali kraju wynosi 66,6 punktów.

KATEGORIE PRODUKCJI

Produkcja jest to działalność gospodarstwa mająca na celu wytworzenie dóbr materialnych to jest produktów i usług.

Dobra materialne są to wytworzone przez gospodarstwo lub gospodarkę narodową w określonej jednostce czasu lub określonych cyklach produkcyjnych.

W rolnictwie (ogrodnictwie) za podstawowe obliczenia produkcji przyjmuje się zwykle rok kalendarzowy lub gospodarczy.

Produkcja gospodarcza jako suma wartości użytkowych może być ujęta w następujących jednostkach, mianowicie będą to:

- jednostki naturalne (zgodnie z natura tego produktu)

- jednostkach techniczno-ekonomicznych (jednostki zbożowe lub kalorie)

- wartościowo ( w pieniądzu)

Są 2 sposoby obliczania produkcji gospodarczej:

1. wychodząc od produkcji gdzie sumuje się ilość lub wartość produktów wg miejsc ich wytwarzania. Jest to metoda dość prawidłowa ale wymaga prowadzenia dokładnej ewidencji ilościowej i wartościowej.

2. Wychodząc od obrotu sumuje się ilości lub wartości wg miejsc rozdysponowania produkcji (produktów). Miejsca: sprzedaż, spożycie naturalne, obrót wewnętrzny, zwiększenie zapasów, przyrost produkcji niezakończonej, przyrost stada. Metoda ta jest prosta i bardzo pewna gdy brak jest dokładnych danych w gospodarstwie z mieszana produkcją.

Ze względu na złożony sposób wytwarzania wyróżnia się kilka kategorii produkcji, mianowicie:

- produkcję globalną,

- produkcję końcową (finalną) brutto i netto,

- produkcje towarową brutto i netto,

- produkcje czystą.

Produkcja globalna jest to suma produkcji poszczególnych działów gospodarczych a więc produkcji roślinnej, zwierzęcej, przemysłu i usług.

Produkcja globalna roślinna obejmuje zbiory danego roku, powiększone o różnice wartości produkcji niezakończonej na koniec i początek danego okresu

Produkcja globalna zwierzęca obejmuje produkcję artykułów pochodzenia zwierzęcego w tym również obornika oraz przyrost zwierząt gospodarskich.

Produkcja globalna rolnictwa jako działu gospodarki narodowej obejmuje wyłącznie surowce (nieprzetworzone) oraz produkcje rolnicze

Produkcje globalną oblicza się najczęściej metodą wyjścia od produkcji tzn. sumuje się ilości lub wartości produktów. Obliczenie jej nastręcza jednak trudności gdyż produkty obrotu wewnętrznego rzadko bywają przedmiotem obrotu towarowego i nie maja ustalonej ceny. Natomiast ilość ich jest ustalona szacunkowo np. plon zielonek, produkcja słomy, obornika. Ponadto w skład produkcji globalnej wchodzą artykuły które zostają poddane we własnym gospodarstwie dalszemu przerobowi (nasiona, sadzeniaki, sadzonki, słoma, pasza, obornik) i mogą być potraktowane jako półprodukty.

Z tąd niektóre produkty mogą być liczone 2 lub 3 razy np. zboże jako roślinny, paszowy, produkt zwierzęcy. Im wyższy obrót wewnętrzny tym większa jest produkcja globalna. Aby te niedogodności usunąć stosuje się inny miernik produkcji, tzw. produkcję końcową (finalną)

Produkcja globalna wyraża pełne nakłady pracy użyte do jej wytworzenia i wiernie odzwierciedla strukturę produkcji danego gospodarstwa może więc służyć jako miernik do ustalenia jego nastawienia produkcyjnego. Nie jest natomiast przydatna do mierzenia dynamiki (tempa zmian) wzrostu produkcji oraz porównania wzrostu produkcyjności gospodarstw rolniczych ze wzg na różny stopień przetworzenia surowców własnych i obcych.

Produkcja końcowa jest podzielona na produkcję brutto i netto.

Produkcja końcowa (finalna) w odróżnieniu od globalnej nie zawiera tej części produkcji roślinnej, która została zużyta w gospodarstwie jako surowiec do dalszej produkcji.

Produkcja końcowa brutto jest to produkcja globalna pomniejszona o obrót wewnętrzny. Produkt stanowi końcowy efekt produkcyjny gospodarstwa. Objęcie nakładu surowców własnych (obrotu wewnętrznego) ogranicza zakres podwójnego liczenia części produkcji ale go nie eliminuje całkowicie. Gospodarstwo bowiem zakupuje produkty rolnicze tj. ziarno siewne, sadzeniaki, sadzonki. Powiększa tym samym wartość produkcji końcowej o wartość zużytych surowców ale już obcej produkcji. Surowce te zostały tylko przetworzone a nie wytworzone w danym gospodarstwie dlatego też zwiększenie produkcji końcowej gospodarstwa w wyniku procesu przetwarzania surowca kupnego powinno obejmować przyrost wartości produkcji związany z przetworzeniem tego surowca w produkt a nie całą jego wartość. Ten przyrost odzwierciedla jedynie produkcja końcowa netto.

Produkcja końcowa netto jest to inaczej wielkość produkcji jaką uzyskujemy przez odjęcie od produkcji końcowej brutto zakupionych artykułów pochodzenia rolniczego.

Produkcja końcowa brutto i netto jest dobrym miernikiem mierzenia produkcyjnego gospodarstwa ponieważ obliczając ją eliminuje się podwójne liczenie produkcji rolniczych. Produkcja ta nie była by jednak miernikiem dość precyzyjnym gdybyśmy obliczali ją przez odjęcie do produkcji globalnej zużytych w procesie produkcyjnym surowców rolniczych gdyż w tak obliczonej różnicy uzewnętrzniły by się wszystkie niedokładności rachunku produkcji globalnej. Dlatego produkcje końcową z reguły oblicza się wg miejsc jej rozdysponowania (od obrotu) przez zsumowanie wszystkich składników które dla produkcji końcowej brutto są następujące:

1. produkcja towarowa brutto

2. spożycie naturalne

3. przyrost lub zmniejszenie zapasów (różnica wartości zapasów na koniec i początek roku)

4. przyrost lub zmniejszenie produkcji niezakończonej

5. przyrost lub zmniejszenie stada.

Z kolei produkcji końcowej netto (metoda od obrotu) otrzymuje się sumując produkcję towarową netto oraz pozostałe z wymienionych składników.

Produkt końcowa zwłaszcza netto stanowi główny miernik oceny działalności produkcyjnej gospodarstwa ponieważ przedstawia ona ilość (wartość) produkcji faktycznie wytworzonej w gospodarstwie. Stąd też używa się jej do porównania produkcyjności różnych gospodarstw i mierzenia tempa wzrostu produkcji oraz jako podstawy do obliczania dochodu gospodarstwa. Produkcja końcowa nie nadaje się natomiast do charakteryzowania struktury produkcyjnej gospodarstwa i badania powiązań wewnątrzprodukcyjnych. Z uwagi na to że stanowi ona już oczyszczony syntetyczny wynik produkcji gospodarstwa.

Przez produkcję towarową należy rozumieć ilość (wartość) produkcji sprzedanej lub przeznaczonej na sprzedaż w gospodarstwie w danym okresie najczęściej roku.

Oprócz produkcji towarowej (masy towarowej) jako pojęcia ogólnego wyróżnia się produkcję towarową brutto i netto.

Produkcję towarową brutto w odróżnieniu do produkcji towarowej jako masy towarowej nie obejmuje produkcji wytworzonej w okresach ubiegłych a tylko wytworzona w danym okresie czasu

Produkcję towarową netto otrzymujemy przez odjęcie od produkcji towarowej brutto ilości lub wartości zakupionych produkcji pochodzenia roślinnego.

Przez towarowość produkcji należy rozumieć stosunek (%) ilość lub wartość produkcji towarowej do produkcji globalnej (rozpatrywany w skali gospodarstwa, czy też gałęzi, działu produkcji, lub danego artykułu).

1. towarowość brutto = produkcja towarowa brutto / produkcję globalna * 100

2. towarowość netto = produkcja towarowa netto / produkcję globalną * 100

Produkcja czysta jest to cała nowo wytworzona wartość produkcji w gospodarstwie rolnym dzięki nakładom pracy żywej. Jest wyrażona w mierniku wartościowym. Obliczamy ją przez odjecie od wartości produkcyjnej gospodarstwa (globalnej lub końcowej) wartości nakładów materiałowo pieniężnego zużytych w celu……….

Produkcja czysta jest głównym miernikiem społecznej opłacalności gospodarowania ponieważ przedstawia wkład gospodarczy do produktu krajowego brutto.

Produkcja końcowa brutto = produkcja globalna - zużycie wewnętrzne

Produkcja końcowa netto = produkcja końcowa brutto - zakupione

Produkcja towarowa brutto = sprzedaż

Produkcja czysta = produkcja globalna - koszty

Produkcja towarowa netto = produkcja końcowa brutto - zakupione

---