ODMIANA:
M. -
D. siebie (się)
C. sobie (się)
B. siebie (się)
N. sobą
Ms. sobie
W. -
1.
ZAIMEK SIĘ 1 - ODMIENNY (w słowniku Dunaja pod hasłem SIEBIE)
Cechą charakterystyczną ZAIMKA ZWROTNEGO się jest to, że zajmuje on w zdaniu pozycję dopełnienia, rzadziej okolicznika i może być zastąpiony innym zaimkiem lub rzeczownikiem:
Jan myje się - Jan myje siebie, dziecko, ręce
Włóż coś na siebie - Włóż coś na głowę
Zaimek się może być używany wtórnie w różnych funkcjach, np. przy czynności wzajemnej:
Chłopcy biją się.
Poniżej cytuję za SWJP (red. Dunaj) znaczenia i funkcje tego zaimka:
siebie
siebie
zaim. M. (-), D. siebie, C. sobie, B. siebie || się, N. sobą, Mc. sobie
1. `wskazuje, że wykonawca czynności jest zarazem obiektem tej czynności': Widział się (siebie) w lustrze. Zrobił sobie herbatę. Nie lubił mówić o sobie. Miała na sobie nową sukienkę. Miał przed sobą przyszłość. Skaleczył się w palec.
2. `wskazuje, że obiektem czynności wykonywanej przez wielu sprawców są nawzajem ci sprawcy': Rozmawiali ze sobą półgłosem. Przyglądali się sobie z zainteresowaniem. Byli zwróceni twarzą do siebie. Podzielili nagrodę między siebie.
2. ZAIMEK SIĘ 2 - nieodmienny
Rozpoznaje się go po tym, że zajmuje w zdaniu pozycję, w jakiej mógłby wystąpić mianownikowym podmiot zdania, np.
Tu się nie pali - Tu nikt nie pali
Mówi się, że będzie wojna - Każdy mówi, że ...
Cytat ze SWJP:
się
zaim. ndm
1. `wskazuje, że osobowy wykonawca danej czynności jest nieokreślony': Ostatnio dużo mówi się o szkodliwości palenia. W tym domu nie czyta się książek. Dawniej częściej chodziło się do kina. Tak się nie wymawia tego słowa.
2. `wskazuje, że nie istnieje sprawca danej czynności lub że sprawca jest nieokreślony': To słowo się tak pisze. Tort się kroi. Szkoła buduje się. Książka się pisze. To się samo nie zrobi.
3. `wskazuje, że czynność jest doświadczana przez osobę jako mimowolny stan': Chce mi się spać. Tu się nam dobrze mieszka. Jak ci się pracuje z nowym kierownikiem? Tak mu się jakoś powiedziało.
3. SIĘ jako morf czasownikowy
Wtedy w analizie fleksyjnej/ analizie części mowy podajemy czasownik z się jako jedną formę, jedną część mowy
Jak to rozpoznać?
Jeśli SIĘ można bez zmiany znaczenia wymienić na SIEBIE, wtedy mamy do
czynienia z zaimkiem zwrotnym. Jak się nie da, to jest SIĘ jako morf czasownikowy:
a) Umył się i uczesał się - Umył siebie i uczesał się - SIĘ TU TO ZAIMEK
b) Postaraj się - NIE MOŻNA WYMIENIĆ NA SIEBIE - tu się jest morfem
czasownikowym, czasownik: postarać się
c) Boję się psa - nie da się wymienić, poza tym czasownik bać się (podobnie: śmiać się) nie występuje bez się - nie ma formy *Boję psa
d) Urodziłam się w marcu - Kiedy podstawię SIEBIE, to jest zmiana
znaczenia - tu się jest morfem czasownikowym, tak więc mamy czasownik:
urodzić się, urodzić
e) Ucieszyłam się - nie powiemy: *Ucieszyłam siebie, więc tu się jest
morfem czasownikowym