PUFENDORF,THOMASIUS,WOLFF,SPINOZA
Pufendorf był profesorem uniwersytetów Heidelbergu, Lundzie i nadwornym histografem dworu berlińskiego.
Podtrzymywał on racjonalistyczną koncepcję prawa natury. Zasada prawa natury to uniwersalne reguły, poznawalne tylko przez rozum. Istotna, niezmienną istota natury jest towarzyski instynkt, który łączy się organicznie z egoizmem jednostki. Źródłem zjawisk społecznych jest wola boża, Bóg jednak stworzywszy człowieka, stracił moc zmiany jego natury. Pufendorf nie zgadzał się z Hobbesem , że w stanie natury toczy się nieustająca wojna wszystkich przeciwko wszystkim, akceptował jego założenia metodologiczne, według których stan natury nie był historycznym faktem, lecz tylko hipotezą, umożliwiającą wyjaśnienie zjawisk społecznych i ustrojowych.Zgadzał się również, co do istoty i zadań państwa. Uważał, że najwyższym celem organizacji państwowej jest zapewnienie powszechnego spokoju i bezpieczeństwa. Stąd władca musi być absolutnym panem. Ostro krytykował rozdrobnienie terytorialne Rzeszy po pokoju westfalskim. Organizacja polityczna Rzeszy wynikała z nieświadomości tego, że źródłem państwa i zasadą jego ustroju jest umowa społeczna, składająca się z trzech aktów
- z aktu zrzeszenie się jednostek w społeczeństwo
z aktu na mocy, którego społeczeństwo otrzymuje swój ustrój konstytucyjny
z aktu, w którym zrzeszone społeczeństwo poddaje się władzy suwerena, ustanowionej w akcie poprzednim.
Akt poddania uzasadnia absolutyzm władcy: monarcha zobowiązany jest do zapewnienia społeczeństwu bezpieczeństwa, zaś społeczeństwo zrzeka się wszelkiego prawa do oporu przeciwko władzy.
Pufendorf widział we własności podstawowe prawo natury i wypowiadał poglądy o konieczności podporządkowania religii władzy państwowej, jednak w sumie chciał uzdrowienia systemu feudalnego, a nie jego zniesienia. Aprobował stosunki pańszczyźniane w Rzeszy, ale inaczej je uzasadniał. Widział w poddaństwie dobrowolny akt poddania leniwych, niezdolnych do zapewnienia sobie środków egzystencji w warunkach wolności. Konsensualizm Pufendorfa polegający na traktowaniu instytucji społecznych i politycznych jako dobrowolnej umowy równych partnerów, był inspiracja dla postępu szkoły prawa naturalnego w Europie.
Tezy Pufendorfa były rozwijane m.in. przez Christiana Thomasiusa oraz Christiana Wolffa na początku XVIII w
Christian Thomasius - profesor uniwersytetu w Halle w dziele: Fundamenty prawa natury i prawa narodów podjął, wychodząc z założeń Luteranizmu próbę wykazania związku między prawem natury a prawem stanowionym przez monarchę.
Christian Wolff- filozof, profesor w Halle i przejściowo w Magdeburgu, rozwijał teorię prawa w sposób pedantyczny, metoda przypominającą scholastykę, jednak w celach praktycznych. Wprowadził do nauki niemieckiej styl, który stał się jej tradycją:,,duch sumienności” jak go określił Kant, czyli suchość, pedantyczność i schematyzm.
Wyżej wymienieni mieli szczególny wkład w kształtowanie,,prawniczego” prawa natury. Prawo natury stało się podstawą postulowania i przeprowadzenia kodyfikacji prawa obowiązującego. Kodyfikacje polegać miały na budowie od nowa porządku prawnego na podstawie nakazów prawa natury. Rola ustawodawcy miała w istocie ograniczyć się do deklarowania norm prawa natury oraz dedukcyjnych wniosków z prawa natury.
SPINOZA
Benedykt Spinoza- niderlandczyk związany z republikańską partią Jana de Witta, dokonał drugiej po Grociuszu próby zlaicyzowania i zracjonalizowania doktryny politycznej. Jego poglądy (zawarte głównie w Traktacie teologiczno-politycznym 1670)były wzorem postawy tolerancji utylitaryzmu i demokracji.
Spinoza twierdził, że Pismo Święte nie jest źródłem wiedzy i absurdem jest przypisywanie mu wartości naukowej. Prawda nie jest istotą religii, religia to tylko wykład zasad moralnych. Potrzebne jest zwłaszcza prostemu ludowi, któremu może przynosić korzyści, uczy go posłuszeństwa. Ale mędrzec który chce prawdy nie znajdzie jej w Piśmie ,prawda to bowiem domena filozofii. Mieszanie religii z filozofią przyniosło już dostatecznie wiele szkód- wojen, sporów i krwawych prześladowań- by nie uznać za konieczne ścisłego rozdziału filozofii i religii.
Zdaniem Spinozy wolność przekonań to podstawowe prawo natury człowieka. nawet umowa społeczna nie jest w stanie mu tego prawa odebrać. Prawa do swobodnego myślenia nie można na nikogo przelać, bo była by to czynność niemożliwa do wyegzekwowania. Można zakazać głoszenia doktryn niebezpiecznych dla państwa, ale nie można zmusić kogoś do myślenia inaczej niż mu to nakazuje jego natura. Zatem każdy może mówić i czuć co myśli nie naruszając prawa i powagi najwyższej. Z zasady wolności myśli można wyłączyć tylko takie poglądy, które mają charakter wywrotowy. Panteizm Spinozy i jego teza o użyteczności religii jako narzędzia kształtującego moralność i posłuszeństwo było odpowiedzią jakiej udzielił kalwińskim i żydowskim fanatykom nietolerancji.
Teoria politycznej demokracji. Poglądy polityczne Spinozy kształtowały się pod wpływem doktryny Thomassa Hobbesa od którego przejął schemat powstania państwa i elementy konstrukcji suwerenności, choć konkluzje obu były różne. Przyjmował więc że stan natury był stanem trwogi i wzajemnej wrogości ludzi, bo granicą praw naturalnych ludzi była tylko ich siła, a natura nie podlegała prawom rozumu. Dlatego też ludzie dla własnego pożytku zrzeszają się w społeczeństwo, umowa społeczna stworzyła państwo w imię użyteczności. Państwo to organizacja, która przy pomocy siły i gróźb zapewnia bezpieczeństwo i stwarza warunki dla osiągnięcia szczęścia i wolności. Celem państwa jest w gruncie rzeczy wolność. Wolny jest ten kto żyje zgodnie z nakazami rozumu. Dzięki państwu człowiek może wyzwolić się z niewoli własnych popędów. Umowa polegała na tym że jednostki zrzekły się posiadanych praw na rzecz całego społeczeństwa. Ludzie przekazali społeczeństwu wszystkie swe prawa z wyjątkiem prawa do swobodnego myślenia gdyż gdyby zachowali ich część musieli by również zachować środki do ich ochrony. Władza suwerenna jest absolutna. Ale suwernem nie jest absolutny władca-monarcha ale absolutne społeczeństwo, który ze względów utylitarnych skupiło w sobie całą moc poszczególnych zawierających umowę jednostek. Czyli najbardziej naturalnym ustrojem państwa jest ustrój demokratyczny. W demokracji jednostka w najszerszym zakresie działa na pożytek ogółu a skutkiem tego na swój własny. Człowiek przelewa swe naturalne prawa nie na kogoś innego a na większość tego społeczeństwa którego sam jest częścią. Demokracja to jedyny ustrój w którym trwa równość cechująca stan natury. Pozwala też na zachowanie największej swery wolności, stwarza warunki do rozumnego życia. Spinoza miał zaufanie do zdrowego rozsądku ludzi i uważał za niemal niemożliwe, by większość zebrana na zgromadzeniu mogła uchwalić niedorzeczność.
Spinoza twierdził że najlepiej aby całe społeczeństwo mogło uczestniczyć w sprawowaniu rządu. Ale w praktyce jest to bardzo trudne do urzeczywistnienia. Prosty lud niechętny jest republice, dlatego konieczne wydaje się prowadzenie cenzusu. Monarchia jest faktem dlatego należy ją zachować, mimo że nie ma ona w Niderlandach większych tradycji. Rewolucja byłaby zbyt ryzykowna. Władza najwyższa powinna należeć do rady najwyższej składającej się ze starszych lub pierworodnych. Rada kierowałaby obywatelami w sposób absolutny, pomocą w realizacji wolności byłyby: ludowa milicja, niezawisłe sądownictwo i kontrolowany kościół. Swoista demokracja miała zapewnić ochronę wolności obywateli przed despotyzmem, wojnami domowymi, fanatyzmem kleru.