W.J. Burszta „Antropologia kultury”

Rozdział 3. Język i myślenie o świecie.

Głuchoniema i niewidoma dziewczynka do pewnego czasu łączyła określony przedmiot lub wydarzenie z odpowiednim znakiem w alfabecie rąk i w ten sposób kojarzyła każdą poznaną rzecz, zdarzenie, z wrażeniami dotykowymi. Mowa ludzka to nie tylko powtarzające się serie skojarzeniowe. Znaczenie językowe opiera się na uniwersalnym symbolizmie, który obejmuje cały zakres myśli ludzkiej. Gdy dziecko zrozumie po raz pierwszy symbolizm mowy dokonuje się w nim prawdziwa rewolucja. Pojawia się u dzieci „głód słów”. „Pierwsze nazwy świadomie używane przez dziecko można porównywać do laski, która niewidomemu pozwala po omacku znajdować drogę. Język zaś jest bramą do nowego świata”. Zasada symbolizmu jest istotna dla świata kultury.

Podobne doświadczenia są bliskie osobom uczącym się języka obcego. Mówić innym językiem to myśleć w nim. Zmusza to nas do „zawieszania” wiedzy o tym, jak nasze pojęcia zrosły się z określeniami i częściami mowy ojczystego języka. „Wnikając w <ducha> obcego języka mamy wrażenie wkraczania w nowy świat, który ma własną strukturę intelektualną”.

Antropologia kultury zajmuje się odmiennością, jej naczelnym zadaniem jest próba poznawczego przeniknięcia innych systemów kulturowych, symboliki, nauka „nowych światów” myślowych. Wiedza nabyta przez badania antropologiczne daje korzyści: pozwala poznać inne kultury, opisywać je i interpretować, umożliwia to ponadto na nowe spojrzenie na kulturę w której sami żyjemy, zachęca do przyjrzenia się naszemu „pomysłowi na życie”. Co nas łączy i dzieli?. Niekwestionowana zasada antropologii głosi, że poznawanie i objaśnianie innych kultur jest nieuchronnie samoobjaśnieniem się nas samych.

Obca kultura to często inny język, odrębny system pojęciowy, systemy terminologiczne, nowe normy, wartości. Dlatego antropolodzy przywiązują uwagę do analizy związków języka i kultury. Problem w tym, że efektywne badania tych związków muszą być poprzedzone ustaleniem porównywalności( twierdzenia o wpływie języka na kulturę, jak i kultury na język).

W pierwszych badaniach antropolog i lingwinista E. Sapir oddzielił od siebie język i kulturę. Uważał, ze kulturę można określić jako to „co” społeczeństwo robi i „ o czym” myśli. Język zaś jest zbiorową sztuką myślenia oraz intuicyjnym przyswajaniem sobie doświadczeń, ( czyli „jak” społeczeństwo myśli). Zmiany w kulturze dotyczą treści jej dziedzin, a język dąży do zmiany w ekspresji formalnej. Kultura jest podstawą istnienia języka, a język nie odzwierciedla kultury, poza faktem relacji pomiędzy słownictwem danego języka a „inwentarzem” kultury. Relacje tego typu mają dwojaki charakter:

1/ związku słownictwa z zainteresowaniami kultury

2/ historycznego rozwoju języka i innych dziedzin kultury.

I tak dla Eskimosów śnieg to najważniejszy element natury (odzwierciedlenie tego w rozbudowanym słownictwie- wiele określeń śniegu). W językach Indian Ajmara istniało dwieście słów na określenie ziemniaka.

Słownictwo języka bardziej lub mniej dokładnie odzwierciedla dana kulturę, cele, którym ono służy- są to jednak jakości nieporównywalne- Sapir. Zauważył on, że nieporównywalność tych dziedzin tkwi w powierzchownym pojmowaniu kultury w konfrontacji z precyzyjnym definiowaniem języka.

Osiem cech kultury można odnieść do pojęcia języka, gdyż powinien spełniać kryteria do których odwołują się antropologiczne badania nad kulturą:

1/ języka się uczymy

2/ wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych elementów ludzkiej egzystencji

3/ jest zorganizowany 4/wieloaspektowy

5/ dynamiczny 6/ zmienny

7/ pewne prawidłowości pozwalają go analizować metodami naukowymi

8/ jest instrumentem przystosowania jednostki do otoczenia oraz nabycia środków dla twórczej ekspresji.

Sytuacja ulega odwróceniu- można traktować język jako wzorzec dla całej kultury, a jego cechy definicyjne na jej całokształt. ( to stanowisko większości szkół poszukujących związków determinacyjnych pomiędzy językiem, a kulturą).

Ch. Hockett amerykański lingwinista i antropolog zestawił cechy definicyjne języka, posługując się tabelą porównującą występowanie danej cechy w języku ludzkim i w różnych systemach porozumiewania się zwierząt. Cechy omawiane przez Hoicketta to:

1/ Dwustopniowość ( dwupoziomowość)

2/ Produktywność (zdolność wytwarzania nowych przekazów)

3/ Arbitralność

4/ Zdolność do wzajemnej wymiany ( przemienność ról nadawcy i odbiorcy)

5/ specjalizacja (pośredni stopień funkcjonalnego powiązania sygnału z reakcją )

6/ przemieszczanie się ( możliwość odnoszenia się do przedmiotów i zdarzeń odległych w czasie i przestrzeni)

7/ Transmisja kulturowa

8/ Nieciągłość

9/ Semantyczność

10/ Całkowite sprzężenie zwrotne ( nawiązanie do pkt.4 ,nadawca równoczesnym odbiorcą sygnału)

11/ Samozwrotność (język może mówić o sobie samym, walor meta językowy)

12/ Wyuczalność ( każda jednostka uczy się dowolnego języka)

13/ dwuznaczność albo nadużywalność ( język może dezinformować).

Język ludzki odznacza się tymi cechami łącznie, inne systemy porozumiewania wykazują ich niekompletność. Język także posiada cechy specyficzne tylko dla siebie.

Dwustopniowość albo podwójne rozczłonkowanie. Cecha ta uważana jest za cechę definicyjną języka sensu stricto. Język ma dwa poziomy organizacji strukturalnej: gramatyczny i fonologiczny. Zdania składające się z wyrazów (morfemów), stanowią ciągi odpowiednich fonemów (jednostki foniczne). Dzięki dwustopniowości język jest precyzyjnym i ekonomicznym systemem semiotycznym. Na podstawie fonemów można tworzyć dużą liczbę połączeń wyrazowych, a one z kolei mogą utworzyć nieskończoną liczbę dowolnych zdań.

Arbitralność. Polskie „drzewo”, angielskie „tree”, oznaczają to samo, to ta sama klasa obiektów. Każdy wyraz tak samo obrazuje drzewo i jego właściwości- są one równie arbitralne, jednakowo precyzyjne. Istotą arbitralności oddaje „trójkąt” Ogdena i Richarda:

B

A-------C. Znak językowy [A] wiążę się z odniesieniem przedmiotowym ( obiektem) [C] jedynie w sposób pośredni- za pomocą [B].

Produktywność- kreatywność. Dzięki arbitralności język jest giętki i przystosowuje się do okoliczności zewnętrznych. Umożliwia konstruowanie i rozumienie olbrzymiej liczby zdań. Dzięki arbitralnośći znaku w stosunku do jego odniesienia przedmiotowego, możliwe jest opisanie nieskończonego zakresu obiektów tego odniesienia, a dzięki dwustopniowości ( fonologia i gramatyka) można konstruować nieskończenie wiele zdań.

Nieciągłość albo dyskretność- różnice między sygnałami semiotycznego, jakim jest język, nie polegają na stopniowym nasileniu jakiejś cechy (nieciągłość- dwie formy wyrazowe rozpatrywane ze względu na swój kształt, są identyczne, albo różne). Wyrazy „pal, i „bal” różnią się cechą dźwięczności, gdy jest mamy „bal”, gdy jej brak jest „pal”.

Semantyczność- sygnały językowe związane są z cechami świata fizycznego i społeczno- kulturowego. Pojęcia danego języka mogą być przewodnikiem po tym jak dana grupa kulturowa kategoryzuje świat. Język wywiera na to, co posługujący się nim ludzie widzą, czują, jak myślą, co mówią. Znaczenia językowe tworzą świat zdarzeń kulturowych, ważnych dla danego społeczeństwa i wyróżniających je od innych. ( zauważ to „takie i takie rzeczy należą do jednej grupy”- słyszy się od dzieciństwa i takie rozróżnienia to oczywisty element życia).

Dwuznaczność (nadużywalność)- język nadaje się do formułowania naukowych hipotez, ale i do fałszowania obrazu świata. Jego „giętkość” powoduje przekazywanie informacji z manipulowanych. Badając słowne świadectwa różnych kultur określają zakres ich kultury symbolicznej ( należy odróżnić znaczenie literackie od metaforycznego).

W/w cechy definicyjne języka są ze sobą powiązane, wspierają się. Występują we wszystkich językach, są uniwersalne.

Kluczowym pojęciem teorii Sapira stał się symbolizm, obejmuje systemy odniesienia- mowa, pismo, godła, sygnalizacje. Dźwięki i znaki mają znaczenia same w sobie, ważne są dla tych, którzy potrafią dokonać ich interpretacji ze względu na ich semantyczne odniesienia ( semantyka- nauka badająca znaczenia wyrazów i historię tych znaczeń ) Jest to symbolizm „referencyjny”- to substytut innego typu zachowania i jego znaczenia nie da się wyprowadzić z kontekstu doświadczenia. Termin „symbolizm” ogranicza się do „obiektów i znaków przeznaczonych do przyciągania szczególnej uwagi na jakąś osobę, rzecz, ideę, zdarzenie lub planowane działania skojarzone lub nie, z symbolem w naturalny sposób”.

Język jest doskonałym systemem symbolicznym dostępnym danej kulturze w formie komunikacji jak i myślenia. Treść kulturowa wyrażana jest w języku i symbolizuje dla użytkowników rzeczywiste znaczenie- „produkuje” je. Symbolizm to istota kultury. Język jako doskonały system symboliczny sprawia, że niekiedy trudno oddzielić rzeczywistość zewnętrzną ( przyrodniczą i społeczną) od odnoszących się do niej symboli językowych ( np. kultury o świadomości magicznej, gdzie dochodzi do identyfikacji słowa i rzeczy).

Język jest przede wszystkim głosową realizacją symbolizmu, a w drugiej kolejności narzędziem komunikacyjnym.

Wg Sapira język jest przewodnikiem po rzeczywistości społecznej. W swoim artykule „status lingwinistyki jako nauki”, Sapir odrzuca pogląd o małym znaczeniu języka w procesach przystosowywania się do rzeczywistości. Rzeczywistość społeczna jest uzależniona od językowych zwyczajów danej grupy. Języki nie są na tyle do siebie podobne, by reprezentować tę samą rzeczywistość. (światy, gdzie żyją różne społeczeństwa to odrębne światy). Język to zespół wzorów, które kierują nasze doświadczenia świata przyrodniczego i społecznego ( wpływają na sposób zachowania). Modelowanie zachowań, także werbalnych jest poza świadomościowe- jednostka nie zdaje sobie z tego sprawy.

Podsumowanie poglądów Sapira:

1/ jednostki ludzkie nie bytują w świecie obiektywnym w sposób bezpośredni, ale jest to życie kształtowane przez język, który ukierunkowuje myślenie.

2/ „realny” świat jest w dużej mierze funkcją wzorów językowych (język to przewodnik po rzeczywistości społecznej). Symbolizm językowy ma podstawowe znaczenie dla kultury i staje się on

3/ modelem dla wszystkich innych zachowań, które podległe są analogicznym uwzorowaniom.

Powyższe punkty można traktować jako zrąb tzw. Hipotezy Sapira- Whorfa.

Uczeń Sapira, Beniamin Lee Whorf zajmował się badaniami porównawczymi języka Indian Hopi i języków indoeuropejskich ( nazwanych przez autora standardowymi językami europejskimi SAE). Przyjął on, że gramatyki tych języków mają związek z kulturą ich użytkowników. Różnice pomiędzy językiem hopi a językiem SAE dotyczą takich cech jak:

1/pojmowania wielości i stosowania liczebników

2/ kształtu rzeczowników odnoszących się do jakości fizycznych i pojmowania samych tych jakości.

3/ pojmowania faz i cyklów

4/ temporalnych form czasowników

5/ pojmowania czasu trwania czegoś, intensywności i dążeniu

ad.1/ w językach SAE *liczebniki stosuje się w analogiczny sposób do obiektów, wydarzeń, stwierdzonych empirycznie jak i metaforycznie

*np. ”dziesięć dni to więcej niż dziewięć”

*czas to klasyczna długość- ciągła linia z zaznaczonym na niej udokumentowanymi faktami

język hopi *odwrotna sytuacja, liczbę mnogą i liczebniki stosuje się do przedmiotów, które mogą utworzyć obiektywny zbiór. Nie istnieje liczba mnoga.

*np. „dziesiąty dzień to więcej niż dziewiąty dzień”

*czas to relacja między dwoma wydarzeniami w przeszłości

ad.2/ w językach SAE *rzeczowniki indywidualne i zbiorowe ( funkcjonują pojęcia materii i formy)

język hopi *wydzielona klasa rzeczowników, ale są one wszystkie nazwane indywidualnymi ( w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej)

ad.3/ w językach SAE *są wyrażone przez rzeczowniki (np. zima, poranek) a zjawiska fozowe- umiejscawiane w przestrzeni

* np. „rankiem”, „przed południem”

język hopi *forma zbliżona do naszego przysłówka, pojęcia mają charakter temporalny

*np. „podczas- gdy- wydarza- się- faza- południowa”

ad.4/ w językach SAE* używają czasowników ( forma zbliżona do naszej)

język hopi *nie ma czasu przeszłego, teraźniejszego i przyszłego jako ciągu zdarzeń

*korelacja miejsca wydarzeń z czasem wydarzenia.

ad.4/ w językach SAE *pojęcia trwania, intensywności i tendencji wyraża się używając metafor przestrzennych

język hopi *te pojęcia nie występują. Ich funkcję przejmują tzw. tensory.

Autor w/w różnice łączy ze sposobem myślenia o świecie i jego kategoryzowaniem. W języku SAE analizuje się rzeczywistość w kategoriach rzeczy formy, substancji. Hopiowie widzą świat w kategoriach „zdarzenia się „ a wydarzenia ujmowane są w kategoriach obiektywnych ( uchwytne w sposób sensoryczny) i o charakterze psychicznym i niepsychicznym ( to zdarzenia „subiektywne”).

Struktura języka decyduje o różnicach, sposobie myślenia odrębnych wspólnot językowo- kulturowych, a także w „charakterze „ kultury. W kulturze europejskiej czas jako „continuum” domagał się utrwalenia- narodziny historii, kalendarzy. Stabilny czas Indian Hopi wyklucza pośpiech, ważne są działania przygotowawcze wobec przyszłych zdarzeń.

W rezultacie Whorf dochodzi do wniosku, że język i jego wzorce, głównie gramatyczne, modelują pojęcia czasu i materii. Traktuje język jako jedyny system w obrębie jakiejś kultury, który posiada zdolność kategoryzowania rzeczywistości- jest on interpretatorem kultury. Struktura języka, ukierunkowując ludzkie myślenie, narzucając siatkę interpretacyjną na „kalejdoskopowy strumień wrażeń”, płynący ze świata zewnętrznego w istotny, trudno uchwytny sposób wpływa także na zachowanie jednostek. To podstawowa wersja hipotezy Sapira- Whorfa.

Whorf koncentruje się na zagadnieniu wzajemnej przekładalności różnych systemów językowych, odmiennych „katalogów rzeczywistości”. Jeśli dwa języki różnią się w znaczący sposób, porozumienie pomiędzy jego użytkownikami jest właściwie niemożliwe, gdyż postrzeganie i opis świata na ich gruncie zupełnie do siebie nie przystają. Tak odczytana hipoteza zaprzeczałaby każdemu, międzykulturowemu porozumieniu. A właściwie antropologia kultury pokazuje, że różnice między kulturami i językami można pokazać. Można analizować rodzimy język pod kątem „obrazu świata”, jaki się z niego wyłania. O języku można mówić w metajęzyku.

Poglądy Sapira i Whorfa pierwotnie sprowadzono do 4 poziomów znaczeniowych. Wskazywano:

1/ na leksykalne zróżnicowanie języków. Dany termin językowy ułatwia danej społeczności wyrażanie stanu rzeczy objętego tym terminem. Złożona analiza lingwinistyczno- antropologiczna wykazuje związek

2/ miedzy różnicami w leksyce a odmiennymi zachowaniami pozawerbalnymi społeczności językowych

3/ na gramatycznej strukturze języka, zestawionej ze światopoglądem poszczególnych kultur.

4/ na związek między gramatyką języka a zachowaniami niewerbalnymi.

P.Friedrich, odwołując się do Sapira, twierdził, że rozpoznał on ważny wymiar języka- poetyckość. To w niej są istotne różnice między językami. Ważny jest etyczny klimat naszej percepcji świata, uczuciowo- emocjonalne rozumienie rzeczywistości,. To tropy:

1/ formalne- opisując świat wskazujemy na jego właściwości abstrakcyjne i statyczne.

2/ metonimiczne- odwołujemy się do istniejących w nim związków i zależności.

3/ analogiczne- tworzymy nowe relacje między językiem, myśleniem.

Obraz świata Fredricha objawia się równie dobrze w obrębie tego samego języka, zależnie od sposobu korzystania zawartych w nim tropów kształtujących wyobraźnię. Interpretatorzy tekstów Whorfa ( A. Schultz) uważali, że jego teksty są z założenia polifoniczne i tak należy je rozumieć.

W koncepcji Claude Leri- Straussa język jest nie tyle interpretantem kultury ( koncepcja Sapira i Whorfa), ale jej warunkiem w dwojakim sensie:

1/ to środek transmisji kultury w procesie filo- i ontogenetycznego rozwoju człowieka.

2/ dziedziny kultury, takie jak mitologia, religia, czy sztuka „ nadbudowywują” się na języku i posiadają analogiczna, zbliżoną budowę strukturalną.

Można powiedzieć , że dla struktury, to co prawdziwe w odniesieniu do języka, jest też prawdą w odniesieniu dla całej kultury symbolicznej. Uważa, że język można rozpatrywać jako fundament, na którym mogą być nadbudowywane struktury, czasem bardziej złożone, ale tego samego typu co te, które są mu właściwe, odpowiadają one pod wieloma względami rozpatrywanej kultury. Dla niego całokształt kultury jest „całością znaczącą” systemem komunikacji a główna funkcja to stabilność danej grupy społecznej.

Trzy poziomy komunikacji:

1/ reguły pokrewieństwa, zawierania małżeństw, zapewniające krążenie kobiet między grupami.

2/ reguły ekonomiczne- wymiana dóbr i usług

3/ reguły językowe- krążenie przekazów.

U podstaw życia społecznego leży zawsze działalność intelektu. Aspekty ludzkiego umysłu są tożsame dla wszystkich ludzi i kultur. Zagubiony w lesie tubylec i przechodzień Paryża myślą identycznie, korzystając jedynie z różnych „materiałów” i udogodnień. Działanie ludzkiego umysłu polega na nakładaniu form na pewną treść. Formy te są zasadniczo tożsame dla wszystkich umysłów: pierwotnych, cywilizowanych.

Badania nad związkami języka, kultury i myślenia zapoczątkowała „etnograficzna teoria języka” Bronisława Malinowskiego. Analizy językowe wskazały, że znaczenie danego wyrażenia zależy nie tylko od kontekstu całej wypowiedzi, ale od „kontekstu sytuacji” w jakich do niej dochodzi ( mimika, gesty, czynności, charakterystyka grupy). To, że wyrazy są zrozumiale wypływa z faktu związku wyrażenia z sytuacją kulturową- kontekstem społeczny. Obserwując sposoby posługiwania się językiem przez tubylców, Malinowski uważał, że jest on sposobem działania , ogniwem łączącym ludzi w wykonywaniu czynności kulturowych ( np. osoby podczas połowów ryb, posługują się specyficznym technicznym językiem zrozumiałym dla osób uczestniczących w tym zajęciu).

Traktowanie języka jako sposobu działania potwierdza się przy tzw. mowie narracyjnej np. tekst opowiadań przy ognisku. Każdy wiąże się z uprzednio zaistniałą sytuacją. Słuchacze mogli doświadczyć określonej sytuacji.

Malinowski wyodrębnił szczególną funkcję mowy- współuczestniczenie fatyczne, rodzaj kontaktu językowego, gdzie więź wspólnotowa tworzy się poprzez samą wymianę słów w atmosferze towarzyskości, wspólnoty i usiłowaniu nawiązania kontaktów.

Podsumowanie- Malinowski przyjmuje, iż język we wspólnotach plemiennych w swych funkcjach ( mowa narracyjna, kontakt fatyczny) posiada pragmatyczny charakter. Głównym zadaniem języka jest odgrywanie aktywnej, pragmatycznej roli w zakresie ludzkich zachowań ( a nie wyrażanie myśli, czy powielanie procesów intelektualnych. )

Analizowane w/w stanowiska formują wachlarz klasycznych antropologicznych ujęć związków języka, kultury i myśli symbolicznej. W dwóch pierwszych nurtach badawczych etnolingwistyce i strukturalizmie podkreśla się aktywną i determinującą role języka w całokształcie kultury. Bada się wzory językowe na sposoby postrzegania rzeczywistości. Natomiast Malinowski koncentrował się na wpływie kultury na język. Nie język kultura, ale kultura język. Generalnie przedmiotem refleksji są raczej złożone procesy dialektyczne łączące ekspresję językową ze znaczeniami kulturowymi. Ani język, ani kultura, jako dwa odrębne systemy symboliczne nie określają co można mówić i jak się zachować w społeczeństwie. Trzeba wiedzieć jak się wyrażać w obrębie grupy etnicznej, prywatnie, oficjalnie.

Inny nurt wskazuje na procesy nabywania wiedzy o świecie, oparte na stanowisku schematów, prototypów i metafor. Zakres typowych, powtarzających się analogicznych doświadczeń tworzy całościowy wzór- schemat. Schematem dla dzieci chrześcijańskich jest Boże Narodzenie. Jego magiczna moc powtarza się corocznie wg tych samych reguł- to pisanie listów do Mikołaja, wieczerza, kolędy, czas wolny od szkoły- to istotne elementy danego schematu.

Doświadczenia istotne z punktu widzenia kultury pod postacią schematów stają się prototypami ludzkiego doświadczenia. Oceniamy ludzi przez pryzmat, co w ich zachowaniu jest „normalne” a co nie. To podstawy spontanicznego etnocentryzmu. Gdy dany prototyp jest całością utrwaloną w języku i kulturze, staję się idiomem mówienia i myślenia w codziennych doświadczeniach. Przeniknąć kulturę to poznać idiomy. Fenomen kultury zawiera się w zmienności i kreatywności kultur, są tworzone nowe schematy, prototypy, idiomy.

Wśród definicyjnych języka, Hockett, jako ostatnia podaje dwuznaczność. Metaforyczność wyrażeń można rozpoznać, jeśli porównamy je z wyrażeniami literalnymi, opartymi na kulturowo skonstruowanych prototypach. Antropologowie zajmują się rolą metafory w kulturze pojmują ją jako wyrażenie językowe i jako schemat artykulacji pojęciowej.

Wg Lakoffa i Johnsona ludzkie działania mają często charakter metaforyczny. Leży ona u podstaw systemu pojęciowego każdej kultury, gdyż pojęcia metaforyczne, opisując działania, nadają strukturę naszej obecnej rzeczywistości. Nowe metafory mogą tworzyć nową rzeczywistość. Często zmiany w kulturze mogą być spowodowane wprowadzaniem nowych metafor i znikaniem starych np. przejmowanie kultury Zachodu przez inne kultury może być za sprawą metafory „czas to pieniądz”.

Jack Goody zapoczątkował nurt pisma i umiejętności czytania i pisania jako istotny czynnik zmian w sposobach ludzkiego myślenia ( najnowsze prace rewidują poglądy Goody`ego). Nawiązuje on do dwóch norm: pisanej i mówionej w jedyny języku. Pisana- dynamiczność, oddaje komunikacyjny i emocjonalny aspekt języka. Mówiona- elementy graficzne, statyka, walor komunikacyjny. Mamy trzy warianty sytuacji językowej:

1/ język posiada wyłącznie formę oralną ( wspólnoty prymitywne)

2/ istnieje forma mówiona (oralna) i pisana

• posługują się nią wszyscy lub wyspecjalizowana grupa ludzi

3/ język ma tylko formę pisaną gdyż:

• forma oralna zanika lub nigdy nie istniała

Goody skupia się na pkt. 2. w której tradycja oralna i pisana ze sobą współistniała. Wg niego pismo posiada klika ważnych funkcji mających wpływ na „styl myślenia” ludzi. Teza- jeśli kulturę potraktować jako serię aktów komunikacyjnych, wówczas różnice w sposobach komunikowania i ich konsekwencje są równie istotne, jak konsekwencje wywołane zmianami w sposobach produkcji. Fakt, że pismo „przenosi” język ze sfery słuchowej do wizualnej, nadaje ono komunikacji ustnej ustaloną formę materialną, a człowiek osiąga dystans wobec swoich aktów werbalnych.

Dekontekstualizacja mowy za pomocą pisma zmienia nie tylko sam środek komunikacji (pismo zastępuje komunikacje werbalną), ale powoduje zmianę samego komunikatu ( tekst jako przedmiot refleksji). Pismo depersonalizuje przekazywana treść i może jej nadawać charakter ponadczasowy. Gdyby nie było pisma, nie można by rozwijać logiki symbolicznej, algebry. Dziś nie byłoby reklamy. Świat symboli ma charakter symboli graficznych.

Język mówiony „maskuje” brak spójności, dwuznaczności i sprzeczności logicznej, które pismo ujawnia.

Zdaniem Goody`ego nie ma typowej, jednoznacznej linii granicznej między myśleniem „prymitywnym” i „nowoczesnym”. Zmiany w sposobach myślenia dokonują się ewolucyjnie, pod wpływem przemian w sposobach komunikowania wiedzy.

Rozwija się antropologia badająca problemy globalizacji kultury albo jej „cyborgizacji” , pokazuje, że czytanie i pisanie przestaje być istotnym wyznacznikiem. Zaczyna dominować kultura wizualna.

Antropologiczny pogląd widzenia relacji pomiędzy językiem, kulturą i myśleniem ma charakter porównawczy. Jesteśmy uświadamiani, że wytworzony przez nas obraz świata jest partykularny i względny. W dużej mierze decyduje o tym język- zwierciadło myśli, jej kreator, kodyfikator, jej logiczny warunek.

---