Książka Daniela Bella mówi o źródłach, funkcjonowaniu i perspektywach przezwyciężenia sprzeczności społeczeństwa kapitalistycznego. Sprzeczności te wynikają z napięć, które muszą powstać, gdy uwzględnia się różne logiki funkcjonowania trzech główny ch zasad w strukturach współczesnych społeczeństw: zasady efektywności ekonomicznej, narzucającej hierarchiczność i biurokrację w strukturach ekonomiczno-społecznych i technicznych, zasady równości i uczestnictwa, która reguluje konflikty w sferze politycznej, oraz zasady hedonizmu i samorealizacji, która dominuje w kulturze.
Jego następna praca, "Kulturowe sprzeczności kapitalizmu" była niczym innym, jak odmalowaniem zagrożeń, jakie dla ładu społecznego i stabilności ekosystemu niesie powstanie społeczeństwa hedonistycznego, nastawionego wyłącznie na zaspokajanie zachcianek i artykułowanie wciąż większych i większych oczekiwań.
Czy mieliśmy do czynienia z przejściem do szerszego zjawiska zwanego postmodernizmem?
Taką interpretację przedstawił amerykański neokonserwatysta, Daniel Bell (książka "Kulturowe sprzeczności kapitalizmu"). Według niego kryzysy rozwiniętych społeczeństw zachodniego świata należy wywodzić z rozdziału kultury i społeczeństwa. Powód: kultura modernistyczna przeniknęła do życia codziennego, określiła wartości; zaraziła "wspólnotę w świecie" (life-world) modernizmem, czyli zasadą niczym nie ograniczonego spełnienia, oczekiwaniem autentycznych doświadczeń, subiektywizmem. Szerzy się hedonizm, którego nie da się pogodzić z dyscypliną życia zawodowego w społeczeństwie. Kultura modernizmu nijak ma się do podstaw moralnych celowego, racjonalnego postępowania. Bell oskarża wobec tego "wrogą kulturę" o to, że wzbudza nienawiść do konwencjonalnych cnót umożliwiających ułożenie sobie życia w warunkach nacisku sił ekonomicznych i administracyjnych.
Daniel Bell to jeden z najwybitniejszych intelektualistów naszych czasów który od dawna nie zabiera publicznie głosu. Stworzone przez niego teorie i pojęcia weszły na stałe do intelektualnego obiegu. Trudno wyobrazić sobie bez nich myślenie o współczesnym społeczeństwie i kulturze. Najważniejszym i najbardziej wpływowym z jego pomysłów okazała się teoria "kulturowych sprzeczności kapitalizmu". Bell twierdził, że współczesna postmodernistyczna kultura wchodzi w konflikt z kapitalizmem, dzięki któremu mogła zaistnieć. Kapitalizm opiera się na etyce pracy, zaś kultura etykę tę nieustannie podważa. Jej jedynym celem stała się bowiem pogoń za przyjemnościami.
Na obecnie postawione pytanie czy postawiona wiele lat temu teza o kulturowych sprzecznościach kapitalizmu nadal obowiązuje. Daniel Bell twierdzi, że raczej nie i to z dwóch powodów.
Pierwszy polega na tym, że skończył się postmodernizm. Prąd myślowy, który akcentował brak wszelkich stałych kryteriów osądu rzeczywistości. Po upadku komunizmu i zamachach 11 września wracamy, zdaniem Bella, do fundamentalnych problemów etycznych, od których nie da się uciec.
Drugi powód polega na tym, że kapitalizm nie ma już nic wspólnego z dawną etyką pracy. Zniknął dawniejszy etos zapobiegliwości i oszczędności, który był źródłem jego sukcesów. Kapitalizm obecnie służy już tylko zaspokajaniu iluzorycznych pragnień, które sam wcześniej wytworzył.
Bell twierdzi ponadto, że dawne polityczne podziały straciły dziś zupełnie na znaczeniu Konflikty klasowe zostały zastąpione przez spory moralne i kulturowe. Obecna polityka, jak ją nazywa "polityka tożsamości" sprawia, że trudno dziś odróżnić lewicę od prawicy i liberała od konserwatysty. Twardzi dalej że obecni konserwatyści bywają ultra liberałami w sferze ekonomicznej, a obyczajowi liberałowie proponują konserwatywne rozwiązania gospodarcze.
Uważa że tym czym obecnie się kierują politycy wynika z ogólnego trendu i zwykłego koniunkturalizmu. Politycy z reguły uważnie śledzą społeczne nastroje i do nich dopasowują swoją "tożsamość" oraz wygłaszane poglądy.
Polityka coraz bardziej opiera się na marketingu. To on dostarcza reguł, wedle których tworzone są polityczne programy przypominające już do złudzenia towary na rynku. Idee niejako zostały odsunięte na boczny tor.
Ponadto uważa, że błędnie przyjęliśmy założenie, że kapitalizm wystarczy. Tymczasem kapitalizm jest jedynie systemem produkcji i zarówno polityka, jak i kultura nie są wytworem kapitalizmu. Demokracja jako forma polityczna jest starsza od kapitalizmu, a pragnienie równości jest głęboko zakorzenione w naszym pojmowaniu sprawiedliwości.
Uważa także, że mamy do czynienia z procesem coraz większej fragmentacji grup tożsamościowych. Za większy natomiast problem uważa, że my wcale nie mamy jednej tożsamości. Każdy z nas ma ich bardzo wiele, opartych na pracy, pochodzeniu, rodzinie, zdolnościach itd. Każdy z nas w nieuchronny sposób musi się definiować na wiele sposobów. I stąd budowa społeczeństwa i jego formowanie musi to wziąć pod uwagę. Jeśli oprzeć społeczeństwo tylko na jednej tożsamości, to jednoznaczne z przyjęciem kierunku na nieuchronny konflikt, to niejako kreowanie konfliktu.
Podkreśla także niebezpieczeństwa związane z sprowadzaniem wszystkich problemów do tożsamości związanej z religią i jej jedynym przesłaniem które brzmi następująco - jedynie od twojej religii zależy, czy masz rację, czy nie.
Za jeden z największych sukcesów nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego uważa oddzielenie konfliktów związanych z kwestią pracy od ideologii, przekucie ich na język interesów, co ułatwiło negocjacje. Te konflikty rozdzierały społeczeństwa przez wiele lat, jednak dzięki stworzeniu instytucji zbiorowych negocjacji udało się uzyskać pokój społeczny.
Uważa, że najbardziej niszczycielskie konflikty wynikają z upolitycznienia kwestii moralnych. Po pierwsze dlatego, że nasze stanowisko w kwestiach moralnych często przyjmuje formy ekstremalne, gdzie celem staje się zniszczenie przeciwnika. Po drugie kwestie moralne ze swej natury nie podlegają negocjacjom. Tymczasem musimy dojść do jakiejś ugody, kompromisu. Dlatego jedynym wyjściem jest odejście od upolityczniania takich kwestii. Jeżeli będziemy je upolityczniać, jedynym co osiągniemy, będzie zaostrzanie konfliktów.
W ocenie Bell,a polityka tożsamości występuje na lewicy i na prawicy. Zmieniają się tylko tożsamości, wokół których ta polityka się organizuje. Na lewicy były to i jest nadal aktualnym: rasa, płeć, tożsamość seksualna i etniczna. Na prawicy jest to aborcja, modlitwa w szkole, wartości rodzinne, narastanie przestępczości, prawo do posiadania broni i walka ze środowiskami gejowskimi domagającymi się nowych praw. Ale to nie wyczerpuje problemu.
Polityka tożsamości prowadzi w następnym etapie do zatarcia dawnych linii granicznych. W konsekwencji dla przeciętnego obserwatora wszystko staje się coraz bardziej pogmatwane, coraz trudniejsze do odróżnienia - co jest liberalne, a co konserwatywne, ponieważ politycy nieustannie zmieniają swe stanowiska - zwłaszcza gdy, przyglądając się badaniom opinii publicznej, dochodzą do wniosku, że powinni jakoś uwzględnić opinie głosujących, ze swej natury bardzo zmienne.
Kończąc swe rozważania Bell zadaje i jednocześnie odpowiada na najważniejsze moim zadaniem pytanie : co to w ogóle oznacza dla demokracji? Demokracja nie sprowadza się jedynie do tego, że jednostki mają rozstrzygać, co jest dobre, a co złe. Ważne jest także to, by były to prawdziwe problemy. Tymczasem techniki propagandy i sama natura mediów prowadzą do tego, że ludzie przestają być w ogóle zdolni do odróżniania problemów absolutnie podstawowych od problemów drugorzędnych.
I tu moje pytanie czy ta ostatnia kwestia nie opisuje dokładnie sytuacji w polskiej rzeczywistości?