Zmiany w ortografii języka niemieckiego

W czasie trwania Wiedeńskiej Konferencji Ortograficznej (die Wiener Ortographiekonferenz) w dniach 22-24 listopada 1994 uregulowano na nowo ortografię niemiecką. Postanowienia konferencji weszły w życie 1 lipca 1996 w Niemczech, Austrii i Szwajcarii.
Zmiany dotyczą:
- głosek i liter
- pisowni wielką i małą literą
- pisowni łącznej i rozłącznej
- pisowni z użyciem myślnika
- interpunkcji
- dzielenia wyrazów na końcu wiersza

Głoski i litery
Przegłos

stara pisownia	nowa pisownia
belemmert	belämmert (ponieważ: Lamm)
schneuzen	schnäuzen (ponieważ: Schnauze)
verbleuen	verbläuen (ponieważ: blau)

Podwójne spółgłoski po samogłosce krótkiej

stara pisownia	nowa pisownia
Karamel	Karamell
Tolpatsch	Tollpatsch (ponieważ: toll)
numerieren	nummerieren (ponieważ: Nummer)

Pisownia "s" (s, ss, ß) po samogłosce krótkiej

stara pisownia	nowa pisownia
hassen - Haß	hassen - Hass
küssen - Kuß	küssen - Kuss, sie küssten sich
lassen - er läßt	lassen - er lässt
müssen - muß	müssen - muss
daß	dass

Występowanie obok siebie trzech takich samych liter

stara pisownia	nowa pisownia
Schiffracht	Schifffracht (ponieważ: Schiff + Fracht)
Ballettänzer	Balletttänzer

Wyrazy obce

stara pisownia	nowa pisownia
ai Necessaire	ai lub ä Necessaire, także: Nessesär
ph Delphin Geographie Orthographie	ph lub f Delphin, także: Delfin Geographie, także: Geografie Orthographie, także: Orthografie
gh Joghurt Spaghetti	ph lub f Joghurt, także: Jogurt Spaghetti, także: Spagetti
é i ée Chicorée Bouclé Varieté	é/ée lub ee Chicorée, także: Schikoree Bouclé, także: Buklee Varietee, także: Varieté
qu Kommuniqué	qu lub k Kommuniqué, także: Kommunikee
ou Bouclé	ou lub u Bouclé, także: Buklee
ch Chicorée Ketchup	ch lub sch Chicorée, także: Schikoree Ketchup, także: Ketschup
rh Katarrh	rh lub r Katarrh, także: Katarr
c Facette	c lub ss Facette, także: Fassette
th Panther Thunfisch	th lub t Panther, także: Panter Thunfisch, także: Tunfisch
nn Bonbonniere	nn lub n Bonbonniere, także: Bonboniere

Liczba mnoga rzeczowników angielskich

stara pisownia	nowa pisownia
Babys/Babies	Babys
Ladys/Ladies	Ladys

Inne wyjątki

stara pisownia	nowa pisownia
essentiell	essenziell, także: essentiell
Potential	Potenzial, także: Potential
substantiell	substanziell, także: substantiell

 

Pisownia wielką i małą literą
Po dwukropku zaczynamy wielką literą, jeśli piszamy całe zdanie. Np.:
   Lesen Sie bitte den Text sehr genau: Sie ersparen sich viel Ärger.

Przy podsumowaniu rzeczy wcześniej powiedzianych piszemy dalej małą literą. Np.:
   Meer, Strand und Hotel: alles ausgezeichnet.

Formy grzecznościowe piszemy zawsze wielką literą. Np.:
   Sehr geehrte Frau Schulz, wir danken Ihnen und Ihren Kolleginnen für Ihre Unterstützung.

Zaimki osobowe du (ty) oraz ihr (wy) piszemy zawsze małą literą /również w listach/.

Zmiany obejmują też następujące przykłady

stara pisownia	nowa pisownia
radfahren	Rad fahren
angst machen	Angst machen
in bezug auf	in Bezug auf
schuld geben	Schuld geben
pleite gehen	Pleite gehen
	ale: pleite sein, mir wird angst
im einzelnen	im Einzelnen
im allgemeinen	im Allgemeinen
alles übrige	alles Übrige
es ist das beste	es ist das Beste
nicht das geringste	nicht das Geringste
im großen und ganzen	im Großen und Ganzen
der, die, das letzte	der, die, das Letzte
der nächste, bitte	der Nächste, bitte
des näheren	des Näheren

Pory dnia

stara pisownia	nowa pisownia
heute mittag	heute Mittag
gestern abend	gestern Abend
am Montag abend	am Montagabend
Montag abends	montagabends

Określania kolorów i języków

stara pisownia	nowa pisownia
auf deutsch	auf Deutsch
bei rot	bei Rot (tak jak: bei Grün)

Formy podwójne (nieodmienne przymiotniki)

stara pisownia	nowa pisownia
jung und alt	Jung und Alt
groß und klein	Groß und Klein

Stopień najwyższy z aufs

stara pisownia	nowa pisownia
aufs beste	aufs beste / aufs Beste
aufs herzlichste	aufs herzlichste / aufs Herzlichste

Stałe związki frazeologiczne, które nie są nazwami własnymi

stara pisownia	nowa pisownia
die Erste Hilfe	die erste Hilfe
das Schwarze Brett	das schwarze Brett
der Weiße Tod	der weiße Tod
	ale nazwy własne: das Rote Kreuz der Heilige Abend der Westfälische Frieden die Letzte Ölung
	porównaj: Eiserner Vorhang (nazwa własna) eiserner Vorhang (określenie)

Przymiotniki utworzone od nazwisk

stara pisownia	nowa pisownia
das Ohmsche Gesetz	das ohmsche Gesetz

Zaimki używane w listach

stara pisownia	nowa pisownia
Du, Dein, Dir itd.	du, dein, dir itd.
Ihr, Euer, Euch itd.	ihr, euer, euch itd.

 

Pisownia łączna i rozłączna
Pisownia rozłączna stała się normą wg logicznych kryteriów.

stara pisownia	nowa pisownia
radfahren	Rad fahren
sitzenbleiben	sitzen bleiben
übrigbleiben	übrig bleiben
soviel, wieviel	so viel, wie viel
staubsaugen	Staub saugen
ale:
irgend etwas	irgendetwas
irgend jemand	irgendjemand (tak jak: irgendwer, irgendwann)

Pisownia z użyciem myślnika
Pisownia z użyciem myślnika umożliwia piszącemu bardziej przejrzysty podział zdań. Reforma wprowadza tutaj jeszcze więcej możliwości. Oto kilka przykładów (stara pisownia w nawiasach):
8-fach (8fach)
17-jährig (17jährig)
der 40-jährige (der 40jährige) itd.

Myślnik może być być świadomie używany jako środek stylistyczny, np:
Balett-Truppe obok Balletttruppe
Zoo-Orchester obok Zooorchester

 

Interpunkcja
Tu panować ma zdecydowanie większa dowolność niż dotychczas. Interpunkcja ma pomagać uczynić wypowiedź bardziej dokładną, by uniknąć dwuznaczności lub nieporozumienia.
Przykładem może być zdanie:
  Ich rate ihm, zu helfen.
  Ich rate, ihm zu helfen.

Według nowej pisowni nie trzeba również stawiać przecinków w zdaniach typu:
  Vor Freude wild gestikulierend rannte sie auf uns zu.

W przeciwieństwie do dotychczasowej zasady zdania główne połączone przez und lub oder nie muszą być rozdzielone przecinkiem:
  Sie ging in den Laden und er blieb im Park.

 

Dzielenie wyrazów na końcu wiersza
Również tutaj reforma kieruje się zasadą ułatwienia i polepszenia przejrzystości bądź zrozumienia. Likwiduje na przykład dawną zasadę niepodzielności st - możemy dzielić je jak sp:
  meis-tens
  Mus-ter itd.
ck nie rozdziela się już jako: k-k, lecz traktuje się je jak ch
(la-chen) i sch (na-schen).
Wyrazy z ck dzielimy w następujący sposób:
  Zu-cker
  Zi-cke
  Ba-cke

Dotychczasowa reguła, która w wyrazach romańskiego pochodzenia nie pozwalała dzielić wyrazów połączonych literami r, l, gn, kn, nie obowiązuje. Dominuje tutaj podział na sylaby zgodnie z wymową:
  Mag-net (dawn.: Ma-gnet)
  möb-liert (dawn.: mö-bliert)

Słowa greckiego lub łacińskiego pochodzenia są dzielone zgodnie z wymową. Nadal jednak obowiązuje także stary, uzasadniony etymologicznie podział (w nawiasie):
  Pä-da-go-gik (Päd-ago-gik)
  pa-ral-lel (par-al-lel)
  He-li-kop-ter (He-li-ko-pter)
  Chi-rurg (chir-urg)

To samo obowiązuje dla słów pierwotnie złożonych, których dzisiaj nie uznaje się za złożenia:
  wa-rum (war-um)
  hi-nauf (hin-auf)
  beo-bach-ten (be-ob-ach-ten) itd.

Pojedyncze samogłoski na początku wyrazu mogą być oddzielone:
  U-fer (Ufer)
  a-ber (aber)
  O-fen (Ofen) itd.
Jednak ze względów estetycznych zasadę tę lepiej stosować sporadycznie.

Należy unikać podziałów utrudniających czytanie lub zrozumienie np.:
  Seeu-fer
  Altbauer-haltung

 

 

Opracowanie na podstawie materiałów Wiedeńskiej Konferencji Ortograficznej.

---