SKRÓTY I SKRÓTOWCE
Często spotykanym błędem jest niewłaściwe stosowanie kropki w skrótach.
Kropkę w skrótach stawiamy wówczas, gdy skrót jest utworzony z początkowych liter wyrazu skracanego.
Natomiast, jeżeli końcową literą skrótu jest ostatnia litera wyrazu skracanego nie stawiamy kropki.
Stawia się kropkę po skrócie, który jest początkową literą lub początkowymi literami skróconego wyrazu, np.:
skróty rodzime: a. (= albo), g. (= godzina), o. (= ojciec), n. (= nad), p. (= pan, pani), r. (= rok, rodzaj), s. (= strona, siostra, syn), t. (= tom, tempo, tenor), al. (= aleja), bł. (= błogosławiony), dyr. (= dyrektor), godz. (= godzina), hr. (= hrabia), jun. (= junior), lic. (= licencjat), mies. (= miesiąc), ob. (= obywatel), os. (= osiedle), por. (= porównaj), prof. (= profesor), pl. (= plac, plan, plansza), ryc. (= rycina), ul. (= ulica), zob. (= zobacz), żeń. (= żeński);
skróty obce: a. (= łac. anno — w roku), s. (= łac. sanctus — święty), al. (= 1. łac. a linea — od nowego wiersza, 2. łac. alias — inaczej, czyli), pl. (= łac. pluralis — liczba mnoga).
UWAGI:
1.W języku polskim skrót pojedynczego wyrazu kończy się na spółgłoskę. Do wyjątków należą:
a. (= albo),
o. (= ojciec)
oraz skróty zapożyczone, np. ha (= hektar).
2) Jeśli skrót kończy się na spółgłoskę miękką, której miękkość oznaczona jest w wyrazie nieskróconym literą i, np. junior, rycina, godzina, miesiąc, osiedle, to w skrócie miękkość ta nie jest zaznaczana: jun., ryc., godz., mies., os.
3) Jeśli skrót kończy się na spółgłoskę miękką, której miękkość zaznaczona jest w wyrazie nieskróconym znakiem diakrytycznym, to w skrócie także znak ten pozostawiamy: żeń. (= żeński).
4) W tekście skróty piszemy tym samym rodzajem pisma co inne wyrazy, tzn. w środku zdania nie używamy przy zapisie skrótu kursywy, nie stosujemy także wielkich liter.
5) Jest wiele skrótów wieloznacznych: pisane tak samo, znaczą co innego np. skróty: s., al. Ich znaczenie odczytujemy z kontekstu, w jakim zostały użyte.
6) Jeśli skrót kończy wypowiedzenie, to jego kropka jest jednocześnie kropką kończącą to wypowiedzenie, np. To jest spółka z o.o.
Dla oznaczenia liczby mnogiej stosujemy skróty podwojone. W tym celu skróty jednoliterowe łączymy, stawiając na końcu kropkę, np.
oo. (= ojcowie),
pp. (= państwo),
ss. (= strony, siostry, synowie);
skróty dłuższe powtarza się i po każdym z nich stawia kropkę, np.
prof. prof. (= profesorowie),
dyr. dyr. (= dyrektorzy),
kol. kol. (= koledzy).
W przypadkach zależnych zarówno w liczbie pojedynczej, jak i liczbie mnogiej nie dodajemy końcówek fleksyjnych, np.
Z prof. (= profesorem) Kowalskim pojechaliśmy na konferencję do Paryża;
Informacja dla prof. prof. (= profesorów) Kowalskiego i Nowaka.
UWAGA:
Skróty mgr, dr, prof., inż. itp. stawiamy tylko przed nazwiskami i nie używamy ich jako samodzielnych wyrazów.
Stawia się tylko jedną kropkę po skrócie nazwy dwu- lub wielowyrazowej, jeżeli wyrazy następne rozpoczynają się od spółgłoski, np.
bm. (= bieżącego miesiąca),
ds. (= do spraw),
cdn. (= ciąg dalszy nastąpi),
itd. (= i tak dalej),
itp. (= i tym podobne),
jw. (= jak wyżej).
UWAGA:
W nielicznych przypadkach stawia się kropkę po skrócie każdego wyrazu dla odróżnienia dwóch podobnych zapisów, np.
br. (= bieżącego roku),
ale: b.r. (= bez roku; brak roku wydania).
Jeśli w nazwie dwu- lub wielowyrazowej drugi wyraz lub któryś z następnych rozpoczyna się od samogłoski, to skrót tej nazwy ma kropkę po skrócie każdego wyrazu, np.
b.u. (= bez uwag),
m.in. (= między innymi),
n.e. (= naszej a. nowej ery),
c.o. (= centralne ogrzewanie),
p.o. (= pełniący obowiązki),
o.o. (= ograniczona odpowiedzialność).
W skrótach obcych nazw wielowyrazowych zasadniczo kropkę stawia się po każdym wyrazie, np.
a.c. (= łac. anno currente — w roku bieżącym), a.m. (= łac. ante meridiem — przed południem), l.c. (= łac. loco citato — w miejscu cytowanym), o.c., op.cit. (= łac. opus citatum, opere citato — dzieło cytowane, w cytowanym dziele),
ale:
ac (= łac. a capite — od głowy, od początku wiersza), at (= atmosfera techniczna — jednostka ciśnienia).
Jednostki monetarne:
Stawia się kropkę po skrótach obcych jednostek monetarnych, np.
dol. (= dolar),
kop. (= kopiejka),
kor. (= korona), pes. (= peseta).
UWAGA:
Nie stawia się kropki po skrótach polskich jednostek monetarnych:
zł (= złoty), gr (= grosz).
Skróty jednostek miar i wag
Nie stawia się kropki po skrótach jednostek miar i wag (mają one przeważnie charakter międzynarodowy), np.
a (= ar),
dag (= dekagram),
g (= gram),
ha (= hektar),
kg (= kilogram),
kp (= kilopond),
m (= metr),
l (= litr).
Nie stawia się kropki po skrótach składających się z pierwszej i ostatniej litery wyrazu skróconego, jeśli ten skrót użyty jest w mianowniku, np.
dr (= doktor), nr (= numer), wg (= według).
Również nie stawia się kropki po skrótach składających się z pierwszej i ostatniej litery oraz jednej z liter środkowych oznaczających spółgłoskę, np.
mgr (= magister), mjr (= major), płk (= pułkownik).
Stawia się kropkę, jeśli tego typu skrót użyty jest w innym niż mianownik przypadku, np.
Podaj to dr. Nowakowi. Byłem na spotkaniu z mgr. Kwiatkowskim. Wyrażał się dobrze o płk. Kowalskim. Czytałem ten artykuł w drugim nr. „Poradnika Językowego”.
Zamiast stawiania kropki po skrótach w przypadkach zależnych możemy je zapisać
w takiej formie:
Podaj to drowi Nowakowi. Byłem na spotkaniu z mgrem Kwiatkowskim. Wyrażał się dobrze o płku Kowalskim. Czytałem ten artykuł w 2. nrze „Poradnika Językowego”.
Po skrótach tego rodzaju odnoszących się do kobiet kropki nie stawiamy, np. Podaj to dr Nowak. Byłem na spotkaniu z mgr Kwiatkowską.
Dla oznaczenia liczby mnogiej zapisujemy skrót dwa razy bez stawiania kropek, np.
dr dr (= doktorowie), mgr mgr (= magistrzy), mjr mjr (= majorowie).
UWAGA:
Skróty te możemy zapisać także w takiej formie:
drowie, drzy (= doktorowie, doktorzy), mgrzy, mgrowie (= magistrzy, magistrowie), mjrowie (= majorowie).
W przypadkach zależnych albo używamy form typu: drów, mjrach, albo stawiamy kropkę po każdym skrócie (i nie oddzielamy tych skrótów przecinkiem), np. Wysłuchano opinii dr. dr. Jana Wróbla i Zbigniewa Zięby.
Skróty używane w matematyce i fizyce
Nie stawia się kropki po skrótach używanych w matematyce i fizyce (mają one charakter międzynarodowy), np.
A (= amper),
cos (= cosinus),
log (= logarytm),
R (= rentgen),
s (= droga),
t (= czas),
v (= prędkość).
Symbole nazw pierwiastków chemicznych
Nie stawia się kropki w symbolach nazw pierwiastków chemicznych (mają one charakter międzynarodowy), np.
Ac (= aktyn),
Ra (= rad),
P (= fosfor).
Skróty nazw gwiazdozbiorów i ksiąg biblijnych
Nie stawia się kropki po skrótach nazw gwiazdozbiorów i ksiąg biblijnych, np.
UMa (= łac. Ursa Maior — Wielka Niedźwiedzica),
UMi (= łac. Ursa Minor — Mała Niedźwiedzica),
Ag (= Księga Aggeusza),
Am (= Księga Amosa).
Skróty wojskowe
Nie stawia się kropki po większości skrótów wojskowych, np. ckm (= ciężki karabin maszynowy), rkm (= ręczny karabin maszynowy), pm (= pistolet maszynowy).
UWAGA:
W pisowni skrótów nie należy używać znaków nieliterowych, np. Sulejów n/Pilicą zamiast Sulejów nad Pilicą albo Sulejów n. Pilicą. Należy także unikać zapisów w/g, d/s zamiast wg, ds. albo według, do spraw.
Wyjątkiem są tu skróty określające rodzaje statków typu M/s albo m/s (ang. motor ship — statek motorowy).
SKRÓTOWCE
Kropka w pisowni skrótowców
W skrótowcach rodzimych i obcych przyswojonych nie stawiamy kropki, np.
FSO,
UJ,
USA (mimo ang. U.S.A.),
PS (mimo łac. P.S.),
PZMot,
MKOl.
Skrótowce literowe i głoskowe piszemy w całości wielkimi literami:
UW, GOPR, PAN, MEN, NOT, LOT,
ale: miejscownik od skrótowców LOT, NOT przybiera postać Locie, Nocie, a więc tylko pierwsza litera jest wielka.
W innych rodzajach skrótowców (grupowych, mieszanych, nietypowych) albo wszystkie litery są wielkie, albo wielka jest tylko pierwsza litera; zależy to od przyjętego zwyczaju, narzuconego przez właściciela nazwy:
TORKAT, TORWAR, GASPOL;
Pafawag, Desa, Hortex, Investbank.
Jeśli skrótowiec zawiera litery oznaczające przyimek lub spójnik, piszemy je małą literą:
SPATiF, WSiP, KiW, RdR (= Ruch dla Rzeczypospolitej).
Jeśli wewnątrz skrótowca występują inne litery oznaczające głoski wewnątrzwyrazowe, piszemy je także małą literą, np.
PZMot (= Polski Związek Motorowy), SdRP (= Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej);
DzURP (= Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej), DSzW (= Dzielnicowy Sztab Wojskowy), WSzW (= Wojewódzki Sztab Wojskowy).
Jeśli w skrótowcu występuje dwuznak ch, to pisze się go w formie następującej: wielkie C i małe h:
ZChN,
ChRL,
BCh
Pomijanie w skrótowcach niektórych elementów występujących w pełnych nazwach:
a) w skrótowcu może być pominięty przyimek, np. BBWR (= Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem), TOZ (= Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami);
b) w skrótowcu zawsze pomijamy przecinek lub łącznik, np. MOŚZNiL (= Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa), AGH (=Akademia Górniczo-Hutnicza);
c) z dwuznaków literowych rz, sz, cz i trójznaku dzi oznaczających jedną głoskę pozostawiamy w skrótowcu tylko pierwszą literę, np.
RP (= Rzeczpospolita Polska), WSP (= Wyższa Szkoła Pedagogiczna), PCK (= Polski Czerwony Krzyż), MDM (= Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa);
WYJĄTKI:
DzURP (= Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej),
DSzW (= Dzielnicowy Sztab Wojskowy),
WSzW (= Wojewódzki Sztab Wojskowy — w odróżnieniu od WSW = Wojskowa Służba Wewnętrzna).
Zawsze jednak zachowujemy w skrótowcach dwuznak ch, np. ChRL, ZChN, BCh. Litera c pełni w skrótowcach inne funkcje: oznacza spółgłoskę [c] — CPN oraz spółgłoskę [cz] — PCK.
Oznaczanie odmiany skrótowców. Zasady ogólne
Jeśli skrótowiec się odmienia, zaznaczamy to w pisowni w następujący sposób: GOPR-u, GOPR-em; KOR-u, KOR-owi; do PAN-u, czyli końcówkę fleksyjną piszemy zawsze małą literą i oddzielamy ją od tematu łącznikiem;
Jeśli skrótowiec ma charakter rzeczownika i kończy się małą literą, to przed końcówkami fleksyjnymi nie stosuje się łącznika, np. Cepelia, Cepelię, o Cepelii; Elektrim, Elektrimu, o Elektrimie; Desa, do Desy, w Desie.
Pisownia skrótowców. Zasady szczegółowe
1.Końcówkę fleksyjną po spółgłoskach twardych piszemy małą literą i oddzielamy od tematu łącznikiem: do RFN-u, w PSL-u.
2. Po spółgłoskach miękkich oznaczanych dwuznakami, np. mi, ni, fi, piszemy: o WAM-ie, w PAN-ie, o ZChN-ie, w RAF-ie.
3. Skrótowce typu GOPR, KOR w przypadkach zależnych przybierają następującą postać: do KOR-u, do GOPR-u, ale w KOR-ze, w GOPR-ze, czyli pojawiające się rz zapisujemy jako R-z.
4. Pojawiające się w zakończeniu dź zapisujemy jako D-zi: w SAPD-zie (= System Automatycznego Przetwarzania Danych).
5. Skrótowce zakończone literą Z wymawianą jako [zet], np. ONZ, [o-en-zet], MSZ [em-es-zet], zapisujemy w odmianie następująco: ONZ, do ONZ-etu, w ONZ-ecie; MSZ, do MSZ-etu, w MSZ-ecie.
Ta reguła obejmuje również skrótowce zakończone literą J wymawianą jako [jot], np. UJ [u-jot], PTJ [pe-te-jot]: UJ, z UJ-otu, o UJ-ocie; PTJ, do PTJ-otu, o PTJ-ocie.
6. Skrótowce zakończone na T i Ł przybierają w odmianie następujące postaci: GOT, GOT-u, o Gocie; LOT, LOT-u, o Locie; NOT, NOT-u, o Nocie; ZIŁ, ZIŁ-u, o Zile. W miejscowniku wielką literę piszemy tylko na początku, a końcówki fleksyjnej nie oddzielamy od tematu łącznikiem.
7. Skrótowce zakończone w mianowniku liczby pojedynczej na -x przybierają w przypadkach zależnych rodzime zakończenie -ks-: Hortex, do Horteksu, w Horteksie; Pewex, z Peweksu, w Peweksie.
8. Odmianę zakończonych na -A skrótowców typu EFTA, SABENA zapisujemy w dwojaki sposób:
Efta, Efty, Efcie, Eftę; Sabena, Sabeny, Sabenie, Sabenę;
EFTA, EFT-y, Efcie, EFT-ę; SABENA, SABEN-y, SABEN-ie, SABEN-ę.
9. Skrótowce typu MKOl, PZMot zapisujemy w odmianie następująco: MKOl-u, MKOl-owi, MKOl-em; PZMot-u, PZMot-owi, PZMot-em, PZMocie.