72. Zakres badań fonoskopijnych:

Badania te polegają na kompleksowych (wykorzystanie akustyki, fonetyki i językoznawstwa) analizach głosu i dźwięku. Zazwy­czaj bezpośrednim przedmiotem tych badań jest zapis głosu i dźwięku utrwalony na nośnikach takich jak taśma magnetofonowa, taśma magnetowidu, płyta itp.. Bardzo wielu kryminalistyków (Błasikiewicz) utrzymuje, że głos człowieka jest tak indywidualny jak wzór jego linii papilarnych. Pogląd ten oparty jest na badaniach amerykańskiego uczonego L.G.Kersty, który stwierdził, że uzyskuje dokładność identyfikacyjną gło­su w granicach od 90% do 99%.

Wbrew dość powszechnemu mniemaniu, zapisu na taśmie magnetofonowej nie da się tak sfałszować, aby fałszerstwa tego nie udało się wykryć badaniami fonoskopijnymi. W swej przeważającej części badania te polegają na uzyskaniu wizualnego obrazu głosu (np. na sonogramach) i analizie tego obrazu przy zastosowaniu tech­nik komputerowych.

Problem oceny wartości diagnostycznej ekspertyzy fonoskopijnej jest jednak zagadnieniem bardzo złożonym, bowiem wystę­puje tu kilka warstw zagadnień. Pierwsza warstwa dotyczy warto­ści diagnostycznej ekspertyzy fonoskopijnej jako takiej, to znaczy nie konkretnych badań, lecz wartości całego działu nauki kryminalis­tyki, jaki stanowi fonoskopia. Dział ten, stosunkowo młody, jest w nauce kryminalistyki oceniany wysoko, aczkolwiek nie jest uwa­żany za zamknięty i aktualnie zdatny do stałego i jednoznacznego wydawania opinii zawsze kategorycznych w tym sensie, że na obec­nym etapie badań fonoskopijnych, biegły z reguły może wydać opi­nię jednoznacznie i stale identyfikującą osobę na podstawie jej głosu utrwalonego na taśmie magnetofonowej. Wiele wskazuje na to, że jest to aktualnie możliwe tylko z większym lub mniejszym prawdo­podobieństwem; do wyjątków zaś należą opinie identyfikujące na tej podstawie osobę w sposób kategoryczny (Czeczot, Tomaszewski). Składa się na to wiele przyczyn związanych tak z naszym obec­nym stanem wiedzy, postępem w sferze aparaturowej, jak i jeszcze nie do końca zbadanymi właściwościami głosu ludzkiego. Nie bez znaczenia jest tu fakt, iż w świetle nauki kryminalistyki ogromne znaczenie posiada tzw. „zasada 3 N", która wymaga, aby materiał poddany badaniom miał charakter niezmienny, nieusuwalny i nie­powtarzalny. Natomiast Ch. Koristka stwierdzając, iż stałość para­metrów odnoszących się do właściwości głosu ludzkiego jest proble­matyczna, wskazuje na następujące determinanty wpływające na zmienność tych parametrów:

postępujący wiek człowieka,

różne jego nastawienia emocjonalne,

zmiany anatomiczne w wyniku schorzeń lub zaburzeń hor­monalnych,

kontekst towarzyszący wypowiadanej treści,

zamierzone zmiany głosu,

użycie alkoholu i lekarstw,

warunki akustyczne pomieszczenia, w którym dokonano nagrania i czynniki techniczne działające przy przekazywaniu głosu tub mowy na odległość (za Czeczotem i Toma-szewskim).

Gdyby aktualne i przyszłe badania naukowe potwierdziły wnioski Koristki, to nie dałoby się przyznać przedmiotowi badań fonoskopijnych cechy niezmienności, a przez to wartość diagnostycz­na tych badań być może i tylko w jakimś sensie, obniżyłaby się. Podkreślam tu silnie, że piszę o wartości diagnostycznej, a nic do­wodowej, gdyż ocena wartości dowodowej związana jest zawsze z konkretna sprawą i zgodnie z art. 7 k.p.k., należy do swobodnej oceny organów postępowania. Druga z omawianych tu warstw do­tyczy aparaturowych metod badania głosu utrwalonego na taśmie magnetofonowej. Niestety, przy aktualnym stanie wiedzy metody te jeszcze i to nie tylko w Polsce, w bardzo ograniczonym zakresie są oparte na cechach pomiarowych głosu i nadal jeszcze są w zbyt du­żym stopniu oparte na subiektywnych ocenach biegłego (za Czeczotem i Tomaszewskim). Należy jednak żywić nadzieję, że niezwykle dynamiczny rozwój polskiej fonoskopii w najbliższym czasie wyeli­minuje ten mankament.
W tym miejscu należy jeszcze zwrócić uwa­gę na kilka zagadnień związanych z pobieraniem materiałów do ekspertyzy fonoskopijnej. Zagadnienia te można w skrócie przed­stawić w sposób następujący:

O ile materiał dowodowy powstaje w jakimś sensie losowo, to przy pobieraniu materiału porównawczego bywa niekiedy po­trzebny pewien zakres wiedzy specjalistycznej (np. w badaniach pis­ma i dokumentu materiał ten zazwyczaj pobiera biegły). Tak zatem osoba pobierająca materiał porównawczy powinna posiadać kwali­fikacje w zakresie uzyskiwania nagrań.

W polskim prawie obowiązuje zasada, że nikt nie ma obo­wiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. Ustawowy wyraz zasada ta znalazła w art. 74 § l k.p.k. Zgodnie zaś z art. 16 k.p.k. podejrzanego przy pobieraniu materiału porównawczego powinno się pouczyć o tym.

W art. 147 § ł k.p.k. istnieje wymóg, że jeżeli materiał ten jest pobierany w czasie czynności procesowej (np. przesłuchania), to należy przed uruchomieniem aparatury uprzedzić o tym osoby uczestniczące w tej czynności.

Przy pobieraniu materiału porównawczego nie zawsze można użyć aparatury znacznie różniącej się od tej, przy pomocy której powstał materiał dowodowy. Często jednak różnice te nie mają znaczenia dla późniejszych badań, ale nad problemem tym należy się zawsze zastanowić i skonsultować go z biegłym.

Przebieg każdej czynności procesowej, a więc także pobra­nie i zabezpieczenie materiału tak dowodowego, jak i porównaw­czego powinien być dokumentowany.

73.Identyfikacja człowieka na podstawie głosu

autentyczność zapisu

Aby sąd uznał nagranie za dowód konieczne jest wykazanie jego autentyczności. Badanie autentyczności nagrania polega na ocenie integralności zapisu całego zdarzenia (np. rozmowy) przy uwzględnieniu takich zjawisk zachodzących w trakcie nagrania, na które potencjalny fałszerz nie mógł mieć wpływu. 
W tym celu bada się m.in.: treść rozmowy, linię intonacyjną zarejestrowanych słów, fraz, zdań oraz bada się ciągłość sygnałów wynikającą z psychofizjologicznego procesu mówienia, kontekstu sytuacyjnego, warunków akustycznych, oraz jakości urządzeń rejestrujących (a w pewnych przypadkach także przekazujących dźwięk). Po wykonaniu badania autentyczności zapisu możemy odpowiedzieć sobie na następujące pytania:

• czy zapisano całą rozmowę czy tylko jej fragmenty; 

• czy po nagraniu nic z niego nie usunięto (np. fragmenty zdań, słowa);

• czy nie zmieniono kolejności wypowiedzi;

• jeśli zmontowano dane nagranie to czy z jednej, czy też kilku innych rozmów;

• czy nagranie lub nagrania zarejestrowano na tym samych sprzęcie i w tych samych warunkach akustycznych. 

Jeśli mamy pewność ze nagranie jest autentyczne, możemy przystąpić do dalszych badań. A w tym do identyfikacji osób biorących udział  w nagraniu. Identyfikacja osób jest jednym z najbardziej skomplikowanych problemów związanych z analizą fonoskopijna. Przedmiotem badania jest mowa ludzka. W Polsce stosowana jest sprawdzona metoda nazwana metodą językowo-pomiarową. Została ona opracowana już w 1965 r. na podstawie zarówno badań teoretyczno - eksperymentalnych, jak i  analizy nagrań gromadzonych w praktyce śledczej. Polega ona na badaniu ogółu indywidualnych cech mowy,  takich jak np.:

• sposób artykułowania głosek i ich akcentowania;

• sposób oddychania;

• dobór i zakres używanego słownictwa;

• budowa zdań;

oraz na ocenie parametrów mierzalnych (m.in. częstotliwości podstawowej, wysokości tonów, energii sygnału mowy). Uwzględniane są więc wszystkie zjawiska psychofizyczne zachodzące w procesie mówienia, a nie tylko fizyczne właściwości samego dźwięku.  Metoda ta pozwala nie tylko ustalić czy dany tekst mówi określona osoba, ale również, czy przypadkiem nie czyta z kartki lub nie cytuje wyuczonego tekstu. (74.Odróżnienie mówcy od autora wypowiedzi)

 

75.Pobieranie materiału porównawczego do badań fonoskopijnych

Oczywiście aby zidentyfikować jednoznacznie naszego "oratora", musimy dysponować odpowiednim materiałem porównawczym. Najtrudniejsze jest porównywanie materiału, gdy nagranie dowodowe zostało wykonane w stanie silnego wzburzenia emocjonalnego osoby mówiącej. Generalnie obowiązuje zasada, że im mniej nagrania dowodowego, tym więcej należy uzyskać materiału porównawczego. Innym podejściem do problemu identyfikacji (stosowanym m. innymi w USA, Japonii, Arabii Saudyjskiej, Maroku, Iranie, RPA i U.E.)  jest skupienie się na identyfikacji fizycznych parametrów głosu osoby mówiącej, z całkowitym pominięciem strony językowej wypowiedzi.

---