Przyczyny rozpadu ZSRR
Główna przyczyna rozpadu ZSRR tkwiła w założeniach systemowych. Ten system wyeliminował konkurencję, innowacyjność, wytworzył stan pogardy dla handlu, wyeliminował przedsiębiorczość. System planowanej gospodarki (cały wachlarz nakazów i zakazów) czynił kraj bardziej mobilnym do wielkich wysiłków i zmian, ale tylko podczas wojny, podczas pokoju nie mógł być skuteczny , nie dotrzymywał kroku technologii państw zachodnich. W przededniu rozpadu nastąpił uskok cywilizacyjny 1stopa wzrostu gospodarczego ZSRR na przestrzeni tych lat (+ww czynniki) doprowadziła do tego, ze w przededniu rozpadu ten wielki obszar (250 mln. ludzi) wytwarzał tylko 8% światowego produktu globalnego-USA 28%) 2wydajność pracy zatrudnionego w przemyśle w ZSRR między 2-10 razy mniejsza niż w USA (1 farmer wytwarzał żywność dla 75 Amerykanów; 1 kołchoźnik wytwarzał żywność dla 10 obywateli ZSRR).
Kwestia wschodnia w polityce Polski
Zakres zagadnień, które były przedmiotem polityki wschodniej RP, jest rozległy. Głównym zagadnieniem w początkowej fazie było odzyskanie przez Polskę suwerenności co wymagało przeobrażenia stosunków politycznych, militarnych i gospodarczych, w tym odrzucenia dotychczasowych więzi sojuszniczych i wycofania wojsk sowieckich z Polski. Dla uzdrowienia stosunków gospodarczych konieczne było zastosowanie rozliczeń w walutach wymienialnych, wg cen światowych. Spowodowało to załamanie wymiany gospodarczej. Wśród innych kwestii były; ochrona polskiej mniejszości rozrzuconej na terenie byłego ZSRR, sprawa zwrotu zagrabionych dóbr kultury, oraz tzw. „białe plamy” w stosunkach polsko-sowieckich.
Przebudowy wymagały także stosunki wielostronne, co oznaczało przede wszystkim konieczność rozwiązania starych struktur (Układu Warszawskiego i RWPG.), będących w przeszłości instrumentem dominacji sowieckiej. Moskwa nie chciała się z nimi łatwo rozstać, ponieważ były także atrybutem jej mocarstwowej roli. Postawa Polski była jednoznaczna. Dzięki ścisłemu współdziałaniu z Węgrami i Czechosłowacją udało się najpierw rozwiązać struktury wojskowe, a następnie sam Układ jako sojusz wojskowo-polityczny (01.07.1991r.). Nieco bardziej złożoną sprawą była likwidacja RWPG. Kraje Rady znajdowały się w sytuacji narzuconej i prymitywnej, jednak daleko idącej współzależności, ponad 2/3 obrotów każdego z nich przypadało na pozostałych członków RWPG. Jej ostateczne rozwiązanie nastąpiło w czerwcu 1991r.
Biorąc pod uwagę procesy zachodzące w ZSRR. Oraz inne interesy polskiej racji stanu, nasz kraj w stosunkach ze wschodnim mocarstwem sformułował i realizował od 1990r. politykę dwutorowości : kontaktów z „centrum” (władzami ZSRR.) oraz rozwoju stosunków z dążącymi do emancypacji republikami, zwłaszcza europejskimi. Wyrazem tej polityki były podróże naszych polityków nie tylko do Moskwy, lecz także do Kijowa czy Mińska, tworząc podstawy przyszłej współpracy z Rosją, Ukrainą, itd. Była to trudna polityka bowiem nie ułatwiała dialogu Polski z ZSRR., zaś kraje zachodnie zdecydowanie popierały Gorbaczowa, który dążył do utrzymania Związku i unikał kontaktów z republikami. Rozmowy w sprawie wycofania wojsk, w sprawach gospodarczych, w sprawie traktatu dwustronnego, rozliczenia z przeszłością posuwały się opornie. Dialog był szczególnie utrudniony w m-cach poprzedzających i następujących po puczu W ostatnich dniach istnienia ZSRR udało się parafować traktat i porozumienie polsko-sowieckie o wycofaniu wojsk.
Upadek ZSRR istotnie zmodyfikował sytuację geopolityczną na wschód od Polski. Pojawiły się cztery państwa. Rozwój stosunków dwustronnych był zdeterminowany burzliwymi procesami wew. Tych państw. Tworzenie suwerenności miało charakter nieliniowy. W maju 1992r zawarto z Rosją traktat o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy, który reguluje całokształt stosunków dwustronnych. Faktyczna normalizacja tych stosunków zależy od stabilizacji wew. Rosji (dotyczy głównie wymiany handlowej i innych dziedzin obrotu międzynarodowego.)
Od 1993r. nastąpiło pogorszenie stosunków z Rosją. Moskwa ogłosiła, że Europa Środkowo-Wschodnia należy do sfery jej historycznych interesów, co uwidoczniło się w jej sprzeciwie w sprawie rozszerzenia NATO na kraje Europy Środkowej.
W polityce wschodniej szczególne znaczenie mają stosunki z niepodległą Ukrainą. Polska stara się rozwijać z tym krajem szeroką współpracę na wielu polach. Jej podstawą jest podpisany traktat o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy. Strategiczne znaczenie tych stosunków podkreślają częste spotkania na wysokim szczeblu. Polska zawarła również wiele umów i porozumień z Białorusią, Poważnym utrudnieniem w tych stosunkach okazuje się jednak powolny zwrot Białorusi ku Rosji.(co oznacza zmniejszenie zainteresowania stosunkami z Europą Środkową) a także niejasna sytuacja polityczna w Ukrainie. Dynamika rozwoju z tymi krajami zależy od tempa ich przeobrażeń wew. i stopnia zależności od Rosji. Polska rozwija także kontakty z Litwą mimo trudności stwarzanych przez stronę litewską. Dotyczy to głównie sprawy mniejszości narodowych i sporu o interpretację stosunków polsko-litewskich z przeszłości. Sprawy te spowodowały, że Litwa była jedynym sąsiadem, z którym nie mieliśmy od marca 1994r. zawartego układu o stosunkach dwustronnych